Quaestio 89

Commentaria Cardinalis Caietani

OMISSIS articulis primis quaestionis octogesimaenonae, in tertio articulo dubium occurrit ex Scoto, in xxi distinctione II Sent., tenente quod in statu innocentiae potuit homo peccare venialiter, absque mortali peccato. Arguitque quadrupliciter ad hoc. Primo, quia donum originalis iustitiae non perfectius coniungebat hominem ultimo fini; quam quaecumque gratia gratum faciens coniungit nunc viatorem. Sed cum gratia quacumque viatoris nunc stat veniale peccatum: quia si dixerimus quia peccatum non habemus, etc. Ergo.

Praeterea, Adam tunc potuit committere veniale ex genere, puta dicere verbum otiosum. Ergo.

Praeterea, sequeretur quod mortale et veniale aeque repugnarent rectitudini status innocentiae. Quia utrumque est ei impossibile, et corrumperet eum.

Praeterea, ab extremo ad extremum non fit transitus nisi per medium. Sed veniale medium est inter iustitiam et mortale. Ergo.

II. Ad primum horum dicitur quod peccat secundum non causam ut causam; et secundum Figuram dictionis, mutando sic vel plura in magis, vel e converso. lustitia enim originalis, non quia magis, sed quia sic, vel pluribus modis, coniungebat ultimo fini, repugnat peccato veniali: quia sic coniungebat ultimo fini, ut omnino inferius infallibiliter ordinaretur sub suo superiore. - Et cum contra hanc rationem instat Scotus, quia peccatum veniale committitur etiam in parte superiori, ut patet de primis motibus infidelitatis: patet responsio ex littera, scilicet quod i ipsa pars superior, ut habens motus indeliberatos, habet rationem inferioris respectu sui ipsius ut deliberans est. Unde per inferius et superius hic non ipsae partes animae intelligendae sunt, sed officia. Ita quod ille status habeat quod, quandiu supremum officium Deo suberat, inferiora officia cuiuscumque partis infallibili ordine recte superiori officio subdebantur. Unde Scotus ab officio ad portionem animae declinavit. Et quoniam haec doctrina, ut patet in littera, ex Augustino, XIV de Civ. Dei, est, recte sic exponitur: quia apud ipsum inferius et superius officio distinguuntur.

Ad secundum dicitur quod Adam in illo statu non potuit dicere verbum otiosum, propter rationem dictam, antequam peccasset mortaliter.

Ad tertium, negatur sequela. Et ad. probationem dicitur quod, licet utrumque sit ei impossibile; mortale autem, ultra hoc, est corruptivum illius status, veniale autem non; ut in littera dicitur, in responsione ad tertium.

Ad quartum dicitur quod maior est vera, ubi est vere medium essentialiter ordinatum. Veniale autem non est medium secundum veritatem, sed extremum: sub malo namque, et peccato, et huiusmodi, clauditur utrumque peccatum, mortale scilicet et veniale. Iustitia autem est is altero extremo, scilicet bono, recto, et huiusmodi.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto adverte duo. Primo, quod Auctor plus laeecaiost quam quaesiverat. Nam ratio allata in littera non solum: concludit de angelo bono et malo, sed absolute: quoniam super conditione suae naturae fundatur.

Secundo, quod aliud est loqui de peccare mortaliter, et aliud de demereri: sicut aliud est loqui de actu cari- tatis, et aliud de merito. Quoniam meritum et demeritum viatoris sunt, quia in expectatione consistunt: male autem et bene agere voluntarie agentis sunt. Propter quod, licet daemones in omnibus suis actibus peccent mortaliter, non tamen demerentur: quia extra viam iam in termino sunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto nota titulum, quod loquitur tantum de primis motibus sensualitatis, et non de omnibus motibus infidelium. Et non mireris si differo disputationem de aliis in locum proprium.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem octogesimaenonae quaestionis, laibium duplex occurrit circa illa verba: Multo magis excusat eum a peccato veniali, etc. Primum, quia aut Auctor intendit simpliciter de veniali: aut tantum de veniali ex genere. Si simpliciter, falsum est quod defectus rationis excusans a mortali, excuset a veniali; ut patet in primis motibus, quos defectus rationis deliberantis excusat a mortali, et non a veniali. — Si de veniali ex genere tantum, non infert intentum, quod originale cum veniali solo non inveniri possit. Dicet enim quispiam quod puer in originali existens, ante plenum usum liberi arbitrii, incipiens aliqualiter semi-uti libero arbitrio, ut contingit in somnolentis, peccare potest appetendo aliquod delectabile illicitum, puta concubitum puellae, quod propter imperfectionem. actus indeliberati erit veniale.

