Quaestio 19

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, voluntas sumitur dupliciter: primo, pro actu voTsai; secundo, pro principio, seu potentia elicitiva actus volendi. Nec refert, in proposito, quo quis modo accipiat: quia ubi unum, ibi reliquum, et e converso.

In corpore tria: primo, proponitur conclusio responsiva quaesito, cum suo medio; secundo, probatur medium, manifestatur vis eius, deduciturque conclusio quoad primam partem; tertio, idem probatur quoad secundam partem, in calce.

II. Quoad primum, conclusio est: In Deo est voluntas, sic quod suum velle est suum esse. - Medium autem est: voluntas sequitur intellectum. In Deo autem est intellectus: ergo.

Adverte hic duo. Primo quod, licet secunda conclusionis pars non expresse ponatur in littera, sed concludatur tantum in calce, implicite tamen proposita intelligitur in ly sicut, cum proponitur voluntatem esse in Deo sicut intellectum. —- Secundo quod, quia medium est proprium subiectum voluntatis (intellectivum enim est per se primo volitivum), idem erit probare quod intellectum sequitur voluntas, et probare a priori voluntatem esse, et quid est voluntas, et propter quid est voluntas; quamvis voluntatem esse in comniuni probatione non egeat, quia experimur eam esse in nobis. Et propterea valde notanda sunt quae sequuntur, utpote arduum arcanum indicatura.

III. Quoad secundum, proceditur sic. Intellectus intelligens est actu per suam formam intelligibilem, sicut res naturalis est per suam formam: ergo natura intellectualis bonum apprehensum per formam intelligibilem, cum non habet, quaerit, cum habet, quiescit in illo: ergo in quolibet habente intellectum est voluntas: ergo in Deo est voluntas.

Prima consequentia probatur ex vi proportionalis similitudinis inter formam naturalem et intelligibilem, in antecedente assumptae. Quia quaelibet res naturalis habet haec duo: primum est habitudo talis ad formam seu perfectionem naturalem, ut in habita quiescat, in non habitam vero inclinetur; secundum est, quod talis habitudo in carentibus cognitione, vocatur appetitus naturalis.

Secunda vero probatur ex eadem radice, dupliciter: primo, quia utrumque illorum spectat ad voluntatem; secundo, ex proportionali, quia ex eadem causa in quolibet habente sensum, est appetitus animalis.

Tertia autem consequentia probatur: quia in Deo est intellectus.

IV. Circa primam consequentiam dubium est: quia expresse declinat proportionalis similitudo a forma intelligibili ad bonum apprehensum per illam. Exigebat enim processus iste, ut illatum esset: Ergo natura intellectualis ita se habet ad formam intelligibilem, quod in habita quiescit, et in non habitam inclinatur; quia forma intelligibilis est sicut forma naturalis. Et tamen in littera declinatum est ad bonum apprehensum per formam intelligibilem. Malus ergo videtur hic processus, utpote sine fundamento. - Et augetur dubitatio: quia forma intelligibilis est intus, bonum vero apprehensum est extra, ut patet in VI Metaphys.

Circa secundam quoque consequentiam dubium est. Quia ex tali processu nihil habetur, nisi quod in natura intellectuali est appetitus formae intelligibilis, vel etiam rei apprehensae: sed non habetur ex hoc, quod ille appetitus sit actus elicitus. Quod tamen probandum erat: probatio siquidem illius consequentiae, scilicet quia istud appetere spectat ad voluntatem, praesupponit voluntatem quam quaerimus.

V. Ad evidentiam horum, praenotanda est differentia inter appetitum naturalem et animalem, prout dividitur in rationalem et sensitivum, etc. Differunt namque primo, quia animalis est speciale genus potentiae animae, ut patet II de Anima: naturalis vero communis est omnibus. Secundo, quia naturalis consequitur rationem formalem rei absolute: animalis vero sequitur naturam inquantum apprehensiva est. Tertio, quia naturalis est actu ex sola natura: animalis vero non potest exire in actum nisi ex apprehensione. Quarto, quia appetere naturaliter non est actus elicitus, sed. ipsa inclinatio huius ad hoc: appetere autem animaliter, est operatio, quae est actus secundus. Quinto, quia appetitus naturalis est ad unum: animalis vero ad multa, iuxta multitudinem apprehensorum bonorum. Sexto, quia naturalis est rei, quia conveniens illi particulari potentiae appetenti: animalis vero est rei, quia conveniens toti, seu supposito. Septimo, quia naturalis in actu inest rei ab alio: animalis vero ex se, quia bonum movet inquantum apprehensum a seipso appetente, et non ab alio.

VI. Ex his autem patet quod modo intendimus, scilicet, quod quidquid appetitur non quatenus apprehensum, naturali appetitu appetitur: quidquid autem appetitur quia apprehensum, elicito actu appetitus sensitivi aut intellectivi appetitur. Unde apprehensio ipsa dupliciter potest appeti. Primo, naturali appetitu: et sic ab intellectu appetitur, inquantum intellectus naturaliter inclinatur in hanc perfectionem suam, quae est apprehendere res. Secundo, rationali appetitu: et sic a voluntate appetitur ut apprehensa; ut patet cum, considerando quam excelsum ac optimum sit videre Deum, aut intelligere naturas corporum caelestium, etc., optamus illam habere cognitionem, et gauderemus si illam haberemus; hos enim actus voluntatis, non naturae opera esse, experimur in nobis ipsis. Habetur autem ex hac veritate manifeste, quod appetere actu elicito, sequitur apprehensionem; sicut appetere naturaliter, sequitur naturam aliquam, etiam imperfectissimam, puta materiam primam.

VII. Et si contemplatus fueris quod cognoscere est cognoscentem esse actu cognitum; et quod, quia omne esse est secundum aliquam formam, quod hoc esse quod significat cognoscere, est secundum formam cognoscibilem actu in genere cognoscibili; videbis duo. Primo, quod formam intelligibilem constituere intellectum in actu, est constituere ipsum in esse rem apprehensam ut sic. Et consequenter in processu litterae a forma intelligibili ad rem apprehensam, in prima consequentia, nullum fuit vitium, nulla obliquitas, sed artificiosa expressio; quod de forma intelligibili loquebatur, non in genere entium, sed in genere intelligibili, non qualitercumque, sed inquantum constituit intellectum esse ipsum cognitum apprehensibiliter. - Secundo, quod, quia omne esse sequitur appetitus, et proportionaliter quale esse talis appetitus, merito (quia duo tantum sunt genera essendi: primum, secundum quod res est aliquid secundum naturale esse; secundum vero, secundum quod res est aliquid apprehensibiliter) oportet duplicem appetitum ponere, et proportionaliter; ut scilicet, quia primum genus essendi consistit in esse per modum actus primi, secundum autem consistit in esse per actum secundum, qui est apprehendere, ideo appetere appetitu sequente esse naturale non est actus secundus, sed inclinatio, ut dictum est; appetere vero appetitu sequente esse quod in cognitione consistit, est actus secundus elicitus a virtute appetitiva, consequente naturam inquantum apprehensiva est. Et hoc est vere fundamentum in littera assumptum: haec est proportionalis similitudo formae naturalis et intelligibilis. Unde manifeste incoepit ex hoc, quod sicut forma naturalis constituit ens, ita forma intelligibilis constituit cognoscens, idest ens tali modo, ut hic et ex praecedentibus patet.

VIII. Ac per hoc patet solutio ad utrumque dubium. Neque enim probatio secundae consequentiae praesupponit voluntatem: sed, concluso ex prima consequentia quod tendere in apprehensum non habitum, et quiescere in habito, in natura intellectuali ut sic sunt, quod est esse actus elicitos, optime illatum est, ergo voluntas ibi est; quia actus hi ad voluntatem spectant, ut experientia testatur, et ratio convincit.

IX. Quoad tertium, probatur secunda pars conclusionis, sic. Intelligere Dei est suum esse: ergo velle Dei est suum esse. - Consequentia probatur ex similitudine proportionali, per ly sicut. Cum enim utrumque sit actus secundus, et immanens, etc., oportet, si alterum identificatur esse divino, quod etiam reliquum.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS Clarus. — In corpore articuli, duo: primo, respondoa quaesito, quod sic est; secundo, ostendit quomodo est, in calce, ibi: Sed se ut finem.

Quoad primum, conclusio responsiva est: Deus vult se et alia, - Probatur, Res naturales, inquantum perfectae sunt, naturaliter inclinantur ad communicandum suum bonum aliis: ergo ad rationem voluntatis pertinet, ut bonum quod quis habet, aliis communicet: ergo hoc praecipue pertinet ad voluntatem divinam: ergo Deus. vult se et alia.

