Quaestio 88

Commentaria Cardinalis Caietani

In primo articulo quaestionis octogesimaeoctavae, dubium occurrit ex Scoto, in xxI distinctione II Sent., expresse impugnante, quod veniale et mortale non distinguuntur ex eo quod mortale inordinationem circa finem, veniale autem circa ea quae sunt ad finem, importent, quia utrumque potest esse et circa finem, et circa ea quae sunt ad finem: cum tamen Auctor hic distinguat veniale contra mortale ex dicta differentia.

II. Ad hoc dicitur dupliciter. Primo, quod Auctor non intendit nisi de veniali et mortali ex genere: haec enim distinguuntur ex obiectis, scilicet fine et his quae sunt ad finem. Obiectio autem procedit de mortali et veniali quomodolibet.

Sed remanet tunc quaestio, quare absolute Auctor de mortali et veniali tractans, ad veniale et mortale ex genere descendit: in hoc enim errasse videtur manifeste, quod in communi tractans, de specialibus determinat, relicto communi. Propterea, licet dicta responsio sit vera quoad materiam, formaliter tamen dicendum est quod Auctor loquitur de per se mortali et per se veniali (semper enim ly per se subintelligitur): et quod haec per se sumpta, ex obiectis. distinguuntur, fine et his quae sunt ad finem. Et cum dicitur quod utrumque potest esse circa utrumque, respondetur quod hoc non est per se, sed per accidens. Motus enim animi ad adulterium vel infidelitatem, per accidens tantum est veniale: quia scilicet est imperfectus ex parte agentis, utpote non deliberatus. Et similiter motus animi in superfluum risum, per accidens est mortale: quia scilicet ordinatur ad hoc in: contemptum fidei. Per se. enim loquendo, et iudicando actus secundum proprias materias et fines eorundem, nec mortale circa id quod ad finem pure, nec veniale circa finem inordinatus est actus. Et formaliter littera salvatur, dum de mortali et veniali in communi, per se tamen, doctrina tradita est. Et quia per se mortale et veniale, et ex genere mortale et veniale, coincidunt; ideo prima responsio fuit vera, quamvis non explicaret formalem processum. »

III. In. responsione ad primum in eodem articulo quaestionis octogesimaeoctavae, dubium occurrit ex Durando, in II Sent., dist. XLII, impugnante hanc responsionem et quoad analogiam secundum rem, et secundum nominis rationem, et secundum expositionem de ly contra legem et praeter legem. Arguit primo, quod divisio peccati in mortale et veniale non sit divisio analogi in perfectum et imperfectum, simpliciter et secundum quid. Quia actus voluntarius simpliciter, idest deliberatus, cadens super materiam simpliciter indebitam, puta vocem significativam contra id quod est in mente, est simpliciter peccatum. Sed mendacium iocosum scienter et deliberate, est huiusmodi. Ergo peccatum veniale ex genere, seu per se, est simpliciter et perfecte peccatum.

Praeterea, si in peccatis est simpliciter et secundum quid, ergo et in actibus virtutum: quia si unum oppositorum multiplicatur, oportet reliquum multiplicari.

IV. Arguit deinde contra nominis rationem. Quia secundum hoc, peccatum veniale non diceretur peccatum nisi in ordine ad mortale: sicut accidens non dicitur ens nisi quia entis. Sed hoc est falsum: quia si peccatum mortale non esset, nihilominus esset veniale. Ergo.

V. Arguit demum contra illam. expositionem quod mortale est contra legem, veniale praeter, Quia omne peccatum est contra aliquam legem; ut patet de mendacio iocoso, quod est directe contra dictamen. naturalis. legis.

