Quaestio 189

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis ultimae, collige quatuor intervenire in declaratione quae fit in littera: scilicet occasiones peccandi, impedimenta perfectae caritatis, caritas, et perfectio caritatis, Quae distribuenda ita sunt ut caritati opponantur occasiones peccandi, et perfectioni caritatis impedimenta perfectae caritatis. Quibus collectis adiunge quintum, scilicet affectum hominis ad terrena, et perspice: quia affectus hominis ad terrena utriusque mali est pater, scilicet et occasionum peccandi et impedimentorum perfectae caritatis, merito religionis status, qui affectum hominis a terrenis tollit, contra utrumque malum apponitur in remedium, Et quia primum malum pertinet contra praecepta, secundum contra consilia; ideo religionis status medicina. optima est et ad observandum praecepta et consilia, et non solum ad: servanda consilia. Et hoc experientia continua testatur.

II. In eodem primo articulo, in responsione ad quintum, collige et nota quatuor comparationes in illa fieri. Prima est praeceptorum caritatis ad. praecepta alia et consilia. Et consistit in hoc quod praecepta caritatis se habent ad utraque ut finis ad ea quae sunt ad finem: licet diversimode. Nam ad consilia se habent ut finis qui potest haberi sine illis, perfectius tamen habetur per illa. Potest enim diligi Deus cum proximo, sine observantia castitatis, paupertatis, etc.: perfectior tamen dilectio acquiritur per castitatis et paupertatis observantiam.

Secunda comparatio, quae ponitur ibi, Sic ergo perfecta observantia, est inter observantiam perfectam praeceptorum caritatis et consilia. Et attenditur secundum duo: scilicet secundum ordinem naturae; et secundum ordinem temporis. Et dicitur quod secundum ordinem intentionis (qui est ordo naturae), perfecta observatio praeceptorum caritatis praecedit: quoniam ex eo quod intendit quis perfecte diligere Deum, eligit votum castitatis et paupertatis; quia finis prior est ordine intentionis eo quod est ad finem, - Secundum ordinem vero temporis, dicitur quod interdum consilia praecedunt observantiam perfectam praeceptorum caritatis, Et dixit, interdum, non, semper: quia potest esse quod etiam prius tempore quis perfecte diligat Deum quam consilia exequatur; ut patet in Abraham, qui - perfecte dilexit sine consiliorum observatione. Et idem videtur in Ioanne Baptista et Antonio ac. Benedicto contigisse: quoniam a perfecta observantia praeceptorum. caritatis, consilia susceperunt eremi, etc.

Tertia comparatio, ibi, Observantia vero praeceptorum caritatis secundum. communem modum; est inter obser vantiam communi modo preceptorum caritatis et aliorum. praeceptorum, ex una; et consilia ex altera parte, Et attenditur secundum tria. Primo, in hoc quod se habent ut commune et proprium, seu quasi superius et inferius, ita quod observantia communi modo utrorumque praeceptorum est ut commune, observatio consiliorum ut proprium; quia illa potest esse sine ista, sed non e contra, - Secundo, in hoc quod illa est prior ista ordine naturae. Et patet, quia prius est a quo non convertitur consequentia. Tertio in ordine temporis. Et dicitur quod non oportet quod illa sit etiam prior tempore: sicut non oportet quod animal sit prius tempore quacumque sua specie; potest enim esse simul tempore cum quacumque sua specie, nec potest inveniri extra omnem suam speciem. Unde licet observantia praeceptorum sit prior natura, utpote tanquam - generis natura; non oportet tamen quod sit prior tempore ista sua specie, scilicet observatione praeceptorum cum consiliis: quia non est secundum existentiam temporis prius aliquid in genere quam sit in aliqua specierum. suarum, quoniam genus non est praeter species suas. Potest ergo e et prius tempore; et potest, non prius, sed simul tempore esse observantia praeceptorum cum consiliis: prius quidem, si prius praecepta sine consiliis servarentur; non prius autem, si simul utraque servantur. Non oportet ergo quod sit prius tempore huiusmodi praeceptorum observantia.

Quarta comparatio, ibi, Observantia vero praeceptorum sine consiliis, est inter observantiam praeceptorum sine consiliis, et observantiam eorundem cum consiliis. Et attenditur secundum tria. Primo, in hoc quod ambo sunt species unius generis, scilicet observantiae praecepto- rum, abstrahendo ab hoc vel illo. modo: sed prima est ut species imperfecta, secunda ut species perfecta; puta sicut irrationale et rationale respectu animalis. - Secundo, quoad ordinem naturae. Et dicitur quod secunda est prius natura: quia perfectum est prius natura imperfecto. — Tertio, quoad ordinem temporis. Et dicitur quod non est necessario inter illa ordo temporis, sed potest quaelibet earum esse, altera non praeexistente. Non enim oportet prius esse in statu coniugii quam in statu virginali. Ibi praeceptum est sine consilio: hic consilium etiam servatur. Et per haec respondet directe argumento concludenti quod oportet prius aliquem esse bonum saecularem, ad hoc quod sit religiosus.

