Quaestio 129

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaevigesimaenonae loin occurrit: An magnanimitas sit circa magna operari tanquam proprium actum et obiectum: an sit circa magna operari ut circumstantiam recte sperandi honores magnos. Et est ratio dubii quia de magnanimitate diversa dicuntur. Dicitur namque hic, et in IV Ethic., quod est virtus circa honores magnos ut propriam materiam: et in littera hac exprimitur quod proprius actus eius est recte uti magnis honoribus. - Dicitur rursus in IV Ethic. quod magnanimi est quod in unaquaque virtute magnum: ubi Auctor, exponendo, dicit quod per hoc magnitudo est specialis virtus distincta ab aliis, quia tendit ad rationem magni in cuiuslibet virtutis opere. Verbi gratia, fortitudo intendit fortiter agere, magnanimitas intendit magna operari in fortiter agendo: etsic de aliis. - In eodem quoque Quarto dicitur quod magnanimus moderate delectatur de honore, nec ipsum multum aestimat: et quod medietas in appetitu honoris consistit, si appetitur unde oportet et ut oportet. Ex quo apparet quod, quia magna operari est unde oportet appetere honorem, ideo magnanimitas attendit ad magna operari ut circumstantiam unde magnos hofores appetat unde oportet, et utatur ut oportet. — Ex altera autem parte apparet quod magnanimitas principaliter intendit ad operandum magna; et ex consequenti ad recte appetendum magnos honores, quibus magna opera sunt digna.

II. Ad huius difficultatis evidentiam, oportet caute in consideratione procedere: ne, dum ab excellentia Aristotelis et divi Thomae deficimus, declinemus in proprias phantasias, novaque cudamus quia vetera non intelligimus. Sciendum est ergo quod sicut fortitudo aliter se habet ad materiam quam modificat, puta timorem mortis, et aliter ad proprium actum; quia proprius actus est fortitudinis proprius finis, materia autem moderata ut propter finem (moderate siquidem timet et audet fortis ut fortiter aggrediatur et sustineat, et non e converso): ita proportionaliter contingit in magnanimitate. Actus siquidem proprius eius est operari magna: sicut fortis proprius actus est fortiter agere. Sed quoniam hic actus ex spe magnorum, puta honoris et gloriae, impeditur et promovetur, ideo oportet moderari spem honoris: multi enim propter spem honoris excessivam a magna operando desistunt, ut ambitiosi et inanis gloriae cupidi, qui, aliunde quam unde oportet haec sperantes, et habentes quandoque, de operibus vere magnis non curant; alii propter incuriam honoris similiter non operantur magna. Idcirco magnanimitas moderatur appetitum honoris magni, ut magna in qualibet virtute operetur. Unde magnus honor non est obiectum, sed materia magnanimitatis: obiectum autem est magnum in cuiusvis virtutis opere. Ex utroque tamen magnanimitas dicitur: ex obiecto quidem, quia formale obiectum eius est magnum in cuiusque virtutis opere; ex materia vero, quia magnus honor, inter omnia exteriora bona, bonum maximum est.

Et sicut obiectum eius distinguitur a materia eius, ita actus eiusdem circa obiectum ab actu circa materiam. Nam obiectum suum attingit in hoc ipso quod operatur magna: materiam autem attingit in hoc quod assumit spem moderatam magni honoris futuri, et similiter moderatam delectationem magni honoris praesentis, ut patet in IV Ethic. Est autem utriusque actus necessitas, quia nisi magnanimus tenderet directe in magna, quae sunt non in genere minimorum bonorum, qualia sunt exteriora bona, sed vere magna bona, quae sunt sola animi bona, non esset vere magnanimus, utpote non tendens in vere et simpliciter magna bona: et nisi appetitum delectationemque magni honoris gloriaeque humanae moderaretur, non esset circa honores ut propriam materiam.

III. Ex quibus patet quid ad quaestionem dicendum sit: scilicet quod, simpliciter et absolute loquendo, operari magna spectat ad magnanimum ut principalis eius actus; secundum quid autem, hoc est loquendo de magnanimitate in ordine ad actum eius circa materiam ipsius, operari magna est circumstantia aut quasi circumstantia unde seu cur, Finis namque proprius alicuius non est proprie inter circumstantias: proprius autem finis quare aliquis est magno prosequendus honore, est quia magnum virtutis opus fecit, facit, custodit, etc.; testimonium enim virtutis ad virtutem et virtuosum ordinatur ut finem. Unde, rectius loquendo, dicendum esset quod nec etiam respectu secundarii actus est circumstantia, sed est proprius finis: et quod Aristoteles posuit ly unde inter requisita ad rectum appetitum honoris, non inter circumstantias; nisi, largo vocabulo, circumstantias appellando omnia requisita ad rectitudinem actus.

Ex his quoque patet solutio alterius quaestionis, scilicet: An magnitudo quae est obiectum magnanimitatis, sit illius formale obiectum ut relata ad magnum honorem: an absolute, inquantum scilicet est excellentia in opere virtutis. Patet, inquam, solutio. Quia hinc patet quod magnanimitas non habet honorem pro obiecto: et si tenderet in magna formaliter inquantum sunt digna magno honore, iam haberet honorem magnum pro obiecto, quia sub eius ratione tenderet in quaecumque. Sed quoniam habet magnum in cuiusvis virtutis opere pro formali obiecto, et sic magnum est suapte natura dignum magno honore: ideo magnanimitas est circa magna utroque modo, sed principaliter prout sunt absolute magna. Et hinc provenit quod habeat pro materia appetitus et delectationes magnorum honorum.

