Quaestio 45

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS in principio ;corporis manifestabitur. - In corgens duo facit: primo, dicit quid nominis creationis; secundo, respondet quaesito.

II. Quoad primum, duo dicit. Primo, quod creatio significat emanationem totius entis a causa universali, — Secundo, quod significatum invenitur. Quod probat: quia non solum oportet in rebus inspicere emanationem particularem, sed universalem, ut iam patet ex dictis.

III. Quoad secundum, conclusio responsiva est: Creatio est ex nihilo. - Et probatur sic. Quod procedit secundum emanationem particularem, non praesupponitur: ergo, cum totum ens procedit emanatione universali, impossibile est aliquod ens praesupponi: ergo quod creatur fit ex non ente quod est nihil.

Antecedens probatur inductive, cum fit homo, et album, etc. - Consequentia autem manifesta relinquitur, ex communi ratione factionum proportionaliter applicata. — Secunda autem sequela manifestatur, et quoad terminos, quia nihil idem est quod nullum ens, et creatio est emanatio totius entis: et quoad similitudinem proportionis, in generatione hominis.

IV. Circa praedicta adverte duo. Primum est, quod antecedens, cum suis inductionibus et consequentibus, non loquitur de fieri ex non homine, aut non albo, et universaliter ex non tali, u£ subiecto. Quoniam sic intelligendo, nihil concluderet: posset enim dici quod fit totum ens ex non ente quod est ens in potentia, sicut homo ex non homine, quod tamen est homo in potentia, et album ex non albo, quod tamen est album in potentia? Sed intendit ex, idest pos?: oportet enim hominem fieri post non hominem, et album post non album, si per se fit. Nihil enim aliud hic intendit nisi supradictum fundamentum in I Physic., text. 76. Unde et verba sua hic manifeste insinuant hunc sensum, cum dicit, sicut, si generatur homo, non fuit prius homo: contra ex non homine distinguens prius hominem, insinuavit quod ly ex significat post.

Secundo, quod nomine totius entis, in proposito, nihil refert utrum intelligas totum universum, aut aliquod particulare ens totum syncategorematice: semper enim oportet quod creatur ex nihilo sui fieri, idest post nihil sui. - Et ex hoc habes solutionem dubitationis, quomodo anima intellectiva creatur, et tamen fit semper in subiecto: quia scilicet post nihil sui fit per se: quod de nulla alia forma in materia verificatur.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS patet. — In corpore unica est conclusio: Non solum est possibile, sed étiam necessarium, omnia esse creata a Deo. — Et probatur sic. Si Deus non ageret nisi ex aliquo praesupposito, sequeretur quod illud praesuppositum non esset causatum "ab ipso: sed nihil est in entibus incausatum ab ipso: ergo necesse est quod Deus ex nullo praesupposito res in esse produxerit. Hoc autem est creare.

Conditionalis assumpta probatur ex illa categorica universali: Omne faciens aliquid ex aliquo, non facit, sed praesupponit illud ex quo facit. Quae manifestatur inductive, primo in artificialibus; secundo, in naturalibus. - Destructio autem consequentis probatur ex quaestione praecedente, ubi ostensum est quod Deus est causa universalis totius esse.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, creatio sumitur pro creatione passiva, qua scilicet aliquid significatur creari. Et ly aliquid sumitur pro ente reali, ut patet ex propositione articulorum in principio quaestionis.

II. In corpore unica est conclusio: Creatio ponit in creato relationem tantum, — Et probatur sic. Productio totius esse a causa universali, non est ex aliquo praeexistente: ergo Deus, creando, producit res sine motu et mutatione: ergo creatio in creatura non est nisi relatio quaedam ad Creatorem, principium sui esse.

Antecedens probatur ex differentia inter productiones particulares, et productionem totius esse, seu universalem. — Prima vero consequentia probatur: quia omne quod fit per motum vel mutationem, fit ex aliquo praeexistente. — Secunda autem: quia, subtracto motu ab actione et passione, nihil remanet nisi relatio. Et confirmatur: quia sicut in passione quae est cum motu, importatur relatio ad principium motus, ita in creatione passiva importatur relatio ad principium essendi.

III. In responsione ad tertium, manifeste habes, conferendo eam argumento, quod relatio creationis est accidens, et non est relatio transcendens: quod etiam manifeste in Qq. de Potentia, qu. ur, art. 3, ad 3, explicatur. Et quoniam omne accidens distinguitur realiter a substantia, oportet ut creatio distinguatur realiter a substantia creata quacumque, secundum doctrinam quam sequimur.

IV. Circa tamen hoc, dubium est. Scotus enim, in Secundo, dist. ir, qu. v, tenens creationem passive sumptam esse relationem transcendentem et eandem realiter fundamento, tripliciter nititur hoc probare. Primo, illud quod proprie inest alicui, et sine quo illud non potest esse absque contradictione, est idem sibi realiter: sed relatio lapidis ad Deum est huiusmodi: ergo. - Probatur maior sic. Contradictio secundum esse et non esse dicta de aliquibus, infert distinctionem realem illorum: ergo impossibilitas recipiendi talia contradictoria, infert identitatem illorum. Et hoc, inquit ipse, ubi non est dependentia essentialis. — Et declaratur, ait: quia impossibilitas quod A sit sine B, aut est propter identitatem illorum, aut propter simultatem in natura eorundem, aut propter posterioritatem ipsius A. Sed nihil horum duorum ultimorum convenit lapidi respectu illius relationis ad Deum, ut patet; et tamen non potest esse sine illa. Ergo est idem illi.

Praeterea, quod uniformiter dicitur de omni alio a Deo ad ipsum, nulli accidit: sed talis relatio uniformiter convenit omni creaturae ad Deum: ergo nulli accidit; Et sic est idem fundamento. - Probatur maior: quia par ratio est de omnibus.

