Quaestio 32

Commentaria Cardinalis Caietani

IN quaestionis trigesimaesecundae articulo primo, in redDettsiin ad secundum, dubium occurrit, quo pacto actus superioris virtutis potest imperari ab inferiori virtute; ut in littera dicitur quod actus caritatis potest imperari a iustitia et a religione. Et est ratio dubii quia imperare est superioris.

Ad hoc dicitur quod actus superioris virtutis, sicut et aliarum, potest dupliciter sumi, scilicet et materialiter et formaliter: quae distinctio declaratur in littera in responsione ad primum. Et formaliter sumptus non imperatur ab inferiori virtute: quia e converso; quia imperanti respondet ulterior finis, superioris autem semper ulterior est finis quam imperati, ut patet in architectonico et manuali et similibus. Materialiter autem sumptus actus superioris virtutis potest imperari ab inferiori virtute: quia finis inferioris virtutis est ulterior respectu actus materialiter sumpti. Et hoc modo dare eleemosynam potest simul esse actus caritatis, media misericordia; et actus iustitiae, media poenitentia; et actus religionis; et actus liberalitatis, removendo prohibens: ut patet cum quis ex caritate, et ut satisfaciat pro peccatis suis, et ad honorem Dei, absque cupiditatis obstaculo, eleemosynam pauperi Christi dat. - Et hanc distinctionem ac doctrinam bene notato: quia saepe oportet illa uti,

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo, in responsione ad primum, perspice, Li inhumane, quod beneficium sepulturae est defuncto beneficium et secundum quod vivit in memoria aliorum, et secundum prosecutionem proprii affectus ipsius. Sicut enim exequens ordinata a defuncto voluntatem eius con- summat et quasi durantem adhuc facit, ita sepeliens affectum continuat quem defunctus ad corpus habebat. Differt autem multum hoc, nihil esse sensibile a defuncto; et hoc, nihil esse illi.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio, in propositione primi argumenti, an puo eleemosynam magis indigenti, vel minus indigenti meliori, sit melius, occurrit tractandum. Et dicendum quod, nisi indigentia sit multo maior in uno quam in alio, melius est dare minus indigenti iusto quam magis indigenti peccatori; et similiter minus indigenti meliori quam magis indigenti minus bono. Et ratio est quia, licet in magis indigente sit maior materia misericordiae, in bono ta- men et meliori est maior materia caritatis, quae apud nos est maior virtus, et est ratio misericordiae: quoniam ideo miseremur alicuius, quia ex caritate miseriam illius quasi nostram, ex unione affectus, reputamus. Bonitas autem actus magis crescit ex ratione caritatis quam. alterius virtutis: cum ipsa sit primo bona et forma reliquarum, ex Ane ultimo sibi proprio obiecto.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto, in responsione ad secundum, habes solutionem dubii quo pacto liceat eleemosynaliter dare aliquid pro spirituali. Habes siquidem quod, quia datio est eleemosynalis, ideo deficit intentio emendi missas vel orationes vel gratiam Dei. Quia vero ibi est duplex ca- ritatis effectus, scilicet ipsum pium opus eleemosynae, quod est actus caritatis per misericordiam; et ipsa oratio pauperis ex accepta eleemosyna moti ad orandum: ideo hinc merito spiritualem fructum expectat absque ullo vitio.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem trigesimaesecundae quaestionis advertendum est quod doctrina Auctoris hoc in loco a plerisque fuit male intellecta. Acceperunt: namque quod, secundum. doctrinam Auctoris hic, ad hoc quod eleemosyna sit in praecepto duo simul requirantur, scilicet superfluitas in debente et extrema necessitas in eo cui debetur: cum tamen expresse, concludendo, in calce cor- poris articuli, dicatur distincte: Sic ergo dare eleemosynam de superfluo est in praecepto, et dare eleemosynam ei qui est in extrema necessitate: alias autem est in consilio. Et quoniam iam multi anni sunt quod contra hunc sensum tractatum specialem scripsi, ubi evidenter illum confutavi, pertranseundum puto.

