Quaestio 23

Commentaria Cardinalis Caietani.

In primo articulo quaestionis Vigesimaetertiae nota, no- | vitie, quod amicitia dupliciter sumi potest. Scilicet pro | relatione qua 'amicus amico dicitur: et sic nom est ad | propositum, Et pro fundamento huiusmodi relationis, ha- | bitu scilicet amoris talis: et sic caritas dicitur amicitia: |; Importat autem ly zalis, ut in littera patet, tres conditiones: | scilicet benevolentiam, redamationem et communicationem. | Amor enim quo alicui bonum volumus, cum mutuo amore, | fundatus super aliqua communicatione, puta sanguinis ut iri- |- ter consanguineos, vel militiae ut inter commilitones, etc., | habet rationem amoris amicitiae. Et 'si his adiunxeris | quod: amore illo. velimus bonum 'alicui propter seipsum principaliter; et quod communicatio ;est in praecipuis ani- | mae bonis; habebitur non solum ratio amicitiae, sed ami- | citiae maxime honestae. Et adhuc si adiunxeris quod. communicatio ista consistit in supernaturali consortio divinae naturae, habebitur ratio amicitiae divinae. Et vere sic est: | caritas enim amicitia non quaecumque; sed divina est, | consequens. communicationem naturae divinae in creatura rationali, per quam divinae beatitudinis participes sumus hic in spe et in patria in re.

Exprimitur autem huiusmodi communicatio: multis rationibus in Scriptara: quandoque ut 'conciviam, quandoque ut domesticorum, iuxta illud: ad Ephes. i: Estis ei- | res sanctorum et domestici. Dei; quandoque ut sociorum, | quandoque ut fratrum, quandoque ut sponsae seu; uxo- | ris, ut patet ex Ey locis sacrae Scripturae, Praecipua tamen et magis propris E deos videtur communicatio fi- liorum ad patrem: In hac enim et consortium naturae, et reverentia, et inaequalitas, et proportio iustitiae etet excellentia, et relatio ad alios: diligendos et quare, magis exprimi videtur.

II. Cum autem audis caritatem esse amicitiam honesti, ita quod Deo bonum volumus propter seipsum, intellige quod duplicia sunt Dei bona: quaedam in ipso, quaedam ad ipsum. Bona quae sunt in ipso, scilicet sua vita, sapientia, potentia, bonitas, iustitia, misericordia et huiusmodi, quae nihil aliud sunt quam ipsemet Deus, ex caritate Deo volumus quia 'complacet nobis Deum sic esse sicuti Quemadmodum enim intellectu recto in Deum tunc ferimur cum intelligimus eum. esse. sicuti est, ita appetitum rectum. in Deum tunc habemus cum conformis est intellectui recto; hoc; autem est cum appetitui consonat Deum esse sicut est; quod significatur per hoc quod dicimus quod complacet nobis Deum esse sicut est. Sicut per oppositum perversus erga Deum appetitus est quo alicui oppositum- perversus- erga Deum appetitus est quo. alicui displicet Deum esse sicuti est, scilicet supra omnia, sapientem, scientem, omnipotentem etc.

Bona autem quae ad Deum sunt, ut honor, regnum obedientia, et, breviter, ut omnia in gloriam suam fiant ex caritate sic Deo volumus quod haec non solum complacent quod sint, sed desideramus ut sint et augeantur procuramus quantum possumus quod sint, gaudemus cum sunt, tristamur cum desunt, timemus ne desint, audemus contra impedientes, etc.: et haec principaliter ut Deo vel aliqua ex parte vivamus, cui omnia debentur quia Deus est.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem quaestionis, omissa quaestione de intentione. Magistri Sententiarum, quia non est meum videre quid iste vel ille senserit; nota rationes quibus Auctor probat necessitatem habitualis caritatis in anima nostra, Et memento quod, quia in praecedenti Libro determinavit meritum ex gratia provenire; et apud Auctorem caritas realiter distinguitur a gratia, quae est in essentia animae: ideo non ex parte actus meritorii, sed aliunde probat necessitatem habitus caritatis. Propter quod nullus. miretur si de necessitate caritatis ratione actus meritorii non est sermo hic.