III. Cum his tamen omnibus, cave ne subito ad religionem recipias eos qui diuturna sunt consuetudine adstricti enormibus vitiis, quales sunt lenones, latrones et huiusmodi. Quoniam etsi scriptum sit quod publicani et meretrices praecedent vos in regno caelorum, scriptum est etiam: Videte quomodo caute ambuletis. Non est tutum tales criminosos repente in societatem innocentum, quandoque iuvenum, introducere. Timendum est ne doceant alios mala, ne corrumpant alios, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem ultimae quaestionis, hoc solum scribendum occurrit, quod licet vovere religionis ingressum sit laudabile, non tamen laudo quod facilis sit persona ad vovendum talem ingressum. Quoniam, etsi omne votum exigit tria, scilicet deliberationem, proposi- tum et promissionem, praecipue tale votum cum matura et discussa animi libertate agendum est: multo magis quam vovere dare magnam pecuniae summam, aut facere maximam peregrinationem; quanto maius est ingredi religionem quam quodcumque aliud, cum in hoc cetera vota commutari possint. Quocirca, quamvis laudabile sit inducere, ut infra dicitur, aliquem ad religionem, non laudo tamen inducentem ad vovendum religionis ingressum: quia quod ex inductione alterius fit votum, non omnino sponte fit, non ideo libere fieri videtur. Testatur autem ;magi- stra rerum experientia quod minus laete tota vita agitur, cum recolit se quis non sponte, non ex proprio affectu, sed aliena inductione maritum talem acceptasse. Et quanto magis, vitam in carne praeter carnem agere, in paupertate, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem. ultimae quaestionis, in responsione ad primum, dubium occurrit. Tum quia votum non minus ligat quam iuramentum. Ac per hoc, sicut potest cogi quis ad servandum iuramentum, ita potest cogi ad servandum votum: ut etiam patet in cap. Ex parte, Extra, de. Censibus.

Tum quia ex eo quod iste presbyter vovendo resignavit beneficio, censetur voluisse totaliter mutare vitam suam: iuxta cap. Beneficium, de Regularibus, in Sexto, ubi dicitur quod potest alteri conferri beneficium novitii, si constet quod voluerit absolute vitam mutare.

Tum quia minus consonam pastorali officio responsionem dedisse videtur Pontifex ille, scilicet Alexander II, XVIP, qu. 1, cap. Consaldus.

II. In eadem responsione ad primum, dubium occurrit de vinculo episcopi habentis votum religionis: quia male videtur Papa consulere illi episcopo. Tum quia maius vinculum tollit minus. Constat autem vinculum episcopi esse maius quam simplex votum quod prius fecerat ad religionem: cum sit adeo obligatorium ut non liceat ad religionem transire; et sit episcopus sponsus ecclesiae, ita quod est spirituale matrimonium contractum inter ipsum et ecclesiam.

Et confirmatur. Quia habens votum simpliciter religionis arctioris, si profitetur de facto laxiorem, non tenetur ad arctiorem: ut patet in cap. Qui post, de Regularibus, in Sexto. Multo ergo magis qui tenetur voto simplici ad statum imperfectiorem, si de facto profitetur statum perfectiorem, non teneri debet ad imperfectiorem. Sed, ut patet ex supra dictis, status religionis est imperfectior statu episcopali. Si igitur professus est de facto quis episcopalem statum, non tenetur ad implendum votum de statu imperfectiori, scilicet de religione.

III. In eadem responsione ad primum, dubium occurrit, quia Auctor votum episcopi aequiparat voto presbyteri, ex illo arguendo ad istud. Et tamen in dicto cap. Per litteras, dicitur expresse quod episcopus voverat solemniter ut fieret monachus: et de presbytero non dicitur quod voverit aut promiserit Deo, sed quod promiserit absolute; votum autem non est quaelibet promissio, sed promissio facta Deo, ut patet ex supra dictis.

IV. Ad primum dubium dicitur quod littera non dicit presbyterum illum ligatum voto simplici non posse de iure cogi ad religionis ingressum, ut obiectio interpretatur: sed dicit quod non debeat de iure cogi, ut monachus, ad remanendum in monasterio. Ubi duo puncta tanguntur. Primum, quod non debet cogi ut' monachus. Quod constat esse verum. Et hoc expresse intendit etiam Papa in illa responsione: ut patet in ratione ibi subiuncta, scilicet quia non erat monachus. — Secundum, quod non debet cogi ad remanendum in monasterio. Quoniam, ut infra patebit, adstrictus voto simplici non tenetur remanere in monasterio, sed potest, infra probationis annum, exire. - Cum utroque autem horum stat quod potuisset de iure cogi ad ingressum religionis, ut experiretur novitius illam: quia ad hoc obligatus erat ex voto simplici.

Ad secundam obiectionem dicitur quod iste presbyter non assumpserat habitum monachalem, etiam ut novitius. Et propterea in ipso non habet locum theorica illa de volente vitam mutare: quoniam praesupponit hominem talem esse novitium, ut patet Extra, de Regularibus, cap. Consulti et Statuimus.

Ad tertiam obiectionem dicitur quod potuisset Alexander II subiungere illud quod Auctor subdidit, quod Innocentius III consuluit episcopo Gratianopolitano, in capitulo Per tuas. Et fuisset melior responsio. llla tamen quae data est, non fuit minus bona, hoc est, mala: quia nihil iniustitiae continet, ut patet ex supradicta declaratione, Quamvis fuerit minus bona: hoc est, non tam bona quam fuisset si subiunctum fuisset quid Deo deberet presbyter ille.

V. Ad secundum dubium, propter eius difficultatem, ut opinionum varietas circa hoc ostendit, ut habes in dicto cap. Per tuas a Panormitano; sciendum est quod ratio difficultatis in hac quaestione consistit in discernendo an ille episcopus esset, sine illa Decretali, obligatus ad relinquendum ecclesiam et profitendum religionem promissam: an propter istam Decretalem statutum fuerit ius novum, ut teneatur in foro conscientiae relinquere ecclesiam et reddere Altissimo vota sua. Nam si dicatur quod ille poterat et tenebatur in foro conscientiae adire religionem, insurgunt allatae difficultates de maioritate vinculi et matrimonio spirituali. Si vero non tenebatur, sed ex hoc iure novo tenentur modo episcopi, non debebat Papa consulere sub tali conditione. Si vis salvare animam tuam: cum ille ante conditum hoc ius inciderit in casum hunc.