Antecedens declaratur, et probatur. Declaratur quidem, distinguendo duplicem inclinationem naturae: scilicet, ad bonum proprium, et aliorum. Probatur vero ab effectu: quia omne agens perfectum agit sibi simile. - Prima consequentia probatur ex proportionali similitudine inter naturalem inclinationem et rationalem, quae est voluntas. - Secunda autem probatur: quia a divina voluntate derivatur omnis perfectio tanquam illi similis, ut domus in lignis est similis domui volitae ab artifice. - Tertia autem probatione non eget.

II. Circa hunc processum dubium est. Processus iste videtur fundari in hoc, quod quidquid perfectionis est in inferiori, ponendum est proportionaliter in superiori. Super hoc enim videtur fundari tam prima quam secunda consequentia. Prima quidem, quoniam, ex quo inclinatio naturae, inquantum perfecta, tendit in bonum alterius, fatendum est quod inclinatio apprehensiva tendat etiam in bonum alterius. Secunda quoque, quia, si hoc invenitur in aliqua voluntate, praecipue in divina, utpote perfectissima, et quae magis facit sibi simile quam quaecumque alia voluntas, et quodcumque agens perfectum; quoniam ab ea omnis derivatur perfectio. In hoc autem processu sic fundato, latet haec propositio falsa, scilicet, Deum velle alia est perfectio quaedam suae voluntatis. Ergo processus malus. - Quod enim ista propositio in hoc claudatur processu, patet: quia, si inclinatio in. bonum alterius, perfectio non supponeretur, non valeret processus, ergo ponenda est in voluntate, et, ergo in divina praesertim; quod omnia quae Deo et creaturis communia sunt, ut voluntas et intellectus, etc., ad ipsum, omni imperfectione sublata, transferri intelligimus quoad id quod perfectionis est. - Quod autem illa proposito sit falsa, patet: quia, si Deus nullum aliud a se vellet, esset aeque perfectus sicut modo est; velle igitur alia nullam ei perfectionem addit.

III. Ad hoc potest dupliciter responderi, iuxta duos sensus quibus potest intelligi Deum velle alia: primo, velle actualiter alia esse; secundo, velle potentialiter alia, idest esse volitivum aliorum, sive velit alia sive non. Et si quidem intelligatur conclusio ista secundo modo, nulla est ambiguitas: quoniam esse volitivum aliorum est perfectio in Deo, sicut esse factivum aliorum est perfectio naturae. Nec potuit Deus non esse volitivus aliorum, quamvis potuit non velle alia.

Si vero intelligatur conclusio etiam primo modo, difficile est solvere. Dicendum tamen mihi videtur quod, de voluntate in communi loquendo, consequentia est optima. Quoniam ad perfectionem actus voluntatis spectat amor amicitiae, et liberalitas, etc., quibus aliorum bona volumus: deesset enim huiusmodi perfectio actibus voluntatis. In cuius signum, caritas voluntati infunditur: gratia enim non mutat naturam subiecti, sed perficit illud per modum ipsius. De voluntate autem divina loquendo, consequentia bona est, sed proportionalitas valde ponderanda. Si inclinatio in bonum aliorum est perfectio naturae per modum naturae, consequens est quod inclinari in bonum aliorum erit perfectio voluntatis per modum voluntatis, idest voluntaria. Et si inclinari in bonum aliorum per modum voluntatis, est perfectio voluntatis; ergo inclinari in bonum aliorum per modum voluntatis divinae, erit perfectio voluntatis divinae. Sed cum dicis per modum voluntatis divinae, duas limitationes addis perfectioni: altera est, quod est voluntaria; altera est, quod omnino libera ac independens, utpote primae voluntatis naturae conformis, Concedere autem quod Deum velle alia est perfectio voluntaria et omnino libera, nullum inconveniens est. Neque enim ex hoc sequitur quod Deo potuit deesse aliqua perfectio, scilicet velle alia: sed quod potuit deesse aliqua perfectio voluntaria ac omnino libera. Haec enim est conditio diminuens ra- tionem perfectionis, respectu eius in quo est: quoniam significat suum oppositum non esse imperfectionem.

IV. Circa eandem deductionem, imo verba litterae, dubium occurrit. Quoniam ex hoc processu sequi videtur quod Deus non solum velit alia, sed quod velit omnia quae velle potest. Et hoc in littera exprimitur, dum dicitur quod ad divinam spectat voluntatem ut bonum aliis communicet, secundum quod possibile est. Hoc autem est falsum: quoniam multa posset Deus velle, quae non vult, ut patet.

Ad hoc breviter dicitur quod, cum Deum velle alia, ut in sequenti articulo patebit, sit omnino liberum, nec ullam habeat causam; non potest nisi post factum, aut ex revelatione, cognosci quod Deus vult alia; et consequenter quod vult haec vel illa, Nec ad hoc ostendendum factus est litterae huius processus: sed ad ostendendum quod velle alia ad perfectionem, voluntariam tamen, voluntatis divinae spectat. Omnia autem vel quaedam, haec vel illa velle, hinc non habetur, nec haberi potest. Quoniam, cum hic concludatur perfectio voluntaria, et divina voluntas sibi ipsi sit lex et ratio, nihil aliud rationabiliter dici hinc potest, quam quod in littera dicitur, quod scilicet ad eam spectat alia velle, secundum quod possibile est, sumendo possibile a potentia ordinata, et non a potentia simpliciter. Nam hoc tantundem est ac si diceretur, secundum quod ipsa divina voluntas vult.

V. Quoad secundum, distinguitur duplex modus quo aliquid est volitum: scilicet ut finis, et ut ad finem. Et dicitur quod Deus vult se ut finem, alia ut ad finem. Et probatur, seu manifestatur, quomodo utrumque horum sit, cum dicitur, inquantum condecet divinam bonitatem etiam alia ipsam participare. Experimur siquidem in nobis quod, cum nosipsos perfecte amamus, non solum volumus nos esse, vivere, etc., sed etiam volumus nobis quod nos decet: et ex hoc volumus benefici esse, non principaliter ut aliis bona velimus; sed, quia volumus quod nos decet, sequitur aliorum bonum. Cum autem deceat divinam bonitatem participari, Deus aliis vult bona, quia decet se, seu bonitatem suam. Et consequenter se vult ut finem, et alia a se ut ad finem; quia propter se, modo dicto.

Nec hoc est minuere liberalitatem aut amorem Dei erga nos, adeo commendatum: sed est aperire quam immensae amabilitatis sit divina bonitas, ostendereque creaturam non esse talis modi amabilitatis capacem. Nihil enim minus habet, quod eo quo non potest modo amari, a Deo non amatur. Quinimo amor liberalissimus versus nos manifestatur, cum videtur quod divinam bonitatem sic participari decet, quod oppositum non dedecet; sic decet, quod nihil sibi, sed nobis tantum confert. Hinc enim patet quod Deum velle libere hanc decentiam, est nostrum eligere bonum: quia est velle sic suam bonitatem, ut etiam nos simus. Poterat enim, absque ullo damno suo, velle etiam sic eam, quod nihil eam participaret, ut in sequenti patet articulo.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS in corpore declaratur. - In corpore duo. Primo, declaratur ly necessario in titulo positum, quot modis sumitur: et distinguitur necessarium absolute, et ex suppositione, ut clare patet, Secundo, ponitur conclusio responsiva quaesito, scilicet: Deus necessitate absoluta vult aliquid; non omnia, nisi ex suppositione.

Haec conclusio habet tres partes. Et primo, probatur quoad primam, sic. Voluntas, sicut et quaelibet potentia, | necessariam habet habitudinem ad proprium et principale eius obiectum: ergo Deus ex necessitate vult. bonitatem suam esse: ergo Deus vult necessario aliquid. - Antecedens probatur dupliciter, scilicet inductione, et ratione. Inductio fit in voluntate nostra, et in visu. Ratio affertur: quia de ratione potentiae est, ut in illud, scilicet proprium et primum obiectum, tendat. Consequentia autem probatur: quia bonitas divina est proprium et adaequatum obiectum voluntatis divinae.

Deinde probatur quoad secundam partem, sic. Ea quae sunt ad finem, non ex necessitate volumus volentes finem, nisi sitit talia, sine quibus finis esse non potest: sed alia a se vult Deus inquantum ordinantur ad divinam bonitatem ut finem, et sine eis potest divina bonitas esse: ergo aliaa se Deus non ex necessitate vult. Non ergo omnia ex necessitate absoluta vult. - Maior probatur, manifestaturque inductive in tribus exemplis: quorum prima duo spectant ad exceptionem, et tertium directe ad praeiacentem. Minor vero probatur: quia bonitas Dei ex se sola sic est perfecta, quod ex aliis nihil ei perfectionis accrescit.

Demum probatur conclusio quoad tertiam partem, sic. Voluntas Dei non potest mutari: ergo, supposito quod velit, non potest non velle: ergo necessitate suppositionis vult alia a se; quod erat probandum. Et sic probata est tota conclusio proposita.