Affert igitur Auctor unam rationem principalem, et duas accessorias, quare caritatis habitus sit necessarius. Et licet omnes istae rationes sumantur ex modo operandi, scilicet perfecte, faciliter et delectabiliter, ex primo tamen, scilicet ex perfectione, stabilitur intentum. Maior siquidem illa Nullus actus perfecte producitur ab aliqua potentia activa nisi sit ei connaturalis per aliquam formam quae sit principium actionis, tam clare patet et in naturalibus et in artificialibus et in moralibus ut nulla instantia occurrat. — Minor quoque formaliter subsumenda, scilicet: Actus caritatis perfecte producitur ab aliqua potentia, voluntate scilicet existentis in gratia Dei, probatur ex eo quia aliter non sufficienter et suaviter provisum fuisset de agente proximo respectu actus caritatis, sicut provisum est de agente proximo respectu aliorum actuum. In omnibus enim provisum est ut proximum agens perfecte producat actum. - Sequitur ergo conclusio, quod actus caritatis est connaturalis activae potentiae voluntatis per formam quae est principium actus caritatis. — Sed non est connaturalis per naturam voluntatis: quia constat quod excedit naturam voluntatis. Ergo est ei connaturalis per formam superad- ditam naturali potentiae, per quam formam inclinatur ad caritatis actum. — Haec est ratio litterae ostensive formata: quamvis in littera ducat ad inconveniens, quia scilicet actus caritatis esset imperfectior ex suae productionis modo quam sint actus naturales et actus virtutum.

Secunda ratio est quia actus caritatis non esset facilis. - Et. sequela quidem patet. — Falsitas vero consequentis - probatur: quia. nulla virtus habet tantam inclinationem ad suum actum sicut caritas.

Tertia ratio est quia actus caritatis non esset delectabilis. — Et sequela similiter clara est. — Et falsitas consequentis probatur: quia nulla virtus ita delectabiliter operatur sicut caritas.

II. Circa has ultimas rationes. dubium occurrit, quia falsum videtur quod nulla virtus habeat tantam inclinationem in suum actum et delectationem sicut caritas. Constat enim quod, proportionaliter loquendo, quaelibet virtus aeque inclinat ad actum proprium, cum sit proprium principium eius elicitivum:. licet subiectum, sic vel aliter dispositum, non aeque inclinetur ad actum istius virtutis sicut illius, ut patet. Et simile est de delectatione, in virtutibus saltem quibus non est admixtum malum in materia: non, enim est iustus qui non gaudet iustis operibus, nec liberalis qui non gaudet liberalibus, et sic de aliis. Quantum Th. enim est ex parte virtutis, aequa est et inclinatio et delectatio in actu, licet ex parte subiecti aliter contingat.

Ad huius evidentiam scito quod actus aliarum virtutum dupliciter sumi possunt, informes scilicet et formati: actus autem caritatis, cum non possit esse informis, uno tantum modo sumi potest. Rursus, quanto aliquid est perfectius, tanto appetitus proprius illius est perfectior: proportionata enim oportet esse, et rei perfectiori inclinationem propriam perfectiorem coaptari oportet. Si igitur ceteras virtutes ad proprios actus informes ex una, et caritatem ad suum actum ex altera parte referamus; manifestum est, cum actus caritatis sit melior aliis actibus, et caritas sit melior ceteris virtutibus, quod inclinatio caritatis est maior ad suum actum quam aliarum ad suos, Tum quia im his quae mon mole magna sunt idem est maius quod melius: ac per hoc caritatis inclinatio, cum sit melior, erit maior. Tum quia videmus quod magis inclinatur appetitus superior ad suum. bonum quam appetitus inferior ad suum: ut testatur maior delectatio consequens satietatem appetitus superioris in suo bono; plus enim delectatur voluntas in consecutione perfecta sui boni quam appetitus sensitivus in consecutione sui boni, ut in praecedenti Libro Auctor, in tractatu de delectatione, aperuit.

Si autem referamus omnes virtutes ad actus formatos, constat etiam quod caritas magis inclinat ad actum formatum: ea ratione quia quod est per se potius est eo quod est per aliud. Reliquae enim virtutes per caritatem, caritas autem per seipsam in actum formatum tendit.

Et ex hoc patet etiam quod nulla ita delectabiliter operatur. Tum quia. maiorem inclinationem maior sequitur delectatio. Tum quia caritas maxime libere operatur, utpote suprema virtutum, et a nulla alia mota, ceteras movens: liberum enim sui causa est, ut dicitur I Metaphys. Constat autem quod quanto liberius, tanto delectabilius quis operatur.

