Quaestio 49

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS, ut iacet, de causa in communi sumendus est. — In corpore duo facit: primo, respondet quaesito in communi affirmative; secundo, in speciali, secundum singula genera causarum.

II. Quoad primum, conclusio responsiva est: Causa mali est bonum. - Et probatur sic. Malum est defectus boni debiti: ergo omne malum habet aliquam causam: ergo causa mali est bonum.

Prima consequentia probatur: quia defectus a naturali et debita dispositione necessario provenit ex aliqua causa trahente rem extra suam dispositionem. - Quod probatur inductive: primo, in malo rei, exemplo motus gravis; secundo, in malo actionis, quoniam nonnisi ex impedimento provenit.

Secunda autem consequentia probatur: quia esse causam soli bono convenit. Quod dupliciter probatur. Primo, universaliter: quia esse causam convenit soli enti; ergo soli bono.Et tenet sequela: quia omne ens, inquantum huiusmodi, est bonum. - Secundo, in singulis generibus causarum. Quia agens, finis et forma perfectionem, et consequenter bonitatem important: materia quoque boni rationem habet, prout potentia bonum est. Omnis igitur causalitas bono soli convenit.:

III. Quoad secundum, ponit quatuor conclusiones, iuxta quatuor genera causarum. Prima est iuxta causam materialem: Bonum est causa mali materialiter. Probatur: quia est eius subiectum. - Secunda est: Malum non habet causam formalem. Probatur: quia est privatio formae. — Tertia est: Malum non habet causam finalem. Probatur: quia est privatio ordinis ad debitum finem, ac per hoc boni utilis, idest ad finem. - Quarta est: Malum habet causam efficientem non per se, sed per accidens. Et hanc manifestat distinguendo sic. Malum actionis et malum rei diversimode causantur. Nam malum actionis causatur ex defectu principii principalis vel instrumentalis. Malum vero rei, non curando utrum illa res sit effectus proprius agentis vel non, causatur tripliciter: quandoque ex virtute agentis, quandoque ex defectu agentis, quandoque ex defectu materiae.

Hac distinctione stante, probatur quod nunquam malum habet causam efficientem nisi per accidens. Et primo quidem, quando causatur ex virtute agentis: quia agens per se intendens inducere formam propriam, per accidens intendit nocere oppositae.

Secundo, reducit ceteros modos in unum, quod est agens esse deficiens. Et probat intentum sic. Esse deficiens accidit bono: ergo malum secundum nullum modum habet causam nisi per accidens. Et tenet sequela: quia bono per se competit agere. - Reductio autem praefata fit sic. Reliqui modi continebant malum aut effectus proprii, aut actionis. Sed defectus effectus proprii est vel ex defectu actionis, vel ex defectu passionis: et hoc quidem ex materia, ille vero,.ex defectu activi principii procedit: et uterque rursus constituit causam deficere. Ergo omnis modus quo malum provenit, ad deficere agentis reducitur, undecumque oriatur defectus.

Et sic breviter Auctor omnia membra totius divisionis perlustravit, ad duo reducta, scilicet malum effectus extranei, et malum effectus proprii: in hoc enim etiam malum actionis comprehendit quoad causam.

IV. In responsione ad tertium, adverte quod, cum dicitur quod defectus subiectionis regulae non est culpa, sed eum sequitur culpa, potest bene et male intelligi. Si intelligatur de defectu tali absolute, verum dicitur, Si autem de defectu hoc, idest applicato ad hunc operantem sine regula, falsum est: quoniam ex ipsa applicatione ad hunc, nunc sic operantem, culpae rationem sortitur.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS satis ex praedictis patet. - In corpore duas conclusiones responsivas ponit, iuxta duo genera malorum superius distincta.

Prima est: Malum actionis non reducitur in Deum sicut in causam. — Et probatur sic. Malum actionis causatur ex defectu agentis: ergo non reducitur in Deum ut causam. Et tenet sequela: quia in Deo nullus est defectus, sed summa perfectio. à:

II. Secunda conclusio est: Malum rerum aliquarum reducitur in Deum sicut in causam. — Et probatur hoc tam in naturalibus quam in voluntariis.

Et primo in naturalibus, sic. Deus intendit, ut formam principaliter intentam in rebus creatis, bonum ordinis universi, exigens quaedam defectiva, et actualiter interdum deficientia: ergo, causando bonum ordinis universi, per accidens causat mala rerum. — Consequentia probatur: quia agens per se producens formam ad quam sequitur corru- ptio et defectus, causat illam corruptionem et defectum per accidens. Et confirmatur consequens auctoritate Scripturae; et simul excluditur instantia auctoritatis apparentis in oppositum, "Sap. 1.

Deinde ex eodem medio probat in voluntariis, sic. Ordo universi exigit ordinem iustitiae punitricis peccatorum: ergo malum poenae est etiam a Deo.