II. Circa probationem primae partis conclusionis, adverte quod illa maxima, omnis potentia habet habitudinem necessariam ad proprium obiectum, non intelligitur quoad exercitium actus, sed quoad specificationem eius: idest, non sonat quod omnfs potentia necessario exercetur circa obiectum (cum experiamur potentias quandoque otiosas esse); sed quod, si exercetur, oportet quod circa proprium obiectum exerceatur. Hoc enim idem est ac si diceretur quod exercitus actus necessariam habet habitudinem ad proprium potentiae obiectum. Hoc autem est quod per illam maximam intenditur: et optime proposito deservit, in quo non quaeritur de exercitio actus, sed de specificatione exerciti actus. Non enim est quaesitum, an Deus velit, sed, an quidquid vult, necessario velit. Ubi manifeste patet quod de exercito actu, insinuato in ly quidquid vult, specificationem quaerit: an scilicet necessariam, aut non necessariam habitudinem ad volitum habeat. - De veritate autem inductionis, quoad utrumque introductorum, non est praesentis speculationis: an scilicet visus sic se habeat ad colorem, et voluntas nostra ad beatitudinem, Nihil enim ad propositum hoc refert: quoniam, si sic non se habent ad ista, habent se tamen sic ad propria obiecta, quaecumque sint illa. Exempla enim ponimus, ut discentes intelligant.

III. Circa probationem secundae partis, dubium occurrit: falsum namque videtur quod nihil perfectionis accrescat divinae bonitati ex aliordm volitione. Nam et in articulo praecedente, et in I Contra Gent., cap. rxxv, expressius habetur, quod ex hoc quod Deus vult suam perfectionem, vult alia. Igitur ex volitione aliorum pendet perfecte esse volitam essentiam divinam. Et si sic est, cum oporteat essentiam divinam esse perfectissime volitam a Deo, sequitur, ergo necessario alia sunt volita a Deo: cuius oppositum hic et ibi determinatur.

Nec potest dici ad hoc, quod praesens littera non dicit quod ex volitione aliorum nil perfectionis divinae bonitati accrescit: sed, ex ipsis aliis volitis nil perfectionis ei accrescit. Hoc enim puerile est. 'Tum quia sic processus litterae, de volitione inquirens aliorum, nullus esset. Tum quia obiectio militat contra ipsam volitionem, etiam si nunquam esset haec littera.

Nec potest, rursus, dici quod divinam bonitatem perfecte amari non pendet ex volitione aliorum; sed potius e converso, scilicet, quod volitio aliorum pendet ex hoc quod divina bonitas est perfecte volita. Quoniam, licet hoc sit verum, utibidem dicitur, non evaditur tamen a difficultate obiecta. Stante enim hoc, adhuc sequitur alia necessario esse volita a Deo. Quoniam divina bonitas necessario est ab eo non solum volita, sed perfecte volita: hoc autem necessario concomitatur aliorum volitio, ut dictum est: ergo.

IV. Ad hoc est dicendum, quod modus quo res est volita, est duplex: quidam intensivus, quidam extensivus. Et quod inter hos tantum differt, quod primus graduat perfectionem amoris: secundus autem non, sed extendit ipsum. Et si quandoque inveniatur scriptum quod secundus pertinet ad perfectionem, intelligendum est de perfectione extensiva, et non simpliciter. Unde, in proposito, divina bonitas necessario est perfectissime volita a Deo perfectione intensiva: quia est infinite amata, sicut est infinite amabilis. Sed non necessario est perfecte volita perfectione extensiva, sed libere. Amari autem sic, scilicet secundum condecentiam ad extra, seu ut diffundatur, participetur et multiplicetur secundum suam similitudinem, non - ad perfectionem intensivam, sed extensivam pertinet: et consequenter non cum necessario, sed cum libere convenientibus Deo, computandum est. Quia igitur divina bonitas libere est sic perfecte volita a Deo, ideo libere alia vult: et non e converso, Et ideo, proprie loquendo, nec ex aliis, nec ex aliorum volitione, aliquid perfectionis, etiam extensive, divinae bonitati accrescit: sed e converso, ex perfecta extensive volitione suae bonitatis, Deus esse et alias perfectiones vult aliis.

V. In responsione ad quintum et quartum, nota diligentissime doctrinam in I Contra Gent., cap. ,xxxrr, de contingentia ad utrumlibet dupliciter inventa, scilicet quandoque ex parte causae, et quandoque ex parte eius ad quod dicitur: et plene intelliges ea quae hic dicuntur brevissime.

Ex his autem quae hic dicuntur, et ibi explanantur, habes quam rudis et novus sermo sit Scoti, in I, dist. xxxix, voluntatem divinam primam causam contingentem appellantis. Fas quippe non est in divina voluntate contingentiam dicere. Sed, ut in littera dicitur, est in se necessaria, non necessariam habens habitudinem ad secundario volita: si necessarium aut contingens ei tribuendum est. Magis proprio enim vocabulo liberam illam dicere debemus, ut alibi s. Thomas docet: quoniam libertas media est inter necessitatem et contingentiam. llla enim impossibilitatem ai aliter se habendi, haec possibilitatem aliter se habendi successive, idest mutabiliter, ponit: libertas autem, absque mutabilitate aliter se haberi posse significat.

VI. In responsione ad sextum, adverte quod illa propositio, quaecumque Deus scit, de necessitate scit, si intelligatur de scientia simplicis intelligentiae, quae scilicet naturaliter praecedit actum voluntatis, verissima est: nec est in ea dubium. Et sic videtur intendere littera, quae de scientia aliorum, ut distinguitur contra voluntatem eorum, tractat in hoc argumento. De his enim verum est quod habent esse in Deo ex necessitate. - Si quis autem dictum hoc accipit de scitis a Deo omnibus qualitercumque, animadvertat quod complexiones contingentes, puta me nunc scribere, non sunt verae necessario, sed libere: et consequenter libere in Deo habent esse, et non ex necessitate. Ac per hoc, praedicta responsio in his non habet locum. Est tamen quidam necessitatis modus etiam in horum scientia apud Deum, qui non est in eorum volitione. Quoniam omne scibile, quam primum est scibile, oportet scitum esse a Deo: non autem omne volibile, quam primum est volibile, oportet esse a Deo volitum, ut patet. Et ratio diversitatis est, quia omne verum oportet esse in Deo, et consequenter cognitum: quia cognitum, secundum quod in cognoscente est, cognoscitur. Omne autem bonum non oportet esse aut fore in seipso: et consequenter non oportet esse volitum a Deo.

Ex hoc autem patet differentia supradicta inter diversa scita a Deo. Quia illa quae ex se sunt scibilia, absoluta necessitate cognoscuntur a Deo: illa vero quae sortiuntur veritatem, et consequenter scibilitatem, ex voluntate divina, supposita eorum veritate, necessario sciuntur. Nihil autem aliud a Deo, quantumcumque supponatur bonum, necessario est ab eo volitum, ut patet. Unde de scibilibus et amabilibus, formaliter loquendo, possunt verba litterae universaliter intelligi: ut scilicet omne scibile sit necessario scitum a Deo; non autem omne amabile est necessario volitum. Quia omne scibile habet necessario esse in Deo, quamvis quorundam scibilium scibilitas non sit necessaria: non autem omne amabile habet esse aut fore necessario.

Et bene notato, saneque intelligito verba litterae in redditione causae praefatae. Quoniam non intendit necessitatem simpliciter ab universo excludere, quam in II Contra Gent., cap. xxx, probat, sed necessitatem essendi: quoniam nullam rem esse est simpliciter necessarium, nisi Deum. Et hoc insinuant illa verba, ita quod sint per seipsa necessaria. Et simpliciter intendit quod necesse est omnia, vel omnia scibilia, habere esse in Deo.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - In corpore duo: primo, proponit conclusionem; secundo, probat conclusionem tripliciter.

Quoad primum, tria dicit. Primo, conclusionem responsivam quaesito affirmative, scilicet: Voluntas Dei est causa rerum. Secundo, quid hoc importat: scilicet, Deum agere per voluntatem, et non per naturae necessitatem. Tertio, quod quidam existimarunt Deum agere per naturae necessitatem.

II. Ubi adverte, quod agere per necessitatem naturae dupliciter potest intelligi. Primo, ut idem sonat quod agere naturaliter, eo modo quo agentia naturalia, II Physic., text. 49, et IX Metaphys., text. 3 et 10, distinguuntur contra agentia a proposito. Et sic agere naturaliter, est agere non quia agens vult hoc, dato etiam quod velit illud; sed est agere quia est tale; ut patet in generatione hominis; quamvis enim Socrates velit generare, non tamen generat quia vult, sed quia est talis dispositionis naturalis, etc. Secundo sumi potest, ut idem sonat quod agere non libere, eo modo quo dicimus quod non libere, sed necessitate naturali Deus vult se, et nos volumus bonum. Et quamvis utrumque de Deo existimatum sit, et quod agat non quia vult, quamvis volens, sed quia est talis naturae, ut in II Contra Gent., cap. xxur, dicitur; et quod agat quia intelligit et vult, naturali tamen necessitate tale intelligere et velle habens, ut ibidem, in cap. xxvr et xxvrr, tangitur: in praesenti tamen littera, primo modo sumitur agere per necessitatem naturae; ita quod intentio praesens est ostendere quod Deus agit quia vult, et non quia est.

