Quaestio 82

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo primi articuli quaestionis octogesimaesecundae, Dunior habitus proprie, et non solum ut distinguitur contra actum: ut patet ex corpore, ubi distinguit de habitu proprie sumpto, de quo superius dictum fuit. Et est quaestio singularis.

In corpore articuli dubium primo est, an inordinatio dis- positionis quae in littera dicitur, sit inordinatio privative, an contrarie. Si enim privative sumitur inordinata dispositio, idest dispositio privata tali ordine; sequitur quod non sit habitus, sed privatio peccatum originale, i in tali inordinatione consistens. Si vero sumitur contrarie, oportet assignare quid sit illud positivum fundans hanc contrarietatem.

II. Dubium secundo est, quomodo peccatum originale sit vere habitus, loquendo de habitu in ordine ad naturam: quia nulla est in nobis ex peccato originali qualitas superaddita sive in essentia sive in potentiis animae, ubi ponitur originale peccatum. Constat enim habitum esse speciem qualitatis. -

III. Dubium tertio est, quomodo peccatum originale est languor naturae. Aut enim hoc dicitur de natura nostra absolute: aut donata iustitia originali. Non absolute: quia natura privata originali iustitia, nullam habet imbecilitatem, sed est sibi ipsi relicta quoad animam et quoad corpus; et sicut tendentia elementorum in propria:non est languor naturae absolute, ita nec tendentia partium animae in propria. Nec de donata iustitia originali: quia cum natura nostra non differat a seipsa donata iustitia originali, nisi privatione illius voluntate Adae, non apparet in quo consista iste languor.

IV. Dubium quarto est in responsione ad primum, quomodo peccatum originale est habitus corruptus. Nam habitus corruptus non est habitus: sicut nec albedo corrupta est albedo. Si igitur peccatum originale est habitus corruptus, falso dictum est in corpore quod est habitus: ly enim corruplus est conditio diminuens.

V Ad primum horum dicitur quod inordinatio sumitur contrarie. Est enim in nobis considerare partes animae dispositas dupliciter: scilicet cum harmonia conformi naturae nostrae rationali, et sine illa. Et cum sunt sine tali harmonia, pronae sunt ut ferantur secundum proprios impetus, praeter consonantiam ad harmoniam illam. Hoc autem est partes animae esse inordinatas contrarie: sicut humores corris, cum sunt sine regimine virtutis animae, moventur secundum proprias inclinationes. non solum extra harmoniam sanitatis, sed contra illam. Fundatur igitur inordinatio contrarie super pronitate ad ea quae sunt contra harmoniam: concupiscibilis enim ex hoc ipso quod prona est ad delectabile secundum sensum plus quam oportet secundum rationem rectam, est contrarie disposita.

VI. Ad secundum dubium dicitur quod Auctor non putavit peccatum originale esse habitum: sed quandam habitualem pronitatem non positive, sed per subtractionem retinentis, ut in II Sent., et in Qq. de Malo, patet. - Sed haec responsio non notavit in Auctore hunc singularem articulum, cum responsione ad tertium. Ex hoc namque apparet quod Auctor, altius contemplans naturam peccati originalis, novam tradidit doctrinam, alterius non oblitus. Distinxit siquidem habitum vel ad opus, vel ad naturam. Et dixit duo. Primum est, quod peccatum originale non est habitus in ordine ad opus, nisi indirecte per remotionem prohibentis: et sic glossavit seipsum alibi. Alterum est, quod peccatum originale est habitus in ordine ad naturam, sicut aegritudo. Et ad motam difficultatem, quia habitus significat quid positivum distinctum contra privationem, dixit in responsione ad primum, quod pro positivo hic sunt partes animae inordinatae contrarie.

Quod dictum, secundum triplicem de habitu ad naturam opinionem, tripliciter salvat habitum. Nam secundum tenentes habitum huiusmodi, puta sanitatem vel pulchritudinem, formaliter consistere in relatione, et materialiter in qualitatibus consonantibus; facile patet quomodo peccatum originale est qualitas. - Sed haec via non est secundum viam Auctoris, expresse superius, in qu. xcix, ponentis sanitatem esse essentialiter et formaliter qualitatem, non relationem.

Secundum dicentes vero habitum esse collectionem ordinatam partialium dispositionum, facile quoque patet peccatum originale esse qualitatem, idest collectionem qualitatum inordinatarum. - Sed haec quoque via superius confutata est. Quia habitus non esset qualitatis species: collectio namque qualitatum non est qualitas.