Praeterea, substantia, VII Metaphys., est prior accidente natura, definitione et tempore: et ly zempore intelligitur sic, quod nulla est contradictio ex parte substantiae, quin possit esse prior duratione omni accidente. Ergo non est contradictio quod lapis esset prior duratione omni dependentia ad Deum. Et sic esset absque eo quod dependeret a Deo, si dependentia est accidens. Hoc autem est absurdum. Ergo.

V. Ad evidentiam huius difficultatis, non est opus alia iacere fundamenta: sed, superius determinata sequendo, dicendum est quod huiusmodi relatio dependentiae ad Deum in qualibet creatura est accidens distinctum realiter a substantia; et quod tamen creatura non potest esse sine huiusmodi dependentia, sicut nec homo quin sit risibilis; ut in quaestione praecedente, art. 1, ad r, Auctor docuit ea ratione, quia scilicet. omnis creatura est ens per participationem Dei, nec ab hoc potest denudari.

VI. Ad primam ergo rationem Scoti in oppositum, negatur maior. — Et ad probationem eius dicitur, quod antecedens est falsum, universaliter loquendo, ut superius, cum de relatione et fundamento tractatum est, ostendimus. Et rursus, consequentia nihil valet, formaliter loquendo; ut ipsemet fatetur, ponendo exceptionem unam. Cur et mihi non licebit aliam exceptionem ponere? — Ad declarationem autem, negatur disiunctio illa: quia insufficiens est, etiam apud ipsum, ut patet de partibus simul sumptis respectu tertiae entitatis. Illae enim non possunt esse, quin tertia entitas sit; et tamen non sunt posteriores nec simul natura, nec eaedem illi tertiae entitati, nec dependent essentialiter ab illa. Unde ratio nihil valet: dicimus enim quod inseparabilitas quandoque est propter necessariam rerum connexionem. Et sic est in proposito, propter assignatam causam.

Ad secundam vero rationem, negatur minor. Quoniam, ut hic dicitur in responsione ad secundum, dependentia ad Deum aliter convenit substantiis creatis, et aliter ipsis relationibus dependentiae: quoniam substantiae dependent per relationes, ipsae autem relationes dependent seipsis. Non ergo uniformiter huiusmodi relatio convenit omnibus aliis a Deo.

Ad tertium vero dicitur quod, admissa expositione illa, non valet sequela, ergo substantia creata potest esse sine omni accidente. Quoniam ad veritatem illius propositionis, substantia est prior etc., sufficit quod aliqua substantia sit huiusmodi. Talis est autem prima substantia, secundum veritatem; et quaelibet intelligentia, secundum Averroem, XII Metaphys., comm. xxv.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, proprium distinguitur contra commune: et creari distinguitur contra concreari. Ita quod sensus quaestionis est: Utrum creari, sic sumptum, sit tantum subsistentium, sive sint composita sive non.

II. In corpore unica est conclusio: Creata proprie sunt tantum subsistentia. - Et probatur sic. Creari est quoddam fieri: ergo proprie convenit illis quibus convenit esse: ergo proprie convenit subsistentibus.

Prima consequentia probatur: quia fieri ordinatur ad esse. — Secunda vero: quia esse proprie convenit subsistentibus. Quod probatur ex differentia inter subsistentia et formas, accidentia, et alia huiusmodi, in hoc quod subsistentia habent esse sic quod in suo esse subsistunt; reliqua autem dicuntur habere esse, non quasi ipsa sint, sed quia eis aliquid est, ut patet de albedine. Et confirmatur auctoritate Philosophi.

Et ex hac sequitur alia differentia in conclusione contenta. Nam sicut sola subsistentia sunt entia, et reliqua sunt coexistentia, ita sola subsistentia sunt creata, et reliqua sunt concreata.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS ex praedictis clarus est. — In corpore quatuor facit: primo, respondet quaesito quoad creare virtute propria; secundo, refert quandam opinionem quoad creare instrumentaliter, ibi: Contingit autem; tertio, improbat praefatam opinionem in communi, ibi: Sed hoc esse non potest; quarto, improbat eandem in speciali, quoad agens corporeum, ibi: Et hoc praecipue.

II. Quoad primum, conclusio responsiva quaesito est: Creare est propria actio solius Dei. - Et probatur sic. Esse est proprius effectus primae et universalissimae causae, quae est Deus: et producere esse absolute pertinet ad rationem creationis: ergo creatio est propria actio solius Dei.

Prima propositio probatur dupliciter. Primo, ratione: quia effectus universaliores oportet in universaliores et priores causas reducere; esse autem inter omnes effectus est universalissimum. — Secundo, auctoritate ex libro de Causis: quod neque intelligentia neque anima nobilis dat esse, nisi inquantum operatur operatione divina.

III. Circa hanc partem multiplex dubium occurrit, Et primo, circa primam propositionem assumptam. Arguit enim Scotus, in IV, dist. 1, contra eam, dicens eam esse falsam. Quod probat sic. Esse compositi est a generante compositum: ergo non est proprius effectus Dei. - Et tenet sequela: quia compositum, puta bos, est ab univoco generante, etc.

IV. Dubium est secundo circa probationes illius. Arguit enim ibidem contra eas. Et primo, contra primam. Aut ibi est sermo de universalitate causae et effectus secundum praedicationem; aut secundum perfectionem; aut de uni- versalitate effectus secundum praedicationem, causae vero secundum perfectionem. Si semper est sermo de universalitate secundum praedicationem, et minor est falsa, quia Deus.non est causa universalissima in praedicando; et, ut patet, non concluditur inténtum. - Si vero semper est de universalitate secundum perfectionem, minor etiam est falsa: quia esse non est perfectissimus effectus. Quod probatur: quia quodcumque includitur in multis, non potest esse perfectius quocumque illorum in quo includitur. - Si autem difformiter accipiatur, ita quod ex parte causae sumatur universalius secundum perfectionem, et ex parte effectus secundum praedicationem, tunc dupliciter peccat ratio. Quia primo, maior est falsa. Nam effectus universalissimus in praedicatione potest esse a causa imperfecta: quia salvatur in pluribus effectibus imperfectis. Secundo, quia peccat secundum sophisma Consequentis. Quoniam ex hoc quod effectus universalissimus in praedicatione est a causa universalissima secundum perfectionem, et esse est huiusmodi, sequitur ista conclusio, ergo esse, inquantum huiusmodi, non potest esse nisi a causa universalissima secundum perfectionem :. sed ex hoc non sequitur, ergo esse huius creabilis non potest esse nisi a tali causa. Patet ergo quod in illatione est fallacia Consequentis. Quod si distinguat, quod in isto producto est considerare esse huius et esse simpliciter, hoc non solvit: quia ista non sic distinguuntur, quin ab eadem sint causa, cum sint idem..