II. In eodem articulo adverte quod, cum duo capita seorsum ponant eleemosynam in praecepto, scilicet superfluitas et necessitas extrema, dum littera investigat rationem quare non sufficit quaelibet necessitas sed requiritur extrema, affert impotentiam unius ad subveniendum omnibus necessitatem patientibus pro ratione. Et intendit quod, si omnis necessitas occurrentium mihi obligaret me ad subveniendum ei, tunc necessitas huiusmodi esset obligativa ad impossibile: constat enim ex facti evidentia quod communiter homini cuilibet occurrunt tot necessitatem patientes quod nullus sat est ad subveniendum eis. Et propterea non quaelibet, sed extrema necessitas occurrentis mihi me obligat ad executionem praecepti affirmativi de eleemosyna: tunc enim est tempus pro quo obligat. Nec tam multorum aut frequens est huiusmodi occursus ut non possit ab uno fieri satis occurrenti: quia etsi de suo non potest, de alieno potest subvenire.

III. In eodem articulo, in responsione ad tertium, dubium occurrit de tempore pro quo superfluitas obligat ad dandum eleemosynam, ex duplici capite. Primo quia, si habens superflua tenetur, pro tempore quo, habet superflua, dare eleemosynam, sequitur quod continue peccet mortaliter cessando ad horam a danda eleemosyna. Et tenet sequela: quia totum illud tempus est tempus superfiuitatis.

Secundo, quia sequeretur quod non posset quis, ex superfluis secundum praesentem statum emendo, ascendere ad statum altiorem, puta ut ex cive sit dominus alicuius castri, etc. Et tenet sequela: quia si tenetur dare superfluum secundum praesentem statum in eleemosynam, non potest in praeiudicium praecepti mutare statum.

IV. Ad primum horum dicitur quod, cum dare eleemosynam de superfluo intantum cadat sub praecepto inquantum est actus virtutis; et tunc, actus virtutis requirat non solum circumstantiam temporis, sed alias circumstantias: consequens est ut, deficiente aliqua alia circumstantia, quamvis temporis circumstantia exigeret, actus ille licite omittatur. Potest enim contingere quod ego habeam superuluum, et nullus mihi: nunc occurrat indigens: et sic, licet tempus adsit, persona indigens deest. Et simile est de loco.

Considerandum nihilominus est quod aliud est tempus superfluitatis habitae; et aliud est tempus dandi illud superfluum. Tempus enim mensurans ipsum habere superfluum currit etiam homine dormiente et vacante divinis et aliis maioribus bonis: tempus autem dandi eleemosynam de superfluo oportet quod non sit impeditivum maioris boni et aliorum opportunorum; sicut et in naturalibus tempus generandi non debet opportuna individui et alia potiora impedire. Propter quod non est aequale tempus superfluitatis tempori largitionis: sed tempus largitionis exigit, ultra tempus superfluitatis, alias circumstantias tam ex parte dantis quam accipientis, quam actus dandi. Et propterea non continuo peccat habens de superfluo non continue largiens. Satis enim est si secundum rectam rationem det vel dandam ordinet eleemosynam quando, ubi, quibus, etc.