Quocirca, cum dicitur quod magnanimus est magnis dignus, intelligitur et de magnis operibus et de magnis honoribus, Expresse siquidem in IV Ethic. dicitur quod pusillanimus privat se magnis virtutum operibus et adinventionibus, quibus dignus est. Solus namque magnanimus est cui magna operari proportionatum est, nec praesumptionis argui potest quod magnis virtutis operibus se dignificat, hoc est tanquam dignum ad talia se exhibet, et quod magnis se honoribus dignum aestimet, speret, velit ac faciat.

Nec obstant dictae decisioni verba Auctoris in articulo quarto huius quaestionis, ubi dicit quod magnanimus in- tendit magna operari in qualibet virtute, inquantum scilicet tendit ad ea quae sunt digna magno honore; et rursus: Quia honor est cuiusque virtutis praemium, ideo ex consequenti, ratione suae materiae, respicit omnes virtutes. Haec ille. Sunt enim haec intelligenda ex ea parte qua magnanimitas distinguitur ab aliis virtutibus, scilicet ex parte specialis materiae. Cum quo tamen stat quod, ut distinguitur ab eis ex parte formalis obiecti, aliter se habeat. Utroque namque modo ab aliis virtutibus magnanimitas distinguitur, ut infra latius patebit.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo quaestionis centesimaevigesimaenonae dubium occurrit ex Martino, in eodem libro de Fortitudine, tractatu de Magnanimitate, qu. 1, ubi, recitata differentia posita hic in littera inter passiones in hoc quod quaedam sunt quae habent magnam vim resistendi rationi principaliter ex parte passionis, et quaedam principaliter ex parte rerum quae sunt obiecta passionum, etc., subdit quod ista opinio sancti Thomae « videtur mihi deficere in aliquibus ». Primo, in ipsa distinctione. Quia si hoc valeat, constat quod unum membrum intelligitur cum praecisione alterius: quia si unum includeretur in alio, nulla esset differentia inter membra. Tunc arguo sic. Quantamcumque repugnantiam rationi nata est facere cupiditas pecuniae ex parte obiecti, tantam natus est facere timor ex parte obiecti, scilicet periculorum mortis in bello. Igitur distinctio Thomae nulla. - Antecedens probatur. Quia quantumcumque pecunia, sive parva sive magna, est amabilis, tantum terribile, sive parvum sive magnum, est fugibile, immo plus. Et similiter potest argui de ira respectu parvipensionis fugibilis, et vindictae amabilis.

Secundo. Omnes passiones in hoc conveniunt quod positae in appetitu resistunt rationi, et non positae non resistunt: et utrumque horum est sive obiecta sint, sive non sint. Omnia quoque obiecta passionum in hoc conveniunt quod non resistunt rationi nisi, apprehensa, causent passionem in appetitu: et similiter quod resistunt si, apprehensa, causant passionem in appetitu. Ergo si aliquae passiones resistunt ut passiones, et omnes: et si aliquae ex parte obiectorum, et omnes.

Tertio. Timor, inquantum timor, non plus resistit rationi quam cupiditas inquantum cupiditas. Et tristitia ex parvipensione, inquantum tristitia, non plus resistit rationi quam /tristitia difficultatis rerum difficilium gerendarum. Ergo.

Quarto. Nulla obiecta resistunt rationi nisi ratione passionum ab eis causatarum: et omnia quae causant huiusmodi passionem, resistunt rationi. Ergo distinctio nulla.

II. Secundo deficit opinio sancti Thomae in hoc dicto, scilicet quod circa passiones primi generis non est aliqua virtus nisi circa illud quod est magnum. Probatur. Quia circa parvas concupiscentias, circa parvas iras et parvos timores potest aliquis deficere, superabundare, et mediocriter se habere, Ergo circa haec omnia est aliqua virtus. Et per consequens circa parvas concupiscentias est ita bene temperantia sicut circa magnas: et similiter mansuetudo circa parvas iras, etc. Et circa hoc multiplicat Martinus multas rationes, quas pertranseo: quia non procedunt contra sensum litterae verum, sed contra male acceptum ab ipso sensum, ut patebit respondendo.

IIT. In eodem secundo articulo dubium occurrit circa illud: Res exterius existentes, etiam si sint parvae, sunt multum appetibiles, utpote necessariae ad vitam hominis. Videtur enim, cum hoc ad litteram dicatur de pecunia et honore, dupliciter deficere. Primo, in. hoc quod non solum parva pecunia aut honor, sed parvus cibus aut potus est multum appetibilis: propter eandem rationem, quia scilicet necessarius est ad vitam hominis.

Secundo, in hoc quod honorem ponit inter necessaria ad vitam hominis: cum non sit necessarius, ut patet.

IV. In eodem secundo articulo, in responsione ad tertium, dubium occurrit, quomodo magnanimitas sit etiam circa parvos honores, ut in littera dicitur: et cum hoc, distinguatur ab alia virtute quae est circa parvos honores; et similiter ab aliis virtutibus, puta temperantia, fortitudine et mansuetudine, in hoc quod illae sunt circa magna principaliter et parva secundario, magnanimitas autem circa magna solum.