Deinde contra aliam probationem invehit, quod concludit oppositum intenti. Quia non absolute negat propositio illa intelligentiam dare esse: imo magis affirmat, dum dicit quod non competit sibi dare esse, nisi inquantum operatur operatione divina.

V. Circa vim illationis rationis factae, dubitatur sic. Aut Auctor intendit quod esse sic est proprius effectus primae causae, quod est a sola prima causa: et tunc militant obiectiones Scoti. Aut quod sic est proprius, quod per se primo est a solo Deo. Et tunc illatio nihil videtur valere, nisi in virtute istius categoricae, producere esse per se primo, est creare. Haec autem est falsa: quoniam producere per se primo esse in bove, non est creare; alioquin, cum bos generatur, vel esse eius a nullo producitur per se primo, vel creatio semper admiscetur omni operationi naturae, quod est contra s. Thomam in ultimo articulo huius quaestionis.

VI. Ad evidentiam horum, scito quod magna differentia est inter aliquem effectum, et seipsum cum conditione per se primo. Valde enim distant, A fit a B, et A per se primo fit a B: in primo enim significatur solum quod A fit; in secundo, quod per se primo fit. Unde haec duo, esse fit, et esse per se primo fit, distant plus quam caelum et terra. In primo namque significatur tantum quod esse terminat factionem: in secundo vero, quod terminat, et modus quo terminat. In primo quoque non infert, ergo immediate ante hoc non erat ens: in secundo autem sic, ut patet ex supra dictis ex I Physic. In primo rursus non infert agens proprium: in secundo autem infert agens proprium et per se primo. In primo demum non infert quod in quocumque fiat ab illa causa: in secundo autem infert quod in quocumque fit, ab illo agente fit; quoniam oportet universaliter ab illo fieri; a quo per se primo fit. - Unde, cum in praesenti ratione non sit sermo de effectibus ut quomodolibet fiunt, sed ut per se primo fiunt; ut patet ex verbis litterae, dicentis quod universaliores effectus oportet in priores et universaliores causas reducere (reductio enim a per se primo fit): manifeste liquet quod male intellecta est ratio-ista a Scoto, interpretante eam de fieri effectuum absque ly per se primo.

VII Unde ad primum dubium dicitur, quod propositio illa est verissima, sed male intellecta ab arguente. Debet enim accipi conclusio, ut sequitur ex praemissis: ex quibus habetur quod esse est proprius effectus causae universalissimae, quae est Deus, idest, esse est per se primo effectus Dei. Hoc enim significat ly proprius: et non significat idem quod solum seu tantum, ut arguens intellexit, imponens Auctori quod esse est effectus solius Dei. Hoc enim nunquam somniavimus. Imo omnem causam tenemus dare esse, virtute tamen primae causae, ut propositio libri de Causis adducta insinuat. Unde frustra nixus est Scotus contra hunc articulum, quoad hoc.

VIII. Ad secundum vero dubium, contra probationes, dicitur quod, directe loquendo, maior intelligit difformiter universale ex parte causae et effectus. Quoniam sensus est, quod effectus universalior secundum: praedicationem, reducitur in causam universaliorem secundum causalitatem, seu secundum perfectionem. — Et ad primam obiectionem in oppositum dicitur, quod ista maior est verissima, ut etiam ipse postmodum cogitur fateri ibidem. Et quod probatio ad oppositum nihil valet: nam cum hoc quod effectus "universalissimus sit a pluribus, imo ab omnibus causis, stat quod a sola prima causa est per se primo. Non enim diximus quod effectus universaliores sunt tantum a causis universalioribus, ut arguens intellexit: sed quod reducuntur in eas, idest quod sunt per se primo ab eis. Et mirum est quomodo in hoc caligaverit, cum in promptu erat nosse hanc maiorem ex II Physic. et V Metaphys.

Ad secundam vero probationem dicitur, quod consequentia est optima: Esse per se primo est a causa universalissima, ergo esse hüius et illius, et cuiuscumque, est per se primo ab eadem causa. Et fundatur consequentia super illa categorica, esse, im quocumque fit, ab eo oportet fieri, a quo per se primo fit; quam constat esse per se notam. - Nec huic veritati obstat quod, cum fit bos, esse fiat a bove generante: quoniam non fit ab eo nisi per accidens, illo accidentalitatis modo quo coloratum fit per accidens, cum ex nigro fit album.

Ad obiectionem vero contra allegatam auctoritatem, iam patet responsio. Quia non est allata ad probandum quod esse est a solo Deo: sed quod esse est per se primo a Deo.

IX. Ad tertium autem dubium dicendum est, quod ratio litterae potest dupliciter intelligi. Primo, ut ex identitate productionis esse per se primo et creationis, inferatur quod creatio est propria actio solius Dei, idest conveniat soli Deo ex propriis, seu virtute propria. Et sic processus pateret ex dictis in praecedenti quaestione. Et licet vera diceret, non multum tamen artificiosus videtur: nec propositiones assumptae de reductione effectuum in causas, multum viderentur ad propositum.