II. Secundum dubium est, unde valet ly multo magis. Videtur enim aut aequale, attendendo ad "usum rationis: aut minus, attendendo quod minus requiritur ad faciendum aliquid imperfectum quam perfectum. Peccatum enim mortale constat esse perfectum, et veniale imperfectum: et quod non omne excusans a maiore, excusat a minore, ut patet in infidelibus, qui excusantur ab infidelitatis peccato, si nihil audierunt, et non ab aliis, a quibus caverent, si essent Christiani.

III. Ad haec dubia dicitur quod, cum in littera explicite dicatur: Multo magis excusat a veniali, si committat aliquid quod sit ex genere suo tale, dubium non est quod de veniali ex genere in illis verbis loquitur. Et intendit quod, puero committente aliquid mortale ex genere, et aliquid veniale ex genere, si defectus aetatis excusat eum a mortali, excusat etiam a veniali, et multo magis. Et quod excuset etiam a veniali, in promptu est ratio. Quia utrumque libertatem exigit, et convenit in hoc quod est fieri posse deliberate et indeliberate: potest enim quis deliberate verbum otiosum dicere, et habere primum motum ad dicendum illud et desistere. Unde si impedita libertas excusat ab actu mortali, quia constituit ipsum extra morale genus; excusat quoque, eadem ratione, ab actu veniali, quia extra morale quoque genus constituit ipsum.

Quod autem multo magis excuset a veniali, ratio est quia in maiori includitur minus. Constat autem quod, ceteris paribus ex parte agentis, peccatum veniale et mortale ex genere se habent sicut maius et minus. Propter quod, si impedimentum libertatis sat est ad faciendum quod actus tam. malus, scilicet ex genere mortalis, commissus a puero, sibi non imputatur; a fortiori sufficit ad faciendum quod actus minus malus ei non imputetur: sicut si quis in bello occidendo excusatur ab homicidio, depraedarido excusatur a rapina, eadem ratione.

IV. Et cum contra hanc responsionem obiicitur, quia non habetur intentum universaliter de omni peccato veniali: respondetur quod ex hoc habetur intentum universaliter. Quia peccatum veniale ex imperfectione actus, praesupponit libertatem sufficientem ad peccatum mortale: quia praesupponit quod possit a libera ratione impediri. Unde puero qui a commisso actu mortali excusatur propter defectum libertatis, non imputatur etiam quicumque motus in actum peccati mortalis vel venialis, propter defectum libertatis exactae ad praeveniendum, impediendum et dominandum his motibus. Et simile esset de somnolento, si nulla praecessisset culpabilis occasio vel superfluitatis somni, vel occurrentis cogitationis. Quae in proposito non habent locum: quia defectus aetatis prohibens libertatem, inculpabilis omnino est. Sufficienter igitur Auctor docuit, de perfectis actibus moralibus in genere mortalis et venialis tractans, ut ex illis imperfectos etiam sciremus, ut declaratum est.

V. Ad obiectiones autem contra secundum dubium, dicitur quod, licet ad peccandum venialiter minus libertatis sufficiat in exercitio quam in mortali, quia absque deliberatione peccatur venialiter; non tamen minus sufficit in facultate. Quia non peccatur venialiter absque libera facultate dominandi super singulos motus, quae facultas absque plena libertate non est. - Nec recte instatur contra illam regulam, Excusans a maiore, excusat a minore. Quoniam intelligitur, ceteris paribus. Constat autem quod non sunt cetera paria in instantia: quia lumen rationis est in infidelibus ostendens ills bona moralia, quae non sequuntur. Unde illi qui excusantur a peccato infidelitatis, quod est maius, excusantur quoque a peccato omissionis sacramenta fidei non recipiendo, quod est minus, quia hic cetera sunt paria, neutrum enim est alias cognitum, etc.: et non a peccato fornicationis, quod est ratione naturali prohibitum.