Potest quoque una communis causa reddi quare caritas magis inclinat et delectat: quia ex propria ratione habet quod sit. habitualis amor, cui per se primo convenit inclinatio et delectatio in opere. Omnia enim quaecumque in aliquid inclinantur, inquantum amant illud inclinantur in illud: ipse ergo amor magis inclinat ad amandum. Et similiter in quibuscumque delectamur, quatenus amatis delectamur: quanto ergo magis ipse amor in suo amandi opere. delectabitur! Et propter hanc rationem, quae est ex propriis caritatis, quia nulla virtus nisi caritas est amor, Auctor sine.probatione alia, ut puto, pertransivit.

Et per hanc patet solutio obiectorum in promptu: quia. scilicet non est aequa comparatio inclinatorum et inclinationis, Virtutes enim ceterae sunt sicut inclinatae ad suos actus; caritas autem est ipsa inclinatio in suum actum. Et ideo caritati primo, reliquis per se secundo con- venit inclinari in suos actus. - Iuxta autem ante dicta, patet solutio obiectorum ex hoc quod, licet sit aequalitas proportionalis in omnibus virtutibus ad suos actus, non tamen est aequalitas quantitativa. Propter quam inaequalitatem dictum est quod nulla virtus habet tantam inclinationem ad suum actum.

III. Circa easdem rationes pem occurrit quia, si caritas ponit in anima hos tres modos operandi, scilicet perfecte, faciliter et delectabiliter, poterit quis, expertus in seipso faciliter, delectabiliter atque ut connaturaliter exercitium actus caritatis, scire per experientiam (quae est maxima certitudo) se esse in caritate. Quod est inconveniens.

Ad hoc dicitur quod actus refertur ad habitum et potentiam a quibus est. Et licet, referendo. actum ad habitum, convenientia sit inter habitus acquisitos et infusos, quia quilibet perfectionem, facilitatem et delectationem ex illa parte babet, ut dictum est; referendo tamen actum ad potentiam operativam, differentia est inter actus habituum acquisitorum et infusorum. circa communicationem harum conditionum. Quoniam in acquisitis quantum habet subiectum de habitu, tantum habet de perfectionis, facilitatis et delectationis modo: et hoc quia habitus acquiritur ex actibus, ex quibus operativa potentia continuo perficitur et inclinatur magis ad similes actus. In infusis autem subiectum habet habitum sine hoc quod subiectum participet ipsum. per:modum habitus firmiter et conformiter ad inclinationem illius, propter oppositam causam: quia scilicet non ex actibus, sed de foris venit. Et propterea evenit ut in acquisitis continua delectatio in opere sit signum generati habitus: in infusis vero habitus est absque delectatione communicata subiecto. Propter quod dicitur in littera quod nulla virtus sic inclinat et delectat: et non dicitur: Nullus habens virtutem tantum inclinatur et delectatur. Et quando etiam continua est delectatio in opere, non est infallibile signim, quamvis plurimum verisimile, infusi habitus: quia potest ex acquisito simili habitu, vel connaturali i tione, delectatio in opere simili operi habitus infusi provenire.

Ad obiectionem ergo dicitur quod, quamvis habens. ha: bitum infusum et utens illo sit principium actus perfec quantum ad integritatem antequam firmetur habitus; quantum ad modum integritatis postquam habitus fir firmatus est per modum habitus; et similiter in quantum est ex parte habitus, et deberet inde dele ante firmatum habitum; et post quasi connaturalem. babitu infusum factum simpliciter inclinetur et delectetur in habitus infusi opere: non tamen sequitur quod experientia certa cognoscat in se esse habitum infusum illorum actuum principium; quia actus illi possunt. ex alio principio | expertas conditiones et modos habere, scilicet ex acquisito habitu simili vel naturali inclinatione. Notanter autem dixi expertos: quoniam nos esse perfectum principium secundum rem actus secundum rem habitus infusi, quamvis in nobis sit, non tamen experimur. Si enim hoc experientia cognosceremus, certissima cognitione caritatem, fidem et spem infusas in nobis esse sciremus: hoc enim non potest supplere habitus acquisitus aut inclinatio naturalis, ut scilicet constituat principium perfectum actus secundum rem pertinentis ad habitum infusum, ut patet. Et prop Auctor ex ratione perfecti principii probavit in littera. cessitatem caritatis, et in ea fundavit conclusionem: et non super promptitudine et delectatione, quae possunt — per inclinationem acquisiti habitus vel naturae.

