Quaestio 26

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - In corpore una est conclusio, responbay quaesito affirmative: Beatitudo maxime convenit Deo. - Probatur. Beatitudo est bonum perfectum intellectualis naturae: ergo maxime convenit Deo.

Antecedens habet duas partes: scilicet quod sit bonum perfectum; et quod sit intellectualis naturae. Prima quasi per se nota relinquitur. Secunda autem probatur ratione trium conditionum intellectualis naturae, scilicet cognitionis sufficientiae, capacitatis boni vel mali, et dominii operationum: et secunda quidem respondet bono, prima perfecto, tertia autem utrique. - Consequentia vero probatur: quia utraque pars antecedentis maxime invenitur in Deo.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS formaliter intelligendus est; ita quod est sermo de intellectu, ut intelligitur formaliter distinctus a substantia et voluntate divina. Et quoniam eadem est ratio, ut in corpore dicitur, de beatitudine sanctorum, idcirco ad hunc articulum spectat quaestio illa communis ac trita: utrum beatitudo consistat in actu intellectus, aut voluntatis. Reliquorum enim beatitudo similitudo quaedam divinae est beatitudinis.

II. In corpore unica est conclusio, responsiva quaesito affirmative: Beatitudo attribuenda est Deo, et aliis beatis, secundum intellectum. — Haec conclusio et probatur, et declaratur. Probatur quidem sic. Beatitudo est bonum perfectum intellectualis naturae: ergo est perfectissimum. in intellectuali natura: ergo consistit in intelligendo: ergo tam Deus quam alii, beati sunt secundum. intellectum. — Antecedens et patet ex dictis, et manifestatur ab effectu: quia scilicet intellectualis natura naturaliter appetit esse beata, sicut unaquaeque res suam perfectionem. — Prima vero consequentia in littera non habetur explicite: sed apposuimus eam ad claritatem doctrinae, et ex se patet. - Secunda autem probatur: quia perfectissimum in qualibet intellectuali natura est intellectualis operatio. Quod probatur: quia secundum eam capit quodammodo omnia. — Ultima autem et patet ex se, et quoad alios probatur: quia alii dicuntur beati per assimilationem ad beatitudinem Dei.

Manifestatur autem quoad ly intellectum 1n Deo, ex hoc quod, licet esse et velle et intelligere in Deo sint idem, quia tamen differunt ratione, ideo convenienter, secundum rationem formalem loquendo, intellectui Dei specialiter attribuitur beatitudo.

III. Circa haec dicta, triplex est quaestio. Prima: utrum beatitudo naturaliter appetatur. Secunda: utrum operatio intellectus sit omnium perfectissima; et quantum valeat ratio hic assignata ad hoc. Tertia: utrum ipsa conclusio vera sit. Haec enim omnia dicuntur in littera, et habent diversos opinantes.

IV. Et quoniam prima quaestio in qu. rxxxr tractabitur, sufficiat hic scire quod natura intellectualis tripliciter naturaliter appetit beatitudinem. Primo, appetitu, idest inclinatione, naturali: et sic verificatur universaliter. Secundo, appetitu, idest actu appetendi, naturali simpliciter: et sic verificatur de Deo et beatis. Tertio, appetitu, idest actu appetendi, naturali quoad specificationem actus, libero autem quoad exercitium eiusdem: et sic verificatur quoad homines. Experimur enim quod respectu beatitudinis non possumus habere nolle, quamvis in potestate nostra sit libere velle vel non velle illam actualiter. Sed de his erit tunc sermo latior.

V. Secunda quoque quaestio ibidem ex proposito tractabitur: et propterea pertranseundum nunc est. Circa tamen rationem hic allatam, adverte quod nobilitatem actus intelligendi supra ceteros, non ex obiecto, ut tunc fiet, sed ex modo probat. Intellectio enim fit capiendo intellectum, quod constat esse omnia: amatio autem, et universaliter volitio, non fit capiendo rem amatam, sed potius e converso. Intellectus enim, intelligendo, habet intellectum in se: voluntas autem, amando, quasi exit ad amatum. Et cum nobilius sit, ceteris paribus, habere aliquid, quam tendere in illud; ideo intellectio, ex modo proprio sui generis, nobilior est omni alia operatione. Unde, cum Deus essentiam propriam habeat pro obiecto tam intellectus quam voluntatis, et actus intellectus ex modo sui generis sit nobilior, merito secundum intellectum beatus dicitur. Et idem est iudicium de aliis beatis: quoniam ex parte obiecti, aequalitas est.