V. Ad evidentiam primi dubii, sciendum est quod doctrina Auctoris est formalis, et formaliter intelligenda. Non distinguit ergo passiones contra obiecta, aut. e contra: sed in utroque membro accipit passiones cum suis obiectis, et obiecta cum suis passionibus. Neque distinguit passiones contra passiones, puta amorem, desiderium, delectationem, etc., contra timorem, audaciam, etc.: quoniam una et eadem passio, cum diverso tamen obiecto, sub utroque membro continetur, ut patet de amore, desiderio et delectatione carnali, et de eisdem passionibus respectu pecuniae. Sed distinguit passiones, cum quibusdam aliis suis obiectis, in hoc quod quaedam vim magnam resistendi rationi habent principaliter ex parte passionis, quaedam principaliter ex parte obiecti. Ubi nota tria. Primo, quod Auctor non dicit quod quaedam ex parte passionis, et quaedam ex parte obiecti: sed dicit, quaedam principaliter hinc, et quaedam principaliter inde; ita quod differentia consistit in ly principaliter. - Secundo quod, ut patet ex praecedenti Libro, qu. xxu, operationes appetitus sensitivi habent rationem passionis ex adiuncta transmutatione corporali, quae per se cadit in ratione earum, ut ibi dicitur. Ita quod attribuere aliquid passioni ex parte passionis, est attribuere illi ex parte corporalis transmutationis sibi iun| ctae: quoniam sic est sermo formalis de passione ut sic. — "Tertio, quod obiectum passionis appetitus dupliciter consideratur: scilicet ut activum, et ut obiectum. Et proprie loquendo, tunc sumitur formaliter ut obiectum, quando sumitur ut terminus appetitivi motus: ut activum autem sumitur, quando ut facit appetitivum motum consideratur.

Ex his siquidem tribus patent termini et membra distinctionis, ipsiusque sensus, Inquit siquidem divinum Auctoris ingenium quod quaedam sunt morales materiae integrae, scilicet passiones cum suis obiectis, in quibus vis magna resistendi rationi provenit principaliter non ex parte obiecti, hoc est termini, sed ex parte passionis, hoc est transmutationis corporalis quae fit in nobis: ut sunt delectationes carnales, timores mortis, et irae. Quaedam vero sunt in quibus magna resistendi vis principaliter est. ex parte obiecti terminantis; ut sunt appetitus honorum et pecuniarum. Nec eget probatione haec distinctio. Quoniam experimur in nobis hanc differentiam, dum in carnalibus concupiscentiis adeo transmutamur et ardemus in corpore ut ratio non possit evadere, et similiter accidit in passione irae et timore mortis, et huiusmodi: in appetitu vero pecuniae aut honoris, non tam exardescit aut mutatur corpus, ut experientia testatur, sed ex parte rei quae appetitur impugnatio magnificatur principaliter.

Ex his autem patet solutio argumentorum Martini. Supponit namque, primo, falsum hoc, quod distinctio ista habeat pro membro uno passionem, pro altero obiectum, et propterea cum alterius praecisione utrumque intelligatur. - Argumenta deinde quatuor contra hoc, non militant contra distinctionem litterae. Unde primum, comparans vires obiectorum inter se, puta mortis et pecuniae, non est ad propositum, Et similiter secundum, afferens convenientiam omnium passionum et obiectorum inter se, non est ad propositum. Tertium autem, comparans diversas inter se passiones secundum suas species, puta cupiditatem et tristitiam, extra propositum quaestionis est. Et similiter quartum, convenientiam afferens obiectorum. Omnia siquidem haec a comparatione litterae longe sunt. Quoniam, ut patet ex dictis, in littera comparantur passiones integrae, hoc est cum talibus obiectis, passionibus integris, hoc est cum aliis obiectis, in hoc quod est resistere principaliter ex parte passionis, idest transmutationis corporalis, vel principaliter ex parte obiecti. Cum hac enim differentia stant omnes convenientiae arguendo allatae.

VI. Ad ea autem quae Martinus secundo loco obiicit, dicitur quod non contra Auctorem bene intellectum procedunt. Nam non intendit Auctor subtrahere parvas iras, parvos timores, parvasque concupiscentias carnales a virtutis moderamine, ut iste intellexit: sed intendit quod circa praedicta parva nulla est virtus simpliciter, tanquam circa materiam propriam simpliciter. Cum quo tamen stat quod circa praedicta tanquam relata ad propriam materiam, sit virtus: virtus, inquam, non alia, sed illamet. Ita quod temperantia, verbi gratia, quae simpliciter est circa maximas carnis delectationes, tanquam circa materiam propriam simpliciter, est etiam secundum quid circa parvas deleetationes carnis, tanquam circa materiam eiusdem secundum quid.