V. Ad secundum vero dicitur quod ille qui alias licite potest mutare statum, et hoc probabiliter expectat, non habet pro superfluo secundum praesentem statum quidquid sibi in statu huiusmodi expectationis opportunum censetur. Unde licite potest et futuro statui opportuna servare, et pro illo habendo exponere: Praeceptum enim de eleemosyna superflui praesupponit superfluum; non vetat mutationem status. Sed in hoc falli contingit iudicium aliquorum quod superfluum iudicant non consideratis omnibus. - Attestantur autem dictis multae ecclesiae habentes superfluum in possessionibus: quae licet sint superfluae ministris absolute, non sunt tamen superfluae ministris dispensatoribus in pauperes et hospites perpetuo, a quibus, habita ratione personarum, locorum, etc., eleemosynae de superfluo fiunt ordinate. Hoc enim non minus licet privatae personae habenti maximos redditus.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem quaestionis nota quod cum in lias eiusdem dicitur quod inm his casibus laudabiliter praetermitteret aliquis id quod ad decentiam etc., ly laudabiliter non sumitur ut distinguitur contra ly ex debito praecepti, sed contra ly vituperabiliter. Ita quod non est sensus quod non ex vinculo praecepti, sed honestate consilii bene faceret: sed est sensus quod non male, sed bene faceret in his casibus. Et patet hanc esse intentionem Au- ctoris ex titulo et materia. Ex titulo quidem, quia in hoc articulo discutitur an liceat de necessario dare; et non, an sit in praecepto vel consilio. Ex materia autem, quia constat quod tam magna necessitas reipublicae quam extrema necessitas alicuius occurrentis necessitat ex ordine caritatis, qui est in praecepto, praeponere bonum commune privato, et vitam proximi opportunis ad decentiam status, ut patet.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo septimo, circa distinctionem de illicite acquisito, dubium occurrit penes quid attenditur iniustitia ac iniustam acceptionem vel dationem non secundum se, sed secundum causam, ut de turpi lucro dicitur. Et est ratio dubii quia datio vel acceptio secundum se aut attenditur penes materiam acceptam vel datam; aut penes materiam pro qua datur vel accipitur. Si attenditur penes materiam quae datur vel accipitur, sic nulla acceptio est illicita nisi cadat super indebitam materiam, puta alienum invito domino, ut contingit in rapina, furto, usura. Et similiter nulla datio est illicita nisi detur indebita materia, puta alienum. Et sic, cum in simonia et subversione iustitiae. datio et acceptio cadat super debita materia, scilicet pecunia propria, voluntarie, etc.; non erit datio et acceptio secundum se iniusta,

Si autem attenditur penes materiam pro qua, sic etiam pro meretricio, pro adulterio et huiusmodi dare et accipere erit secundum se iniustum, sicut dare pro beneficio ecclesiastico vel subversione iustitiae: utrobique siquidem. datur et accipitur pro actu peccati.

II. Ad hoc dicitur quod datio vel acceptio pro tanto dicitur secundum se illicita, quia est lege prohibita; et non propter materiam pro qua aut quae datur vel accipitur. Unde quia ex meretricio, lenocinio et aliis huiusmodi non est prohibita datio vel acceptio, ideo non dicuntur illicitae nisi secundum causas suas. In simonia autem et eius me- | diatoribus, et in iudicis corruptione, quia dare et accipere est prohibitum, ideo dicitur quod tam dare quam accipere est illicitum.

Sed haec responsio, licet posset habere locum in his quae sunt mala quia prohibita, nontamen habet locum in prohibitis quia mala. Unde oportet aut dicere quod inter dare et accipere in simonia et in meretricio non est differentia nisi quia illud est prohibitum et hoc non: et per hoc neutrum est ex natura sua malum moraliter. Aut utrumque fateri malum, sed alterum prohibitum, alterum permissum. Aut, refutata responsione dicta, alterum malum et alterum non malum fateri, ut littera insinuat, et causam quam quaerimus diversitatis reddere.