Ex coniunctione autem conclusionis praecedentis articuli cum hac, sufficienter habetur solutio secundae quaestionis. Quia, si agit quia vult, ut hic ostenditur; et se tantum vult naturaliter, et cetera libere, ut ostensum est: ergo aget alia, quia illa vult libere.

III. Quoad secundum, probatur tripliciter intenta conclusio. Primo ex ordine agentium, sic. Tam natura quam intellectus agit propter finem: ergo agenti per naturam praedeterminatur finis et medium ab aliquo intellectu: ergo. agens per intellectum est prius agente per naturam: ergo Deus est agens per intellectum et voluntatem.

Antecedens probatur ex II Physic. Prima consequentia manifestatur exemplo sagittae. Secunda relinquitur per se nota, Tertia vero probatur: quia Deus est primum agens. — Nec te moveat quod prima consequentia sic leviter tacta est. Quia communis animi conceptio est, quod agere propter finem exigit finem cognosci, vel ab ipso tendente in finem, vel aliquo dirigente, ut in sagitta contingit: et quia constat naturam, ut sic, non cognoscere, ideo liquet quod oportet a cognoscente dirigi. - Inter agere quoque per intellectum et per voluntatem, nulla differentia est in proposito. Quoniam nec intellectus agit absque voluntate, quae est appetitus intellectivus: nec voluntas absque intellectu, quia bonum intellectum movet eam. Et ideo nullum vitium committitur, ex uno in aliud declinando.

IV. Secundo probatur ex ratione naturalis agentis, sic. Agens per naturam, agit quia est tale: ergo operatur uno modo: ergo unum effectum: ergo habet esse determinatum: ergo Deus non potest agere per naturam: ergo determinati effectus ab infinita illius bonitate procedunt, secundum determinationem intellectus et voluntatis.

Antecedens probatur ab effectu: quia quandiu est tale, non facit nisi tale. - Prima consequentia, cum secunda et tertia, relinquitur nota. Et prima quidem, cum secunda, procedit a priori. Tertia, propter quam antecedens cum prioribus est inductum, a posteriori infert prius, ut patet. Quarta vero primo probatur: quia esse divinum non est determinatum. Quod ex eo patet, quod continet in se totam essendi perfectionem. Secundo, manifestatur vis probationis, ducendo ad impossibile: si esse infinitum causaret naturaliter, causaret aliquid infinitum in essendo; hoc est impossibile; ergo. - Quinta autem consequentia ex vi distinctionis agentium patet.

V. Et adverte, quod ista ratio concludit quod Deus non potest naturaliter agere aliquem unum effectum per seipsum solum. Si quis autem poneret Deum solum nullam rem integraliter causare, sed, concausantibus aliis causis, ipsum dare esse effectibus; diceret quod proprius effectus divini esse infiniti est esse indeterminate secundum se, sed determinate tamen semper inventum propter secundas causas. Sed hoc a seipso discordat. Quoniam, si esse divinum est infinitum, oportet ab ipso praeemanasse esse omnium illarum causarum concausantium: quoniam omnem essendi modum ab infinito esse oportet provenire, Et si sic est, ergo concedere oportet quod Deus aliquem effectum per seipsum solum integraliter producere potest. Ergo non per necessitatem naturae, nisi dari possit effectus infiniti esse, ut in littera dicitur. Stat ergo ratio.

VI. Tertio probatur ex habitudine effectuum ad causam, sic. Effectus praeexistunt in causa secundum modum causae: ergo effectus praeexistunt in Deo secundum modum intelligibilem: ergo procedunt ab eo secundum modum intelligibilem: ergo per modum voluntatis: ergo voluntas Dei est causa rerum.

Prima consequentia probatur: quia esse Dei est eius intelligere. Secunda probatur: quia effectus procedunt a causa secundum modum quo praeexistunt in causa. Quod probatur: quia omne agens agit sibi simile, Tertia consequentia probatur: quia inclinatio ad agendum id quod per intellectum conceptum est, voluntatis est, Ultima est per se nota.

VII. Circa propositionem assumptam in probatione secundae consequentiae, dubium occurrit, Quia aut est falsa, aut dissonat a sua probatione: utrumque est inconveniens: ergo. Propositio enim litterae est ista, effectus procedunt a causa secundum quod praeexistunt in ea: et probatio eius subditur, quia omne agens agit sibi simile. Tunc sic. Aut propositio intendit de modo effectus procedentis, aut de modo procedendi. Si intendit quod effectus procedens a causa habet modum essendi similem modo quo praeexistit in causa, probatio quidem est consona, ut patet: sed ipsa est falsissima (quoniam domus procedens ab artifice, non assimilatur domui in mente, in modo essendi); nec sequitur ex illa maxima, quae intelligitur quantum ad formam qua agit. - Si autem intendit de modo procedendi, scilicet, quod effectus a causa procedit illo vel simili modo quo praexistit in ea, tunc probatio non est ad propositum: quia, ut diximus, intelligitur quoad formam qua agens agit, et non quoad modum quo forma est in eo. Et nihilominus habet multas instantias, Quoniam domus habet esse intelligibile in agente, procedit tamen ab eo sensibiliter: et calor habet esse incorruptibile et universale in luce solis, procedit tamen corruptibiliter et particulariter. Undique igitur ambiguitas est.

VIII. Ad hoc dicitur, quod illa maxima, omne agens agit sibi simile, quamvis universaliter non verificetur nisi quoad formam, non tamen est arctanda ad formam: sed est intelligenda cum ly quantum potest. Videmus enim quod, si fuerit activum univocum vehementis virtutis, quod facit sibi simile, non solum quoad formam, sed quoad individuales conditiones: mas enim fortis generat marem, et iracundus iracundum, ut in VII dicitur Erhic.

In modo igitur quo effectus procedit a causa, consideranda sunt duo: primo, modus processionis tenens se ex parte causae; et secundo, modus eiusdem tenens se ex parte effectus. Si enim attendimus ad modum procedendi ex parte causae, universaliter verificatur quod processio est similis modo existendi in causa: quia est illius modus prius effectus in genere causae efficientis. Ita quod, sicut forma procedens est a forma in causa, et propterea similis illi; ita modus procedendi, ex parte causae, est a modo praeexistendi in causa, et consequenter similis illi: quia omne agens agit sibi simile. Et sic patet quomodo illa propositio assumpta et est vera de modo procedendi, et optime probatur per illam maximam. - Sed si attendamus modum procedendi ex parte effectus, sic propositio assumpta, ut dictum est, non universaliter verificatur. Nec ad hoc est inducta sua probatio, neque ipsa: quoniam modus iste, proprie loquendo, magis est modus participandi vel suscipiendi causam, quam procedendi ab ea.

Et ideo instantiae allatae non militant contra intentum: quoniam de modo participandi loquuntur ex parte effectus; littera autem loquitur de modo procedendi a causa, ex parte ipsius causae. Domus enim procedit ab arte intelligibiliter, quoniam a proaeresi, ut dicitur IX Metaphys.; quamvis in materia sensibiliter suscipiatur, ac per organa fiat. Effectus quoque corporum caelestium, ex parte eorum procedunt incorruptibiliter et universaliter, iuxta modum formarum quibus agunt; procedunt enim per actiones eorum aeternas, et commensuratas eis: quamvis participatio eorum apud sphaeram generabilium, etc., sit corruptionis et dearticulationis plena; quia passio non aequatur actioni.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS intelligendus, ut sonat, de vera causa. — In cordone una conclusio, responsiva quaesito negative: Voluntatis divinae nulla est causa. - Haec conclusio probatur, manifestatur ;' et salvatur simul id quod difficultatem in hac re facit, scilicet: Deus vult alia propter finem.

Probatio est. Voluntas eodem actu volens finem et ea quae sunt ad finem, non habet volitionem causatam: ergo voluntas divina non habet causam. — Antecedens probatur: quia idem non est causa sui ipsius. Et manifestatur ab opposito, scilicet, quando alio actu volumus finem, et alio ea quae sunt ad finem. Consequentia vero probatur: quia voluntas divina uno actu vult omnia in sua bonitate.

Manifestatio vero consistit in proportionali similitudine inter intellectum et voluntatem, quoad modum habendi vel non habendi causam. Habendi quidem: quia intellectus alio actu intelligens principia et conclusiones, habet scientiam causatam. Non habendi vero: quia intellectus eodem actu principia et conclusiones intelligens, non habet conclusionum scientiam causatam ex principiis; eadem ratione, quia scilicet idem non est causa sui ipsius.