Patet autem hanc esse veram Auctoris intentionem ex duobus. Primo, ex eo quod superius expresse dixit quod circa pericula alia est fortitudo secundum quid. - Secundo, ex eo quod sic directe constituitur intenta differentia in littera inter virtutes quae sunt circa honores et pecunias, et virtutes quae sunt circa bona et mala carnis: dum in illis distinguuntur duae virtutes simpliciter, altera circa magnum, altera circa mediocre ut propriam materiam, tam, in honoribus quam pecuniis, ut patet in IV Ethic., et hic et superius; in istis vero ponitur una tantum virtus: simpliciter, circa maximum in quolibet genere, tanquam circa propriam materiam; circa mediocre vero aut parvum nulla ponitur propria virtus simpliciter ut circa propriam materiam, sed illamet quae est circa maximum illius generis, extenditur ad mediocre et parvum, tanquam ad id quod reducitur ad propriam materiam ut imperfectum ad perfectum in illo genere.

VII. Ad tertii dubii primam obiectionem dicitur quod cibus et potus possunt dupliciter appeti. Primo, ut delectabiles secundum tactum: ut sunt materia sobrietatis seu abstinentiae. Et sic quantumcumque parvi cibi vel potus spectant ad maximas delectationes, quae sunt delectationes tactus. Et propterea sunt extra propositum huius membri: quoniam spectant ad illammmet virtutem ad quam spectat moderari maximas delectationes circa alimenta. - Alio modo possunt appeti ut possidendi. Et sic comprehenduntur sub pecuniae nomine; et cadunt sub hoc membro; et habent parvae pecuniae rationem.

Ad secundam vero dicitur quod, licet honor non sit necessarius ad vitam corporalem hominis, est tamen necessarius ad vitam politicam: adeo ut etiam famuli stabulariorum et coquorum suos velint honores. Homo autem est naturaliter animal politicum.

VIII. Ad dubium ultimo motum, in responsione ad tertium, respondetur quod de magnanimitate vere negatur quod est circa parvos honores ut propriam materiam: quia est circa magnos honores solum ut propriam materiam. Cum quo tamen stat quod eminenter est quodammodo circa parvos honores et privationem honoris, scilicet despiciendo illos et privationem eorundem. Virtus autem innominata quae est circa mediocres honores, est circa illos ut propriam materiam: et privationem illorum respicit ex illa parte qua respicit contrarium sibi vitium per defectum; privatio enim albi ex parte nigri se tenet.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem centesimaevigesimaenonae quaestionis, in responsione ad secundum, dubium ex Martino, in dicto tractatu, qu. 11, occurrit, ubi contra hanc responsionem arguit quod non satis consonat sibi ipsi. Propinqua, inquit, dispositio ad habitum non est nisi mediante actu generaüvo illius habitus: ita quod est prius dispositio ad actum quam ad habitum. Ergo virtutes magis sunt connexae secundum actus quam secundum habitus. Sed non sunt connexae secundum actus, ut hic dicitur, propter quamcumque dispositionem propinquam ad actum. Ergo nec dicentur connexae secundum habitus propter quamcumque dispositionem ad habitum.

Ad hoc dubium dicitur quod responsio litterae optime sibi et veritati consonat. Et quod illa propositio est falsa: Propinqua dispositio ad habitum non est nisi mediante actu generativo illius habitus. Habentur siquidem habitus secundariarum virtutum, puta magnificentiae, magnanimitatis et huiusmodi, in propinqua dispositione, ex hoc ipso quod habentur virtutes principales quae cardinales vocantur.

Illa quoque propositio adiuncta, Prius est dispositio ad actum quam ad habitum virtutis, distinguenda est. Quia de actu virtutis contingit loqui dupliciter. Primo, ut est actus virtutis: ut scilicet fit a virtuoso. Et sic falsa est: quoniam prius oportet habere virtutem quam actum virtutis eo modo quo a virtuosis actus exercetur, ut patet. Secundo, ut est actus secundum speciem tantum virtutis: eo modo quo etiam vir quantumcumque iniustus quandoque facit iustum, solvendo quod debet. Et talis actus praecedit virtutem: quia fabricando fabri fimus. Sed cum de connexione virtutum est sermo, non de istis imperfectis, sed de perfectis actibus virtutis sermo est. Et propterea in proposito negandum est quod prius est dispositio ad actum quam ad habitum: quoniam e contra est verum, Et ideo-argumentum nihil valet.

II. In eodem articulo, in responsione ad quartum, dubium occurrit ex eodem Martino, in eadem quaestione, contra hanc responsionem directe sic arguente. Humilitas facit quod homo, secundum conditionem magnorum bonorum quae a Deo possidet, se magnis dignificet, et ad magna opera, conformia illis bonis, tendat: et magnanimitas facit quod secundum conditionem defectuum suorum, se parvipendat. Ergo nulla penitus est differentia inter magnanimum et humilem in se dignificando et non dignificando magnis bonis.

Antecedens pro prima parte probatur. Tum, primo, quia secundum sanctum Thomam, humilitas facit honorare alios et dignificare, inquantum in eis inspicit aliquid de donis Dei. Ergo humilitas, si sinrilia inspicit quis in se, facit quod dignificet se magnis bonis. - Tum, secundo, quia vel humilitas impedit ne humilis cognoscat dona Dei quae habet, esse in se: aut non. Non primum: quia humilitas nec sensum nec intellectum hebetat. Si secundum, ergo humilis cognoscit in se dona Dei, etiam magna. Aut ergo secundum ea magnis bonis se dignificat: aut non. Si sic, ergo humilitas eodem modo inclinat sicut magnanimitas. Si non, ergo contrarietas inter magnanimitatem et humilitatem est: humilitas enim inclinaret ad non se diificandum.

