Quaestio 57

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis quinquagesimaeseptimae, in responsione ad primum, habes, novitie, distinctionem de opere interiori intellectus, et extra eum; a quo dicitur operativum quod vocatur practicum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo, et specialiter in responsione ad seMouton, nota quomodo sapientia continet intellectum et scientiam. Non enim continet ut partes integrales, cum iam dictum superius sit quod habitus non integratur ex pluribus habitibus: sed continet quasi partes potentiales. Habet enim se sapientia ad intellectum et scientiam sic, quod ipsa continet quidquid illae, et eminentiori modo: utitur enim principiis pet se notis deducendo conclusiones, quod est scientiae; et ipsa per se nota principia vera esse ex terminis iudicat, defendit et inchoat, quae intellectus tantummodo videt absolute; et utrumque habet resolvendo in altissimam. reum. quod est eminentius continere. Et propterea in VI Ethic., et in littera:, dicitur quoc continet scientiam et intellectum. Et in IV Metaphys. vocatur scientia, et Lal fendit principia ex terminis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio, adverte, novitie, quod iuxta duplicem bonitatem, scilicet propriam habitui artis et moralem, duo in littera dicuntur. Nam in responsione ad primum, de bonitate propria artis dicitur quod arte nullus male, idest ad malum opus malitia opposita bonitati artis, utitur. In re- sponsione vero ad secundum, de bonitate moris dicitur quod ad hoc quod homo bene utatur arte, requiritur virtus moralis: hoc enim non exigitur ad faciendum opus artis perfectum, quoniam potest grammatica perfectissima blasphemare Deum; sed ad bene secundum morem, utendum arte.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto, in responsione ad secundum, dubium Loci eo quod Auctor hic dicit, cum Aristotele in VI Ethic., quod tam ars quam prudentia est in opinativa parte animae, quae, ut ibi, scilicet in VI Ethic., dicitur, distinguitur genere a particula animae scientifica: et, ut ipse divus Thomas ibidem affirmat, opinativum est cogitativa, scientificum autem intellectus. Prudentia igitur in cogitativa ponitur hic: et tamen in quaestione praecedente, art. 3, posita est in intellectu.

Ad hoc dicitur quod prudentia procul dubio est in intellectu, ut se extendit ad singularia. Propter quod, oportet duo hic advertere. Primo, quod intellectus, ut extensus ad singularia, dicit seipsum, et connotat cogitativam, quae est ratio particularis. Quoniam, dato quod intellectus per seipsum cognoscat singulare aliquo modo, perfecta tamen et directa notitia activa, qualis convenit prudentiae, de singu- laribus singulariter, non convenit intellectui nisi adiuncta sibi cogitativa, ut in VI Ethic. dicitur. Ergo opinativa pars animae haec duo insinuat. Ideo diversa invenitur data de ea sententia etiam a divo Thoma, dum in VI Ethic., intuendo connotatam cogitativam, illi tribuit opinativi nomen; et in Prima Parte, qu. rxxix, art. 9, ad 3, intuendo principantem intellectum, in ipso posuit opinativum: medium enim extremum utrumque sapit.

Secundo, quod unus habitus est quandoque in diversis potentiis sic, quod in una principaliter, et in alia secundario. Et sic prudentia est intellectus principaliter, et in cogitativa et in memorativa secundario. Et propterea diversa de ipsa dicuntur, quae non repugnant, dum nunc principale, nunc secundarium subiectum assignatur. Et de his in IP II", qu. xrvir, amplior erit sermo, cum prudentiae natura discutietur: nunc sufficiant haec, communia etiam arti.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto eiusdem quinquagesimaeseptimae quaestionis, in responsione ad tertium, dubium occurrit, quia Auctor contradicit veritati, et sibi. Nam secundum veritatem, et ipsum in articulo praecedente, ars non praesupponit appetitum rectum, neque spectat ad ipsum, neque facit aut inclinat ad ipsum; ut patet ex se, et ex supradictis, manifeste. Hic vero littera, loquens de intellectu practico non solum quoad prudentiam, sed quoad artem, dicit quod veritas intellectus practici accipitur per conformitatem ad appetitum rectum. Quod est contra praedicta.