Id autem quod difficultatem ingerit, scilicet quod Deus vult alia propter finem, salvatur primo, distinguendo quod aliud est velle alia propter finem, et aliud est velle alia esse propter finem: et quod hoc secundum est verum, non autem primum. Secundo, aperiendo hoc ex inchoata proportionalitate. Quia intellectus intelligens uno actu conclusiones et principia, non intelligit conclusiones ex principiis, tamen intelligit conclusiones esse ex principiis: et proportionaliter est in voluntate. - Causa autem totius proportionalitatis huius in littera tangitur, cum dicitur, quia voluntas sequitur intellectum.

II. Ad evidentiam eorum quae hic dicuntur, et in responsione ad tertium, adverte has quatuor propositiones. Prima est, hoc est propter hoc; secunda, Deus vult hoc esse propter hoc; tertia, hoc est volitum a Deo, propter hoc aliud volitum ab eodem; quarta, Deus vult hoc, quia vult illud aliud. Inter has autem manifesta est differentia. Quoniam prima de rebus absolute loquitur: secunda autem de eisdem, ut volitis simplici voluntate a Deo: tertia autem et quarta causalitatem unius volitionis respectu alterius includere videntur. Et quantum ex hac littera apparet, negandae videntur istae duae ultimae, cum expresse dicitur quod Deus non propter hoc vult hoc.

III. Verum, si diligentius consideremus intentionem Au- ctoris, et responsionem ad tertium, cum doctrina tradita in I Contra Gent., cap. rxxxvr, Lxxxvir, quoad rem quidem, dicendum est quod actus voluntatis divinae attingens hoc volitum, puta universum vel hominem, ex parte actus caret causa, non solum ut tale ens est, sed etiam ut attingens tale volitum: ita quod attingentia velle divini respectu universi, ex parte actus non causatur ex attingentia velle divini respectu bonitatis suae. Et hoc intendit cum dicit quod Deus non propter hoc vult hoc. Idem tamen actus ex parte voliti habet causam, ita quod attingentia passiva unius causatur ex attingentia passiva alterius; idest, esse volitum unius causatur ex esse volito alterius. Ita quod non solum hominem esse causatur in genere causae finalis ex universi perfectione: sed etiam hominem esse volitum a Deo, causatur ex hoc quod universum est volitum a Deo.

Et si instetur a passiva ad activam, volitum causatur a volito, ergo velle causatur a velle: negandus est processus. Vel distinguendum est, quod processus talis tenet, quando passivum aequatur activo: quando autem actio excedit passionem, ita quod actio est una, passiones sunt multae, stat passionem causari ex passione, absque hoc quod actio causetur. Et merito: quia causare et causari diversitatem exigunt; et propterea unitas actionis attingentis tot passa, causalitatem a se excludit; multiplicatio autem passionum iuxta numerum passorum, causalitatem unius ab altera non excludit..

IV. Quoad propositiones vero, dicendum videtur quod non solum primae. duae, sed etiam tertia bene sonat, Quoniam non ponit dependentiam volitionis ex parte actus, sed ex parte voliti: et expresse in loco allegato dicitur, quod unum volitum a Deo est causa alteri quod cadat sub ordine voluntatis divinae. Quarta autem, quoniam dependentiam significat ex parte actus, concedenda seu in usum deducenda non est: sed pie exponenda, et ex parte voliti interpretanda, si alicubi invenitur.

V. Hinc quoque habes differentiam inter secundum argumentum et tertium, in littera. Secundum enim loquitur de causis rerum volitarum absolute: tertium vero de causis rerum in ordine ad voluntatem divinam, ex parte tamen voliti. Verbi gratia, primum. intendit quod non sit quaerendum quare homo habet manus: secundum vero, quod non sit quaerendum quare Deus voluit hominem habere manus, Et illud quidem spectat ad primam propositionem: hoc ad tertiam, proprie loquendo. - Et sic intelliges responsiones.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, nota duo. Primo, quod voluntas sumitur hic non ehe velleitate, sed pro velle simpliciter. - Secundo, quod aliud est quaerere, utrum omne quod fit, Deus velit: et aliud, utrum omne quod Deus vult, fiat. Hic non quaeritur primum, sed secundum: quoniam hoc solum importat titulus. De primo autem in articulo 9 erit sermo.

II. In corpore una conclusio, responsiva quaesito affirmative: Necesse est voluntatem Dei semper impleri. — Probatur sic. In formis sic est, quod a forma universali nihil potest deficere, quamvis aliquid possit deficere ab aliqua forma particulari: ergo hoc idem oportet esse in causis agentibus, quod extra ordinem agentis simpliciter universalis, sub quo omnes causae particulares comprehenduntur, nihil fieri potest; quamvis extra ordinem alicuius agentis particularis, aliquid fiat: ergo impossibile est quod divina voluntas suum effectum non consequatur: oportet igitur ipsam semper impleri.

Antecedens declaratur in praedicatis essentialiter ordinatis: quoniam ibi manifesta est universalitas formarum. - Prima vero consequentia probatur: quia effectus conformatur agenti secundum suam formam -. Secunda vero consequentia probatur: quia voluntas Dei est universalis causa. omnium rerum. v

Praeter has autem probationes, primum consequens, quod est proprium fundamentum huius conclusionis, confirmatur et manifestatur. Confirmatur quidem ex ratione deficiendi ab intento effectu: quia scilicet est concursus alterius causae, non contentae, ut sic, sub illa. Manifestatur autem in effectibus stellarum et primi caeli. - Secundum quoque consequens, quod est ipsa conclusio, manifestatur ex peccatore, in quo videtur non impleri divinam voluntatem. Et omnia clara sunt in littera.

III. Circa hunc processum nota quatuor. Primo, quod defectus de quo est sermo in littera, non sumitur hic negative, sed contrarie: quoniam in utroque genere causae, potest defectus negative ab universalissima causa inveniri. Caecitas enim non est ens: nec tamen est enti contraria, sed tali enti, puta visui. Et peccator peccando deficit a divina voluntate negative (non enim agit quod Deus vult): non tamen contrarie, ut patebit.

Secundo, quod eadem ratio est quoad causas agentes et formales, quoad hoc expressum, idest universalem extensionem: et non oportet quoad cetera., Hoc enim sequitur ex illa maxima, effectus conformatur agenti secundum formam: manifeste namque hinc sequitur, quod extensio formae et agentis proportionaliter se habet.

Tertio, quod notanter in littera dicitur, peccator recedere videtur a divina voluntate. Quoniam simpliciter non agit peccans contra voluntatem Dei consequentem: ut patet ex eo quod Deus vult permittere hunc nunc, sic, etc., peccare. Sed agit pro tanto contra divinam voluntatem, quia contra antecedentem eius voluntatem agit; et quia non volitum a Deo voluntate consequente, agit; et quia contra praecepta ac prohibitiones eius (quod dicitur in littera agere contra unum ordinem voluntatis eius) facit; et quia digna odio voluntatis divinae perpetrat.

Quarto, quod ea quae hic dicuntur de impedimento causarum agentium, intelligenda sunt formaliter, infra ordinem causarum effectivarum ut sic: quoniam si considerarentur impedimenta materiae ut sic, aliter forte diceretur. Sed de his inferius erit sermo diffusus, cum de guber- ;: natione rerum loquemur. Nunc haec sat.sunt: quoniam voluntas divina adeo universalis est causa, ut etiam omnis materiae conditiones eidem subsint.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est. - In corpore est unica conclusio, reqe canis quaesito affirmative: Voluntas Dei est omnino immutabilis.

Probatur. Voluntas est boni: ergo dupliciter tantum potest incipere velle, scilicet, quia incipit vel esse, vel cognosci sibi bonum: ergo non potest incipere velle absque praesupposita mutatione intellectus, vel dispositionis substantiae propriae: ergo non est mutabilis absque aliqua harum mutationum: ergo voluntas Dei est immutabilis omnino.

Prima consequentia aliter non probatur: ipsum tamen consequens declaratur, quoad utramque partem, ex calefieri et consilio. - Secunda est per se nota. — Tertia autem ex differentia inter mutare voluntatem et velle mutationem, manifestatur, - Quarta demum probatur: quia tam substantia quam scientia Dei est omnino immutabilis.

II. Circa has consequentias duo nota. Primo, quod antecedens, tanquam vulgata propositio, est diminute scriptum: subintelligi enim oportet ly imtellecti. Et tunc manifeste patet primam consequentiam non egere probatione: quoniam, si velle est tantum respectu boni intellecti, oportet quod nova volitio sit aut ex novitate boni, aut ex novitate intellectionis. — Secundo, quod tertia consequentia in littera non habetur in se, sed in sua tantum probatione: sed ad claritatem maiorem expressimus illam.

III. Circa primam consequentiam dubium occurrit, propter ly sibi in consequente positum. Videtur enim quod illa particula falsificet consequens; et non sequatur ex antecedente. Falsum quidem reddit consequens: quia potest aliquis incipere velle, quia incipit esse vel cognosci bonum alteri, ut manifeste patet in amore amicitiae. Quod non sequatur vero ex antecedente, clare liquet: quoniam bonum alterius sub bono clauditur intellecto.