Secunda vero pars antecedentis probatur. Quia magnanimus iudicat secundum veritatem. Ergo, si sunt aliqui defectus in eo, magnanimitas sua inclinat eum ad minus aestimandum de se, tantum quantum illi defectus sunt impeditivi virtuosarum operationum.

III. Secundo, principaliter. Posito casu quod sit aliquis maxime magnanimus et maxime humilis, dignus aliqua certa ardua administratione, et sic existimetur a civibus, etc., committentibus illam illi: tunc sic. Aut iste per utramque virtutem simul iudicabit se dignum illa, et suscipiet; aut per utramque iudicabit se indignum, et refutabit; aut per magnanimitatem iudicabit se dignum, et per humilitatem se indignum. Non primum nec secundum: quia sic haberetur intentum de eadem aut simili utriusque inclinatione. Ergo tertium. Quod est impossibile. Tum quia duo contradictoria essent simul vera. Tum quia erunt in eodem duo iudicia contraria. Tum quia vel suscipiet, et tunc aget contra dictamen humilitatis; vel reiiciet, et tunc aget contra dictamen magnanimitatis; vel neutrum faciet, et sic aget contra utrumque dictamen; vel simul suscipiet et reiiciet, et tunc erunt duo contradictoria simul.

Sed forte, inquit, respondebitur quod secundum considerationem donorum Dei, iudicat se dignum; secundum vero considerationem propriorum defectuum iudicat se indignum. - Contra, primo. Quorumcumque consequentia repugnant, antecedentia quoque repugnant. Sed haec consequentia, Jste est dignus hac administratione, et, Iste non est dignus hac administratione, repugnant. Ergo et antecedentia. Sed antecedentia sunt ista: /ste, secundum conditiones bonorum quae a Deo habet, vere iudicat quod est dignus hac administratione; et, Iste, secundum defectus quos habet, vere iudicat quod non est dignus eadem. Ergo ista duo antecedentia repugnant. — Probatur subiuncta minor, scilicet, Sed antecedentia sunt ista etc. Quia bene sequitur: Z/ste, secundum hanc considerationem, vere iudicat se esse dignum tali administratione: ergo iste est dignus illa. Et secundum hanc aliam considerationem, vere iudicat se esse indignum illa eadem: ergo est indignus eadem.

Secundo, quia vel defectus impediunt, habita etiam ratione tot bonorum, ab administratione: aut non. Si sic, ergo magnanimus, cui sunt noti defectus, non dignificabit se illa. Si non, ergo non reddunt eum indignum: et consequenter humilitas non inclinabit ad non dignificandum se hac administratione.

IV. Ad hanc dubitationem Martini, confundentem humilitatem et magnanimitatem, respondetur negando antecedens, Et ad primam probationem primae partis dicitur quod non est eadem ratio de aliis et de seipso, respectu humilis ut sic: quoniam humilitas inclinat ad respiciendum in aliis bona, et in se mala seu defectus. - Ad secundam vero dicitur quod humilitas non impedit hominem humilem a cognitione donorum Dei quae habet ipse. Sed ex hoc non sequitur: Ergo ad ipsam spectat dignificare se secundum illa. Sicut nec humilitas impedit cognitionem iustorum vel temperatorum vel fortium operum: et tamen non sequitur: Ergo ad ipsam spectat inclinare in iusta vel fortia, etc. Cum ergo arguitur: Aut humilis, ut sic, dignificat se, aut non, respondetur quod non. Et cum infertur: Ergo est contraria magnanimitati humilitas, nihil valet sequela: quia aliud est humilitatem non inclinare ad dignificandum hominem bonis quibus est dignus; et aliud est humilitatem inclinare ad non dignificandum hominem bonis quibus est dignus. Nam in primo est pura negatio, in secundo affirmatur inclinatio ad oppositum: et primum verificatur de humilitate, non secundum. Et tamen arguens secundum imponit humilitati.

Ad secundam vero partem antecedentis principalis, scilicet quod magnanimitas facit quod homo, secundum conditionem defectuum suorum, se parvipendat: dicitur quod non est falsa, sicut prima pars. Quoniam magnanimitas tendit ad magnum in qualibet virtute: ac per hoc, inquantum tendit ad magnum in humilitatis opere, facit quodammodo quod humilitatis est. Non sic autem humilitas delicit magnanimitatem sicut magnanimitas magnificat humilitatem. Et ideo prima pars dicti antecedentis simpliciter negata est.

V. Ad secundum argumentum principale dicitur quod responsio ibi recitata est bona, et sumpta ex littera praesenti. Ad improbationem autem dicitur quod distinctio inter dignum simpliciter, vel secundum hoc, solvit quaestionem. Humilitas namque indignum secundum quid, hoc est secundum proprios defectus: magnanimitas vero dignum simpliciter, hoc est, omnibus consideratis, iudicat. Quod patet ex duobus. Primo, ex hoc quod humiles invenimus non nisi quantum ex se est, subtrahere se a magnis: ut patet de loanne Baptista, Ego a te debeo baptizari; et tamen baptizavit Christum, Et in veteri Testamento Moyses et Ieremias a divina legatione ob proprios defectus se subtrahebant: quam simpliciter parati erant suscipere, ut fecerunt. - Secundo, ex ratione. Quia humilitas non est retractiva a virtutum operibus, sed custos omnium, semper inclinans hominem ad nihil sui sapiendum, quod spectat ad secundum quid: magnanimitas autem, ad cuiusque virtutis magna tendens non secundum quid, sed omnibus consideratis, etiam eo quod ad humilitatem spectat, dignificat simpliciter hominem his bonis in quibus dignus est. Et licet fundamentum dignitatis bonorum sint dona Dei, hoc tamen non facit dignum secundum quid: quia quidquid est homo et hominis et in homine, est donum Dei. Non sic autem de defectibus: quoniam non quidquid est homo, etc., est defectus.