III. Circa haec dubium occurrit, an prima conclusio intelligatur universaliter de omni malo actionis, an tantum in voluntariis. Si enim intelligitur universaliter, tunc sequitur quod claudicatio Socratis non sit a Deo, quia est malum actionis. Et si hoc concedatur, manifeste sequitur Deum non esse auctorem mali poenae: cum claudicatio sit de numero poenarum. Et quod de hoc dicitur, simile potest adduci de ceteris defectibus actionum, puta visionis, auditionis, etc. Et sic periret Scriptorum Sanctorum doctrina, tradens haec omnia esse a Deo, vel ad punitionem, vel ad augmentum meriti, etc. — Si autem intelligitur in voluntariis tantum, oblitus videtur Auctor limitationis: quod litterae non consonat, eo quod manifeste secundam conclusionem universaliter tractat, et locus iste de malo universalem tractatum exigit.

Ad haec breviter dicitur, quod conclusio intelligitur de omni malo actionis, sed formaliter, inquantum actio est. — Et cum dicitur, ergo claudicatio Socratis non reducitur in Deum, distinguatur, quod claudicatio, inquantum sonat defectum actionis ut sic, non reducitur in Deum ut effectivam causam, sed in defectum causae secundae. Et rursus, clau- dicatio, inquantum est involuntaria, reducitur in Beum ut auctorem poenae: inquantum vero est a caritate ordinata, reducitur in Deum ut auctorem meriti. Et sic de aliis.

IV. In responsione ad tertium, adverte quod tunc tantum absentia causae agentis dicitur causa defectus, quando debebatur praesentia. Et propterea, quia nunquam, cum rebus debetur, Deus subtrahit influxum, ideo non sequitur, proprie loquendo, quod Deus sit causa defectuum ex hoc solo quod non facit: quamvis quandoque Scriptura ipsum tali modo causam appellet, ut patet circa indurationem Pharaonis.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS directe quaerit de causa efficiente. - In corpore dE iuo facit: primo, respondet quaesito unica conclusione negative; secundo, radicem erroris aliter opinantium ostendit.

II. Quoad primum, conclusio est: Non datur unum summum malum, primum principium omnium malorum, sicut e contra datur unum summum bonum. - Et probatur tripliciter: primo, quia non datur malum per essentiam, idest aliquid per essentiam malum; secundo, quia non datur malum summum, idest integrum; fertio, quia haec duo repugnant, primum principium et malum. Et omnia clare patent in littera.

III. Quoad secundum, narrantur errores; et confutantur ex una communi radice. Errarunt ponentes duo prima principia, bonum et malum, in duobus: primum est, aliqua natura est in se mala; secundum est, prima principia sunt contraria.

Ratio primi erroris fuit, quia consideraverunt naturam aliquam, puta igneam, ut nocivam huic. — Confutatio autem eius est, quia simpliciter debet considerari ut pars totius universi: quoniam sic omnis res ordinatissime suum locum obtinet, atque bona est.

Ratio vero secundi erroris fuit, quia effectus contrarios in causas tantum contrarias reducere noverunt. — Confutatio vero eius est, quod reducenda sunt contraria in communem et universalem causam. Quod probatur: quia omnia contraria conveniunt in aliquo, puta genere et subiecto. Par enim est iudicium de unitate formae et agentis, cum similia sint; et activi et passivi, cum debeant adaequari. Et manifestatur in corpore caelesti respectu inferiorum.

Communis autem radix horum et similium errorum est, quia particulares causas, et non universalem causam entium in eo quod entia, attigerunt. Omnia enim ad unum essendi principium reducuntur: quoniam omnia in participatione esse conveniunt, ut patet ex supra dictis.

IV. In responsione ad secundum, dubium occurrit. Quoniam in articulo ultimo praecedentis quaestionis, dictum est, et probatum, quod malum culpae opponitur proprie bono increato, non ut in nobis, sed ut in seipso: hic autem dicitur, et probatur, quod bono increato nullum malum opponitur. Non videntur ergo stare haec duo simul.

Ad hoc breviter dicitur, quod malum opponi increato bono, potest intelligi dupliciter: scilicet formaliter, vel obiective. Formaliter quidem est impossibile malum aliquod opponi divino bono, propter rationem in littera tactam, scilicet: Bonum habens malum formaliter oppositum, exigit potentiam circa quam habet fieri malum; Deus autem est actus purus; ergo. - Obiective autem malum culpae opponitur bono divino in seipso. Quod optime probatur in loco allegato, ex obiecto caritatis. Vult enim explicite vel interpretative quilibet peccans, quantum in se est, Deum non esse ultimum finem; quod est opponi ei obiective secundum id quod in se est: sicut e contra amans ex caritate vult Deo quidquid est et ei debetur. Et sic non repugnant dicta.