IV. Ad hoc dicitur quod, ut patet VIII Ethic., amabile quidem bonum, unicuique autem proprium. Et propterea voluntas primo est boni proprii, secundario autem est boni alieni. Unde et ibidem dicitur quod amicabilia quae sunt ad alios, venerunt ex amicabilibus quae sunt ad se. Propter quod, consequentia ista, si de bono per se primo volito, seu. volibili, intelligatur, est optima formaliter. Si autem de bono universaliter intelligitur, ut antecedens sonat, consequentia tenet etiam formaliter: et fundatur super hoc, quod mutabilitas seu novitas volitionis circa aliena, oritur ex mutabilitate amoris proprii; et immutabilitas circa aliena, ex immutabilitate circa propria. Et hoc rationabiliter: quia amor aliorum oritur ex proprio. Ex hoc enim patet quod in consequente alienus amor, etsi non formaliter, virtualiter tamen est inclusus: et consequenter incipere velle quia incipit esse vel cognosci bonum alteri, non est alia ratio seu alius modus incipiendi velle, ab his qui in consequente sunt expressi.

Et sic cessat et obiectio falsitatis, quia illi alii modi non ponunt in numerum cum istis, nec excluduntur, sed clauduntur in his virtualiter: et obiectio consequentiae, quia, ut dictum est, infertur novitas volitionis respectu boni universaliter, quamvis difformiter; quia respectu proprii, formaliter, respectu alieni, virtualiter.

Fecit autem hoc Auctor, non tantum brevitatis gratia; sed ea potius ratione motus, quia de voluntate divina loquebatur, de qua perspicuum ex dictis erat, quod alia non vult nisi bonitatem propriam volendo, ita quod ipsa sola est ei volendi causa. Et sic, in materia de qua est quaestio, sat fuit universalem maiorem de proprio bono assumere, verissimam formaliter: minor enim iam probata est, scilicet, Deus quidquid vult, bonitatem propriam volendo vult.

V. In responsione ad quartum, diligenter adverte quod intentio eius est negare in Dei voluntate potentiam ad opposita: quoniam in ea nulla omnino est potentia, sed est velle eius aut necessarium simpliciter, ut velle se; aut ne- cessarium immutabiliter, ut velle alia. Et huc tendunt manifeste verba litterae in responsione, ex negatione necessarii absolute, eligendo necessarium immutabiliter: quasi dixisset quod ex negatione necessarii absolute non sequitur potentia, seu possibile secundum. aliquam potentiam; sed stat quod. ponatur necessarium immutabiliter. Non enim ,. cum dicitur, Deus potest velle hoc aut oppositum, ly potest denotat possibile secundum aliquam potentiam; sed pos- sibile ex habitudine terminorum, ut expresse habes in I Contra Gentiles, cap. rxxxi.

Et propterea imaginatio Scotica, in I, dist. xxxix, qu. r, de potentia priore naturaliter actu absque mutabilitate, quam in voluntate divina fingit, voluntaria est: omnis enim potentia contradictionis est cum mutabilitate aliqua, ut IX Metaphys. habetur, et argumentum hoc in littera factum convincit.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, nota duo. Primo, quod hic est sermo de necessitate absoluta, qua quaedam partes universi dicuntur necessaria, ut corpora caelestia et intelligentiae; quaedam vero contingentia, ut fortuita et casualia et libera, - Secundo, quod aliud est quaerere, utrum omnia sint necessaria; et aliud est quaerere, utrum omnibus volitis a Deo, imponatur necessitas. Primum enim non est praesentis negotii: quoniam non est hic consideratio de universo aut partibus eius, sed de divina voluntate. Secundum autem importat an, ex hoc quod aliquid est volitum a Deo, sequatur illud esse in se necessarium absolute. Et hoc hic quaeritur: nil enim aliud ad hunc spectat tractatum, nisi quid ex divina volitione res volitae sortiuntur. Hic est ergo sensus tituli.

II. In corpore tria facit: primo, ponit conclusionem responsivam quaesito; secundo, tractat, circa rationem illius conclusionis, quandam opinionem; tertio, assignat ipse veram rationem conclusionis.

III. Quoad primum, conclusio responsiva clare patet in littera: Divina voluntas quibusdam volitis a se necessitatem imponit, et quibusdam non.

IV. Quoad secundum, duo facit. Primo, recitat opinionem, scilicet, quod quidam putarunt rationem huius esse disparitatem mediorum agentium: quia scilicet quaedam agit per causas medias necessarias, et quaedam per causas contingentes,

V. Deinde reprehendit hanc opinionem dupliciter. Primo sic, Divina voluntas est causa prima non impedibilis ob defectum cuiuscumque causae secundae: ergo divina voluntas non hábet effectum contingentem propter causam secundam. Et probatur consequentia: quia effectus primae causae est contingens propter causam secundam, ex eo quod impeditur effectus primae causae per defectum secundae; ut patet de sole et planta, respectu perficiendi fructus, — Secundo, ducendo ad inconveniens, sic. Distinctio necessarii a contingente refertur tantum in causas secundas: ergo est praeter intentionem et voluntatem divinam: quod est inconveniens.

V. Circa primam rationem dubium est: eo quod prima propositio, supra quam tota fundatur ratio, falsa videtur. Non enim distinguit inter modificari et impediri. Effectus enim contingens propter contingentiam secundae causae, non provenit ex impeditione semper primae causae; sed quandoque ex modificatione primae causae in secunda. Et sic videtur intellexisse opinio illa, quod, quia divina voluntas modificatur in causa contingente, ideo habet effectus contingentes.

Circa secundam quoque rationem, duplex dubitandi ratio occurrit. Tum quia antecedens recedit a quaesito, ut in titulo declaratum est: loquitur enim de distinctione inter necessarium et contingens absolute. Tum quia consequentia nihil valet. Dato enim quod contingentia esset propter causas secundas, stat contingentiam esse volitam a Deo: quoniam ab eo sunt volitae, propter perfectionem universi, ipsae causae contingentes, et consequenter effectus earum. Et sic undique ruere videntur rationes ambae.

Circa ipsam opinionis reprehensionem etiam, dubium occurrit: quoniam irrationabiliter reprehendi videtur. Quia, dato quod sit aliqua alia altior causa contingentiae, ipsa tamen natura causarum secundarum defectibilium, seu liberarum, propria contingentiae cáusa est: ac per hoc, reprehensioni non debuit esse locus, quando effectui propria est reddita causa, quamvis non omnis.

VI. Ad evidentiam horum, sciendum est quod, quamvis, ut in titulo dictum est, alia quaestio formaliter sit de causa contingentiae, et alia de causa contingentiae volitae a Deo; quia tamen voluntas divina unumquodque vult esse propter suam causam, in quocumque genere causae, coincidunt ambae quaestiones quoad materiam. Et propterea non extra propositum, imo ad hoc necessarium est de causa contingentiae disserere. Et revera nihil aliud in dubium vertitur hic, nisi quae sit prima propria radix contingentiae: et hoc in genere causae efficientis. - Nec descendit sermo praesens ad contingentiam talem vel talem; sed contingentiae absolute propriam ac primam radicem quaerit: an scilicet sit aliqua. conditio causarum secundarum; an sit aliqua conditio ipsius divinae voluntatis, quae est prima omnium causa.

VII. Et opinio quidem in littera recitata ac reprehensa, credit radicem huiusmodi esse conditionem secundae causae; idest defectibilitatem, seu possibilitatem contradictionis, in causis secundis inventam. Quod ut melius intelligatur, sciendum est quod instrumentum defectivum dupliciter contingit concurrere ad artis opus: uno modo, ut defectus non sit electus ab artifice, sed sit consequens instrumentum electum, ex necessitate materiae; secundo modo, ut defectus ipse sit electus ab artifice. Verbi gratia, scriptor dupliciter potest uti malo calamo: primo, quia statuit se uti omni genere calami; secundo, quia statuit se facturum malas litteras. In primo casu, cum scriptor, utens calamo lapideo, malas format litteras, advertenda sunt duo. Primo, quod tam malitia calami, quam malitia litterarum, non cadit sub electione scriptoris, sed consequitur malitia ex necessitate materiae: non enim ipse malum elegit calamum, sed, quia omne genus calami elegit, ex necessitate lapideae materiae defectus in calamo resultavit. Et propterea deformitas litterarum reducitur, ut in propriam et primam radicem, in ipsam conditionem calami; et non in scriptorem, qui, si idoneo uteretur calamo, bonas litteras faceret. Et sic conditio calami est impeditiva virtutis scriptoris, modificatae per calamum. In secundo vero casu, deformitas litterarum, cum defectu calami, sub electione cadit scriptoris: imo ex hoc ipso malum calamum elegit, ut malas litteras formet, quatenus instrumentum habeat conforme malo effectui intento. Et sic virtus scriptoris modificatur quidem in calamo malo, sed non impeditur: imo defectus ipse calami obsequitur eidem, quoniam electus est ad modificationem virtutis suae, ut suaviter intentum defectuosum effectum attingat.