VI. Unde, ad tertiam quaestionem descendendo, scito quod Scotus, in IV, dist. xuix, qu. rv, tenet oppositum, volens beatitudinem consistere principaliter in actu voluntatis qui est, non delectatio, sed amor. Probatque intentum tripliciter. Primo sic. Velle tendit immediate in Deum, ut in finem ultimum: ergo immediatius est ultimo fini, et consequenter primo appetibili, quam intelligere. - Secundo. Aut velle est propter intelligere; vel e converso; aut neutrum propter alterum. Sed primum est perversum, secundum Anselmum, libro II Cur Deus homo, cap. 1: tertium autem est impossibile, ut patet: ergo relinquitur secundum. Ergo amare est finis intellectionis; et consequenter nobilius. — Tertio sic. Inter intrinseca, summe volendum est aliquod velle: ergo in eo consistit beatitudo. Antecedens probatur et de appetitu naturali, qui est inclinatio, et de appetitu libero recto: quoniam voluntas plus appetit perfectionem sui in ultimo fine, quam perfectionem intellectus.

Fiunt et multa alia argumenta contra hanc conclusionem, recitata a Capreolo, xvix distinctione Quarti, qu. rr, quae brevitatis causa omitto: praesertim quia, ex dicendis in qu. nxxxm, et in solutione horum, omnia quodammodo patebunt.

VII. Scito igitur quod valde differt comparare intellectionem et amorem beati inter se, et viatoris: et rursus, simpliciter, aut secundum quid, idest secundum hoc genus. Tam simpliciter enim, quam in beato, intellectio melior est, et finis volitionis. In viatore autem dilectio praestat: quia tendit in Deum secundum seipsum. Et similiter secundum quid, idest in ratione agentis seu moventis, primum tenet locum. Et inde provenit quod secundum voluntatem. dicamur simpliciter boni ac mali; et consequenter quod actus eius dicatur pessimus et optimus; et quod tendat in Deum secundum genus nobilissimum causae, scilicet ut finem (eius enim. est movere agens); et quod sit domina, et formaliter libera, etc. Haec enim omnia ad nobilitatem secundum quid spectant.

VIII. Unde ad primum Scoti patet responsio: quoniam peccat secundum non causam ut causam. Oportet enim immediatius coniunctum esse optimo absolute, et non ut fini, si beatitudo concludenda est, quae consistit in perfectissimo simpliciter.

Ad secundum quoque, iam patet quod Anselmus de amore viatoris interpretandus est.

Ad tertium autem, nihil omnino valet. Tum quia, sicut voluntas naturali appetitu magis vult volitionem, ita intellectus intellectionem: omnis enim potentia tali appetitu tendit in sua primo. - Tum quia falsum est quod, voluntate libera, voluntas sibi magis quam intellectui velit. Quoniam actus elicitus ad hoc ab institutore naturae datus est appetitui animali, ut primo appetat supposito. Et propterea, si intellectio est maior perfectio suppositi, quam volitio, recta voluntas mavult intellectionem. quam volitionem,

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly beatitudo non. est arctandum ad beatitudinem Dei: sed simpliciter et absolute, respectu omnis beati, interpretandum est.

II. In corpore duae sunt distinctiones bimembres, cum tribus conclusionibus. Prima distinctio est: Beatitudo est duplex: scilicet obiectiva; et formalis, quae est ipse actus. Secunda est beatorum: scilicet Dei, et creaturarum beata- rum. - Prima conclusio est: Deus est beatitudo obiectiva omnium beatorum. Et ad hoc affertur auctoritàs Augustini. - Secunda est: Deus non est beatitudo formalis creaturarum beatarum. Tertia est: Deus est beatitudo formalis sui ipsius. Nec alia ratione probantur, nisi quia actus intelligendi creaturae est quid creatum, in Deo autem increatus.