Secundum autem tenentes habitum esse qualitatem existentem subiective in uno principali, non absolute, sed ut consonanti vel dissonanti aliis; subtilius salvatur de peccato originali quod est qualitas, sicut et de sanitate et aegritudine. Ita quod sicut aegritudo est qualitas non composita aut collecta ex pluribus qualitatibus dissonis in ordine ad naturam, sed consurgens tali dissonantia in principali parte; sic originale peccatum non est collectio aut ordo inordinatarum pronitatum in partibus animae; sed inordinata pronitas primae partis animae, non absolute, sed ut illa prima pars aliis inordinatis cohaeret, qualitatis quae est habitus rationem habet. Et hoc est idem dicere quod ut est in toto primo: aequivalet enim esse in parte ut cohaeret aliis, et esse in toto; cohaeret namque propter totum. Unde et in V Metaphys. habitus ponitur dispositio non partium, sed Ahabentis partes. Non, ut aliqui interpretantur, quia ex dispositionibus partium resultat in toto qualitas quae est habitus, puta sanitas vel pulchritudo: sed quia qualitas primae partis in ordine ad alias, seu ut est habentis illas sic dispositas, est habitus. In cuius signum, Aristoteles in prima specie qualitatis posuit calorem ut commensuratum naturae, in Praedicamentis. Et inferius in hac eadem quaestione dicitur quod peccatum originale est in pluribus partibus animae, ut sunt partes unius totius: et quod est formaliter in prima parte animae, in sequenti quaestione dicetur, in ceteris autem materialiter. Putandum est igitur quod, sicut humoribus inordinate dispositis est infirmitas, sic quod in uno est formaliter et in reliquis materialiter; ita et de peccato originali. Et sic qualitas quae nata est determinare et modificare potentiam subiecti habentis partes, ut sic, in ordine ad naturam, etc., est habitus. Et sic peccatum originale est habitus et qualitas.

VII. Ad tertium dubium dicitur quod peccatum originale est languor naturae etiam absolute: quoniam consistit in contraria dispositione non solum iustitiae originali, sed sanitati naturali ipsius hominis inquantum rationalis. In statu namque harmoniae ilius quae erat sub iustitia originali, duo erant: scilicet ipsa consonantia virium animae; et supernaturale donum conservans illam harmoniam. Modo non solum sumus privati illo supernaturali dono, sed etiam illa harmonia, dum, nobis relictis, in propria singulis partibus tendentibus, ad contrariam dissonantiam totus homo pronus invenitur. Quod autem harmonia illa naturalis sit, patet ex hoc, quia est secundum naturam: naturale namque, ut in II Physic. habetur, dicitur de eo quod est secundum naturam. Constat enim secundum naturam nostram, qua rationales sumus, esse bonum secundum rationem in omnibus partibus animae rationis participibus; ut Dionysius, in iv cap. de Div. Nom., dicit. Naturalia autem, etsi non sint. ablata a nobis, sunt tamen infirmata. Sed de hoc inferius latior erit sermo.

VIII. Ad quartum dubium prima fronte videtur dicendum quod littera est corrupta, et quod debet legi: sed est habitus contrarius. luxta hunc namque sensum directe satisfacit argumento, et consonat toti illi responsioni, qua vult quod sicut aegritudo non est pura privatio sanitatis, ita peccatum originale non est pura privatio originalis iustitiae, sed est habitus contrarius illi. Sed quia in sequentis articuli corpore expresse dicitur quod peccatum originale est dispositio corrupta; et par est quaestio de habitu corrupto et dispositione corrupta, quoniam corrupta est conditio diminuens utrobique: ideo aliter dicendum est, quidquid sit de correctione huius litterae.

Non intendit igitur Auctor per habitum corraptum habitum qui desiit, sicut per hominem mortuum intelligitur homo qui desiit: sic enim corruptum est conditio diminuens. Sed intendit peccatum originale esse tam habitum quam dispositionem in corruptione consistentem: sicut etim aegritudo est habitus consistens in corruptione humorum, ita peccatum. originale est habitus consistens in corruptione partium animae. Corruptionis enim nomen, ut patet in VIIT Physic., ad omnem alicuius desitionem extenditur. Et sic corruptio contra puram privationem distinguitur in littera: privatio enim dicit negationem in subiecto apto nato; corruptio vero addit positivum contrarium, fundans illam negationem. Non-sanum enim privative dicit sanitatis negationem in corpore capaci sanitatis: aegrum vero dicit humores corruptos per contrarias dispositiones ad sanitatem; ac per hoc et dicit aliquid positivum, et est habitus corruptus, idest in corruptione consistens; cum quo stat quod est habitus. Et simile est de peccato originali, qui languor est naturae.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulis secundo et tertio eiusdem quaestionis, dubia duo occurrunt. Primum est, de qua causa est sermo in illa propositione secundi articuli, In omni inordinata dispositione unitas specifica sumitur ex parte causae: extrinsecae vel intrinsecae, effectivae vel formalis? Non enim liquet: quin potius littera affert causam materialem, puta calorem excedentem respectu febris, et similia. - Secundum est, quo pacto privatio originalis iustitiae ponitur causa originalis: peccati in secundo articulo; et in tertio ponitur quod est formale in ipso peccato originali.