VIII. Tenet igitur, ad propositum applicando, recitata opinio, quod Deus gloriosus, quia omni genere causarum secundarum uti statuerit, et infra latitudinem causarum secundarum inveniuntur quaedam defectivae, vel ad utrumlibet, propterea sequatur contingentia. Et sic intellecta, opinio haec optime reprehensa est. Est enim reprehensibilis (ut in littera dicitur, ob modestiam Auctoris), quia insufficienter causam reddit contingentiae. Imo, ut in fine corporis huius articuli tangitur, et ex dictis iam patere potest, propriam causam contingentiae non reddidit: quoniam, dum conditionem secundae causae propriam radicem dixit, primae causae, in qua est vera radix, locum non reliquit, ut in exemplo dato apparet. - Et per hoc patet solutio tertiae dubitationis.

IX. Reprehensa quoque rationabiliter utroque est medio. Quoniam virtutem primae causae modificari in secunda, etsi contingat dupliciter, scilicet cum impedimento et sine impedimento eius, ut in exemplo dato manifestum est (utrobique enim virtus scriptoris malo modificata est calamo); semper tamen, quando defectus in effectu reducitur in conditionem causae secundae tanquam in primam radicem, oportet quod conditio causae secundae sit impediens, et non solum modificans primae efficaciam. Et quia sic opinio illa tenet, ideo prima ratio efficax contra ipsam est. Et sic prima dubitatio clarificata est.

Ad ea autem quae in secunda dubitatione allata sunt, ex eodem fundamento patet responsio. Non enim recessum est a proposito: quia quaestiones, ut iam diximus, quoad materiam coincidunt. Neque sub directa voluntate divina caderet contingentia: sed esset in universo ex necessitate materiae, idest ex necessitate naturarum causarum secundarum, ut in exemplo dato apparet. Hoc autem est valde inconveniens: quoniam contingentia est de primis partibus entis, et invenitur in naturis pure sensibilium, et in nàáturis pure intellectualium, et in natura media inter utfatique, puta humana.

X. Quoad tertium, tria facit. Primo, reddit causam veram propositae conclusionis, dicens quod est efficacia divinae voluntatis.

Secundo, manifestat hoc, sic. Effectus consequitur causam efficacem, non tantum secundum id quod fit, sed etiam secundum modum essendi vel fiendi: ergo ea quae Deus vult fieri, sortiuntur a voluntate sua non solum quod fiant, sed etiam modum quo vult quod sint et fiant: ergo quaedam ab ea habent quod fiant necessario, et quaedam contingenter: ergo ex hoc quibusdam effectibus adaptavit causas necessarias, et quibusdam contingentes. Non imponit ergo omnibus volitis necessitatem divina voluntas, quia tantae efficaciae est, ut fiant res etiam quo modo vult. - Antecedens manifestatur in littera in generatione filii, quoad similitudinem accidentium. Prima vero consequentia probatur: quia voluntas Dei est efficacissima causa. Secunda autem: quia Deus vult contingentiam et necessitatem. Quod probatur ex causa finali propria, scilicet ex perfectione universi. Tertia autem manifestatur: quia contingentia praeexigunt causas contingentes, et necessaria necessarias, ut proximas et conformes sibi causas; aliter enim non essent omnia disposita suaviter. Ultima autem patet de primo ad ultimum.

Tertio, ex determinatione iam facta, redit ad reprehendendum praerecitatam opiniónem, dicens quod est totum oppositum eius quod illa dixerat. Quoniam ex hoc sequitur quod ideo Deus voluit causas contingentes, quia voluit contingentiam in universo: et non e converso, quia causae contingentes sunt volitae, ideo consecutive volita est contingentia. Et haec quidem iam in exemplis supra positis explanata sunt. - Ad pleniorem tamen determinationis huius intelligentiam, scire debent novitii quod aliud est velle aliquid, et aliud est facere illud, ut in nobis experimur: et propterea in illa voluntate quae non solum est voluntas, sed efficax causa, quamvis respectu causabilis idem sit velle et facere, ex velle tamen discurri conceditur ad facere. Et sic in littera, quia Deus vult res et modos essendi ac fiendi rerum, ad efficere proceditur; ut scilicet, quia illud velle efficacissimum est, et res et modi voliti fiunt.

XI. Circa istam materiam, quoniam hic est proprius locus, iterum sciendum est quod, post haec scripta divi Thomae, nova surrexit opinio de prima radice contingentiae, posita a Scoto in I Sent., dist. rt, qu. r, et dist. vr, qu. v, et dist. xxxix, qu. 1. Credit enim quod prima radix contingentiae sit quidem conditio divinae voluntatis, et in hoc concordat nobiscum: sed nos dicimus quod illa conditio est summa efficacia illius; ipse autem dicit quod est contingentia illius. Et quantum ad propositum spectat, nomine contingentiae in divina voluntate, intendit libertatem illius: ita quod imaginatur quod, quia Deus libere ' vult et causat, ideo est contingentia in universo. Adeoque huic sententiae inhaeret, ut dicat nihil posse evenire contingenter, si Deus omnipotens libere non causaret. Dixitque Aristotelem, cum ceteris philosophis, contradictoria concessisse, cum aliquid contingenter fieri asseruerunt, et tamen Deum agere de necessitate putaverunt. Affert autem complura, tum ad probationem, tum ad defensionem suae positionis. Verum, quia quaedam spectant ad contingentiam talium, idest rerum subditarum corporibus caelestibus; et de his erit sermo proprius, cum de gubernatione rerum inferius agetur; ideo illa tantum hic afferenda censui, quae contingentiam absolute respiciunt. Afferam ergo primo rationes suas; deinde dicam quid mihi de hac 20H videtur; tertio, respondebitur rationibus eius

XII. Prima ratio, et potissima, quae movit Scotum, est haec. Causa movens inquantum mota, si necessario movetur, necessario movet: sed omnis causa secunda est movens inquantum mota a prima: ergo, si necessario movetur, necessario movet. Igitur, si prima causa non contingenter causat, nihil in universo contingenter fit. Et sic contingentia in universo est ex hoc, quod Deus contingenter vult et causat. - Et probatur minor: quia nulla causa secunda agit aliquid nisi in virtute primae.

Secunda ratio est, Prima causa prius naturaliter respicit effectum, quam quaecumque alia causa: ergo, si necessario causat, omnis effectus in illo priori habet necessariam ha- bitudinem ad ipsam: ergo nullus effectus fit contingenter. Et probatur secunda sequela: quia impossibile est quod idem effectus habeat habitudinem contingentis et necessarii, respectu tam eiusdem quam diversarum causarum.

XIII. Videtur autem mihi hanc opinionem et in se, et in suis fundamentis, esse falsam. Primo, quia ex ipsa sequitur hanc partem -universi non esse a Deo ut ab agente a proposito: quod est et contra theologos, et contra philosophos. - Et probatur sequela sic. Effectum agentis a proposito, ut sic, oportet esse electum ab eo, ut patet IX Metaphys., ubi potentia rationalis a proaeresi determinari ad agendum n dicitur: sed si contingentia oritur ex modo volendi ipsius Dei, ipsa non est electa, sed consequens modum eligendi: ergo ipsa non est effectus Dei ut agentis a proposito. Et sic contingentia est in universo praeter intentionem Dei, utpote consequens modum volendi eius, non volitionem ipsam.

Secundo, quia, dato quod divina voluntas non libere, sed naturali necessitate vellet et causaret, salva tamen efficaciae suae virtute, hoc universum quale nunc est, adhuc contingentia salvaretur: tum quia essent causae defectibiles; tum quia essent agentia libera, puta homines. - Et hoc evidentius apparet, si fingamus mundum non esse a Deo, sed quasi ex se. Tunc enim manifeste apparet quod, ex hoc ipso quod non omnis effectus habet per se Feuiámy aliquid contingenter evenit, ut patet VI Metaphys..

XIV. Ad primam autem rationem Scoti, multipliciter responderi potest. Primo, distinguendo ly mota, seu ly movetur. Dupliciter enim contingit secundam causam moveri a prima: uno modo, motione praevia propriae actioni, sicut baculus movet lapidem motus a manu; alio modo, motione cooperativa intrinsece propriae actioni. Et quidquid sit de maiore in primo sensu, in secundo tamen est falsa; in quo tantum verificatur minor. Non enim oportet, cum aliquis vult aliquid, seu cum sol illuminat, primam causam praevia motione cooperari: sed sufficit, et exigitur, eam intrinsece cooperari tali electioni, vel illuminationi, Et hoc, quia cooperatio in unoquoque est secundum naturam uniuscuiusque: sic enim disponit omnia suaviter. Unde, sive necessario sive libere cooperetur Deus, nihil minus creata voluntas libere utitur illa cooperatione.