Unde secundo intelligitur ut ex identitate per se primo termini actionis primae causae 'et creationis, inferatur quod creatio est propria solius Dei actio. Et sic artificiosus valde, et efficaciter ex assumptis propositionibus fit processus: ex eo namque quod esse est per se primo ratio quod aliquid fiat a prima causa, et etiam quod aliquid creetur, optime sequitur quod creatio primae causae propria est. Et hunc sensum manifeste insinuat littera, dum primam propositionem, scilicet quod esse est per se primo ratio quod aliquid attingatur ab universalissima causa, probat ex regula reductionis effectuum universaliorum in causas universaliores. Secundam vero, scilicet quod esse est ratio quod aliquid creetur, ponit dicendo quod producere esse, non inquantum est hoc vel tale, sed inquantum esse, pertinet ad rationem creationis. In his enim verbis ostenditur quod esse ratio creationis est. Et sic subtiliter ex identitate per se primo termini, conclusum est intentum. Et quia hoc ex dictis satis in promptu erat, ideo littera dicit quod satis apparet in primo aspectu quod creatio est propria actio solius Dei.

X. Unde ad obiectionem in oppositum dicitur, quod categorica fundans hunc processum, non est illa propositio (quamvis sit vera), scilicet producere per se primo esse, est creare: sed quod respicere per se primo esse, est operatio propria primae causae, vel, creare est respicere per se primo esse.

Cum vero dicitur quod ista est falsa, dare per se primo esse, est creare, quia in factione bovis etc.: respondetur quod nullum inconveniens est, imo oportet, in factione rerum naturalium, esse a nullo fieri per se primo tunc. Quoniam fit semper unumquodque ex alio ente, licet per accidens: et, ut millies iam dictum est, non fit per se primo, et consequenter a nullo fit per se primo, id cuius ratio immediate ante illud erat sive per se sive per accidens, ut patet ex I Physic.

Notanter autem dixi £uzc, ne ex hoc errares, aut imponeres mihi aliquem effectum positivum per se unum in universo a nullo agente per se primo. Quodlibet enim ens quod a natura fit, in productione totius universi, in qua producta sunt omnia secundum unam sui partem, scilicet materiam, inchoative a prima causa coepit pendere: et postmodum, ex cooperatione primae causae in secundis causis, unumquodque complete fit ens. Et sic per se primo quodlibet, inquantum ens, est a prima causa: sed non per actionem totaliter novam. Et similiter conservatur ab ipsa. Et sic esse omne reducitur in actionem Dei ut per se primo causae, sed non totaliter novam.

XI. Quoad secundum, ponit opiniones Avicennae et Magistri satis clare circa communicationem actus creandi, quod scilicet potest communicari creaturae. Et licet eorum rationes non nisi arguendo afferantur, hic tamen ostenditur quod positio haec non repugnat conclusioni determinatae. Cum hoc enim quod creatio propria est Dei actio, stat quod potest alteri convenire, non ex propriis, sed inquantum participat Deum, cuius est illa actio propria. Et hoc quantum est ex ratione proprietatis. Et hoc ostenditur in littera de actione ignis respectu aeris.

Adverte hic quod Auctor, recitando Magistrum, refert quoque seipsum, in.1 distinctione Secundi, qu. zr, art. 3, et v distinctione Quarti, qu. 1, art. 3, qu. 3, ad 4, non aspernatum opinionem Magistri, quam hic repellit cum sequacibus, etlam si ipsemet fuit unus ex illis.

XII. Quoad tertium, reprehenditur positio praedicta, tali ratione. Causa secunda instrumentalis non participat actionem causae superioris, nisi inquantum per aliquid sibi proprium dispositive operatur ad effectum principalis agentis: sed nullum agens secundum potest aliquid dispositive operari ad effectum Dei creantis: ergo nulla potest esse causa instrumentalis ad creationis actum.

Maior probatur dupliciter, ducendo ad inconveniens. Primo, quia si nihil ageret causa instrumentalis secundum sibi proprium, frustra adhiberetur ad agendum. Secundo, quia non oporteret esse determinata instrumenta determinatarum actionum. Deinde manifestatur inductione ad sensum: quia sic videmus in securi, etc. - Minor quoque probatur dupliciter. Primo, ex termino: quia esse absolute, quod est proprius effectus creantis, omnibus aliis praesupponitur. Secundo ex modo: quia creatio non est ex aliquo, et sic excludit omne disponibile.

XIII. Circa hanc rationem occurrunt obiectiones. Primo Scoti: quia, ubi supra, dupliciter maiorem assumptam impugnat, volens eam esse falsam cum illa particula dispositive; sine illa autem, posse bene et male intelligi. Et quia. Auctor expresse ponit illam particulam, et in illa constituit vim medii termini, ut patet; ideo singula afferenda sunt distincte.

Vult ergo primo, quod causa instrumentalis non oportet quod habeat actionem propriam. Cuius oppositum in littera dicitur.

Concedens quoque quod causa instrumentalis habet aliquid proprium per quod agit, negat quod per illud proprium habeat actionem nisi in virtute principalis agentis. — Et hoc probat: quia in quacumque actione quam habet instrumentum non in virtute principalis agentis, in illa non - est instrumentum, sed principale agens.

Tertio, arguit contra ly dispositive. Instrumentum potest attingere effectum principalis agentis: ergo non oportet universaliter quod agat dispositive. — Antecedens conceditur, inquit, etiam ab ipso, idest s. Thoma, alibi, scilicet in IV Sent., dist. r, qu. 1, art. 1v, qu. r. Et manifestatur in factione monetae, et sigillatione.

Quarto, invehit contra exemplum de securi et similibus, volens quod ex his non potest trahi intentum. Quia sunt instrumenta ad actionem praeviam alteri actioni: securis enim est istrumentum ad scissionem, quae est praevia formationi scamni. Non sic autem est in omnibus causis instrumentalibus: quoniam aliqua sunt instrumenta, ut dictum est, ad solam illam actionem qua principalis effectus fit.