IIT. Aliter ergo dicitur quod iniustitia huiusmodi actuum accipiendi et dandi attenditur penes materiam quae datur vel accipitur: sed oportet vigilem esse ut actui communi, puta dare vel accipere, assignetur materia proportionata, puta suum vel alienum, voluntarie vel involuntarie; actui vero speciali, puta emere et vendere, assignetur materia proportionata, puta vendibilis vel non vendibilis, et sic de aliis. Et ut intelligi facilius possit solutio, scito quod actus potest esse malus dupliciter: uno modo, secundum se; alio modo, ut imperatus est ab aliquo alio. Exemplum primi, accipere alienum invito domino: exemplum secundi, ut accipere mutuum ut det meretrici. In proposito non est sermo de malitia actus ut est imperatus ab aliquo alio, sed de malitia actus secundum se. Et dicimus quod tunc actus dandi, accipiendi, emendi, vendendi et similium est secundum se illicitus, quando res data vel empta, etc., est indebita materia emptionis vel dationis, etc. Et quando res data, accepta vel empta est materia non repugnans acceptioni vel venditioni, actus secundum se est licitus. Et haec est differentia inter emere et vendere in simonia et meretricio. Nam in meretricio res vendita est usus venereus, etc., qui, etsi sit secundum se malus, non tamen constituit venditionem malam: et hoc quia est materia vendibilis. In simonia autem res vendita est res sacra, quae est invendibilis, et propterea constituit venditionem iniustam. Et simile est in subversione iustitiae: non enim est vendibilis iniustitia. Signum autem huius differentiae est quod dare mulieri pro venereo usu antequam fiat malum est, pro quanto imperatur a luxuria; post factum autem non est malum, sed actus iustitiae a nullo vitio imperatus: dare autem pro sacris, et huiusmodi, tam ante quam post factum, semper est malum. Hoc enim manifestat hunc actum esse secundum se malum, et illum non, ut patet: quod enim quandoque licitum est non est secundum se pravum; et quod secundum se est pravum semper est pravum, - Et per haec patet solutio ad obiecta.:

IV. In eodem articulo, in responsione ad secundum, adverte quod tria tractantur, acquisita per meretricium, per simoniam, et per ludum, non ut sic, sed in ordine ad eleemosynam. Et propterea sat sit hic de his quod possunt esse materia eleemosynae. Utrum autem lucrum meretricium possit esse oblatio altaris, inferius in qu. rxxxvi, art. 3, ad ir, declarabitur. Et similiter cui danda sit pecunia simoniaca, in qu. c, art. ult., ad 4, tractabitur.

Circa acquisita tamen per ludum occurrit hic unum. dubium, quomodo trahere alium ad ludum ex cupiditate lucri obliget ad restitutionem. Et est ratio dubii quia aut est sermo de tractu per invitationem; aut per coactionem. Si est sermo de tractu coactivo, constat verum esse: sed nimis lato vocabulo usus fuisset Auctor. Si de tractu invitativo, falsum. apparet: cum lusores, prout contingit, se praeveniant invitando, nec propterea ad restitutionem tenentur.

Ad hoc dicitur quod hic est sermo de quocumque tractu, modo causet involuntarium mixtum, ita quod ex hoc ille venit ad ludum ductus precibus, insultatione, exprobratione et huiusmodi, licet voluntarie ludat,. Sicut etiam voluntarie aliquis solvit usuram, huiusmodi tamen voluntarium non transfert a se dominium, quia mixtum est et non omnino liberum. Consentaneum autem rationi est ut huiusmodi commutationes quae fiunt in ludo, quia sunt ex natura sua turpes nisi causa recreationis fiant, ad hoc ut efficaces sint liberam omnino voluntatem exigant. Sicut etiam donationes quae fiunt meretricibus, si extortae blanditiis et illecebris sunt, non sunt validae: sufficere quippe debet iusta merces. Propter admixtionem siquidem involuntarii in huiusmodi turpibus restitutioni obnoxia sunt sic accepta. Et per hoc patet quod illi qui invitati sponte ludunt non trahuntur ab alio.