IV. In eodem articulo secundo, in responsione ad tertium, dubium occurrit circa illam allatam propositionem: Caritas operatur formaliter, etc. Est enim potius ad oppositum quam ad intentum. Quoniam operari formaliter dupliciter intelligi potest: vel principiare opus ut formam, idest quo aliquid operatur, ut calor est principium calefaciendi; vel facere effectum formalem, ut calor facit esse calidum id in quo est. Quocumque autem modo sumatur, si forma facit effectum infinitum, ex modo faciendi non evaditur quin sit infinita; immo potius infertur infinitas formae ex effectu. formali et actu elicito, si sit infinitus, quia constat quod quantitas utriusque sequitur quantitatem formae; non enim calor ut tria constituit esse calidum ut decem, nec elicit calefactionem ut decem. Male igitur ex modo operandi formaliter: retorquetur infinitas in caritatis Auctorem, et tollitur ab ipsa caritate.

Ad evidentiam huius rei scito quod, cum formae ac- | cidentales a substantialibus proficiscantur, oportet efficaciam formarum accidentalium in substantiarum virtutes resolvere quibus sunt connaturalia accidentia illa secundum se vel | sua principia: ut patet de calore connaturali primo substantiae ignis; eius enim efficacia, ubicumque inveniatur, in ignem resolvitur; propter quod in II de Anima augmentum, ex eo quod a calore causatur, igni tribuebatur ab Empedocle, et ex natura ignis reprobatur ab Aristotele. Propter quod, cum caritas talis forma accidentalis sit ut nulli creaturae factae aut factibili connaturalis esse possit, sed soli divinae substantiae, non secundum accidentis naturam, sed substantialiter connaturalis sit; efficacia eius, in quocumque reperiatur, secundum divinitatis naturam pensanda est, et in Deum resolvenda ut proximum et connaturale eius principium. Et propterea Auctor efficaciam caritatis in Deum reducit non ea ratione qua omnium rerum est Auctor: sed ea speciali ratione qua caritas est divini ordinis soli Deo connaturalis. Nec intendit Auctor ponere: aliquam infinitatem ;in effectu caritatis quam non ponere intendat-in ipsa caritate, ut superficies litterae prae se ferre videtur, penes quam procedit dubium motum: non enim minus est infinita caritas quam in caritate esse et dilectio Dei ex caritate. Sed intendit docere unde habet caritas huiusmodi infinitatem quae in suo effectu apparet. Et dicit quod hoc habet ex virtute Dei, qui est proprius auctor caritatis, non sicut communiter est creator, sed sicut connaturalium sibi soli communicator. Hinc enim fit quod caritas, quae divini ordinis est, et formaliter faciat hominem sic coniunctum Deo habitualiter, et per actum elicitum actualiter. Sic autem esse coniunctum Deo infinitum quid est, excedens omnem efficaciam omnis agentis creati et creabilis.

Ad litterae autem verba descendendo, advertere oportet qug formae participatae in subiecto alterius naturae referuntur in duplex agens ut quod: alterum ut quod utitur tantum illa; alterum ut a quo proficiscitur et cui connaturalis est. Verbi gratia, calor participatus in animali et refertur in animal, quod utitur ipso; et refertur in ignem, unde est. Et licet utrumque horum dici possit quod agit et operatur per calorem, non solum tamen differunt praedicto modo, quia hoc ut utens, ille ut causa: sed etiam quia proprius effectus caloris, ut sic, non attribuitur, proprie loquendo, animali utenti, sed igni; nec resolvitur in illud utens, sed in ignem, ut patet in exemplo allato ex II de Anima de augmento igneo et augmento animalis. Sic autem est in proposito. Caritas enim est forma participata in voluntate creata a Spiritu Sancto, Et ipsa quidem semper operatur formaliter, idest ut quo et non ut quod: sed cum habeat duplex quod, scilicet hominem utentem ea et Deum unde est, licet respectu aliquorum effectuum homo possit dici quod agit, et caritas quo; respectu tamen proprii effectus caritatis, qui ex suae cognationis origine se tenet, solus Deus est proprie causa agens ut quod. Talis autem effectus est infinitas quae caritate fit. Et propterea efficacia caritatis in faciendo effectum infinitum in Deum reducitur ut causam activam ut quod vere et proprie agit, et in ipsam caritatem ut formaliter operantem.