VI. Ad primum horum, neganda est minor. Nullius enim peccati venialis per se materia est simpliciter indebita, sed secundum quid tantum, Quia enim. principium in operabilibus est finis, et id quod est ad finem est sicut conclusio in speculabilibus; oportet perspicere quod, quemadmodum ad perfectionem simpliciter intellectus non. spectant conclusiones contingentes, quae secundum se non habent necessariam connexionem cum principiis, sed sola principia et conclusiones necessariae, quae natae sunt esse evidentes, spectant ad perfectionem simpliciter intellectus, reliqua autem. ad perfectionem et imperfectionem secundum quid eiusdem (adiuyant enim, et nonnihil perfectionis est recte se habere circa illa): ita ad appetitus moralem perfectionem et imperfectionem simpliciter, solus finis et fini necessario cohaerentia spectant, circa quae est peccatum mortale; reliqua autem, quae sunt ad finem contingenter, circa quae est peccatum veniale, non spectant ad perfectionem et imperfectionem simpliciter, sed secundum quid, eiusdem. Unde uterque modus venialium peccatorum ponit imperfectum peccatum. Indeliberati namque motus in mala mortalia, sunt peccata imperfecta ex parte agentis: quia actus non ex deliberatione fit. Deliberati autem motus in mala venialia, sunt imperfecta peccata ex parte obiecti: quia obiectum non est ita indebita materia appetitus, ut contrarietur fini. Materia namque actus mortalis oportet quod sit indebita in ordine ad finem, idest contraria debito ad finem: debito autem necessario, non contingenti. Quod in materia venialium non habet locum: indebiti enim ratio in eis inventi, non tollit debitum necessarium ad finem. Et propter lianc imperfectionem, materia venialis peccati non dicitur indebita nisi secundum quid.

Ad confirmationem dicitur quod etiam in virtutum actibus dici potest simpliciter et secundum quid. Eutrapelus namque secundum quid, in hoc scilicet, et non simpliciter virtuosus dicitur: sicut sanus pede non simpliciter, sed secundum hanc partem sanus dicitur. - Quamvis melius dicatur quod non est eadem ratio de virtute et vitio, sicut nec de bono et malo: quia bonum uno modo, ex causa scilicet integra, malum autem omnifariam contingit. Et propterea appetitus bonus circa materias huiusmodi contingentes, proprie loquendo, non ad bonitatem secundum quid, sed bonitatis consummationem spectat. Appetitus autem malus in huiusmodi non ad consummationem malitiae, sed ad secundum quid malitiam spectat, propter rationem dictam. — Allata autem regula de oppositis non tenet, quando non est eadem ratio multiplicationis utrinque. Non enim oportet ens simpliciter, scilicet substantiam, multiplicare, sicut ens secundum quid, scilicet accidens, in novem genera distinguitur: quia non est utrinque eadem ratio. Et sic est in proposito, ut patet ex dictis.

VII. Ad secundum dicitur quod, sicut omnis morbus dicitur infirmitas in ordine ad privationem vitae, quae est infirmitas mortalis et simpliciter; ita omne peccatum dicitur peccatum in ordine ad peccatum quod privat fine, quod est principium vitae moralis. Et ut ex definitione in littera ex Augustino patet, cum peccatum sit dictum, factum vel concupitum contra legem Dei; et mortale sit contra legem Dei sine additione aliqua, veniale vero cum - additione, scilicet secundum quid, est enim contra legem Dei secundum quid; et constat quod contra legem Dei secundum quid non potest intelligi, non praeintellecto contra legem Dei absolute, sicut nec album secundum quid, sine albo simpliciter: oportet ut peccatum veniale non solum secundum rem, sed secundum nominis rationem, in ordine ad mortale dicatur. Propter quod in littera dicitur quod veniale dicitur peccatum secundum rationem imperfectam, et in ordine ad peccatum mortale,

Et licet peccatum veniale possit esse in hoc vel illo absque mortali, simpliciter tamen non potest esse absque mortali: sicut nec infirmitas curabilis absque incurabili, qualis est mortalis. Immo si non esset peccatum mortale, nec veniale esset: sicutsi non esset mors, non esset aegritudo.

VIII. Ad tertium dicitur quod in verbis laborat argumentum. Concedimus gratis omne peccatum veniale esse contra legem secundum quid: et hoc est esse praeter legem. Est enim contra legem quidquid a legis fine discordat: si simpliciter, simpliciter; si secundum quid, secundum quid. Sed simpliciter a fine non discordat nisi quod contrarium inducit finem: secundum quid vero, quod finis assecutionem impedit. Illud in mortali, hoc in veniali requiritur. Et venialia quidem ex imperfectione actus, sunt secundum quid, idest secundum imperfectum motum, contra legem Dei: ut primus motus infidelitatis et adulterii testantur. Venialia autem ex genere, sunt secundum quid, idest secundum imperfectam materiam, contra legem Dei: ut mendacium iocosum et risus superfluus testantur. Hoc autem contra secundum quid, vocatur uno vocabulo praeter legem. —