XIV. Durandus deinde arguit, volens primo, quod ratio supponit unum falsum, scilicet quod omnis causa secunda sit causa instrumentalis respectu Dei. Hoc, inquit, est falsum: quoniam angelus nullo modo movetur a Deo, cum agit. — Et praeterea, sequeretur quod omnem naturalem actionem sequeretur effectus Dei.

Secundo, quod ratio, in secunda praecipue probatione minoris, supponit aliud falsum, scilicet quod omnis actio causae secundae sit ex subiecto. Hoc, inquit, non est necessarium. Quia non minus potest Deus separare accidens a subiecto dum fit a naturali agente, quam cum factum est. Tunc sic. Separet Deus accidens a subiecto, dum fit a naturali agente: ergo illud fieri erit non ex subiecto: non ergo sic oportet causam secundam agere ex subiecto, quin possit oppositum divina fieri potentia.

XV. Ad evidentiam huius difficultatis, scito quod, universaliter loquendo, dupliciter intelligi potest causam instrumentalem exigere actionem, scilicet propriam et principalis agentis. Uno modo sic, ut sint duae actiones habentes diversas res pro terminis, sicut calor animae et calefacit et generat carnem. Et hoc, iudicio meo, non est necessarium. Et contra hoc tendit Scotus. - Alio modo sic, ut una operatio, prout est ex propria instrumenti virtute, faciat aliquid praevium ordine naturae ei quod facit prout est ex virtute principalis agentis: sicut situalis compositio trianguli ex virtute motiva simul ponit tres virgas, ex ratione autem facit formam trianguli, nulla alia actione adiuncta. Et simile est in sculpturis. Et hoc est indubitatum, et intentum.

Certum quidem, quia omnis causa instrumentalis propriam aliquam virtutem activam habet: alioquin, ut in littera dicitur, frustra ad agendum assumeretur, etc. Omni autem virtuti activae respondet aliquid. per eam factibile: alioquin esset activa nihili. Et cum constet quod primum in intentione est ultimum in generatione; et quod, concurrentibus causa principali et instrumentali simul, primum in intentione est effectus secundum id quod habet ex causa principali: consequens est quod id quod habet effectus ex causa instrumentali, est praevium ei quod est ex causa principali; sive illa duo sint multae res, sive una, et distinguantur ut res et einifos eius, sive quovis alio modo, nihil refert.

Intentum autem, quia et nomina alludunt, et efficax processus est. Nomine enim dispositionis intelligitur omne praeveniens: et nomine propriae actionis intelligitur operatio inquantum est ex instrumenti virtute. — Efficacia autem processus liquet. Quoniam si omnis causa instrumentalis causat virtute propria aliquid praevium termino formali principalis agentis; et in creatione nihil potest causari praevium quocumque modo: consequens est nullam posse in creando instrumentalem causam concurrere.

XVI. Unde ad rationes Scoti, quae contra primum sensum tendunt, respondere quamvis forte non oporteret, dico tamen quod causa instrumentalis habet actionem propriam, coincidentem tamen materialiter cum actione quam habet ut instrumentum agentis.

Et cum, secundo, dicitur quod quidquid operatur per illud proprium, causat in virtute principalis agentis: potest dupliciter intelligi. Primo, sic: in virtute principalis agentis, idest per virtutem principaliter existentem in principali agente. Et sic est falsissimuro: quoniam per virtutem in se, et non in principali, causat illud proprium; alioquin, ut deductum est, per illud proprium nihil proprii faceret. — Alio modo sic: in virtute principalis agentis, idest u£ stat sulprincipali agente. Et sic videtur verum. Quoniam principale agens dupliciter se habet ad causam instrumentalem: scilicet ut utens propria instrumenti virtute; et ut elevans ipsam ad aliquid altius causandum, intentum scilicet ab ipsa principali causa. Et sic instrumentum, ad hoc quod sit instrumentum, exigit virtutem et actionem propriam, et participationem actionis principalis. Et licet in secunda tantum dicatur proprie instrumentaliter causare, in prima tamen non dicitur agens principale, sed causams ex propria virtute. Unde consequentia Scoti, in hac actione non causat in virtute principalis agentis, ergo ipsum est agens principale, non valet: non enim oportet quod, respectu omnis actionis, causa sit aut principalis aut instrumentalis, proprie loquendo; sed datur medium, scilicet quod est causa instrumentalis ex propriis illam causans. Extensis tamen vocabulis, potest dici et causa instrumentalis etiam ilius propriae actionis, pro quanto agit applicata ab alio (sicut quia anima iin calefactione ad generationem carnis, animae calor potest dici instrumentum animae etiam in calefaciendo): et potest dici causa principalis, quia propria virtute causat. Nec inconvenit, imo oportet omnem causam instrumentalem esse sic principalem, idest habentem propriam virtutem, diversimode. Nec hoc accidit, sed per se convenit instrumento, sicut unicuique formae propria materia: ratio namque instrumenti non nisi in propria virtute activa salvari potest, sicut ratio hominis in talibus carnibus et ossibus.

Ad tertium vero, negatur consequentia, puo ad ultimam formam quandoque, ergo non dispositive. Disponendo namque ex propriis, pertingit ad ultimum ex virtute agentis principalis, etiam sumendo dispositionem pro dispositione realiter distincta; ut ibidem dat Auctor exemplum de qualitatibus activis et formis naturalium, et per oppositum respectu animae intellectivae.

Ad ultimum dicitur, quod doctrina a notioribus tradenda est: et propterea Auctor exemplum de securi induxit. In quo tamen declaravit intentum, dicendo quod producit formam scamni; insinuans per hoc, quod nihil aliud intendebat nisi quod instrumenta, etiam attingendo formam intentam a principali, Vipepurt idest praevium- aliquid faciunt.