Unde ad obiectionem in oppositum dicitur quod Auctor non intendit [nisi] quod caritas operatur formaliter, idest per modum formae, ut distinguitur contra operari effective, idest per modum agentis, ut quod est proprie causa efficiens. Et propterea optime, subtiliter et clarissime secundum se dicit quod efficacia formae est secundum virtutem agentis inducentis formam. Oportet namque, ubi solummodo apparet aliquid operans per modum formae, requirere aliud operans idem per modum proprii activi, ex quo sit efficacia ilius formae: constat enim quod operari sic per modum formae proficiscitur suapte natura ab operari per modum veri agentis.

Et sic patet quod neutro illorum modorum arguendo assumptorum praecise sumitur operari formaliter. Reducitur tamen iste modus ad unum illorum in communi, scilicet operari ut quo, ut patet ex dictis. - Patet quoque quod propositio illa, Caritas operatur formaliter, infert intentum. Quia scilicet ex tali modo operandi habetur quod non oportet quod ipsa sit infinita simpliciter: sed quod sit ab infinito simpliciter ut communicatore sibi soli connaturalis proprietatis. — Patet tertio quod ex hoc conceditur quod caritas est non minus infinita quam suus effectus formalis et suus actus elicitus; et quod infinitatis tam in ipsa quam in effectu causam quaerendam esse in infinito simpliciter Auctor docuit ex modo operandi formaliter in caritate inspecto.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio adverte duo. Primo, quod Auctor, in responsione ad primum, rationabilius; dici putat quod humana amicitia non est virtus, sed consequens virtutem. Divina autem, qualis est caritas, est simpliciter virtus, quia super communicatione divinae naturae, non super virtute propriae fundatur.

Secundo quod in responsione ad- tertium caritatem nobiliorem anima secundum quid ponit, inquantum | scilicet est altioris ordinis secundum rationem suae speciei, quia scilicet est divini ordinis: participatio enim est connaturalium soli Deo, ut dictum est.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto scito quod bonum divinum, inquanlus beatitudinis obiectum, habere specialem rationem boni, potest intelligi dupliciter. Primo, ut una particularis ratio distinguitur contra aliam particularem: verbi gratia, | ut sapientia distinguitur a potentia. Et sic non est verum quod bonum divinum, ut obiectum beatitudinis, habeat specialem rationem boni. Deus enim non secundum aliquam specialem rationem est obiectum beatitudinis in patria, sed secundum seipsum: scriptum est enim I Ioan. i, | quod videbimus eum sicuti est.

Alio ergo modo intelligitur ut universalis ratio distinguitur contra particulares; seu ut ratio absolute distinguitur contra rationem secundum quid. Et hoc modo verum est quod bonum divinum, ut obiectum beatitudinis, habet specialem rationem boni. Deus siquidem ipse, secundum seipsum, sicut est, obiectum beatitudinis in patria est: et quia haec est suprema et universalissima ratio Dei, aliae rationes divini boni distinguuntur ab ista ut rationes secundum quid a simpliciter, et ut particulares ab universali, non in praedicando, sed quasi in essendo et causando. Unde Deus ut obiectum beatitudinis naturalis distinguitur a seipso ut obiectum beatitudinis supernaturalis, ut secundum quid a simpliciter. Et simile est de quibuscumque aliis rationibus. Et ad hunc sensum reducere memento quaecumque de huiusmodi scripta. Signum autem huius est quod de beato scriptum est quod super omnia bona sua constituet eum; et quod caritas omnibus imperat: haec enim ex suprema universalitate obiecti sunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo sexto, omisso quinto, adverte quod, ut iam praedictum est, virtutes theologicae respiciunt Deum ut obiectum ad quod tendunt, et ei innituntur ut rationi formali qua tendunt. Et Auctor modo hinc, modo illinc de eis iudicat, secundum diversa proposita. In praesenti siquidem quaestione iudicat de eis inquantum innituntur Deo ut rationi formali. Et quia fides, ut sic, credit Deo revelanti, spes innititur Deo auxilianti, caritas autem adhaeret Deo quia bonus est in se; ideo caritatem excellere ceteras virtutes recte concluditur, absque ulla controversia ad supradicta: ut facile patet ex distinctione hac et applicatione ad singula. |