Ad pleniorem tamen doctrinam, scito quod, cum dicitur veniale ex genere esse praeter, non contra legem, potest dupliciter intelligi. Primo, ut ita sit praeter legem, ut contra nullam sit legem. Et in hoc sensu falsum est. Nam mendacium est secundum se pravum, et contrarium virtuti, ac per hoc contra legem illius virtutis: et tamen non est mortale ex genere suo. — Alio modo, ut sit praeter legem et non contra, quia non est contra intentum finem legis. Et hoc modo contra nullam legem est veniale: quia - finis cuiusque legis est dilectio Dei, sui ac proximi, conti cuiusvis bonum, nisi secundum quid, non fit per d] Praeter autem legem est quia, ut in littera dicitur, debitus modus rationis, a lege intentus, non servatur. In venialibus quidem ex imperfectione actus, violatur debitus modus rationis, praeveniendo rationem vel deliberationem: in venialibus vero ex genere, violatur debitus modus quo secundum rationem referenda est materia illa ad finem. ^

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem octogesimaeoctavae quaestionis, nota distinctionem peccati tam venialis quam mortalis, ex genere, et ex parte agentis. Et memento responsionis ad 2, qu. LXXII superius, art. 5, qua dictum est quod ex hoc, quod veniale et mortale inveniuntur differre genere ex parte obiecti, non. habetur quod differentia venialis et mortalis sit specifica, idest constitutiva generis vel speciei subalternae; sed quod consequatur distinctionem specificam, seu genericam in his.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem octogesimaeoctavae quaestionis, recole nunc nunc dictam distinctionem. Et quatuor existentibus membris, scilicet mortali ex. genere, mortali ex agente, veniali ex genere, veniali ex agente seu imperfectione actus, littera hoc ultimum membrum praetermittit: quia constat quod huiusmodi veniale per se disponit ad mortale, utpote eiusdem speciei; frequenter enim. motus adulterii negligenter habens, per se disponitur ad illud, Et de veniali ex genere loquens, comparat illud ad mortale utroque modo: primo, ad mortale ex parte agentis; secundo, ad mortale ex genere. Et docet quod disponit per quandam consequentiam ad mortale ex parte agentis; et ut removendo prohibens, ad mortale ex. genere.

Ubi sciendum est quod in veniali ex genere, puta verbis iocosis, concurrunt duo: primum est affectio ad dele- | ctabile in verbis iocosis; alterum, declinatio affectus a regula. Primum est conversio ad commutabile bonum: secundum est quasi aversio. Ex primo peccatum veniale disponit animum ad constituendum finem suum in tali bono, ut patet per rationem litterae: et sic disponit manifeste ad peccatum mortale non ex genere, sed ex parte agentis. Qui enim intantum delectaretur verbis iocosis quod finem in tali delectabili constitueret, peccaret quidem mortaliter, praeferendo creaturam Creatori: sed hoc non esset ex natura obiecti, quoniam non est contraria caritatis fini, sed ex dispositione agentis sic affecti. Ex secundo peccatum veniale disponit ad mortale ex genere: quia quasi-aversio disponit ad aversionem quae tollit subiectionem voluntatis ad. Deum, quae subiectio prohibet voluntatem ferri in. Obiecta contraria caritatis obiecto. NR

IT. In responsione ad secundum, dubium occurrit quo-, módo veniale et mortale modo dicantur convenire in genere: et in articulo praecedente dictum est quod distinguuntur genere; et in hoc eodem articulo, in responsione ad primum, 'dicitur quod non. distinguuntur sicut species unius generis, sed sicut substantia. et,accidens.. id

Ad hoc breviter dicitur quod convenientia in genere non affirmatur in littera simpliciter, sed cum specificatione, inquantum utrumque importat defectum debiti ordinis. Hoc: est enim. convenire in genere analogo mali, dum utrumque ex parte aversionis. in mali ratione convenit: aliter tameri et aliter, quia in mortali est aversio simpliciter, hic. secun: dum quid. Cum hoc tamen stat quod distinguantur genere ex parte- obiecti, et-quod ordinem Habeant' inter se sicut substantia et accidens, ut patet ex dictis

III. In responsione ad tertium; dubium occurrit quo pacto verum. sit quod. veniale per se disponit ad mortale: cum non nisi per quandam consequentiam, vel removendo prohibens, concurrat, ut in corpore articuli dictum est. Quod enim per consequentiam ab. aliquo emanat, per. accidens derivatur. Et similiter removens prohibens movet PE. de