XVII. Ad Durandum autem dicitur primo, quod ratio litterae non eget illa propositione, scilicet, omnis causa secunda est instrumentum Dei: sed illa, quaecumque causa secunda assumeretur ad creationis actum, esset causa instrumentalis. Quam constat non posse inficiari: quia secundum omnes, creatio est propria' actio solius Dei; et quaecumque causa assumitur ad exequendum propriam superioris actionem, constat quod ut instrumentalis causa adhibetur. — Dicitur secundo, quod etiam illa propositio est vera; ut patet ex OQq. de Potentia, qu. nr, art. vii, ubi angelus, et omnis causa secunda, non agit nisi agatur a Deo multipliciter, ut diffuse ibidem ostenditur. — Nec inconvenit, imo oportet omnem actionem creaturae attingere ad effectum Dei: quia semper attingit ad esse, quod nulla causa dat nisi in virtute primae causae; ut hic, et in III Contra Gent., cap. Lxvt, ostenditur.

Ad obiectionem aliam vero eiusdem, dicitur quod, licet semper possit accidens a subiecto separari in sensu diviso; non tamen compossibile est quod accidens separetur a subiecto, et fiat ab agente naturali; nisi forte eidem in fieri tribuatur ut gerat vicem subiecti, sicut in Sacramento Altaris dicimus quod quantitas gerit vicem substantiae etiam in corruptione. - Ratio autem disparitatis inter possibilitatem separationis accidentis in fieri et facto esse, est quia esse accidentis non est inesse actualiter, sed aptitudinaliter, in subiecto: et propterea stat quod separetur, et sit. Fieri autem eius ab agente naturali, est actualiter educi de potentia: non enim aliter agens naturale agit, nisi educendo de potentia subiecti. Et propterea, sicut non stat simul quod fiat ab agente naturali, et non educatur de potentia subiecti, quia implicat; ita non stat simul quod fiat ab agente naturali, et sit separatum a subiecto. Est enim manifesta implicatio: quam si advertisset Durandus, forte tacuisset.

XVIII. Quoad quartum, confutatur praedicta opinio specialiter quoad corpus. Quia omne corpus agit tangendo: ergo praeexigendo aliquid suae actioni. Nullum autem creans praeexigit aliquid. Ergo etc.

XIX. In responsione ad primum, adverte quod Scotus eam refert, ubi supra, per modum rationis contra Avicennam, sic: Participans naturam aliquam facit sibi simile, non producendo naturam absolute, sed applicando etc. Et contra eam multipliciter arguit.

Primo, quia hic assumuntur duo alibi improbata: scilicet quod homo non est Aic nisi per materiam; et quod angelus est hic per suam formam.

Secundo, quia illa maior aut fundatur super hoc, productum oportet participare naturam: et sic sequetur quod nec a Deo posset creari angelus. — Aut super hoc, quod producens angelus participat naturam. Et sic nihil valet. Quia angelus producens non habet aliquid praesuppositum ipsi esse: ergo nec in producendo requiritur aliquod praesuppositum ipsi esse: producendum enim oportet esse simile producenti..

Tertio, contra illam propositionem minorem, omne ens creatum participat naturam essendi. Aut esse participatur tanquam actus posterior essentia, aut tanquam idem essentiae: sed neutro modo concluditur intentum: ergo.

XX. Ad haec breviter dicitur. Et ad primum, quod illa alibi improbata, sunt etiam alibi sustentata et verificata.

Ad secundum vero dicitur quod, ut in littera aperte monstratur, maior ipsa verificatur, quia agens participat illam naturam. Et probatur in littera maior, ducendo ad impossibile: quia scilicet, si participans aliquam naturam causaret illam absolute, et non in hoc, sequeretur quod: causaret illam in seipso. Et tenet sequela: quia causa alicuius naturae absolute, est causa illius universaliter; et consequenter in quocumque est participata; et consequenter in seipso, ex quo ipsum quoque est de numero participantium illam naturam. — Ad obiectionem ergo dicitur, quod ex hoc antecedente, angelus producit alium angelum, sequuntur duo contradictoria: scilicet et quod angelus producendus habet aliquid praesuppositum, et quod non habet. Ex eo namque quod oportet esse similem producenti, sequitur quod non habet. Ex eo vero quod producens est ens per participationem, sequitur quod producendi aliquid praeexistat: quia eius actio non potest esse nisi factio esse in hoc. Nec est mirum hoc: quia antecedens implicat. Unde argumentum Scoti nihil valet, ex sequela unius contradictorii inferens non sequelam alterius: dicimus enim quod sequitur utrumque. Et hoc ostendit quod antecedens est omnino impossibile. Et, ut in littera dicitur, ex hoc evidenter patet quod nulla creatura potest creare.

Ad tertium autem dicitur, quod nihil refert ad propositum identitas aut diversitas essentiae ab esse: satis est quod sint entia per participationem aut omnino simplicia, aut inseparabiliter composita, sic quod nihil eorum potest praesupponi ante aliquid aliud eorundem. lam enim ostensum est quod maior, cum toto processu, solida est, quidquid horum sit. — Quod arguens subdit, quod apud nos subiectum non supponitur propter naturam agentis participatam, sed quia forma, quae est pars naturae participatae, est materialis; ipsae rerum actiones, et ratio in littera ad probandum maiorem allata, ostendunt rude esse.

XXI. In responsione ad tertium, habes responsionem inquirentibus quare potentia creandi non potest communicari creaturae, quare repugnat, etc. Ratio est, quia virtus creativa est infinita, etsi non ratione facti, tamen ratione modi faciendi. - Et per hoc solves multa argumentorum a Capreolo recitatorum, in II, dist. r, qu. rur, contra hanc conclusionem: quae vide, si vis, in eo.-

Veruntamen Scotus, ubi supra, hanc rationem affert: et quamvis male videatur subsumere, inserendo distantiam potentiae ab actu, nihilominus, quia evidenter apparet quod hunc litterae passum reprehendere nititur, recitanda est solutio eius, et confutanda. Dicit ergo quod, licet nullius potentiae ad aliquam potentiam nulla sit proportio, negatur tamen sequela, ergo virtus quae potest super hanc, nullam habet proportionem ad virtutem quae potest super illam. Et ratio negationis est, quia prima extrema, scilicet nulla potentia et aliqua potentia, sunt inter quae non est: nata esse proportio, quia alterum non est quantum: alia vero extrema, scilicet virtutes, sunt inter quae nata est esse proportio, quia ambae sunt quantae, — Et datur exemplum de puncto et linea: inter quae nulla est proportio, et tamen virtutes potentes super illis, non sunt improportionales.