Videtur autem mihi ex natura vinculi episcopalis solvenda haec quaestio. Ad cuius evidentiam, scito quod vinculum voti simplicis habet vim promissionis: et spectat ad fidelitatem hominis ad Deum. Vinculum vero matrimonii consummati habet. vim alienatae possessionis: et spectat ad iustitiam, ita quod oppositum rapina esset alienae rei. Vinculum autem matrimonii spiritualis inter episcopum et ecclesiam medium quodammodo est inter ista: et spectat ad fidelitatem quam homo debet ecclesiae. Habet enim vim alienatae possessionis, inquantum homo se dedit ecclesiae ad superintendendum, et alligatus est illi. In hoc excedit vim voti simplicis. Et propterea non potest episcopus transire ad religionem: et consequenter non potest vovere ingressum religionis. Quia tamen vinculum istud dissolubile est de consensu Ecclesiae, hoc est Summi Pontificis, qui solus plenarie curam habet Ecclesiae, dissolubile dico non solum quoad cohabitationem, sed quoad vinculum; ideo minus est quam vinculum matrimonii carnaliter consummati, quod sola morte quoad vinculum dissolvitur. Et propterea potest episcopus, de Apostolico consensu, ecclesiam deserere et religionem ingredi.

Quia igitur episcopale vinculum quodammodo. maius et quodammodo minus est voto religionis simplici: — nam minus est quoad hoc, quia illud ad fidelitatem quam homo Deo debet, istud ad iustitiam inter hominem et ecclesiam spectat: maius vero est, quia illud solam habet promissionem suae personae, istud vero alienationem habet suae personae: — ideo, absolute loquendo, utriusque ratio in huiusmodi voto et vinculo habenda est. Et ille episcopus non tenebatur adire religionem de iuris rigore, sed poenitentiam agere violati voti coram Deo. Tamen ex quo rationabilem habebat causam petendi licentiam cedendi, debebat consulere Sedem Apostolicam: ut fecit. Et si negata fuisset licentia, tutus in episcopatu remansisset. Si autem concessa, ut de facto accidit sibi (et propter ipsum, ceteris in simili casu); debebat implere vota sua et religionem adire. Est igitur novo istius Decretalis iure, consulendo, statutum ut episcopus qui iam fecerat publicum votum religionis, absque alia licentia, si vult animam suam salvare, religionem ingrediatur, ecclesiam deserendo. Ita quod, sine hoc novo iure, non poterat sine licentia Apostolicae Sedis episcopus votum suum implere. Sed quia debebat petere, ideo petenti Papa annuens consulit quod, si vult salvare se, religionem adeat. Ex hoc enim ipso quod Papa non retinet ipsum, incurrit necessitatem implendi votum. Et ideo, praesupposito Sedis Apostolicae in hoc casu. consensu, qui per istam Decretalem promulgatus est, necessitas in foro conscientiae adeundi religionem sub illa conditionali exprimitur.

Ad obiectiones ergo in oppositum, pro quanto concernunt maioritatem vinculi, iam dictum est. Pro quanto vero concernunt maioritatem perfectionis, restat dicendum. Pro utroque tamen, scito quod maioritas vinculi non absolvit a voti simplicis vinculo simpliciter, sed solum durante illo maiori vinculo: ut patet de habente votum simplex religionis et tamen contrahente et consummante matrimonium. Talis enim non est absolutus propter matrimonii vinculum a voto: sed, durante matrimonio, non tenetur illud implere; coniuge autem defuncta, tenetur implere suum votum. Sed maioritas vinculi in statu perfectiori absolvit simpliciter a voto minoris boni: ut patet de eo qui vovit ingredi religionem laxiorem et profitetur arctiorem. Talis ex maioritate vinculi excusatur ab implendo voto: et ex perfectioris religionis statu totaliter absolvitur a priori voto, utpote melius consummato, etc. Hoc tamen habet locum ubi status secundum perfectum et imperfectum ita distinguuntur quod in maiori clauditur minus: sicut se habent diversae religiones, quae omnes sunt eiusdem generis in perfectionis statu, etc. Sed ubi status perfectionis genere: distinguuntur, ita quod in maiori non claudatur minus, locum non habet absolutio haec. Et quia sic se habent status religiosus et status episcopalis, quoniam ille est status perfectionis propriae, iste: alienae, formaliter loquendo, ut ipsum episcopi nomen sonat: ideo ex vinculo episcopali, nisi ius concederet, impediretur episcopus ab implendo voto religionis quod fecerat, sed non esset propterea votum consummatum ex perfectiori statu episcopali, quia in hoc maiori non clauditur tale minus. — Et per haec patet solutio omnium obiectorum.

VI. Ad dubium tertium dicitur quod, proprie loquendo, votum solemne est solum illud quod impedit matrimonium contrahendum et dirimit contractum: et sic distinguitur contra votum simplex. Et quia non solemnizatur votum nisi per professionem approbatae religionis vel sacrum ordinem, ut patet in cap. Quod votum, in Sexto, de Voto: ideo constat quod votum episcopi Gebennensis non fuit solemne, sed simplex. Quia, ut in littera illa dicitur, vovit ut fieret monachus: vovit ergo futurum, non praesentem monachatum. Et rursus, si fuisset solemne votum religionis, iam fuisset religiosus: et non fuisset sibi dicendum ut dimitteret ecclesiam, sed ut servaret religionem, sicut episcopi religiosi tenentur servare. Quod autem in illa littera dicitur quod solemniter vovit, large usus est Pontifex ibi solemnitatis nomine: quia cum quadam solemnitate caeremoniali voverat.

Presbyter quoque ille qui promisisse dicitur se futurum monachum, non nisi Deo intelligitur promisisse, cui communiter huiusmodi promissiones solent fieri, Et ideo votum simplex dicitur habuisse, etc.

VII. In responsione ad secundum eiusdem articuli tertii, dubium occurrit: Ad quid tenetur adstrictus voto ingrediendi religionem, si nullam invenit volentem eum recipere ?

Ad hoc dicitur quod Innocentius IV, in cap. Porrectum, Extra, de Regular. et transeunt. ad Relig., dixit quod tenetur fieri religiosus in manibus episcopi, et manere religiosus in domo sua. Et ratio huius est, quia sic implet votum suum quantum. potest.