Ad evidentiam horum, scito quod, cum dispositio sit ordo habentis partes, in omni inordinata dispositione plura concurrere oportet spectantia ad illam quasi partes integrales, et aliquid tanquam radicem vel totius dispositionis vel reliquarum | partium: verbi gratia, in febre cholerica excessivus calor est et quasi pars febris, et radix febris in reliquis partibus corporis, Inter has autem quasi partes illa vim causae obtinet, unde talis dispositio simpliciter ponitur in esse. Et de tali causa verificatur littera, quamvis indistincte loquatur. Est namque huiusmodi quasi pars causa et active et formaliter, ut patet in exemplis litterae: excessivus namque calor et facit febrem, et formalis in febre est. Unde littera de intrinseca, vel quasi intrinseca causa propria verificatur: non materiali ut sic, quoniam nulla res ponitur in esse per materiam; sed ex qua ponitur in esse, quae est ut formalis et activa (et non solum materiae rationem habens) diversimode.

Et sic patet solutio primi dubii simul et secundi. Nam ex hoc patet quod privatio originalis iustitiae, quia est prima intrinseca radix originalis peccati, causa eius ponitur non qualitercumque, sed formalis, ut ex discursu litterae patet.

IN articulo tertio duo occurrunt dubia. Primo, quomodo Iu habeat inordinatio voluntatis ad peccatum originale materialiter, et ad privationem originalis iustitiae. In littera namque nihil videtur de hac exprimi. Materiale enim in peccato originali ponitur concupiscentia, quam in aliis viribus consistere ex eo patet quod litter&, reddens rationem quare dicatur concupiscentia, inquit: /nordinatio aliarum virium animae praecipue in hoc attenditur, quod ad bonum commutabile convertuntur. Et in Qq. de Malo, qu. 1v, art. 2, aperte ponitur malitia ex parte formalis in peccato originali, defectus autem aliarum virium materialiter. Sed per formale in littera hac non concluditur inordinatio voluntatis, sed privatio iustitiae originalis, quam constat aliud esse ab inordinatione voluntatis.

II. Secundum dubium est, an formale in peccato originali sit privatio iustitiae originalis totius: an in hoc, puta in voluntate. Littera enim, in calce corporis articuli, infert simpliciter quod privatio iustitiae originalis: in corpore illatum erat de privatione iustitiae originalis per quam voluntas subdita erat Deo. — Et confirmatur hoc. Quia aliter vanus fuisset tantus labor de voluntate, quod est causa. Et si sic est, quare intulit in fine absolute quod est privatio originalis iustitiae?

III. Ad evidentiam horum, sciendum est quod originalis iustitia dicit tria: scilicet donum supernaturale; subiectionem mentis ad Deum; rectum ordinem voluntatis et omnium potentiarum animae ad bonum. Et per oppositum privatio iustitiae originalis multipliciter potest sumi, ut privat hoc vel illo. Et licet Auctor alibi dixerit quod uterque defectus voluntatis, scilicet subiectionis ad Deum et dispositionis ad bonum obiectum, spectat ad formale originalis peccati; in hoc tamen. loco aut defectum. nullum voluntatis, aut solius subiectionis ad Deum, posuit claudi sub formali originalis peccati, Si enim discursus litterae formaliter inspiciatur, apparebit quod, cum Auctor debuisset inferre sic, Ergo aversio voluntatis a Deo est formale in originali peccato, quia talis aversio est directe contraria subiectioni voluntatis ad Deum, quae erat causa originalis iustitiae; non intulit hoc, sed intulit sic, Ergo privatio iustitiae originalis, per quam voluntas subdebatur Deo, est formale in originali peccato; insinuans per hoc quod non ipsius subiectionis privatio, quam significat aversio, sed sola doni facientis illam subiectionem privatio, formale in peccato originali est. Et secundum hoc, nullum voluntatis defectum in formali originalis peccati clausit. Si tamen subiuncta verba quis consideraverit, scilicet, Omnis autem alia inordinatio virium animae ad materiale spectat; coniectura fiet quod intenderit quod quaedam inordinatio virium animae spectat ad formale, et omnis alia spectat ad materiale. Nisi enim hoc intenderit, non dixisset, omnis alia, sed dixisset, omnis inordinatio virium, etc. Et secundum hoc, defectus subiectionis humanae mentis, praecipue secundum voluntatem, ad formale originalis peccati spectat.

Videtur mihi quod, sicut cum loquimur de iustitia originali, non de illo tantum dono loquimur, sed de ipsa subiectione mentis ad Deitm quae per illam fit, dum dicitur quod iustitia originalis consistit in subiectione mentis ad Deum, ab effectu donum illud declarantes; ita cum dicitur privatio originalis iustitiae, potest intelligi cum privatione primi effectus. Et potest littera concordari distinguendo quod ad formale peccati originalis aliquid spectat primo, et aliquid secundario. Et quod formale primo est sola privatio doni illius quod subdebat mentkm, et praecipue voluntatem, Deo; secundario autem est etiam ipsa privatio ipsius subiectionis. Et quod propter primum Auctor in littera, concludendo, divertit ab aversione voluntatis ad privationem iustitiae; et propter secundum subiunxit, Omnis autem alia inordinatio, etc.

IV. Ex his autem facile solvuntur mota dubia. Et ad primum dicitur quod inordinatio voluntatis est duplex: quaedam opposita subiectioni ad Deum; quaedam rectae conversioni ad obiectum. Prima significatur per aversionem: secunda, per conversionem. Prima spectat secundario ad formale peccati originalis absolute: secunda autem. spectat ad materiale, secundum hanc litteram dicentem, omnis alia inordinatio virium animae; et non dixit, omnis aliarum virium inordinatio. Constat namque quod pronitas voluntatis est alia inordinatio ab inordinatione aversionis, et est alicuius potentiae. animae, ipsius scilicet voluntatis. Cum hoc tamen stat quod pronitas haec voluntatis ad. malum, inter materialia peccati originalis se habeat ut formale: quia id quod se tenet ex parte activi, se habet ut formale. Ut dicamus quod de formali et materiali peccati originalis dupliciter loqui possumus. Primo, absolute: et sic dicitur quod formale est privatio originalis iustitiae, materiale est habitus concupiscentiae, constans, ut dictum est, ex inordinata dispositione virium animae. Secundo, ut est habitus: et sic formale in eo est inordinatio voluntatis privans originali iustitia. Et sic potest verificari quod alibi dicitur ab Auctore.

V. Ad secundum dubium dicitur quod, cum totus processus litterae ad hoc tendat ut formale in peccato originali sumatur ex parte causae; et causa ad mentem. et voluntatem spectare praecipue dicatur; et ipsa mentis et voluntatis aversio non sit primo ipsum formale in peccato originali, sed privatio doni facientis subiectionem: consequens est ut sola privatio iustitiae originalis non in quacumque parte animae, sed in suprema, quae exprimitur per primum effectum, scilicet privationem subiectionis voluntatis ad Deum, sit formale in originali peccato. Privatio autem eiusdem iustitiae in reliquis subsecuta, ad materiale spectat, cum ipsis inordinationibus privantibus ea. Si enim privatio totius, ut sic, ad formale spectaret, frustra ad privationem causae investigandam oportere recurri dictum fuisset, et recursum esset in littera. Unde in littera expresse concluditur ex causa originalis iustitiae, quod privatio iustitiae originalis, per quam voluntas subdebatur Deo, est formale: ly enim per quam voluntas restringitur, applicando ad supremum animae. Et quoniam privatio iustitiae originalis in supremo animae, non est eius privatio secundum quid, immo est privatio principalis, et totius virtualiter, quoniam ex illa sequitur totius privatio; ideo absolute verum est quod privatio originalis iustitiae est formale in peccato originali, ut in calce corporis articuli concluditur.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem octogesimaesecundae quaestioAnis, dubium est cur Auctor, qui posuit peccatum originale esse habitum et concupiscentiam, et componi ex materiali et formali; in corpore huius articuli sola duo distinguit in peccato originali, quorum utrumque spectat ad formale, nullam de aliis faciens memoriam.

Ad hoc breviter dicitur quod in peccato originali sunt quaedam communia peccato et naturae; et quaedam propria ipsi peccato. Communia sunt inordinationes virium animae: quoniam haec, ut infra patebit, ex natura aliquo modo sunt, sicut mors et infirmitas corporalis. Propria vero sunt privatio doni iustitiae originalis, et ratio culpae. Propter quod, ut ex propriis peccati originalis ostenderetur ipsum non inesse inaequaliter, propria tantum distinxit Auctor in littera, in qua ostenditur intentum; et communia reservata sunt responsionibus argumentorum, in quibus obiectiones solvuntur.