Ex hoc igitur quod magnanimus se dignificat simpliciter, et humilis secundum quid tantum se indignificat, hoc est, indignum se aestimat in relatione ad suos defectus; patet quod nec antecedentia nec consequentia repugnant, ut putabatur repugnare accipiendo dignum semper simpliciter. Et similiter patet quod humilis magnanimus procedet ad actus magnos: semper tamen indignum se credens, cognoscens et dicens in relatione ad proprios defectus. Uride-de angelis caelestibus dicimus quod tremunt ante Deum, referendo hoc ad defectum naturae, quae ex se potest deficere: quamvis semper felices assistant et ministrent Deo.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem centesimaevigesimaenonae quaestionis dubium occurrit circa illud: Proprius actus magnanimi est tendere in magnum in cuiusque virtutis opere, quod habetur in IV Ethic., et facit difficultatem magnam in praesenti articulo. Auctor siquidem ex parte materiae distinguit magnanimitatem ab aliis: hoc autem difficultatem facit ex parte formalis rationis. Et est ratio dubii quia magnum et parvum cuiusque actus virtutis non distinguuntur specie: ac per hoc, eiusdem virtutis est tendere in actum suum sive magnum sive parvum. Et sic magnanimitas coin- cidit cum qualibet virtute inquantum facit suum actum magnum. Et sic non est virtus specialis, sed quaelibet virtus ut exercens magnum actum. Non est ergo magnanimitas una virtus: sed est maxima fortitudo, maxima iustitia, maxima temperantia, et sic de aliis; quaelibet enim harum tendit in magnum suum actum.

Praeterea, magnum in actu temperantiae vel iustitiae aut habet rationem ardui, aut non. Si habet rationem ardui, ergo maxima temperantia non potest in magnum actum temperantiae, Si non, ergo magnum in tali actu non est obiectum magnanimitatis: quia, cum sit in irascibili, oportet obiectum eius esse quoddam arduum.

Praeterea, magnum in cuiuscumque virtutis opere, quod dicitur obiectum magnanimi, aut significat magnam quantitatem actus virtutis substratae, puta temperantiae vel fortitudinis: et sic redeunt difficultates praemissarum rationum. Aut significat aliquid superadditum quantitati actus illius substratae virtutis. Et tunc, assignetur illud. Quia non apparet, cum magnanimus fortissimus tendit in maximum fortitudinis actum, quod in aliam tendat magnitudinem quam fortitudinis ad intra et honoris ad extra (de quo non est ad praesens propositum loqui).

II. Ad huius difficultatis evidentiam, sciendum est primo, quod magnum et parvum, ut in Praedicamentis dicitur, est relativum circa quantitatem. Propter quod importat, ultra subiectum, quantitatem et relationem. Et licet ex parte quantitais magnum et parvum non distinguantur specie, quia eiusdem est speciei linea parva et magna, et similiter superficies et corpus; et similiter ex parte subiecti, seu rei quantae, non exigunt magnum et parvum differentiam specificam, magna siquidem et parva aqua eiusdem est speciei, et similiter magna et parva albedo: ex parte tamen relationis specifice distinguuntur magnum et parvum. Sunt enim relativa specie distincta, sicut duplum et dimidium: spectant enim non ad relativa aequiparantiae, sed suppositionis et superpositionis. Quocirca, licet magnum et parvum non distinguantur specie rei quae dicitur magna vel parva, puta albedinis, caloris, honoris, pecuniae, etc.; nec specie quantitatis; sunt tamen relativa inter se distincta specie.