Et licet hoc tutius videatur, non tamen. adstringendus ad hoc, etiam in foro conscientiae, videtur. Quia ita se habet adstrictus ad religionem aliquam. in communi: ad omnem. religionem, sicut se habet adstrictus ad unam. tantum ad illam unam. Sed adstrictus ad unam tantum, non tenetur sub episcopo illam profiteri, si religio illa. non: vult eum. Ergo adstrictus ad quamcumque, si ab omni refutatur, non tenetur sub episcopo religionem aliquam profiteri. — Minor patet. — Et maior probatur. Quia im-. plicite in voto religionis clauditur assensus religionis acceptaturae: sicut explicite clauditur in voto huius tantum religionis assensus illius, ita quod intendit: vovens quod, si illa renuit, non vult ad aliam teneri. Et similiter, si omnes renuunt, non vult ad aliud teneri: praecipue cum vovens intendat religionem assumere ut religiosus, et non in domo mansurus propria. Et procul dubio, si hoc occurrisset, nullus vovisset nisi cum exceptione hac: quoniam, ut dictum est, intendunt vitam et conversationem mutare, et non solum profiteri, etc.: Refutatus. igitur ab omnibus, absolutus remanet a religinis voto: ac per nia liber est ut antea, etc.

VIII. In responsione ad tertium eiusdem tertii articuli; dubium occurrit: An quis propria auctoritate possit votum peregrinationis Terrae Sanctae commutare in: votum religionis; vel requiratur superioris arbitrium. Et est ratio dubii quia Innocentius, quem Panormitanus sequitur, in allegato in littera capitulo, dicit se credere quod non requiritur superioris auctoritas, tutius tamen est petere illam; Et sic quasi ambigua remanet haec quaestio.

Ad hoc dicitur quod, secundum Auctoris doctrinam; nullum dubium est in hac quaestione, Quoniam potest quilibet quodlibet suum votum in votum religionis propria auctoritate commutare. [ta quod non peccat si ingressurus religionem habens multa vota, votum religionis loco omnium: emittat, et sic, omissis votis aliis, religionem ingreditur, professurus post annum illam: ita quod commutatio in professione, quod proprie est votum religionis, consummari: intelligatur. Et ratio est quia professio, sine ulla commutatione, exstinguit omnia praecedentia vota. Ergo, a fortiori, cum ex intentione quis in illam commutat sua vota, etc.

Et hoc manifeste sonant verba Decretalis dicentis: Qui temporale obsequium in perpetuam religionis observantiam noscitur commutare. Ex eo enim quod commutare active: attribuit illi qui fecit votum, manifestatur quod. propria auctoritate hoc facere potest. — Et confirmatur. Quoniam alioquin nihil dixisset illa Decretalis. Nam constat, si temporale obsequium in aliud temporale auctoritate superioris commutetur: non est reus fracti voti sic exequens. Ut ergo aliquid speciale dicat, oportet fateri quod docet quod omne suum votum temporale in religionis professionem potest quis commutare licite, etc.

IX. In eadem responsione ad tertium, dubium occurrit: An faciens professiónem religionis in peccato mortali, consequatur post, quando ad cor redierit contritus, plenariam remissionem. Et est ratio dubii quia hinc apparet quod non. Tum quia professio nihil relinquit in. anima, sicut baptismus characterem, quo medio suum postmodum. consequatur effectum. — Tum quia gratia Dei promissa in. professione, nullibi constat quod danda sit extra peelae sionem, etc.

In oppositum autem est quia gratia ista in professione conceditur omni non ponenti obicem. Remoto ergo obice, habetur gratia. — Praeterea, gratia ista conceditur tradenti se ex corde totaliter divinis obsequiis. Sed hoc facit religiosus cum contritus est post professionem: tunc enim, coram Deo, in veritate profitetur. Ergo tunc datur ei plena remissio.

X. Ad hoc dicitur quod, cum: pisei sit totaliter opus hominis, ita quod non est ibi distinctum ab opere ope« rante opus. operatum quod sit opus Dei; quoniam: esse religiosum, quod est effectus religionis, est tunc opus humanum mortuum, sicut ipsa professio mortua. est; consequens est quod, in. peccato mortali facta, est opus: more.. tuum totaliter; ac per hoc, nunquam sortietur postmodum suum effectum. Et propterea qui divinae gratiae deest in actu professionis suae, privatur beneficio divinae largitatis quod creditur. profitentibus dari, Unde: consequentis. con tritionis tempore, solum id assequitur quod per praesentis contritionis, propositi ac sacramenti gratiam obtinere: continget.

Et confirmatur hoc ex. beati Antonii visione illa in qua daemones, impedire ipsius conscensum in caelum conantes, Obiecerunt peccata in saeculari vita. commissa, et confutati sunt a sanctis. angelis dicentibus: Non debetis illa obiicere quae Christi iam sunt pietate. deleta: sed si qua. scitis ex quo. factus est monachus, illa proferte .. Unde patet quod incipit liber. novus de actibus religiosorum ex tempore professionis, quando: scilicet fit et factus est religiosus: et non expectatur tempus futurae postmodum contritionis, ad. plene cassandum praeteritorum librum et inchondum quasi futurae innocentiae librum. Scribuntur enim. in secundo. libro omnia ex quo facti sumus religiosi, styIo ferreo, etc.

Ad primam autem obiectionem. in oppositum dicitur quod tunc, remoto obice, sequitur effectus prioris causae, quando causa prior remansit in| aliquo relicto effectu: ut baptismus in charactere, et generans grave in forma illi data. Quando autem causa prior nec in se nec in suo mansit effectu, remoto impedimento, nihil fit. Sic autem est in proposito: quoniam nihil in anima reliquit professio mortua.

