Quaestio 91

Commentaria Cardinalis Caietani

IN duobus articulis quaestionis nonagesimaeprimae, nota finem cantus consistere in excitatione devotionis propriae vel alienae ad Deum. Et cum omnia quae sunt propter finem, non sint propter se appetenda nec facienda, nisi inquantum sunt utilia ad finem; consequens est ut in ecclesiasticis officiis in ecclesiis persolvendis debeat tantum cantari quantum expedit excitandae devotioni cantantium (si alienae devotionis ratio cessat) et non plus. Et quoniam non potest praelatus singulorum affectus in statera habere; et si haberet, ipsius est communis devotionis, non singularis, rationem habere in communibus: ideo prudentia opus est in istis, ut, pensatis conditionibus personarum etc., quantum pro excitanda et conservanda devotione expedire videbitur, cantetur. Ratio vero alienae devotionis sic habenda est ut propria non destruatur. Non enim debet nostra esse tribulatio aliena subventio, secundum Apostoli doctrinam, II ad Cor. vii. Et David, cum dixisset: Semper laus eius in ore meo, subiunxit: Magnificate Dominum mecum, non contra me. Unde a duobus cavendum est: scilicet, ne ideo cantetur quasi ipse cantus secundum se sit Deo gratior; et ne cantetur causa delectationis nostrae vel alienae in ecclesiasticis officiis, ut patet ex fine, et ex auctoritate Augustini ex X Confess. in littera allata.

II. Nota secundo, quod tempore divi Thomae Ecclesia non utebatur organis. In cuius signum, adhuc Romana Ecclesia coram Summo Pontifice non utitur. Et si rationem in littera allatam ex VIII Polit. attentius meditati fuerimus, apparebit quod in ecclesiastico officio, ad quod suscipiendae divinae interioris disciplinae gratia convenimus, iuxta illud, Sacrificium laudis honorificabit me: et illic iter quo ostendam illi salutare Dei, non sunt admittenda instrumenta musica. Tantoque magis excludenda sunt quanto divina disciplina interior excellentior est omnibus disciplinis humanis, huiusmodi instrumenta repellentibus. - Et licet per se loquendo hoc sit verum, potest tamen per accidens tolerari extensa iam consuetudo organorum, propter nimiam elongationem hominum a divino cultu, ut vel sic allecti divinis intersint. Qui tamen organa in ecclesia medicinam animae a remotis esse cogitaverit, parce illis utetur, ne sanis noceat minuendo vel tollendo eorum devotiones. Et licet organorum usus licitus iam in ecclesia sit causa excitandae devotionis, illicitus tamen est causa delectationis, eadem ratione qua cantus.

III. Sed occurrit hic dubium, an pulsare in organis inter officia ecclesiastica sonos saecularium vanitatum sit peccatum mortale. Et est ratio dubii .quia quidam, propter irreverentiam divini cultus, putant quod sic. — Alii autem videntur hanc respuere sententiam: quia sonus abstrahit a materia hac velilla, et sonus qui ab uno applicatus est ad materiam vanam, potest ab altero applicari ad materiam spiritualem, ut patet.

Ad evidentiam huius, oportet vitare ambo extrema. Ne scilicet tanti faciamus abstractionem soni a materia ut omnis sonus aeque admitti dignus sit in ecclesia. Quoniam ea- dem est ratio de cantu et sono: quoniam cantus abstrahit etiam a materia, et potest unusmet cantus, applicatus ad malam materiam, etiam applicari ad spiritualem, non minus quam unusmet sonus. Constat autem ex auctoritate Hieronymi in littera allata, quae habetur in Decretis, dist. XCII, cap. Cantantes, quod non omnis cantus est in ecclesia licitus. Non igitur omnis sonus est in ecclesia licitus. - Neque etiam omnem irreverentiam seu indecentiam divinis admixtam mortale peccatum dicamus. Contingit namque, vel propter imperfectionem actus, puta quia in re modica, vel propter pietatem intentionis, indiscreta tamen habentis media, venialiter tantum peccare in multis dedecentibus divina.

Inter haec igitur, et ex his procedendo, dicendum est quod dupliciter contingit pulsare in divinis officiis organa cum sonis rerum vanarum: scilicet per se, et per accidens; hoc est, ex intentione ingerendi illa vana, et non ex intentione ingerendi illa vana, sed tantummodo sonum illum, Et primo quidem modo, si res illae sunt non solum vanae, sed provocatoriae ad impudicitiam et huiusmodi, manifeste est peccatum mortale, non solum inter ecclesiastica, sed extra: quia hoc est mortale ex suo genere, et tanto gravius quanto etiam inter divina.