XXII. Ad hanc solutionem confutandam, et firmitatem rationis factae in littera, scito quod ratio litterae non fundatur praecise supra improportionem primorum extremorum, ut arguens dissimulare videtur: sed fundatur super illa regula peripatetica, quod quando sunt duo extrema sic se habentia, quod quantum unum minuitur, reliquum crescit tantum proportionaliter, et e converso; si utrumque numeraliter multiplicatum ponatur, et combinetur ita quod quaelibet combinatio constet ex uno unius, et altero alterius extremi: si unum ponitur diminui usque ad non gradum, suum compar crescit supra omnem gradum, idest in infinitum; ac per hoc, sicut inter minutum usque ad non gradum, et retinentem gradum, nulla est proportio, ita inter reliqua duo crescentia nulla est proportio. Verbi gratia (et est exemplum ad propositum ex IV Physic., text. 71), velocitas motus et corpulentia spatii sunt duo extrema quae, ceteris paribus, ita se habent quod, quanto minuitur corpulentia, tanto motus est velocior, ut patet ad sensum. Si multiplicetur utrumque, et ponamus duos motus et duo spatia, unum motum in uno spatio et reliquum in alio; et corpulentia unius spatii minuatur usque ad non gradum, idest quod nullum sit corpus: oportet quod velocitas motus in illo spatio augeatur in infinitum; et qualis est proportio spatii sine corpore ad spatium corpore plenurg, talis sit proportio velocitatis istius ad velocitatem illius. - Super hac regula fundatur processus Philosophi ibidem, ad probandum quod motus in vacuo et pleno sunt improportionales. Super hac regula fundatur processus litterae: ut patet ex ipsa littera, expresse assumente in prima propositione duo, extrema scilicet, et proportionale augmentum et decrementum eorum, dicens quod, si tanto maior virtus exigitur in agente, quanto potentia elongatior est ab actu (hoc enim diminutionem importat): et postmodum subdit alterum. extremum ad non gradum: oportet, inquit, quod virtus agentis ex nulla praesupposita potentia, sit improportionalis etc.

XXIII Et quamvis haec, etiam si fingendi licentia daretur, non possit negari; potest tamen probari, et ad propo- situm in nostris terminis. Quia aliter sequeretur quod virtus potens facere ex aliqua potentia, et virtus potens facere ex nulla potentia, essent aequales: quod non est intelligibile; repugnat enim illi per se notae maiori assumptae in littera, quam Scotus, tanquam eam non viderit, tacuit. — Et patet sequela, arguendo modo Aristotelis. Sumpta aliqua virtute faciente ex nulla potentia, et finita secundum eos, puta A; et alia virtute certa, puta B, faciente ex aliqua potentia, puta C; et statuta inter eas certa proportione, puta decupla: arguatur sic. Si sumatur potentia in decuplo elongatior ab actu quam C, virtus faciens ex ista potentia in decuplo excedet B: ergo erit aequalis ipsi A, quod in decuplo tantum excedit B: ergo virtus agens ex aliqua potentia, erit aequalis virtuti agenti ex nulla. — Et adverte quod nihil refert utrum possit dari in natura potentia in decuplo aut centuplo remotior: sicut nihil refert. utrum possit dari corpus in centuplo etc. subtilius, et motus semper velocior. Sufficit enim veritas conditionalium: quidquid enim repugnat veritati huiusmodi conditionalium, est impossibile. Et si hoc negas, philosophiam naturalem Aristotelis destruis, ut patet in IV, VI, VII et VIII Physic.

XXIV. Ad Scotum ergo dicitur, quod ratio non arguit ex extremis improportionalibus absolute, sed ex eis ut terminis progressus augmentationis et diminutionis proportionalis, ut patet. Et ideo valet.

Exemplum vero de puncto et linea, quae extrema improportionalia absolute sunt, nihil obstat: quia ad nullum est propositum.

Stat ergo solida demonstratio litterae, quod virtus creativa est infinita, et ideo incommunicabilis: omnis enim virtus finita est alteri virtuti finitae proportionalis, ut etiam ipse fatetur, quoniam utraque quanta est et finita.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, proprium distinguitur contra commune. — In cor-Locit duae conclusiones. Prima est: Creare non est proprium alicui Personae, sed commune toti Trinitati.

Probatur. Creare est proprie causare esse rerum: ergo convenit Deo secundum suum esse: ergo est commune toti Trinitati. - Prima consequentia probatur: quia principium actionis ex effectu consideratur, quia omne agens agit sibi simile. Secunda vero: quia esse Dei est eius essentia, quae communis est toti Trinitati.

Circa antecedens non oportet sollicitari: quia iam patet ex dictis quod causare per se primo esse, et creare, idem sunt. Et ideo in littera ponitur ly proprie.

II. Secunda conclusio est: Personae divinae secundum rationem suae processionis, inquantum includunt essentialia attributa, scientiam et voluntatem, habent causalitatem respectu productionis rerum, - Et probatur. Artifex per verbum et amorem relatum etc., operatur: ergo Deus Pater per Filium et Spiritum Sanctum operatus est creaturam. — Consequentia probatur: quia Deus est rerum causa sicut artifex; et Filius est Verbum, et Spiritus Sanctus Amor.

Adverte hic quod argumenta quae in II, dist. 1, facit Scotus, non facit, nec militant contra positionem istam: sed contra, ut ibidem dicitur, Henricum, ponentem quod Personae divinae ratione propriorum habent causalitatem. Nos enim ratione appropriatorum dicimus: et ideo nihil contra nos.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, vestigium metaphorice sumitur pro repraesentativo, per modum quo vestigium repraesentat impressoreni eius. Et sumptum est ex rr distinctione Primi Sent., ubi a theologis hoc tractatur.