III. Sciendum est secundo, quod in effectibus naturalibus duo inveniuntur: scilicet res ipsa, quae est terminus formalis actionis; et magnitudo ipsius. Sicut, cum ignis calefacit aquam, est ibi et calor, qui formaliter terminat calefactionem; et quantitas eius, puta quod est calor ut duo, etc. Ad haec autem duo naturale agens ita se habet quod primum est ad quod directe intendit, quodque ex ratione formae qua agit, directe producit: secundum vero ex conditione ipsius formae provenit. Calidum enim, inquantum calidum, facit calidum; sed quia intensus est activus calor, ideo in patiente disposito fit non solum calor, sed calor intensus: ita quod calidum activum directe non intendit nisi calidum facere, tanquam proprium et formalem effectum; intensionem autem caloris efficit non tanquam ex forma intenta directe, sed tanquam conditionem concomitantem naturaliter tale agens in hoc passo, etc. Et quia in anima intellectus natus est adunata dividere, et anima natura quaedam est; in hoc anima excedit naturam quod efficit magnitudinem actus virtutis non solum per modum naturae, scilicet ut conditionem actus, sicut de calore dictum est; sed etiam per modum animae, scilicet per directam intentionem ipsius magnitudinis, ut cuiusdam rationis formalis. Ita quod homo valde fortis et magnanimus dupliciter tendit in magnum fortitudinis actum. Primo, per modum naturae, inquantum fortis: ex ratione namque suae magnae fortitudinis exit in magnum fortitudinis actum, sicut magnus calor in magnam calefactionem. Secundo, per directam intentionem ipsius magnitudinis, inquantum magnanimus: ex ratione namque magnanimitatis tendit in magnitudinem actus fortitudinis ut propriam rationem formalem intentam. Ita quod magnitudo actus fortitudinis a fortitudine fit et respicitur ut conditio concomitans actum ex magnitudine fortitudinis: a magnanimitate vero fit et respicitur ut formale obiectum ipsius. Et propterea distinguuntur specie fortitudo et magnanimitas, utpote habentes diversas rationes formales. obiectivas: fortitudinis namque obiectum est forte, magnanimitatis vero magnum; quamvis coincidant in hoc quod id quod est unius obiecti conditio, illudmet est alterius formalis ratio obiectiva.

IV. Sciendum est tertio, quod inter magnum secundum se sumptum, et. magnum non secundum se sed per aliud, tanta est differentia in moralibus ut magnum secundum se, quia excellens quid ac difficile altumque sonat, ardui rationem habeat: non secundum se autem sed per aliud respectum, infra limites illius quod principaliter respicitur contineatur. Ac per hoc, magnum temperantiae opus, si referatur ad magnam temperantiam, non habet rationem ardui; quia temperantia per se primo respicit ipsum temperantiae opus, circa quod principaliter est, et ex consequenti respicit magnitudinem operis: et propterea non exit sic limites concupiscibilis magnum temperantiae opus. Sed si idem opus referatur ad magnanimitatem, tunc per se primo refertur ad ipsam non quatenus opus temperantiae, sed quatenus magnum, est enim magnanimitas per se primo circa magnum: et propterea, ut sic, habet rationem ardui, et exiens terminos concupiscibilis, ad irascibilis obiectum transit.

V. Ad primum ergo argumentum dicitur quod magnum et parvum, ut sunt modi alterius, non distinguunt speciem illius rei cuius sunt modi: tamen magnum et parvum secundum se distinguuntur specie. Et ex hac parte magnum habet rationem ardui, et parvum non. Et propterea distinguuntur specie in moralibus: quando scilicet magnum induit rationem ardui. Et sic est in proposito: quoniam et magnum in opere cuiusque virtutis, et magnum in honoribus habet rationem ardui. Constat autem arduum distingui specie a non arduo.

Ad secundum dicitur quod magnum opus temperantiae dupliciter consideratur. Primo, ut ly magnum dicit modum alterius, scilicet operis temperantiae. Et sic, quia non per se respicitur ab habitu, sed ratione alterius, scilicet operis temperati, non habet rationem ardui, et ad temperantiam spectat. Secundo, ut ly magnum dicit rationem formalem qua opus ab habitu respicitur. Et sic habet rationem ardui, et ad magnanimitatem spectat.

Ad tertium dicitur quod non est hic diversitas rei significatae per ly magnum opus temperantiae uno vel altero modo: sed est diversitas rationis quam induit ly magnum ut respicitur a temperantia, et a magnanimitate. Magnitudo siquidem operis temperati semper significatur. Sed cum refertur huiusmodi magnitudo ad temperantiam, habet rationem modi et secundario respecti ab ea, ut dictum est: quando vero refertur ad magnanimitatem, habet rationem rationis formalis primo et per se respectae ab ea. Et propterea magnanimitas habet pro formali obiecto et fine magnum in cuiusque virtutis opere: temperantia vero et aliae virtutes habent pro formalibus obiectis ipsa temperata, iusta, fortia et huiusmodi; magna autem haec ipsa ex consequenti attingunt, ut dictum est,

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem quaestionis, in responsione ad tertium, pro quanto ibi dicitur quod fiducia, pro spe certa in materia magnanimitatis, non est virtus, sed x, pid virtutis, dubium ex Martino occurrit, in eodem tractatu, qu. de Fiducia, probante primo, quod est species magnanimitatis. Primo. Fiducia continetur sub aliqua virtute ut inferius sub superiore essentiali. Sed nulla est alia nisi magnanimitas. Ergo. — Minor patet: quia restricta est ad materiam magnanimitatis. - Maior probatur. Quia actus fiduciae est actus per se virtuosus. Ergo habitus est per se virtus.

Dicit secundo, quod non valet quod dicit Thomas, quod fiducia importat quendam modum spei, quia fiducia est spes roborata ex firma opinione. Quia posset quaeri quid per modum spei intelligat. Aut enim intelligit i ipsam spem: aut aliud a spe. Et si aliud, aut intrinsecum, aut extrinsecum. Et facile deducerentur membra. Ego autem dico quod fiducia non est aliud quam spes, non quaelibet, sed habens coniunctam certitudinem. Et si hoc intelligat per modum spei, non contradico.