Ad secundam vero dicitur quod falsum est quod, quando conteritur primo post professionem, tunc profiteatur coram Deo: quoniam coram Deo est professus. Sed tunc, in gratia Dei, se esse religiosum approbat. Quod non est profiteri.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem ultimae quaestionis, dubium oem An sit differentia aliqua inter votum simplex religionis quando quis vovet ingredi religionem, et quando quis vovet fieri vel esse religiosus, ita quod in neutro sit cogitatio de perseverando aut non perseverando. Et est ratio dubii quia votum de ingressu non importat obligationem. nisi ad. ingressum secundum iuris formam, ut in littera dicitur. Sed. votum de-hoc quod est fieri- aut esse religiosum, plus importat quam ingressum: quoniam esse religiosum importat esse professum, et fieri religiosum importat profiteri, etc.

In oppositum autem est, quia indistincte pro uno et eodem religionis voto in littera computatur, si sufficienter determinatur de voti huius vinculo: ut patet intuenti.

II. In eodem articulo quarto, dubium secundo occurrit de conclusione principali: An, scilicet, vovens religionis ingressum possit licite exire. Et ratio dubii est quia non dicitur venisse qui non. stetit: ac per hoc, non dicitur venisse ad religionem qui non stetit in illa, sed exivit ante illius professionem. — In oppositum est littera.

III. In eodem articulo quarto, dubium tertio est: An talis voto simplici obligatus, exiens sine causa rationabili, hoc est ex sola libertate concessa iure novitiis, satisfecerit voto, etc, Et est ratio dubii quia annus probationis a iure conceditur cum libertate exeundi absque alia causa, ut patet: ac per hoc, obligatus secundum formam iuris potest ex sola libertate licite exire.

In oppositum autem est tum infidelitas. Quia sicut non facit satis promittens ire Romam, si sine rationabili causa accepto itinere desistat; ita non satisfacit qui promisit ire ad religionem, si, arrepto novitiatus itinere ad religionem, sine rationabili causa retrocedit: cum iter non quaeratür nisi ut fideliter arripiatur, et prosequatur, etc. - Tum disparitas. Nam si hoc licitum est, sequitur quod par esset conditio novitii cum voto religionis, et sine voto, ut patet. Disparitatem tamen magnam esse constat inter obligatum voto ad religionem, et nullo voto adstrictum ad illam.

IV. Ad primum dubium dicitur quod votum de ingressu religionis, et votum de fieri religiosum, aequivalent: quoniam ingredi religionem et fieri religiosum idem sunt; novitiatus enim nihil aliud est quam motus ad religionem. Verum sicut in generatione naturali invenitur duplex fieri, scilicet fieri in termino generationis, quod est idem quod factum esse, et fieri in via, quod in alteratione praevia consistit et distinguitur a facto esse: ita in religione invenitur duplex fieri religiosum. Unum, quod est idem quod factum esse religiosum: et hoc consistit in professione; nam professione aliquis fit et factus est religiosus; ipsa enim professione constituitur aliquis in esse religioso, et fit primo religiosus. Alterum, quod est via ad religiosum esse, et distinguitur a factum esse: et consistit in novitiatu. Constat autem quod vovens se fieri religiosum in facto esse, vovet perpetuam perseverantiam: ac per hoc, intendit illam, quam vovendo promittit. Vovens autem se fieri ut in via, potest non intendere aut promittere perseverantiam perpetuam absolute. Et ideo, cum in casu posito supponatur neutrum fuisse de cogitatione et intentione voventis, scilicet nec perseverare nec non perseverare, ideo simpliciter dicendum est quod vovet se fieri religiosum ut in via; quod est idem quod ingredi religionem ut novitius, quoniam novitiatus nihil aliud est quam via ad religionem.

De vovente autem quod erit religiosus, secus est. Nam, quantum est ex natura voti, tenetur ad hoc quod sit religiosus. Et cum non sit aliquis religiosus nisi professus fuerit religionem, quoniam novitii non sunt nisi secundum quid religiosi, scilicet in via; tenetur ad profitendam religionem, —.Potest tamen per accidens, scilicet ex parte intentionis voventis largo vocabulo intendentis esse religiosum, ut scilicet commune est novitüs et professis, aequivalere hoc votum voto de ingressu et de fieri religiosum.

V. Ad secundum dubium dicitur quod verum est non venisse eum qui non stetit ad id pro quo venit. Et ideo ingrediens religionem, cum veniat ad religionis probationem, non diceretur venisse si, ingressus, absque probatione retrocederet. Sed si probationi operam dat, dicitur venisse ad religionem probandam: quia stat in religionis probatione. Quocirca, sicut sponte ingrediens religionem et in probatione illius se exercens et postmodum exiens, dicitur venisse et stetisse, quia venit ad religionem probandam et in probatione stetit; ita ex voto ingrediens religionem, et, probando illam, tandem exiens, dicitur et venisse et stetisse, eadem ratione. Unde nihil obstat dicta regula conclusioni huius articuli.

VI. Ad tertium dubium dicitur quod iste tenetur ad ingressum religionis secundum formam iuris. Et ingressus secundum formam iuris, ex natura actus, ordinatur ad probationem: quoniam ideo ingreditur quis religionem ut probet eam; alioquin vanus esset ingressus, vanitas autem a more et lege aliena est. Probatio autem religionis, sicut et cuiusque rei probatio, si bona fide fit, ordinatur ad acceptationem si inventae fuerint conditiones illius gratae probanti. Recta namque ratio non admittit ut aliquid probandum. detur, et, inventis omnibus probatae rei conditionibus gratis, refutetur: frustra enim esset probatio, si, tam gratis quam non gratis inventis conditionibus, esset paritura eundem effectum. Est igitur ingressus finis probatio: probationis autem finis gratarum vel ingratarum conditionum inventio, ita quod inventionis gratarum finis est acceptio religionis, ingratarum autem, refutatio. Et patet ordo iste ex natura actuum; et ex communi ingredientium. religionem. intentione. Communiter enim, intendunt experiri, et si conditiones religionis invenient gratas totaliter, hoc est et secundum se et in ordine ad suas vires et suum. fectum, perseverare profitendo illam: sin autem, fede: Quia igitur inter ingredientem sponte et ingredientem ex voto haec est differentia, quod ingrediens ex voto obligatur ex voti vinculo ad id quod sponte inchoat bona fide ingrediens sine voto; et ingrediens sine voto debet proba religionem, et, si omnia totaliter grata inveniet, perseverare, alioquin bonae fidei ratio non salvatur: oportet ut ingrediens ex voto teneatur ad probandum, et, si omnia totaliter, ut declaratum. est, grata inveniet, tenetur ex vinculo sui primi voti perseverare profitendo religionem. lta quod non potest ex sola ratione libertatis in iure scriptae retrocedere: sed oporteret aliquam adesse conditionem non gratam, saltem istam, scilicet quod probata religio parit sibi minorem fortitudinem roburque minus animi ad ipsius perseverantiam, et propterea timet ne in processu tepidus inveniatur, ac per hoc minus bene pro anima sua....