Si vero sunt solum vana, tunc non deest peccatum. superstitionis in tali actu. Est namque talis actus in prima specie superstitionis, qua Deo cultus exhibetur modo indebito. Constat namque quod sonus inter divina pars divini cultus est, et pro solemnitate divini cultus adhibetur ab Ecclesia: et quod modo indebito colitur Deus quando sonus vanitatum ex intentione admiscetur loco solemnitatis ecclesiasticae. Contrariatur autem talis actus ex suo genere dupliciter divino cultui. Primo, quoad finem: quia actus iste ex suo genere est excitativus mentis et affectus ad vana; ac per hoc directe contrarius actui divini cultus excitativi ad devotionem. Secundo, quoad veritatem ex parte colentis: quia cultus divinus per ministerium pulsantis ab Ecclesia Deo reddendus falsificatur, ita quod falsarii sunt omnes sic pulsantes, et procurantes ac consentientes, quoniam ex parte Ecclesiae cultum contra modum ab ea iussum Deo exhibent, quantum est ex natura talis actus, ut inferius in qu. xcur, art. r, ex littera habere potes. Et quoniam superstitio ex suo genere est mortale peccatum; et actus iste ex suo genere contrariatur fini divini cultus: ideo ex intentione pulsare in ecclesiasticis officiis sive mala sive vana peccatum est mortale ex suo genere. In cuius signum, Levit. x, Filii Aaron devorati sunt, quia ignem alienum in divino cultu apposuerunt. Simile namque accidit in proposito: quoniam ignis alieni amoris, scilicet carnis vel mundi, in divino apponitur cultu, loco antiphonarum et laudum divinarum. Par siquidem est ex intentione talium, sono vocis naturalis, aut artificialis, haec in divino cultu proferre. Constat autem quod naturali voce haec divino admixta cultui perniciosissima essent. Ergo, etc.

Si quis tamen nesciens divino se cultui per hoc facere iniuriam, sed putans vanitatem solummodo in huiusmodi intervenire, et ex huiusmodi ignorantia ingerat pulsando vana delectationis causa (sicut etiam praedicatores vana aliqua inter praedicandum immiscent, non tanquam praedicatores, sed personae privatae, vanae delectationis gratia), talis non nisi materialiter superstitionem committit: et excusatur a mortali superstitioso, ex quo paratus erat, si cognovisset, non patrare hoc facinus; sicut de aliis superstitionibus ignotis inferius dicetur.

A gravissimo tamen peccato, et forte mortali sacrilegii, non excusatur qui ex intentione inter divina immiscet talia mundana quae, si verbis exprimeret ibidem, nullus excusaret a mortali. Et reducitur hoc crimen ad eam sacrilegii speciem qua rebus sacris iniuria fit, utendo divino cultu in hac parte ut re quadam non sacra, ex quo non ut partem divini cultus iste pulsans diceret se haec. inferre, sed potius ut extranea interponere. Et nihilominus, pro quanto etiam loco sacro iniuria fit; dum in dicato ad Dei laudem loco profana haec fiunt, ad aliam sacrilegii speciem spectat, qua loco sacro iniuria fit.

IV. Si vero hoc sit praeter intentionem cuiuscumque materiae, ex sola intentione soni talis propter suam consonantiam, tunc secundum se nullum peccatum est: sed ratione usus vel eventus potest ibi esse peccatum. Ratione usus, si accommodatus communiter est talis sonus ad materiam dedecentem sacra: quoniam idem est de tali sono iudicium quod est de cantu theatrali aut tragoedico, qui propter talem usum prohibiti sunt in ecclesia. Ratione vero eventus, si communiter ex tali sono excitantur auditorum animi ad mala vel vana. Propter quod quandoque potest intervenire etiam peccatum mortale in huiusmodi: ut patet si sonus aliquis alicubi ex consuetídifue excitativus esset ad venerea, aut valde distractivus;/ clericorum praecipue, a divinis. Et quamvis pia intentio, ut scilicet per huiusmodi sonorum delectationem infirmorum valde aut malorum animi recreati attentius vacent divinis, alleviet dicta peccata, non tamen excusat totaliter: quia zon sunt facienda mala ut eveniant bona.

Et sunt dicta omnia haec accipienda, si desit in his scandalum pusillorum.