II. Ad hoc dicitur negando quod fiducia, ut est pars integralis fortitudinis, ut scilicet restricta est ad materiam fortitudinis, sit virtus, proprie loquendo. Et propterea non continetur sub aliqua virtute ut inferius sub suo superiori essentiali. - Et ad probationem, quia actus fiduciae est actus per se virtuosus, ergo habitus est per se virtus: negatur antecedens. Quoniam actus fiduciae non est virtuosus per se, sed ut pars alterius, scilicet fortitudinis: sicut nec actus hepatis aut cerebri est actus per se, sed ut partis, quae quidquid est totius est. Unde Auctor dicit quod non est fiducia virtus, quia alienam materiam respicit, scilicet fortitudinis materiam: ad virtutis autem speciem propria exigitur materia.

Ad improbationem autem secundo loco Auctoris per interrogationem, respondetur quod robur spei est modus spei addens supra spem firmitatem rectam. Et sic patet quod est aliud a spe. Et est qualitas vel relatio superaddita spei: secundum diversas opiniones de bonitate et malitia morali in passionibus posita vel elicitive vel imperative, etc. Haec enim sunt proposito impertinentia: et sunt in praecedenti Libro tractata.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo septimo eiusdem quaestionis dubium ex Martino, in dicta quaestione de Fiducia, occurrit, ponente directe contra sanctum Thomam, quod praeter fiduciam non sit ponenda securitas tanquam aliquid ad magnanimitatem pertinens, Arguit ergo primo. Securitas non est aliud, secundum sanctum Thomam, quam perfecta quies animi a timore, Sed habita fiducia, habetur perfecta quies animi a timore, Ergo praeter fiduciam non est ponenda securi- tas. - Probatur minor. Quia certa spes, quae est fiducia, aufert timorem inquietantem: et si est timor inquietans, non est spes certa.

Secundo. Fiducia est spes roborata ex vehementi opinione, secundum sanctum Thomam, Ergo est sine timore: quia ex tali spe boni assequendi cessat timor.

Tertio. Omne virtuosum per se expulsivum desperationis est securitas. Fiducia est huiusmodi, Ergo. - Maior pro- batur. Securitas est expulsiva desperationis, ut Thomas dicit. Ergo quodlibet virtuosum. quod expellit eam, est securitas. — Minor probatur. Quia implicat quod aliquis simul confidat et desperet.

Quarto. Omnis pars magnanimitatis est vel fiducia, vel magnificentia, vel patientia, vel perseverantia. Sed securitas nihil aliorum trium est. Ergo est fiducia. - Maior est Tullii, recepta a beato Thoma.:

Quinto, quia sanctus Thomas, in qu. cxxvir, dicit: Securitatem, quam ponit Macrobius, comprehendit Tullius sub fiducia; sed Macrobius per magis specialia distinxit. Ergo fiducia est superius ad securitatem. Non fuit ergo distinguenda securitas contra fiduciam.

Sexto. Securitas aut dicit actum intellectus, aut voluntatis. Si voluntatis, aut est volitio simplex, aut imperativa. Si secundum, ipsa non est distincta a magnificentia. Si primum, cum connotet ex parte intellectus certitudinem quandam, sic est eadem spei. — Si autem sit actus intellectus, non videtur esse nisi certitudo. Et hoc dicebamus esse connotatum per fiduciam.

II. Ad hoc dubium dicitur quod securitas optime ponitur ultra fiduciam. Et cum dicitur, Habita fiducia, habetur quies a timore: respondetur dupliciter. Primo quod, cum spes sit de bono et timor de malo, quanto firmior est spes alicuius boni, tanto minor est timor oppositi mali, hoc est, privationis seu carentiae illius boni: et quod ratione negationis boni sperati, non oportet ponere ultra fiduciam securitatem, sed ratione aliorum malorum. Verbi gratia, in materia fortitudinis ponitur fiducia ratione victo- riae, et non oportet ponere securitatem respectu privationis victoriae: sed ponitur securitas respectu malorum quae sustinenda imminent, puta vulnerum, etc, Et sic fiducia et securitas ponuntur respectu diversorum obiectorum.

Dicitur nihilominus secundo, quod est alia necessitas ponendi utramque ex parte diversarum passionum. Nam fiducia respicit spem, securitas timorem: et oportet utramque passionem habere proprium rectificativum. Unde ex hoc ipso quod fiducia parit securitatem, ostenditur non superfluitas, non identitas, sed concomitantia respectu eiusdem, si concurrunt.

Prima tamen responsio, quae categorica est, sufficit. Quoniam ostendit quod in diversis passionibus, respectu diversorum obiectorum partialium, oportet ponere plures modos seu conditiones virtuosas.

Et per hoc patet solutio secundi.

Ad tertium dicitur quod maior est falsissima: nec probatio aliquid apparentiae habet.

Ad quartum, licet possit negari maior, quia partes illae sunt positae respectu fortitudinis, non magnanimitatis; potest tamen dici, ut ad quintum, quod securitas comprehensa est sub fiduciae nomine, non quod securitas sit inferius respectu fiduciae (quia fiducia est boni, securitas a malo): sed propter concomitantiam earundem respectu oppositorum. Securitas enim a malo aliquo infert quandam fiduciam de bono opposito, et e contra.

Ad sextum dicitur quod securitas nec est actus intellectus nec voluntatis: sed est in irascibili habitus quietativus a timore.: