Quaestio 132

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaetrigesimaesecundae Daibium ex Martino, in 1 qu. de Inani Gloria, occurrit, impugnante quod gloria, largiori vocabulo, significat etiam notitiam solius ipsiusmet qui gloriatur. Tum quia, secundum omnes, gloria importat alienam opinionem. - Tum quia II Rhetoricae frequenter videtur poni bona opinio pro gloria. - Tum quia gloria inter externa bona habita est.

Ad hoc dicitur quod omnia haec facile unico verbo excluduntur, dicendo quod loquuntur de gloria proprie. Largiori autem vocabulo, sicut iustus est quis sibi ipsi, ita gloriosus est quis in sua opinione.

II. In eodem primo articulo, circa sufficientiam trium modorum in littera positorum de inani gloria, dubium ex Martino, ibidem, occurrit, dicente dari alios modos: scilicet cum quis gloriam suam quaerit cum alienae gloriae detrimento; et rursus cum quis nimis ardet amore gloriae.

Ad hoc dicitur quod hi duo modi spectant ad tertium modum in littera positum, qui est ex parte ipsius qui gloriam appetit. Omnes siquidem defectus et deformitates annexae non ex parte rei de qua vel eius a quo gloria quaeritur, sive sint finis, sive modi, sive damni, sive utilis, et huiusmodi, ex parte inordinati affectus illius qui gloriam appetit, se tenent. Quamvis Auctor solam circumstantiam finis et utilis, utpote principalem in hoc membro, expresserit. Per haec enim insinuavit reliqua ex eodem capite procedentia, scilicet ex parte appetentis. Sicut ad primum membrum, scilicet ex parte rei, reducitur omnis defectus ex parte rei de qua maior. gloria quaeritur.

III. In eodem primo articulo dubium occurrit circa secundum membrum inanis gloriae, scilicet quod gloria est inanis ex parte eius a quo quis gloriam quaerit, puta hominis, cuius iudicium non est certum. Videtur siquidem hoc falsum. Nam si gloria quaesita ab homine, ex hoc ipso quod quaeritur ab homine, est vana, ac per hoc deformis; sequitur quod nulla ratione sine peccato potest quaeri gloria ab homine. Ac per hoc, non liceret appetere gloriam humanam propter profectum aliorum, nec propter profectum proprium, nec propter honorem Dei. Quod est inconveniens: cum gloria humana sit quoddam bonum utile referibile in bonum finem.

Ad hoc dicitur quod quaerere gloriam ab homine ut homine, non est secundum se pravum, ut allata ratio probat. Sed si quaeratur gloria humana ultra humanos limites, vel quia quaeritur ab homine tanquam a certo vel magno testimonio, aut etiam ultimo testimonio; tunc vitium est inanis gloriae. Et hoc modo intelligenda videtur littera. Gloria siquidem humana, si quaeratur tanquam magnum aut certum aliquid, cum minimum quid et incerti sit testimonii, vana est ex parte eius a quo quaeritur. Si vero quaeratur infra humanae magnitudinis et certitudinis limites, vana non est ex parte eius a quo quaeritur. Et hoc si advertisset Martinus, in qu. ri, non putasset oppositum esse de mente Auctoris: ut in sequenti articulo verba Auctoris, ad 1, manifestant.

IV. In eodem articulo, in responsione ad primum, cum dicitur quod Deus quaerit gloriam suam non propter se, sed propter nos, non intelligitur ut ly propter denotat causam finalem: quoniam Deus gloriam suam et omnia vult propter se tanquam finem omnium creatorum et creabilium. Sed intelligitur ly propter ut denotat terminum utilitatis. Nos enim sumus ad quorum utilitatem Deus quaerit suam gloriam: nam de ipso scriptum est: Bonorum nostrorum, inter quae est gloria, non indiges.

In eodem articulo, in responsione ad secundum, ubi de provocatione ad virtutum opera ex gloriae appetitu. tractatur, scito quod si gloria ut finis virtutum ponitur, virtutem destruit. Si autem ut calcar ad virtutem excitat, ad virtutem acquirendam humanum animum adiuvat magis quam cetera bona utilia; quoniam in genere utilium gloria tenet principatum.

V. In eodem articulo, in responsione ad tertium, dubium occurrit: quoniam appetere gloriam humanam ut debitam suae virtuti, quae in veritate illi debetur, nullum peccatum est; et tamen talis appetitus humanae gloriae, sistens in ea ut habet rationem debiti sibi ratione virtutis quam habet aut fecit, non habet aliquod trium in littera numeratorum. Quia nec ad hoc quod Deus honoretur; nec ad hoc quod proximi proficiant; nec ad hoc quod ipsemet proficiat, tendit: sed ad hoc quod gloria sibi debita ab hominibus, detur ab illis; ut si quis appetat gesta suae vir- tutis conscribi aut manifestari, ut debitas sibi laudes habeat, non plus quam. oportet.

Ad hoc dicitur quod ex hoc ipso quod gloria ordinatur immediate ad virtutem et habentem ipsam ut sic, sequitur quod ordinetur mediate ad Deum, qui est ordinarius finis virtutis et habentis ipsam ut sic. Ac per hoc, talis appetitus gloriae est appetitus gloriae ut utilis ad hoc quod Deus ab hominibus glorificetur, licet non immediate, tamen mediate.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem centesimaetrigesimaesecundae MUR dubium occurrit ex Martino, ubi supra, qu. ui, impugnante litterae huius rationem, quod non concludat. Quia ista consequentia nihil valet: ZZaec se habent sicut causa et effectus, Igitur ad eandem virtutem pertinent: quod tamen praesupponit ratio illa. Fortitudo enim bellica est causa honoris: et tamen ad diversas virtutes spectant fortitudinis actus et honor.

Ad hoc dicitur quod consequentia litterae non praesupponit illam universalem propositionem, scilicet, Causa et effectus spectant ad eandem virtutem: sed tenet consequentia in his specialibus terminis, gloria scilicet et honore, ratione similitudinis ultra connexionem causalem. Ita quod ex hoc quod gloria est effectus quasi homogeneus honoris (quod potuit declarari in multis ad propositum), tenet ratio. Ambo siquidem sunt bona externa, utilia, testimonia ac quasi praemia virtutis, suprema inter humana, eadem ratione appetibilia. Ex hoc siquidem quod honor est causa talis effectus, sequitur quod unamet virtus habet pro materia utrumque.

II. In eodem secundo articulo dubium occurrit, an, sicut distinguitur honor in magnum et mediocrem, sic ut spectent ad diversas virtutes; ita distinguenda sit gloria in magnam et mediocrem, ita quod magna spectet ad magna- nimitatem et mediocris ad aliam virtutem, ac per hoc inanis gloria magna opponatur magnanimitati, mediocris vero alteri virtuti. Et si sic est, cur Auctor hoc tacuit?

Ad hoc dicitur primo, quod sicut de honore distinctum est, ita de gloria distinguendum est: ita quod magna gloria est materia magnanimitatis, parva autem est materia illius virtutis cuius materia est parvus honor. Tacuit autem hoc Auctor dimittens hoc pro claro et aperto, ex hoc quod gloria consequitur ad honorem, et proportionabiliter illi respondet.

Dicitur secundo, quod gloria simpliciter dicta non consequitur nisi magnos honores, reverentias et laudes: quoniam qui mediocriter honore aut laude digni sunt, non sunt simpliciter clari, sed secundum quid. Et propterea inanis gloria est unum tantum vitium, ad quod reductive spectat quaecumque mala gloriatio, sicut secundum quid tale reducitur ad simpliciter tale. Et haec solutio est vera. Ideo Auctor non distinxit de honore, sicut nec de gloria: quia gloria simpliciter sumpta non est distinguibilis in magnam et mediocrem; quamvis una gloria sit maior altera, sicut etiam inter magnos honores unus est maior altero honore.

III. In eodem articulo, in responsione ad primum, nota illa verba: Magnitudini animi repugnat quod aliquis glorietur in testimonio laudis humanae, quasi hoc magnum aliquid aestimetur. Ex his namque ultimis verbis apparet Martinum non penetrasse litteram hanc, et propterea dixisse quod, secundum sanctum Thomam, quaerere gloriam humanam semper videtur vanum: cum Auctor hic explicet tunc esse peccatum, seu vanum, quando. humana gloria quaeritur ut aliquid magnum, ut superius probavimus.

IV. In eodem secundo articulo, in responsione ad secundum, dubium ex Martino, ubi supra, occurrit, impugnante hanc responsionem pro quanto dicit quod cupidus gloriae, secundum rei veritatem, deficit a magnanimo. Quia cupidus gloriae ex dignis cupit maiorem gloriam quam dignus sit, et ex non dignis cupit gloriam: magnanimus autem ex dignis proportionatam, ex non dignis nullam. Ergo, secundum veritatem, opponitur magnanimo per excessum,

Ad hoc dicitur quod in magnanimi operibus duo considerantur: primum est id unde est dignus; secundum, id quo est dignus. Et quoad primum, cupidus deficit a magnanimo. Quoniam id unde magnanimus gloriam honoremque habet, est vere magnum, nec est minus quam reputetur. Id vero unde cupidus gloriam quaerit, aut non est vere magnum, quale est omne humanum bonum externum: aut est minus magnum quam aestimetur, ut cum appetit maiorem gloriam quam sua virtus mereatur. Et Sic, secundum veritatem rei qua dignus aestimatur gloria, deficit a magnanimo cupidus, ut in littera dicitur.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis, collige quatuor modos quibus inanis gloria est peccatum mortale: scilicet. tres se tenentes ex parte materiae: quorum primus est de bono, falso tamen et contra divinam reverentiam, vel usurpando divinitatem vel non recognoscendo dependentiam; secundus, de bono temporali amato prae Deo; tertius, de testimonio humano praelato testimonio divino; - et unum ex parte intentionis gloriantis.

Sed accidit hic dubium, quia praetermissus est modus ex parte materiae, cum quis gloriatur de peccato mortali, iuxta illud: Quid gloriaris in malitia?

Ad hoc dicitur quod Auctor distinxit peccatum mortale inanis gloriae in duo capita, scilicet ex parte materiae et ex parte gloriantis: nec assumpsit provinciam ponendi exempla omnium modorum qui se tenent ex parte materiae. Quoniam distinguendum fuisset de materia bona, vel mala. Sed Auctor sollicitus fuit circa materiam propriam gloriae, quae est bonum. Et de bono dedit quatuor exempla, dicendo, Puta cum quis etc.: de malo autem nullum, tanquam manifestum relinquens quod gloriari de mortali peccato est peccatum mortale inanis gloriae ratione materiae, quia est gloria de eo quod est contra divinum honorem. Gloriari autem de veniali est veniale.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quaestionis centesimaetrigesimaesecundae multa occurrunt ex Martino, in qu. v, dubia circa multas propositiones litterae. Primum est circa differentiam inter superbiam et inanem gloriam, quod superbia est inordinatus appetitus excellentiae, inanis gloria vero inordinatus appetitus manifestationis ipsius excellentiae. Quoniam aut superbus appetit excellere secundum veritatem: aut secundum apparentiam. Si primo modo, hoc non videtur malum. Si secundo, hoc est appetere manifestationem excellentiae quam non habet: quod spectat ad inanem gloriam, secundum ipsum.

Secundum est circa illam propositionem: Ex omni bono quod quis appetit, quandam perfectionem et excellentiam consequitur, etc. Quia aut hoc esset secundum veritatem: aut secundum opinionem appetentis. Non primo modo, quia per omnem inordinatum appetitum delectabilis aut utilis fit quis, secundum veritatem, imperfectior. Nec secundo modo: quia libidinosus et avarus opinatur se imperfectiorem; et inde est quod refugit haec facere coram hominibus, putans se despici si haec sciantur.

Tertium est circa illam propositionem: Fines omnium vitiorum ordinantur in finem superbiae. Quoniam finis pusillanimitatis, timoris, luxuriae, acediae, et huiusmodi, non ordinantur in finem superbiae, scilicet excellentiae appetitum.

Et ex his omnibus infert quod Auctor non sufficientem rationem reddit quare superbia regina vitiorum ponitur.

II. Ad primum dubium dicitur quod superbus appetit excellere secundum rem: et quod hoc est peccatum, quia excellentia appetita non est proportionata appetenti, vel: simpliciter vel quoad modum habendi.

Ad secundum dubium dicitur quod aliud est loqui de bono quod appetitur, puta delectabili vel utili: aliud de modo appetendi seu habendi bonum illud, puta inordinate seu iniuste. Ex omni siquidem bono tam delectabili quam utili quod homo appetit, consequitur. homo. perfectionem aliquam: ac per hoc, excellentiam respectu non habentium illam. Avarus siquidem pecunia perficitur quoad potentiam, quia potest per illam quod sine illa non poterat; libidinosus perficitur in satietate appetitus, quae nonnulla felicitatis pars est; quamvis ex modis habendi deterior, non perfectior fiat. In littera autem dicitur quod ex omni bono quis perficitur: et non, ex omni modo habendi bonum. Et ex turpitudine modi provenit quod refugiunt homines ista coram aliis committere. Est ergo vera litterae propositio proportionaliter: quod ex bono consecuto secundum rem, perficitur secundum rem; consecuto autem secundum apparentiam, perficitur secundum apparentiam seu opinionem.

Ad tertium dicitur quod, cum omnia vitia machinentur vel ad bonum consequendum vel tuendum, vel ad malum vitandum, vere vel apparenter; et utrumque horum ad excellentiam ordinabile sit: consequens est ut nullum excipiatur vitium a fine superbiae. Pusillanimes namque et timidi retrahunt se a bono, vel cavent a malo, ut conservent quod habent: ut patet de servo qui abscondit talentum. Et sic de aliis.

Et ex his patet quod bene deductum est in littera superbiam esse reginam vitiorum.

III. In eodem articulo quarto, nota quod, quia finis et medium ad finem aliter se habent secundum ordinem intentionis, et aliter secundum ordinem executionis; prius enim est in intentione sanitas quam medicina, in executione autem prius adhibetur medicina quam acquiratur sanitas: ideo, cum superbia et inanis gloria se habeant ut finis et medium, prior est in intentione excellentia, quae est finis superbiae, et consequenter apparentia, quae est finis inanis gloriae; sed secundum ordinem executionis, primo quaerimus apparere, ut, manifesti iam et clari, excellentiam consequamur. Quaerunt siquidem superbi manifestare se tanquam virtute aut potestate aut industria praeditos, ut, manifesti, amentur et honorentur. Bonum enim, ut in littera dicitur, naturaliter amatur et honoratur cum manifestum est. Amati autem et honorati clari habentur. Qui autem gloriosi habentur, propinqui satis sunt ut exaltentur ad dignitates et excellentias. Et sic gloria est medium ad excellentiam acquirendam, ut in littera ex hac ratione probatur. Et sic oritur inanis gloria ex superbia sicut medium ex fine. — Oritur nihilominus gloria ex excellentia tanquam quasi-passio ex subiecto: dum excellere minus aestimamus nisi effluat in aliorum notitiam, iuxta illud: Scire tuum nihil est, nisi te scire hoc sciat alter.

IV. Ambae autem dictae propinquitates, connexiones et dependentiae se tenent ex parte rerum secundum se. Et propterea, secundum se loquendo, inanis gloria ex superbia est. Quod autem autumat noviter Martinus, contra communem doctrinam, inanem gloriam esse vitium capitale respectu superbiae, non est verum secundum se, sed quoad nos quandoque. Et ideo est simpliciter falsum. Et tanto minus suscipiendum, quanto, simul cum hoc, negat inanem gloriam esse capitale vitium respectu luxuriae: quoniam ex parte nostri, sicut possumus excellentiam ordinare in vanam gloriam ut finem, ita possumus ordinare luxuriae actus in vanam gloriam ut finem; cum multi de his glorientur, et multi ideo luxurientur ut aestimentur magni.

Unde ad argumenta Martini, in qu. v, dicendum breviter. Ad primum quidem, quod multi excellere ordinant in gloriam: iam patet quod hoc ex parte nostri est.

Ad secundum vero, de Lucifero, quod quia gloriosus, appetiit aequalitatem divinam: dicitur quod, si quia dicit finem, falsum assumitur, non enim propter inanem gloriam appetiit aequalitatem. Si autem ly quia denotat dispositionem ex parte appetentis, verum aliqualiter est, sed non ad propositum. Ex eo namque quod Lucifer erat in seipso magnus ac gloriosae naturae, propinquus fuit ut appeteret aliquid superius: sed non propter gloriam, sed propter excellere.

Ad auctoritatem vero Cassiani, Collat. V, dicitur quod ex parte nostri salvari potest.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto eiusdem quaestionis centesimaetrigesimaesecundae, multa Martini, in qu. vr, ibidem, dicta occurrunt contra hunc articulum. Primum est quod « iactantia fit tantum verbis, ut vult Thomas ».

Secundum est. Non placet quod ait Thomas de pertinacia, quod pertinet ad intellectum: cum ipse ponat eam opponi virtuti perseverantiae et vitio mollitiei, quae sunt habitus partis appetitivae, et non intellectus.

Tertium est. Non puto verum quod ait Thomas, quod ira non causat contentionem et discordiam nisi cum adiunctione inanis gloriae. Nam cum ira ex dispendio lucri provenit, non fit contentio de gloria, sed de lucro vel da- mno, Nec talis contendit quia gloriosum putat non cedere alteri: sed propter lucrum habendum vel damnum vitandum, a quo deficeret si non contenderet.

Quartum est quod vitia ista quae dicuntur filiae inanis gloriae, possunt tripliciter inveniri: primo, nullius gratia, ut cum se iactat aliquis non propter aliud, sed delectatus ipsa iactantia; secundo, propter lucrum, ut cum quis iactat se medicum ut lucretur, ut dicitur in IV £Zfhic.; tertio, propter gloriam, ut cum quis se iactat propter inanem gloriam. Et quod non primo nec secundo modo sunt filiae inanis gloriae, sed tertio tantum modo: quia tunc solum habent pro fine gloriam. Et quod istamet ut non-filiae ina- nis gloriae, distinguuntur specie a seipsis ut filiis inanis gloriae: quia istae habent gloriam pro obiecto, illae non. Probatur. Quia actus et habitus per se bonus aut per se malus habet finem et quamlibet circumstantiam exterioris actus bonificativam vel maleficativam, pro obiecto. Sed gloria in istis est finis: in illis nec est finis nec circumstantia. Igitur.

II. Ad primum horum, de iactantia, dicitur quod falso imponitur illud Auctori. Quoniam licet dicat quod iactantia fit verbis, non tamen dicit quod fit tantum verbis: immo expresse docuit oppositum superius bis, in art, 2 qu. cxi. Sed distinxit hic iactantiam contra praesumptionem et hypocrisim secundum verba et facta, quia iactantia principaliter fit per verba.

Ad secundum, de pertinacia, dicitur quod pertinacia spectat ad intellectum materialiter, ratione sententiae in qua pertinax firmatur: licet sit in appetitu formaliter, sicut perseverantia et mollities. Et propterea non est absonum dicere quod pertinacia pertinet ad intellectum.

Ad tertium, quod commixtio vitiorum multorum non excludit quin. inanis gloria sit admixta: praecipue illo modo quo in littera- dicitur, scilicet indirecte. Quamvis enim quandoque contendens principaliter et directe contendat propter lucrum, cum hoc tamen stat quod ideo clamat contentiose ne videatur minor. Et sic indirecte contentio est filia inanis gloriae.

Ad quartum dicitur quod, licet distinctio de modo triplici sit vera quoad finem directe principaliter intentum, falsa tamen est extendendo sermonem ad finem indirecte. Et quoniam filiae inanis gloriae, ut in littera dicitur, non omnes directe et principaliter ordinantur ad gloriam, sed aliqua directe et aliqua indirecte; ideo non sunt ista vitia sic distinguenda ut solum sint filiae inanis gloriae quando directe ordinantur ad illam, ut Martinus facit. Quoniam si sic intelligerentur filiae, sic inanis gloriae filiae essent non solum ista septem vitia, sed omnia vitia quae possunt ordinari principaliter ad inanem gloriam ut finem principalem. Et sic rapina, prodigalitas et saevitia, etc., essent filiae inanis gloriae. Et sic esset confusio filiarum: cum quodlibet possit ordinari ad quodlibet. Unde vitia ista non solum si ordinentur ex operantis intentione ad gloriam ut finem principalem, sed secundum seipsa sunt filiae inanis gloriae: quia secundum seipsa nata sunt communiter ordinari, directe vel indirecte, in manifestationem propriae excellentiae; sive cum hoc ordinentur ad aliud vitium, sive non. Et propterea ista specialiter dicuntur filiae inanis glotiae, et non alia vitia. lactantia siquidem secundum se ordinatur ad manifestationem excellentiae. Et propterea cum quis ex malo habitu, sola iactantiae vanitate delectatus, se iactat, non effugit filiationem inanis gloriae: quia ipsa iactantia secundum se ad illam ordinatur. - Inobedientia similiter, discordia, etc., secundum se habent annexam ostensionem non-minorationis; ac per hoc, indirecte, excellentiae. Qui enim manifestat se non minorem, aestimat aequalitatem ipsam tanquam excellentiam quandam. - Ipsa quoque-met vitia, ex hoc quod directe fiunt pro lucro aut aliquo huiusmodi, non effugiunt quin habeant admixtam inanem gloriam. Qui enim iactat se medicum ut lucretur, non effugit quin velit manifestare excellentiam suam: quamvis illam subordinet avaritiae. Licet enim talis sit magis avarus quam vanus, est tamen etiam vanus: et aliis quae indirecte ordinantur ad inanis gloriae finem: contendens siquidem de lucro non effugit quin ideo clamet ne videatur minor, licet hoc ipsum ordinet ad lucrum. Stat ergo solida huius articuli doctrina.