VI. In eodem sexto articulo quaestionis octogesimaenonae, circa illa verba: Primum quod tunc homini cogitandum occurrit, est deliberare de seipso, dubia duo occurrunt. Primum est, an hoc intelligatur de facto, an de debito: idest, an ita sit quod homini incipienti habere usum liberi arbitrii, occurrat de facto haec cogitatio; an occurrere debeat, quia scilicet tenetur ad hoc cogitandum. Si enim intelligitur quod de facto ita est, in primis falsum assumitur: nam primum occurrens est bonum, quod naturaliter appetitur. - Deinde hoc aut voluntarie dicitur: aut propter rationem in responsione ad tertium allatam, quia scilicet finis est prior in intentione, ipse autem met est finis, ad quem alia ordinat. Sed haec responsio non concludit illud. Tum quia falsum est quod ipsemet sit finis: cum sit propter aliud. Tum quia ex hoc quod ipsemet occurrit ut finis, non sequitur quod de ipso sit deliberatio. - Demum quia non experimur in nobis quod nobis primo haec cogitatio occurrat.

Si autem intelligitur de debito, probandum esset hoc. Et si ratio in littera posita affertur, tunc insurgit secundum dubium. Quia aut intendit quod ipsemet primo occurrit ut finis: aut ut ad finem. Si ut finis, non oportet quod deliberet de seipso: sed sufficit quod non amet se plus quam Deum. Et sic nullo praecepto affirmativo tenebitur pro tunc ad ordinandum se, sed negativo, scilicet non inordinate amandum se: cuius observatio stat cum peccato veniali, et voluntate studendi in grammatica. - Si sicut ad finem, verba corporis articuli consonant, scilicet deliberare de seipso: sed ratio allata in littera, in responsione ad tertium, nil valet. Et cum sola sit allata, omnia sine rationis fundamento restant.

VII. Ad has dubitationes simul respondendo, dicitur quod verba litterae intelliguntur non solum de debito, sed de facto: et de seipso quodammodo ut fine, et quodammodo ut ad finem. Ad cuius evidentiam, advertendum est quod in occurrente primo fine inveniuntur duo: scilicet quod appetitur, et cui appetitur. Primum est amatum amore concupiscentiae: secundum, amore amicitiae. Et quia amabile quidem bonum, unicuique autem proprium, et amicabilia quae sunt ad alios, veniunt ex amicabili ad se; primum cui appetitur, est ipsemet appetens. Et quia concupitum ordinatur ad amatum amicitia, et non e converso; ideo primus simpliciter finis occurrens appetenti est ipsemet, qui est finis omnium concupiscibilium, ad quem omnia concupiscibilia naturaliter ordinantur. Quia ergo finis est prior in intentione; et ipsemet puer est finis primo amatus amicitia, cui primo concupiscitur de facto; oportet quod primum de facto occurrens pueri voluntati sit ipsemet, ad quem alia concupiscibilia ordinet.

Completo autem hoc naturali occursu, quo puer vult naturaliter sibi bonum ac beatitudinem, consequens est ut statim de praecipue amato, quod iam occurrit, idest de seipso, sollicitus sit quid ei appetendum sit: ex hoc enim pendet quid operandum, quid sollicitandum, quid patiendum, et quidquid aliud subest eius potestati. Et quoniam ipse secundum seipsum est magis amatus quam ipsemet secundum partes, seu partiales rationes suas; consequens est quod primum sollicitans puerum est deliberare quid sibi secundum seipsum totum, non secundum hunc vel illum respectum, appetendum est. Hoc autem est deliberare de seipso, et ordinare se ad finem: quia id quod sibi ipsi praecipue amato secundum se totum, est appetendum, est finis ad quem ipse ordinatur. Unde si sibi appetendum censuerit bonum honestum in confuso, ut aetas illa consuevit, bene deliberavit de seipso, finem suum in vera beatitudine collocans, quamvis imperfecte et inchoative: non plus enim exigitur a puero. Si non, omissioniS reus erit, ut in littera dicitur, in responsione ad tertium.

VIII. Ex his autem dicitur ad obiecta contra primum, quod de facto occurrere seipsum ut finem amatum amicitia, dum primo concupiscitur bonum, ratione convincitur. Quia omne concupitum alicui concupiscitur: et cum constet quod non alteri, ergo sibi. - Similiter quod de facto occurrit ipsemet ut deliberabilis, quantum est ex rerum ordine, probatum est: quia est praecipue amatus. Et quia rerum ordo nulla tunc culpa perversus est, ideo naturae ordinem facti series, quantum ad occursum, sequitur. Verum tamen est quod occursum illum non necessario voluntas amplectitur, sed potest non cogitare et omittere, ut in littera dicitur.