Nec hoc est contra libertatem a iure concessam. .Quo- oniam libertas illa in foro ecclesiastico nullam exigit rationem, sed sufficit quod novitius dicat, Nolo amplius esse vobiscum: sed in foro conscientiae, quae est secundum rectam rationem, aliqua exigitur ratio alicuius in probata religione conditionis minus gratae, ut probatum est, - Et confirmatur. Quia annus probationis communis est novitio et religioni. Constat autem quod, si post probatum novitium nulla ingrata religioni conditio occurrit, si religio ex sola libertate refutaret novitium, ab omni sapiente reprehenderetur, et non bona fide agere cum novitio diceretur. Pari ergo ratione, novitius malae fidei reus est coram Deo, si ex sola libertate retrocedit: quamvis in ecclesiastico foro nihil sibi dici possit.

Peccat ergo uterque ingressus religionem, si ex sola libertate retrocedat. Sed ingressus sine voto venialiter tantum peccat. Ingressus autem ex voto peccat mortaliter: quia ex voto intelligitur se obligasse ad bona fide probandum, quod non servat.:

Et per haec patet responsio ad obiecta.

VII. Et si adhuc obiiciatur ex littera, quia in responsione ad secundum dicitur: Jlle qui religionem ingreditur, si exeat, praesertim ex aliqua rationabili causa, non generat scandalum, etc.; » ex eo enim quod interposuit ly praesertim, denotat quod etiam sine rationabili causa exiens non scandalizat, quia facit quod sibi licet. — Praeterea in responsione ad tertium dicitur: Tenetur ut saltem velit experiri an ei expediat in religione remanere: non autem tenetur ad perpetuo remanendum. Ex hac enim littera habetur quod sufficit habenti tale votum quod velit experiri, quamvis non remaneat.

Sed haec facile monstrantur nihil obstare. Et primum quidem nihil obstat: quia, pro quanto de scandalo loquitur, constat quod de actu exteriori est sermo. Iste autem actus exterior, scilicet probatam religionem refutare, non est ex suo genere malus. Et propterea non est activus scandali. Et est omnino licitus, ut in littera subditur, si ex causa rationabili fiat. Ly ergo praesertim interponitur quoad causalitatem scandali. Ita quod sensus est quod refutare probatam religionem non est actus generativus scandali, et praesertim si fiat ex causa rationabili. Et ratio dicti huius est, quia actus ille ex suo genere non est activus scandali; et ex parte agentis totaliter caret causalitate scandali, si ex causa rationabili fiat.

Secundum autem non solum non obstat, sed confirmat quod diximus. Nam si tenetur ad velle experiri, cum non debeat esse velle fictum, et instet experiendi tempus, te- netur experiri, et non nisi bona fide. Ergo tenetur ad experientiam bonae fidei, ut nos diximus: et non tenetur ad perpetuo remanendum, nisi per accidens, seu in eventu, hoc est, nisi experientia bonae fidei exigat perpetuam remansionem, puta quia omnia grata totaliter in probando inveniuntur. In tali enim casu tenetur profiteri et perpetuo remanere qui primo voverat: quamvis absolute non teneatur ad perpetuo remanendum, ut in littera dicitur, quae simpliciter et absolute loquitur, et non in casu talis experientiae, in quo nos locuti sumus.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem ultimae quaestionis, adverte convenientiam et differentiam inter votum simplex et solemne religionis ante annos pubertatis emissum. .. Conveniunt siquidem in hoc quod utrumque habet hanc conditionem subintellectam, scilicet: absque praeiudicio patriae potestatis. Et propterea, quantumcunque malitia suppleat aetatem, potest utrumque a parentibus irritari, u ut in littera dicitur.

Differunt autem, quia votum solemne oportet quod irritetur statim. Alioquin, si tardatur irritatio in tantum quod iam puer aut puella sit aetatis legitimae, non potest amplius irritari: quia praesumitur ratificatum in aetate legitima, non reclamando, sed perseverando in religione. Ecclesia enim, ad quam spectat iudicium de voto solemni, rationabiliter sic praesumit. Et propterea in textu allegato ex Decretis in littera dicitur quod possunt statim parentes revocare.

Sed votum simplex potest etiam post aetatem legitimam a parentibus revocari, sí in aetate legitima non est ratificatum. Quía ex quo natura talis voti habet conditionem illam implicitam; et nunquam post alteratum est. votum tale, quamvis mutata sit persona quae vovit: remanet votum in natura et qualitate sua. Et consequenter, cum a principio fuerit sine praeiudicio paternae potestatis, sic semper perseverat, nisi approbetur.

II. Et scito quod aliud est approbare seu ratificare: et aliud est credere esse validum, et propterea habere intentionem adimplendi. Nam approbare vel ratificare ad actum spectat voluntatis, qua quis vult nunc quod olim voluit; Credere autem esse validum, spectat ad intellectum. Intendere autem exequi quia praesupponitur validum, licet spectet ad voluntatem, nihil tamen facit ad ipsum votum, sed solum ad executionem voti, quam respicit, ut patet. Et ideo si aliquis ante pubertatem simplici voto vovit; et postea, in legitima et libera aetate, considerans suum votum, credens illud esse absolute validum, intendit millies illud adimplere: non propterea coram Deo ratificavit aut approbavit.