II. In responsione ad primum in eodem. sexto articulo adverte quod, quia comparationes intelliguntur ceteris paribus, propterea Auctor, cum vellet dicere quod eorum quae sunt supra nos dilectio cognitioni praefertur, dixit hoc nisi cum additione, scilicet, et praecipue dilectio, Dei. Videbat siquidem quod dilectio Dei et substantiarum immaterialium qualis potest per naturalia sola haberi, non praefertur simpliciter virtuti intellectuali quae est sapientia, et hoc quia non est virtus: sed dilectio Dei de qua est sermo, quae scilicet est ex caritate, quia caritas est virtus. Iam cetera sunt paria, et comparatio est inter virtutes, Ideo praefertur virtutibus omnibus perficientibus ad cognoscendum Deum. Et ad hoc insinuandum videtur Auctor apposuisse illa verba. Quamvis etiam si non apposuisset, subintelligeretur ceteris paribus.

Et intellige haec de cognitione et intellectione viae, ubi dilectio ad Deum in seipso, cognitio autem Deum in nobis per speciem attingit. In patria autem secus est, ubi tam visio quam dilectio Deum. secundum se attingit.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo septimo adverte hic discrete quid in re, et quid in sermonis ratione sentiendum sit, ne apud philosophos et mundi huius sapientes risum excites. Secundum rem quidem absque caritate esse possunt in homine absolute considerato verae virtutes, et perfectae perfectione requisita ad virtutem humanam. Sed quoniam quilibet artifex iudicare debet secundum proprias sui generis causas, medicus quidem secundum humores, astrologus secundum astra, etc.; inde diversa est ratio sermonis apud theologos et alios. Theologus siquidem, cuius obiectum est Deus, et hominem bonum constituit solum in ordine ad finem ultimum simpliciter, qui est obiectum caritatis, distinguendo dicit quod perfectio virtutis est duplex, in genere et simpliciter; et quod sine caritate et fide etiam sunt virtutes perfectae in genere, sed non simpliciter. Philosophus autem, qui hominem bonum constituit in ordine ad ultimum finem naturalem, nec superiorem novit finem, virtutes humanas sine fide et caritate veras et perfectas virtutes simpliciter dicit. Nec propterea contradicunt: sed imperfecta notitia philosophiae de hominis bonitate in causa est. Quod enim philosophus vocat perfectum simpliciter, quia non est eius altiorem finem considerare, theologus vocat perfectum in genere et imperfectum simpliciter, quia eius est altiorem finem considerare. Et si haec bene notaveris, et sciveris applicare, cum reverentia suscipies dicta theologorum, et philosophos non spernes.

II. In eodem articulo, tam in responsione ad primum quam in responsione ad secundum, cave ne fallaris ex eo quod dicitur, scilicet: Sine caritate deest debita ordinatio ad finem ultimum. Si namque debita ordinatio deficit, actus non solum est imperfectus, sed malus: privatio siquidem boni debiti malum constituit. Cave, inquam: quoniam non est sermo de ordinatione debita actui ad hoc quod sit bonus moraliter, sed ad hoc quod sit bonus simpliciter, idest ad vitam aeternam, Et propterea huiusmodi privatio non constituit actum malum moraliter, sed non bonum simpliciter. Et pro tempore quo obligat praeceptum caritatis, constituit etiam. malum: privatio siquidem boni debiti quando, sicut, etc., oportet, constituit vere rationem mali. Sed hoc est extra propositum ubi absolute, et non pro tali tempore quaestio est.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo octavo adverte quod virtutes aliae, ut ex supradictis patet, dupliciter sumi possunt. Primo, ut sunt virtutes in proprio genere. Et sic caritas non est earum forma: sed respectu moralium prudentia est sicut forma; respectu intellectualium nullam, proprie loquendo, scio formam - Alio ergo modo sumuntur ut sunt virtutes simpliciter apud theologum. Et sic, quia habent quod sint virtutes in ordine ad actus formatos, ut in littera dicitur; et formatio est ex caritate ordinante omnium virtutum actus in finem ultimum simpliciter: ideo caritas est forma virtutum tanquam constituens eas in esse virtutis simpliciter. Non solum igitur caritas informat effective quia imperat et ordinat (hoc enim commune est omni imperanti et ordinati): sed quia participatio passiva imperii et ordinationis suae est velut forma constituens actus alios in esse virtuoso simpliciter; ab hac enim participatione actus aliarum virtutum dicuntur et sunt formati. Et hoc est proprium caritatis. Et hoc intendebat Auctor; et sequitur ex antedictis.