Ad hoc dicitur quod littera intendit quod veniale per se disponit primo tantum modo. Quia illa dispositio per modum similis, ut patet;in exemplo allato de verbis locosis: eiusdem namque, speciei sunt secundum. se verba iocosa minus amata, ut sunt obiectum peccati venialis; e maxime amata, ut sunt obiectum peccati mortalis ex P t agentis. Dicitur autem dispositio esse per quandam consequentiam ad mortale ex parte agentis, quia non est dispositio necessitans ad talem appetitum cum: aversione simpliciter, sicut necessitat ad' similem appetitum iocandi absolute: sed quando. est intensa valde, natum est consequi ut appetitus in tale mortale trahatur. Sic autem disponere non est omnino extra per se disponere, quia actibus ahir disponere ad similes convenit per se, per suam propri naturam et virtutem: quamvis aliquid imperfecti habeat, quia non sunt similes in aversione isti actus veniales actui mortali, ad quem, propter aversionem dictàm; per consequentiam quandam dicuntur disponere. Ita quod veniale inquantum simile ex parte conversionis, disponit per se: inquantum vero dissimile ex parte aversionis, disponit secundum quandam consequentiam ad idem mortale ex parte agentis.

Secundus autem modus licet possit dici per se, quia quasi-aversio similis generice est aversioni, ac per hoc per se etiam disponit ad illam; Auctor tamen, non recedens formali sermone et fundamento, dicit quod est. pe acci - quia cum stabilisset quod peccatum genus et sj per hoc naturam suam, in ordine ad obiectum sortitum est quod causat peccatum ex parte aversionis, ponit causare illud ut removens prohibens, quia removet subiectionem. Deo prohibentem animum. ferri in obiectum ium. Deo. Tu tamen potes distinguere, et dicere, quod. veniale ex genere ad mortale ex agente disponit per se, ex conversionis ad commutabile bonum: ad mortale vero ex genere disponit removendo prohibens, quoad conversionem, )nem, et per se quoad aversionem secundum consequentiam, ut in primo modo declaratum est.

Et hinc, habemus quantum. a venialium consuetudine, cavendum sit, cum tot modis, et illis periculosis, disponant ad mortale. Propter quod frequentibus contrition, non superficietenus, singula secundum suas species: distinguenda sunt: ne habituatis nobis in illis occurrentes tentationes animos dispositos propinque ad mortale inveniant.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem octogesimaeoctavae quaestionis, occurrunt illa verba litterae notanda: licet forte quantum ad poenam ignis, non sint improportionabiles poenae. Dixit hoc quia, cum utriusque, scilicet mortalis et venialis, poena ignis sit intensive finita; et omnis finiti ad omne finitum sit aliqua proportio: consequens est ut poenae utriusque, quantum ad ignem, sint proportionabiles. Et hoc est dicere quod non est infinitus excessus inter poenam ignis pro mortali, et pro veniali. Immo, procedendo iuxta doctrinam VIII Physic., tantum possent multiplicari poenae venialium, ut simul iunctae excedant poenam unius mortalis, de 5 hac sola poena loquendo. Nec ly forte est dubitantis, sed non determinantis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto eiusdem octogesimaeoctavae quaestionis, dubium occurrit quo pacto dictum est quod de veniali ex genere fit mortale ex parte agentis, dum constituitur in eo finis: et nunc dicitur quod circumstantia non facit de veniali mortale, nisi mutando speciem. Manente namque obiecto peccati venialis solo, impossibile est esse mutationem speciei: quia omnis mutatio specifica est ex obiectiva aliqua differentia. Constat autem quod in proposito sic est: nam cum quis intantum delectatur in verbis iocosis quod finem in eis constituit, manet idem obiectum, et non aponitur aliqua differentia obiectiva; ut patet ex hoc quod in illamet sola specie peccati reponitur, non enim facile est fingere ad quam aliam speciem reducitur. Non igitur oportet, quoties de veniali ex genere fit mortale, mutari speciem.

II. Ad evidentiam huius, sciendum est quod, sicut in speculabilibus principia et conclusiones habent duas rationes formales, alteram secundum res significatas, alteram secundum quod sunt cognoscibilia: patet namque alietas rationum formalium ex hoc quod principia inter se, et conclusiones inter se, in diversis naturis constituuntur; omnia tamen principia conveniunt in hoc quod uno modo cognoscibilia sunt, scilicet per seipsa, et similiter omnes conclusiones sunt cognoscibiles per aliud: - ita in appetibilibus finis et quod est ad finem, duas habent rationes formales, alteram secundum res quae sunt finis et' ad finem, alteram secundum quod sunt appetibilia. Nam omnes fines distinguuntur secundum diversas naturas rerum, et conveniunt in uno modo appetitus, scilicet per se: et similiter ea quae sunt ad finem, secundum naturas suas distinguuntur, et conveniunt in uno modo appetibilitatis, scilicet propter aliud.