III. In eodem articulo quinto, de pueris nutriendis in religione, considera caute rationem litterae, et conclude quod in illis locis expedit pueros nutriendos in religione dari, in quibus optandum est ut similes fiant illis quorum consortio dantur. Ubi autem personae quarum consortio dantur, reprobae, aut infames, aut deviae a regularibus sunt institutis, magna dementia est dare illis pueros aut puellas nutriendas. Et hic error hodie in multis viget locis, dum dantur pueri et puellae monasteriis religiosorum seu religiosarum vitae communis, qui vulgo conventuales seu claustrales appellantur. Quo fit ut reformandi nunquam reformari possint, dum transgressores vitae regularis continue nutriuntur ac augentur. Unde sanciri deberet ut nullus puer, nulla puella possit religioni tradi, nisi ubi vere vivitur regulariter. Sic enim aut exstinguerentur irregulariter viventes: aut reformarentur, vexatione dante eis intellectum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem quaestionis, in responsione ad tertium, nota duo. Primo, quanta differentia est inter debitum certum, et debitum indeterminatum. Habes enim huiusmodi differentias ex effectu: quod obligatus ad certum debitum, tenetur illud exsolvere antequam disponat de seipso; obligatus autem in communi, non tenetur. Secundo, quanta differentia est inter leges nostri, et an- tiqui temporis. Nam apud veteres, pro pecunia persona liberi hominis obligabatur: ut patet IV Reg. rv, ubi mulier vidua conqueritur apud Eliseum quod creditor accepturus erat filios suos in servos pro pecunia sibi debita. Nunc vero iura disponunt personam liberi hominis non obligari pro. debito. pecuniario.

Commentaria Cardinalis Caietani

De articulo septimo, adverte quod quomodo episcopi obligentur voto perpetuo, superius declaratum est. Quout hic dicitur, declaratur nunc: quod lato vocabulo dicitur episcoporum votum solemne, et non univoce, sicut votum religionis et sacri ordinis dicitur. solemne, ut patet in cap. Quod votum, in Sexto, de Voto et Voti redempt.; sicut lato vocabulo habet votum episcopus, ut prius dictum fuit, Cuius signum est quod sola licentia Papae sufficit ad dissolutionem vinculi episcopalis: et non requiritur dispensatio, cum tam ardua causa, ut requiritur in dissolutione vinculi religiosi. Maius quoque signum est quod in voto solemni religionis supra dicitur non posse Papam dispensare: et de voto episcopi dicitur quod Papae licentiae committitur.

Quomodo quoque intelligatur quod solus Papa in votis perpetuis dispensat, superius declaratum est.

II. In responsione ad secundum eiusdem articuli, ad- verte quod timor ne deficiant presbyteri et nuptiae et huiusmodi, stultus dicitur. Et Hieronymi ratio est, quia rara est virtus, et rarus est appetitus efficax illius. Auctoris autem alibi ratio est quia homines, ex naturalibus suorum individuorum conditionibus, diversas habent inclinationes: ita quod non omnes ad idem inclinantur, sed alii ad contemplationem, alii ad agriculturam, alii ad militiam, alii ad nuptias, alii ad caelibatum, etc. Et propterea non est timendum humano generi quod aliqua illius pars deficiat.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo. octavo eiusdem ultimae quaestionis, dubium occurrit, an licentia quam petere debet canonicus regularis transeundi ad monachos clericos, debeat esse obtenta. Et est ratio dubii quia ex ratione litterae apparet quod suffict quod sit petita: quoniam constat esse transitum ad arctiorem. — In oppositum vero est quod textus in cap. Statuimus, XIX, qu. rr, disponit quod licentia sit obtenta.

Ad hoc videtur dicendum quod textus ille antiquus declaratus est per Innocentium III, in cap. Licet, Extra, de Regularibus, in suo simili, dum dicitur quod intentio huiusmodi sanctionum non est impedire bonum, sed obviare levitatibus et iniuriis; et quod praelati tenentur dare huiusmodi licentiam; et si non dant, potest licite quis ad melioris vitae frugem ire. Unde in proposito casu sufficit licentia petita, quamvis non obtenta: quia ius iam concedit ei qui illamdi humiliter petiit; immo declarat potius concessam esse sibi ex privata lege caritatis, contra quam nulla sunt iura. — Et hoc intelligo, si certum est quod non ex levitate, sed ex devotione ad arctiorem monachorum clericorum vitam suspirat. Nam si dubium esset, superioris est iudicium inquirendum; hoc est, requiritur licentia discreta petita et obtenta; ut in littera ex illa Decretali dicitur,

Et similiter requiritur discreta petita et obtenta licentia, cum ad minorem melius servatam quis transire vult. Et ratio est quia transitus iste non est ad melius absolute, sed in casu, Regulare est autem quod quid agendum est in casu, a superioribus hauriendum est.

Et quia, cum quis non ad maiorem nec melius servatam, sed ad meliorem sibi transire optat, si quia infirmus aut debilis est, transire vult, ut in tertio casu litterae ponitur: - cum hoc nihil aliud sit quam relaxationem assumptae vitae petere, ex causa tamen rationabili; ideo dis- pensatio exigitur. Sicut etiam dum in religione quis manet, si eget usu carnium aut alia relaxatione, dispensatione opus est, et non propria debet auctoritate laxiores actus facere.

II. In responsione ad tertium eiusdem articuli, dubium adhuc restat, quare habens in saeculo votum simplex religionis arctioris, et de facto post professus religionem laxiorem, non teneatur ad arctiorem: cum adhuc, sola petita licentia, possit ad illam transire laudabiliter. Maioritas siquidem voti solemnis non praeiudicat huic progressui, sicut maius vinculum matrimonii quam voti simplicis impedit adimpletionem voti simplicis: constat namque quod professio in minori non impedit transitum ad maiorem.

Ad hoc dicitur quod aliud est exstinguere seu solvere vinculum: et aliud est impedire executionem voti. Vinculum autem matrimonii, et professionis in religione, conveniunt in hoc quod utrumque est fortius quam votum simplex, et habet rationem alienationis propriae personae: et propterea utrumque aufert vinculum voti simplicis. Sed differentia est in hoc quod vinculum consummati matrimonii non exstinguit, sed impedit voti simplicis vim durante matrimonio: et propterea, soluto matrimonio per mortem coniugis, tenetur implere prius factum votum. Vinculum autem professionis non impedit, sed exstinguit seu solvit vinculum voti simplicis. Et quamvis possit laudabiliter transire ad arctiorem prius voto appetitam, non tenetur: quia extincta est obligatio illa, soluto vinculo simplicis voti. Habet autem professio vim solvendi vinculum voti simplicis ex eo quod fortiori vinculo alienat personam profitentis alteri, immortali, scilicet religioni. Et hoc intendit Auctor tradere ex fortiori vinculo professionis.

Et scias hanc Auctoris conclusionem. hodie esse a iure definitam: ut patet in Sexto, de Regular., Qui post votum.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo nono, advertendum est quod inducere alios ad ! religionem est actüs sanctus ex genere suo, sed oportet duas in particulari conditiones considerare: alteram ex parte personae inducendae; alteram ex parte religionis ad quam inducitur. Nam ex parte personae, oportet ut ante ingressum ad hoc deveniat ut non coactive aut illectus, sed ut spontaneus, non respectu inducentis, sed ob Christi imitationem et fugam saeculi, etc., intendat religionem ingredi. Et hoc quia agitur de dispositione totius vitae suae: quam nisi sponte quis arripiat, periculum est quod retrocedat, aut in malam vitam religiosus etiam declinet.

Ex parte vero religionis, requiritur ut vivatur in ea ita exemplariter ut habeat inductus occasionem proficiendi. Nam si tepide maiores vivunt, et inter minores multa est relaxatio, non parvum imminet inducto periculum scandali, dum, credendo se ad perfectionis. semitam induci, ingressus invenit intus tantam remissionem et imperfectionem ut deceptum se fateri iuste possit, etsi non mendacio inducentis, tamen ipso inductionis actu, quo tantum ad illam religionem ingressum extulit. Unde, quando inducitur aliquis ad religionem, exponenda etiam est ei difficultas quae erit ex imperfectione consortum, si ita est.

Auctor autem loquitur absolute, suppositis supponendis, etc.

II. In eodem articulo nono, in responsione ad secundum, dubium occurrit: An sit laudabile inducere aliquem ad religionem in monasteriis vel conventibus vitae communis. Et est ratio dubii quia, ex una parte, inductio fit ad religionem.- Ex altera parte, inducuntur de facto ad suscipiendum mala exempla patrum et fratrum vitae communis.

Ad hoc dicitur quod actus iste qui est inducere ad vi- tam conventualium, est actus ex suo genere malus: quoniam inducitur quis ad vitam reprehensibilem; omnis autem vita reprehensibilis mala est. Patet autem communem vitam religiosorum esse reprehensibilem, ex hoc ipso quod exorbitat a regulari vita: et ex hoc ipso quod continuus bonorum praelatorum conatus est ad illorum reformationem. Unde vituperabile est, non solum inducere, sed etiam ingredi et recipere ad vitam irregularem personas utriusque sexus: quamvis Ecclesia toleret hoc permissive.

III. In responsione ad tertium eiusdem articuli noni, memento quod de religione maiore bene servata intelligitur, quando dicitur quod licitum est inducere obligatum ad minorem ut veniat ad maiorem. Quoniam, nisi bene servetur, frustra de maioritate in abstracto et in debito gloriatur: oportet enim ad maiorem de facto servatam inspicere.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo decimo ultimae quaestionis, adverte diligenter quod doctrina Auctoris excludens consilia circa sufficientiam virium non habentium speciale impedimentum, formalis est, et de ingressuro bene disposito intelligenda: et non aliter. Bona autem dispositio ingredientis est ista: ut omnem suam fiduciam sustinendi in religione ponat in Deo. Et merito: quia si natura non deficit in necessariis; et mater potens et sciens non deest necessitati filii: multo minus Deus deficiet in necessariis; et multo minus oblivisci potest eorum qui iactant cogitatum suum in eum. Sed illi qui huiusmodi debita dispositione carent, quid facient? An debeant ad consilia recurrere? Respondeo. Aut hanc dispositionem acquirant, orando, eleemosynis vacando, purificando conscientiam, lectionem Scripturae aut praedicationem frequentando. Aut non ingrediantur religionem, utpote indispositi, nisi cum spe quod ingresso dabit Deus hanc bonam voluntatem, hanc sanctam fiduciam.

II. In eodem articulo decimo, in responsione ad ultimum, adverte sub consilio cadere, An habeat sumptus: hoc est, An hoc quod quis facit, sit abrenuntiare omnibus. Debet enim magna inquisitione, vel discussione multa, ingressurus religionem apud se examinare an vere interiori affectu relinquat omnia, vel remaneat affectus ad honorem, ad gloriam, ad carnem et sanguinem, et huiusmodi: quia in hac expropriatione consistunt sumptus aedificandi perfectionis turrim in religione. Alioquin, nunquam aedificabit eam, nunquam ad perfectionem perveniet, sed vere pate- bit risui, sicut qui non computavit sumptus et coepit turrim materialem aedificare. Tali enim abdicanti a suo animo omnia quae possidet, iugum religionis suave est, auferens perturbativa et laboriosa, ut Gregorius, in littera, dicit, et refectionem delectationis internae afferens. Temere autem religionis iugum suscipientibus, sine computatione sumptuum, fit eis laboriosum et grave. Palato enim non sano poena est panis, qui sano est suavis.

Et haec de expositione huius Libri sufficiant: Ap Dzr, BraraE ViRomus ET BkATr THOMAE GLORIAM.

Romae, die 26 Februarii, anno salutis 1517, aetatis autem meae quadragesimonono inchoante.