Quare autem acquisitum ex ludo sit turpe lucrum, nota hic rationem ex Philosopho: ut inferius in qu. crxvm declaratur quare et quantum turpe, an scilicet cum mortali fit lucrum ex ludo principaliter intentum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo octavo, in responsione ad secundum, adverte quod Auctor de uxore duo dicit. Primum, quod si habet ex lucro proprio, quod potest facere eleemosynam. Secundum, quod si nihil praeter dotem habet, quod non potest, quia est subdita viro in dispositione domus. Et primum quidem clarum est, quando absque subtractione debiti officii in domo mulier lucratur. - Secundum autem dubitationem habet. Quoniam in VIII Efzhic. Aristoteles vult regimen viri et uxoris in domo esse secundum dignitatem, et non dominari virum in omnibus: et in II Oeconom. vult bonam mulierem omnibus quae intus sunt. dominari. Si ergo mulier non solum respectu actus matrimonii, sed regiminis domestici, assumitur in sociam secundum dignitatem suam, scilicet quoad ea quae intus sunt disponenda; consequens est ut, iuxta dispensationem sibi convenientem, possit eleemosynas facere.

Ad hoc dicitur quod quia dare eleemosynas non spectat ad regimen. domus, sicut emere et commutare quae domi sunt pro illius. commodis; sed est libera alienatio rerum pro extraneorum sublevatione: ideo, licet uxori conveniat secundum rectam rationem regimen eorum quae intus sunt in domo, non tamen propterea convenit ei eleemosynarum largitio; sed hoc spectat ad dominum rerum quae dantur in eleemosynam; et propterea spectat ad virum, ut caput et monarcham in domo.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo nono, in calce responsionis ad ultimum, duIium occurrit ab obiicientibus contra hoc quod distributor eleemosynarum possit pro se, si indigeat, eo tenore quo pro aliis, dispensare, ex eo quod in iure civili dicitur quod, si dedero tibi centum ut cui volueris dares, si consumpseris, mandati teneris. Ex hoc enim apparet quod oportet ipsum dare alteri, ut mandatum expleat.

Ad hoc dicitur quod verba illa sunt intelligenda formaliter: si scilicet ipse distributor non ut distributor constitutus a principali applicaret sibi ipsi pauperi ut alteri, sed absolute consumpsisset. Si enim ut distributor, paupertatis propriae intuitu, fecit, iam mandatum implevit, dando cui voluit ratione duce, quae ipsum non deterioris conditionis esse dictat ex hoc quod est distributor quam si non esset. Stat ergo solida litterae doctrina quod distributor libere institutus potest seipsum inter pauperes computare, si est; et absque fraude tantum sibi distribuit sicut sibi similibus distribuit. Debet enim se ut extraneum computare, et in persona donantis distribuere.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo decimo dubium occurrit, circa illud scilicet, quod dare eleemosynam alicui ut superabundet ad superfluitatem non est laudabile, sed melius est pluribus egentibus elargiri, an dare sic abundanter sit peccatum. Littera enim dicit quod non est laudabile: et tamen subiungit, sed melius est. In quibus verbis videtur contradictio. Qua ly melius comparatur ad bonum: ac per hoc, si dare pluribus est melius, dare uni sic erit bonum, et conienter laudabile. Et si non est laudabile, non est bonum: et consequenter dare pluribus non erit melius illo, nisi sicut nix est albior corvo.

Ad hoc dicitur quod dare eleemosynam alicui sic abundanter ut babeat superfluum, contingit, pro nunc, dupliciter. Primo, quod superfluitas intendatur, Et sic non est laudabile, sed vituperabile et peccatum: quia actus dandi eleemosynam tendit ad finem indebitum; finis enim proprius eius subventio est, non superfluitas. Secundo, quod superfluitas est credita, ut et ipse habeat unde aliis benefaciat: ut contingit in his qui ecclesiis abundantissime legarunt. Et sic non est peccatum, nec est multum laudabile; sed melius est pluribus indigentibus subvenire: ut in littera dicitur, et experientia in huiusmodi divitiis ecclesiarum testis locuples est. Perspiciens ergo Auctor quod sic abundanter dare aut non est laudabile quia malum, aut quia minus bonum, dixit utrumque: et quod non est laudabile; et quod dare pluribus est melius, quando scilicet illud est bonum. Nulla ergo repugnantia est.