Considerandum quoque est quod, sicut in speculabilibus dupliciter contingit aliquid esse cognitum secundum se vel per aliud, scilicet ex parte rei, vel ex parte cognoscentis: nam principia quae sunt ex se principia, sunt cognita per se ex meritis rei; propositiones autem quae a nobis ut per se notae accipiuntur, secundum se autem habent me- dium, ex parte cognoscentis sunt cognitae per se: — et sicut propositio quae ex meritis rei significatae est conclusio, ex parte cognoscentis transit in naturam principii, non secundum rem, sed secundum cognoscibilis rationem, quod est mutare speciem non rei, sed cognoscibilis: — ita in appetibilibus duobus modis contingit aliquid esse appetitum per se vel per aliud: scilicet ex meritis rei, ut bonum honestum et amabile per se, et utile propter aliud; vel ex parte appetentis, ef sic contingit appetibile propter se transire in appetibile propter aliud, et e converso, ut patet in perversis appetitibus utentibus fruendis et fruentibus utendis. Et sic contingit unum appetibile transire in speciem alterius appetibilis, non secundum mutationem rei, sed secundum mutationem rationis appetibilis in ordine ad appetentem. Et sic est in proposito. Nam cum quis ponit finem in peccato veniali, puta in verbis iocosis, verba iocosa, quae ex meritis rei sunt in specie appetibilis propter aliud, ex mala dispositione appetentis mutantur in appetibile per se, dum in eis finis constituitur: et sic intervenit ibi mutatio speciei, non secundum rem appetitam, sed rationem appetibilis in ordine ad appetentem.

III. Et per hoc patet responsio ad obiectionem. Nam cum hoc quod peccatum illud mortale est in illamet et sola specie in qua est veniale, secundum rationem rei obiectae, stat quod sit in alia specie secundum rationem formalem appetibilis ut sic. Et propterea et prius et nunc dicta sunt vera, diversimode intellecta. Merito autem sic dicimus. Quia circumstantia finis, quae vocatur Cur, sicut dupliciter supervenit veniali ex genere, faciendo de veniali mortale; ita dupliciter variat speciem, proportionalitate servata. Verbum namque iocosum dupliciter fit ex fine mortale: primo, ex parte obiecti, puta si ordinatur ad adulterium; secundo, ex parte agentis, puta si constituatur in eo finis. Et sicut nunc fit mortale ex parte agentis, ita species apponitur ex parte appetentis. Ita quod de veniali ex genere fit mortale ex parte agentis, et mutat speciem in ordine ad agens: quod est mutare speciem appetibilis ut sic.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem octogesimaeoctavae quaestionis, Taustusi occurrit circa ultima verba corporis articuli, scilicet quod per subtractionem deliberationis solvitur species actus moralis. Si enim hoc est verum, sequitur quod indeliberati motus infidelitatis, adulterii, furti, et huiusmodi, non sint eiusdem speciei cum ipsis peccatis perfectis. Cuius oppositum dictum est, et constat esse verum: quia ad obiectum idem tendunt. Et si indeliberati motus praedicti sunt eiusdem speciei cum perfectis, ergo non solvitur species moralium actuum ex subtractione deliberationis, ut in littera nunc dicitur.

II. Ad hoc dicitur quod, quia iuxta quadruplicem bonitatem actus moralis, quadruplex species sumi potest, ut in qu. xvi superius patet; ideo de entitate actus moralis, inquantum actus moralis est, vere dici potest quod species, seu ratio formalis, sumitur a ratione deliberata: quoniam ex hoc habet actus hominis quod sit moralis. Unde ista species subalterna, puta actus moralis, sub genere actus constituitur per esse a ratione deliberata. Et propterea actus imperfectus ex defectu deliberationis, non est eiusdem speciei ut habens naturam illius speciei: quamvis sit eiusdem speciei ut tendens ad illam, sicut embryo est in specie hominis generandi. Et solvitur ergo species actus moralis ut sic, ex subtractione deliberationis: et eiusdem tamen speciei est actus indeliberatus cum deliberato reductive, sicut imperfecti ad perfectum, et via ad termini speciem reducitur. III. In eodem articulo, nota responsionem ad secundum, iunctam aureae responsioni ad primum praecedentis articuli, Quoniam hic habes manifeste unde videre potes decisionem superius factam de speciebus peccatorum ex ignorantia.