In corpore tria: primo, quid nominis vestigii et imaginis; secundo, conclusionem responsivam quoad imaginem; tertio, quoad vestigium.

II. Quoad primum, commune est vestigio et imagini repraesentare: quia omnis effectus repraesentat suam causam, Differentia est inter ea, quia vestigium repraesentat causalitatem, imago formam eius. - Declaratur: quoniam his duobus modis inveniuntur effectus repraesentare causam, et hi congruunt vestigii et imaginis rationibus.

Adverte hic quod, quia vestigium metaphorice tantum sumitur in proposito, et translatio metaphorica potest secundum multas conditiones fieri; ideo non inconvenit quod vestigium dicatur ut repraesentativum causalitatis et non formae; vel ut repraesentativum partis et non totius; vel repraesentativum imperfectum, idest secundum communia omnibus creaturis, et non propria rationalibus, etc. Unicuique namque in hoc suo abundare sensu conceditur, modo a vero non declinetur.

III. Quoad secundum, conclusio est: In creaturis rationalibus est imago Trinitatis. - Probatur. Processiones divinae sunt Verbi et Amoris intellectualis: ergo in creaturis rationalibus est imago earum. Probatur: quia in eis sunt verbum et amor. - Sed quoniam de re hac erit quaestio nonagesima tertia, ideo transeamus.

IV. Quoad tertium, conclusio est: In creaturis omnibus invenitur vestigium "Trinitatis. - Probatur. In qualibet creatura inveniuntur aliqua quae oportet reducere in divinas Personas sicut in causam: ergo in qualibet est vestigium "Trinitatis. - Antecedens manifestatur secundum quatuor assignationes triplicitatis inventae in qualibet creatura: et clare patet littera.

Adverte in antecedente duo. Primo, quod ly in qualibet creatura distribuit etiam pro rationalibus. Quoniam in his habet locum imago, ut infra patebit, secundum rationem; et vestigium, secundum proportionales conditiones earum et ceterarüm creaturarum, puta modi, speciei et ordinis, etc. — Secundo quod, cum dicitur quod oportet reducere in divinas Personas ut causam, intelligitur modo iam determinato, scilicet in divinas Personas ratione appropriatorum, ratione quorum sunt causae creaturarum,

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo hoc adverte, quod quaestio est non de singulis operibus naturae et artis, sed de omnibus aut pluribus: an creatio in omnibus aut pluribus operibus naturae et artis misceatur. Dico autem hoc propter generationem hominis: quoniam de ea nulla hic fit mentio, quia quod in pluribus est tractatur hic.

In corpore quatuor facit: primo, reddit causam quaesiti; secundo, tractat unam opinionem; tertio, oppositam; quarto, respondet quaesito.

II. Quoad primum, ratio quaesiti est factio formarum, de qua apud omnes fuit, et est, maxima quaestio. Cum enim communis animi conceptio omnium esset quod ex nihilo nihil fit, et similiter nihil revertitur in nihil (et intelligitur ex nihilo sui, et similiter im nihil sui: et non, ut rudes intelligunt, ex nullo praesupposito); et viderent formas substantiales praecipue quandoque apparere, et quandoque non: in varias inciderunt opiniones extremas.

Nam quidam, ponentes latitationem, respondebant negative quaestioni: quia negabant omne fieri, ne ponerent aliquid ex nihilo fieri, Et hos reprehendit Auctor ignorantiae materiae.,

Alii (de quorum numero videntur Plato et Avicenna, etc.), ponentes formas proprie fieri, responderunt affirmative: quia fiunt ex nihilo sui, Subiecta tamen materia velavit oculos eorum, ne adverterent ponere se ex nihilo aliquid fieri. Et hos arguit Auctor, quia nescierunt naturam formae: quod scilicet formae materialis, de qua loquimur, non est fieri nec esse.

Solus divinus ille Aristoteles quoad ingenium, viam invenit mediam, qua et vere res fierent, et nihil fieret ex nihilo sui, Ponendo enim quod formae sunt et non sunt absque generatione et corruptione, idest quod earum non est fieri nec corrumpi, sed quod sola composita fiunt, generantur et corrumpuntur, omnia salvavit: semper enim aliquid compositi praeest et remanet, scilicet materia.

Et sic respondetur negative quaestioni. Sed non quia nihil fit: sed quia sola composita fiunt, formae autem sunt ad factionem compositorum, et non sunt ad corruptionem eorundem. Creatio ergo non admiscetur operibus naturae, sed praesupponitur eidem. — Et sic patent omnia quae sunt in littera.

III. In responsione ad secundum, tractandum esset an qualitates activae possint inducere formas substantiales virtute substantiarum, Sed quoniam inferius, ubi de potentiis angeli et animae agetur, universaliter tractabitur an substantia creata possit esse immediatum principium alicuius operationis, ideo illuc usque differatur, etc.

IV. In responsione ad tertium, adverte duo. Primo quod, cum dicitur ad generationem animalium imperfectorum sufficere agens universale, non excluditur virtus proportionalis semini, quae est proxima causa generationis: sed excluditur proximum univocum formaliter, a quo derivata sit vis illa, sicut a bove generante deciditur semen generativum bovis, etc. An autem illae virtutes necessario ponendae sint, alterius negotii est. Sat est hic, quod illae non excluduntur ex sufficientia agentis universalis: quoniam illae sunt instrumenta universalis agentis, si sunt. De quibus vide Averroem, XII Metaphys., comm. xri.

Secundo quod, quia adhuc non est decisum an virtus caelestis sit animata ut possit animal facere, aut virtutem separatae vitae sufficienter participans; idcirco non ad hunc spectat locum quomodo caelum vivum facere potest. Suo igitur loco quaestio relinquatur.