Secundo, distinguendo ly inquantum mota. Quoniam potest denotare causam praecisam; et potest denotare concausam. Et si quidem denotet causam praecisam, minor est falsa: non enim causa secunda movet ob hoc praecise, quia movetur, sed etiam ex virtute propria. Si autem denotet concausam, maior est falsa: quoniam stat causam secundam necessario moveri a prima, et cum hoc, ipsum moveri modificari ex natura causae secundae. Et sic movere causae secundae provenit non ex moveri tantum, sed ex moveri et modo proprio ipsius causae secundae. Ex tali autem modo consurgere potest, quod non necessario movet; ut patet in causis defectibilibus. - Illa autem propositio adiuncta, scilicet, causa secunda nihil agit. nisi in virtute primae, non iuvat. Quoniam non est sensus quod causa secunda nullam virtutem habeat nisi primae: sed quod ipsa secunda nullum effectum producit, nisi virtute primae concurrente, et coniungente virtutem secundae suo effectui: quoniam prima omnia attingit immediate immediatione virtutis, ut in qu. vni declaratum est.

XV. Ad secundam vero rationem dicitur, quod prima consequentia nihil valet. Quoniam prima causa non attingit effectum secundae causae in seipsa, sed modificata cooperatione sua, iuxta modum ipsius causae secundae. Et propterea effectus secundae causae in nullo priori haberet necessariam habitudinem ad primam; sed solam ex se contingenter fieri habitudinem haberet. Illa enim propositio assumpta non est sic intelligenda, quasi sit aliqua duratio naturae, in cuius primo instanti causa prima respiciat effectum, et in secundo causa secunda: puerilis enim hic est sensus; ex quo tamen consequentia processisse videtur. Sed est intelligenda quoad independentiam et intimitatem: attingit enim prima causa effectum secundae et independentius et intimius quam secunda, ut patet in principio libri de Causis: et propterea dicitur respicere prius. Ex Prop.i. hoc autem sensu, nihil consequentiam valere patet.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, adverte duo. Primo, quod voluntas hic non suLiner ut se extendit ad velle et non velle, eo modo quo videre se extendit ad videre et non videre, dum visu percipimus tenebras: constat enim bonum et malum opponi, et ad voluntatem spectare per velle aut non velle. Nec rursus sumitur velle, ut se extendit ad velle et nolle: quoniam constat Deum multa mala nolle, quaecumque scilicet non permittit suos electos incurrere. Sed sumitur velle proprie pro actu positivo per modum acceptantis: nolle enim significat actum positivum, sed per modum repellentis. Et quod sic sumatur hic voluntas, patet ex ratione quae in littera ponitur ad probandam conclusionem responsivam: in hoc enim solo sensu probatur. — Secundo, quod malum est privatio boni debiti: oportet enim omnes has conditiones habere negationem, si mali rationem habet. Malum vero poenae, praeter hoc, includit rationem involuntarii: culpae autem, voluntarii. Hic autem quaeritur de malo in communi: respondebitur autem distincte.

II. In corpore, una est conclusio responsiva quaesito, habens tamen plures partes: Deus nullo modo vult malum culpae; vult tamen per accidens malum naturalis defectus, et malum poenae. - Probatur. Malum bono opponitur: ergo impossibile est malum appeti, nisi coniunctum bono magis appetito, quam alterum bonum privatum per malum. Ergo impossibile est malum culpae esse volitum a Deo: possibile tamen est malum tam naturalis defectus, quam poenae, esse a Deo volitum.

Prima consequentia probatur: quia ratio boni est ratio appetibilis. Et quoad primam partem, declaratur atque manifestatur in omni genere appetitus, scilicet naturalis, animalis et intellectualis; in actione naturali, et appetitu leonis, et voluntate fornicatoris..Quoad secundam autem partem, probatur: quia omne malum coniunctum alicui bono, est privatio alterius. — Secunda autem consequentia, quoad primam partem, probatur: quia nihil est magis volitum a Deo quam bonum suum, cui malum culpae opponitur. Quoad secundam, manifestatur: quia Deus vult unum bonum magis alio. Et in poenalibus quidem, magis vult iustitiam quam bonum poena privatum: in naturalibus quoque, magis vult ordinem naturae, quam vitam huius agni comesti a lupo.

III. Circa probationem secundae consequentiae, adverte quod in littera non dicitur quod malum culpae privat bono divino, sed quod privat ordine ad ipsum. Et propter hoc, dubium oritur: quia nihil videtur valere illa ratio. Omne enim malum privat aliquo ordine ad bonitatem divinam: quoniam omnis ordo ad eam est, sicut ad ultimum finem et primum fontem, etc, Ergo ex hoc, quod malum culpae privat ordine ad bonum divinum, non sequitur quod non possit esse volitum a Deo per accidens. Et si de ipso sequitur, ergo et de quolibet alio malo.

IV. Ad hoc breviter dicitur, quod malum culpae in hoc differt a ceteris malis, quod ipsum, quantum est ex se, est privativum boni divini secundum seipsum, si esset privabile: quemadmodum amor amicitiae erga Deum est positivum boni divini secundum se, si esset ponibile. Cetera autem mala Ay wes bonitatem divinam in aliquo particulari effectu. Et propterea caute in littera utrumque insinuatum est: scilicet, et quod privaret bono divino secundum se, in hoc quod dixit quod Deus nihil magis vult quam bonitatem suam; et quod de facto non privat ipso, sed ordine ad ipsum; quod intellige secundum seipsum, ut hinc habeas differentiam a ceteris malis. - Et per hoc patet responsio ad dubium. Non enim est eadem ratio de ordine ad divinam bonitatem secundum seipsam; et de ordine ad eam, secundum aliquam certam participationem ipsius.

V. In responsione ad primum, adverte duo. Primo, quod in littera iudicium de malo culpae secundum se fit ex intentione peccantis, propterea, quia malum culpae non est effectus reducibilis in causas superiores; sed pro propria causa habet ipsum peccantem ut sic. [Iudicium autem de unaquaque re secundum propriam eius causam agendum est.

Secundo, quod auctoritati Augustini arguendo adductae, nihil in littera respondetur: et (nisi sit defectus codicis) omissa non videtur, quia ex dictis hic apparet glossa illorum verborum Augustini, scilicet quod intelligenda sunt per accidens: mala enim esse, est bonum fieri non per se, sed per accidens.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS in corpore, et ex usu clarus est, quoad quid noDykees quod hic sufficit.

In corpore, una conclusio responsiva: Deus habet liberum arbitrium. - Probatur. Deus vult non ex necessitate alia a se: ergo, respectu illorum, habet liberum arbitrium.

Probatur consequentia: quia liberum arbitrium est eorum quae non necessario, vel naturali instinctu sunt volita. Quod manifestatur et in nobis, respectu felicitatis; et in aliis animalibus, respectu eorum quae naturali instinctu appetunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS in corpore declarabitur, quoad illum terminum, voluntas signi. Ly vero distinguenda signat, non partitionem ipsius voluntatis signi in plures; sed distinctionem ipsius a voluntate beneplaciti, de qua hactenus habitus est sermo. Ita quod sensus quaestionis est: Utrum distinguenda sit voluntas signi in Deo, a voluntate simpliciter, seu beneplaciti.

II. In corpore una conclusiol, responsiva quaesito affirmative:. In Deo distinguitur voluntas signi a voluntate simpliciter. - Manifestatur. In Deo signum voluntatis dicitur voluntas: ergo voluntas dicitur in Deo metaphorice: ergo distinguenda est voluntas signi a voluntate beneplaciti. — Antecedens declaratur auctoritate Matth. vr. - Consequentia vero prima manifestatur ex proportionalitate signi alicuius passionis, et signi volitionis; ut patet in ira et punitione, etc. - Secunda autem consequentia manifestatur: ex. differentia inter iram et voluntatem, in hoc, quod illa invenitur etiam proprie in Deo. Et ex terminis: quia voluntas signi nihil aliud est quam voluntas metaphorice dicta; voluntas vero beneplaciti est voluntas proprie dicta. Unde. patet quod distinctio voluntatis divinae in voluntatem beneplaciti et signi, non est distinctio rei, sed vocis in suas significationes.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS in primo argumento explanatur, dum explicantur ipsa quinque signa in hoc versu contenta: Praecipit ac prohibet, permittit, consulit, implet.

II. In corpore unica est conclusio, responsiva affirmative: Ista quinque signa convenienter ponuntur circa divinam voluntatem. — Manifestatur primo, ex parte volentis: ex eo quod his quinque modis declaramus nos aliquid velle. - - Secundo, ex parte voliti: ex eo quod distinguuntur penes praesens vel futurum, malum et bonum, necessarium et superabundans, - Interseriturque quod ita sit de facto, scilicet quod haec quinque dicantur divinae voluntates, auctoritate Matth. vi, et Augustini.