III. Circa secundam conclusionem, scito quod quidam, apud Capreolum, in II, dist. III, qu. II, impugnant illam, moti tum ex perpetuitate et infinitate visionis beatae: tum ex impossibilitate naturali infinitarum intensissimarum specierum in eodem intellectu creato: tum ex possibilitate partis affirmativae, scilicet quod ipsa intellectio divina potest esse aeque praesens et intima cuilibet intellectui creato, sicut intellectio creata: tum auctoritate Augustini, et philosophorum.

IV. Sed haec parum valent. Visio namque beata sanctorum creatum quid est, finitae perfectionis simpliciter, infinitae vero secundum quid, idest obiective. Incorruptibilis quoque est undique, secundum potentiam naturalem loquendo: quoniam et ex parte subiecti, et obiecti, et coniunctionis utriusque, nulla ad corruptionem potentia est. - Nec ex hoc sequitur animam non tot posse recipere species intensas simul, quin plures. Visio in primis beata non ponit in numerum cum aliis intellectionibus: quoniam communissimi, altiorisque ordinis est. Datur deinde status in speciebus ad quas est naturalis potentia, et praecipue simul in actu, ut in tractatu de Angelis clarius patebit. — Impossibile quoque est operationem vitalem meam non ab intrinseco meo esse, cum in hoc ratio meae vitae consistat: esset enim vitalis et non vitalis. Et propterea, cum beatitudo sit operatio vitalis beatorum, implicat divinam essentiam esse illam. Et aut antecedens est falsum: aut est sophisma Figurae Dictionis, ab aequali praesentia ad modum. — Auctoritates quoque obiective intelligendae sunt, si vere adducuntur.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, omnis beatitudo distribuit pro omni specie felicitatis. Ly vero im eius beatitudine non significat substantialem, seu primam simpliciter beatitudinem, de qua in praecedentibus duobus articulis habitus est sermo: sed statum potius beatificum, de quo primo articulo tractatum est. Ita quod sensus quaestionis est: Utrum Deus sit in tali statu beatitudinis, quod omnem habeat felicitatis speciem ac perfectionem.

II. In corpore unica est conclusio responsiva quaesito: In divina beatitudine eminentius praeexistit quidquid est desiderabile in quacumque beatitudine, tam vera quam falsa. - Et probatur inductive in triplici genere felicitatis, scilicet contemplativae, activae, et terrenae, consistentis in quinque; ut omnia clare patent in littera.

III. Circa contemplativam felicitatem, adverte quod quidam, ex verbis Aristotelis, III de Anima, dicentis quod intellectus. speculativus nihil dicit de fugiendo aut prosequendo, resecant a contemplativa felicitate omnem. delectationem et amorem, glossantes ut potuerunt admirabiles delectationes Decimi Ethic.

Sed re vera errasse videntur. In communi siquidem loquendo, contemplationem rerum excellentium sequitur delectatio intellectualis per modum naturalis resultantiae: quoniam operationem optimam, coniungentem naturalissimo obiecto, necessario sequitur delectatio, ut patet ex delectationis definitione I ARAetor. Nec contra hoc militat auctoritas III de Anima, quae de prosecutione animaliter, non naturaliter, loquitur: idest de actu appetitus tanquam eligibilii non tanquam naturaliter concomitante, ut hic accidit. - Ad propositum autem descendendo, ambiguitas haec non habet locum: quoniam visio beata nec practica, nec speculativa est, sed altioris ordinis, eminenter utramque praehabens.

IV. Circa activam felicitatem, adverte hic quod quidam, minus penetrantes perfectiones rerum, ac per hoc non advertentes quod perfectio activae partis consistit in agere, dixerunt quod felicitas practica consistit in actu voluntatis. Littera autem, propter dictam rationem, ponit eam in actione executiva, universali tamen, scilicet gubernatione universi. Et merito: quoniam finis practicae est operari.