Unde nihil obstat quod bonum aut beatitudo primo occurrat: quia ut concupiscibile utrumque occurrit. - Nec quod ipse primo occurrit ut finis. Immo ex hoc habetur ratio quod non voluntarie dicitur: quia finis est praecipue amatus, et de ipso primo sollicitudo sequitur; et sic esse finem amatum amicitia, sequitur ipsum esse primum deliberabile; est enim sic finis, quod potest esse ad alium finem. Et propterea non est falsum. ipsum esse finem: nec impertinens intentae conclusioni, — Et per hoc patet solutio reliquarum obiectionum.:

IX. In eodem sexto articulo quaestionis octogesimaenonae, dubium adhuc superest in tertii argumenti responsione. Quia cum deliberatio de seipso fiat in tempore, quia deliberare in tempore fit; intra tempus deliberationem mensurans, potest puer peccare venialiter, puta curiose videndo transeuntem equum, inter deliberandum de fine. Et sic, cum non teneatur ad eligendum finem debitum ante terminatam deliberationem, sequitur quod poterit peccare venialiter ante peccatum mortale, et tamen quam cito potest, dat operam deliberationi de seipso.

Ad hoc dicitur quod non quam citius potest deliberat, qui inter deliberandum ad aliud divertit. Cum enim virtus unita sit maior seipsa dispersa; et a maiori virtute citius fiat aliquid quam a minore, ceteris partibus; consequens est ut citius deliberet non divertens quam divertens. Ac per hoc, qui ad aliud aspicit vane, non quam cito potest deliberat, libere vim suam minuens. Et sic reus est omissionis praecepti, divertendo, non quam cito potest deliberando. Et quamvis non teneatur ante terminum deliberationis eligere, tenetur tamen ante terminum nullum impedimentum apponere caritati. Et propterea apponendo peccat mortaliter, ante terminum: sicut deliberationi operam non dans ante instans quod terminasset deliberationem, peccat omissione.

X. Circa eundem articulum sextum quaestionis octogesimaenonae, duplex quaestio ex dictis insurgit. Prima est an infans baptizatus teneatur in principio suae discretionis ad conversionem in Deum, sicut de non baptizato dictum est.

Secunda est, quod si tenetur, an quilibet baptizatus sit de hac praecepti observatione dubius; et teneatur consequenter confiteri tanquam de dubio.

XI. Ad primam quaestionem dicendum est quod, cum praeceptum illud fundetur super processu naturae; et gratia perficiat naturam per modum naturae: absque dubio tenetur puer baptizatus ad deliberandum de seipso in principio suae discretionis, una ratione, scilicet propter impletionem praecepti. Non baptizatus vero, duabus rationibus: scilicet propter praeceptum, et propter delendum peccatum originale.

XII. Ad secundam vero libentius audirem quid dicendum, quam dicerem. Videtur tamen mihi quod, quia nunquam est amor Dei otiosus, caritas infusa baptizato infanti exit in actum in primo actu naturali: sicut de angelis, creatis in gratia, dictum fuit. Et quod statim occurrente seipso ut deliberabili, infusa fides deliberandi sollicitudinem foveat, ad bonum honestum praesentandum cooperando, inclinando ad hoc intellectum; et consequenter caritas inclinet appetitum ad honestum prosequendum. Et sic constituet sibi verum ultimum finem, quamvis confuse. — Et licet hoc videatur verum ut in pluribus, non oportet tamen in omnibus sic esse: non solum propter libertatem; sed propter complexionem, et malam assuetudinem ante actus discretionis, unde fit quod pars sensitiva magis movebit ad assueta delectabilia mala, quam fides et caritas ad honestum. Propter quod non parvi refert ut assuescat puer ad audiendum spiritualia et honesta: determinatur enim habitus fidei infusus ex propositis ex auditu, et caritas illam sequitur.

De confessionis autem necessitate patet quid dicendum. Debet enim conteri et confiteri quis sicut de aliis incertis. Nisi quod aliquid minus ad confessionem huius sufficere videtur, scilicet in communi confiteri de occultis, intendendo de omnibus: quia incertitudo ista communis est toti generi humano, propter quod memo scit utrum odio. pu, uy vel amore dignus sit.