Et quod loquatur de intellectu practico universaliter, ut extendit se ad artem, patet ex duobus. Primo, quia dicit quod haec conformitas ad appetitum rectum habet locum in contingentibus quae a nobis fiunt, sive sint agibDilia, sive factibilia. Secundo, ex hoc quod statim ex hac radice reddit causam obiecti proprii intellectus practici extensi explicite ad artem et prudentiam.

II. Ad hoc dicitur quod, quia intellectus practicus convenit cum speculativo in actu cognitionis, et differt in actu directionis; differentia practici a speculativo non penes cognoscere, sed penes dirigere attenditur. Ideo veritas intellectus speculativi consistit in cognoscere: veritas autem intellectus practici in dirigere. Et sic veritas intellectus speculativi consistit in hoc, quod cognoscere adaequatur rei cognitae: veritas autem intellectus practici consistit in hoc, quod dirigere adaequatur principio directivo. - Ut autem habetur IX Metaphys., principium determinativum, ac per hoc directivum, artis ad operandum, est-appetitus. Cum igitur unumquodque ita se habeat ad veritatem sicut ad entitatem, directionis actus, proprius intellectui practico, et uoad esse et quoad veritatem, pendet ab appetitu. Et hoc iquet.

III. Sed quoniam in littera dicitur quod pendet ex appetitu recto, scito quod rectitudo ista non est uniformiter accipienda. Directio namque vera intellectus practici in agibilibus, attenditur penes conformitatem ad appetitum rectum rectitudine finis moralium, quae est bonitas moralis. Directio autem vera intellectus practici in factibilibus, attenditur penes conformitatem ad appetitum rectum rectitüdine finis artificialium: quod non est appetitum esse bonum moraliter, sed esse rectum, idest tendere in rectum finem. In omni enim arte est dare finem rectum, et non rectum.

Intantum autem. pendet veritas directionis intellectus practici ab appetitu recto in factibilibus, quod si statuifica repraesentaret hominem, et per statuam intendat monstrum aut improportionata membra, volens vel nolens faciat, directio erronea erit, et non ab arte: quoniam ipsa verorum tantum est, quia virtus est. Si autem intendat repraesentare monstrum, vel talem improportionem, directio vera et opus verum erit, utpote conformitatem habens intento fini, cui nata est conformari talis ratio.

IV. Nec te decipiat, novitie, quisquam, dicens veritatem huiusmodi non spectare ad artem, sed artis usum. Et consequenter, quia usus etiam intellectus speculativi ab appetitu pendet, sicut contingit logicum syllogizare ex quatuor terminis volentem, et ex tribus etiam volentem, ac per hoc vere vel non vere logica uti; ita in arte. Huiusmodi ergo veritas directionis ad usum spectat, non ad artem ipsam.

Adverte namque coincidentiam usus cum directione in arte: et vide quare apparet quod veritas huiusmodi spectet ad usum, et non ad artem. Quamvis enim usus et directio in arte coincidant, distinguuntur tamen saltem ratione: et arti convenit directionis veritas, non ratione usus, sed ratione propriae naturae, quae nata est dirigere non nisi determinata ad directionem ab appetitu recto. In virtutibus autem speculativis, solus usus invenitur pendens ab appetitu.

V. Et per haec satis patet responsio ad obiectionem. Nam superius dictum est quod ars nec supponit appetitum rectum moraliter; nec inclinat ad ipsum rectum sive moraliter sive artificialiter. Nunc autem dicitur quod propria veritas eius consistit in conformitate ad appetitum rectum non in moralibus, sed in artificialibus; qui tunc est, cum finem habet, a quo obliquando artificiale malum est: quia veritas intellectus practici consistit in adaequato dirigere, ut exteriora opera testantur. Haec autem nec veritati, nec Auctori contradicunt, etc.

VI. In eadem responsione, scilicet ad tertium quinti articuli quaestionis quinquagesimaeseptimae, adverte diligentissime ut iungas haec duo simul: scilicet quod habitus sit virtus intellectualis; et quod sit circa contingentia. Quoniam sibi invicem adversantur. Si enim est intellectualis virtus, ergo: semper verus, ac per hoc, non contingentium: quia contingentium. multa est falsitas. Et si est contingentium, ergo non semper verus: ac per hoc, non est virtus intellectualis. Hanc difficultatem tractat hic Auctor in hoc argumento. Hanc difficultatem non potest effugere quisquis perfectionem intellectus practici in sola cognitione ponit.

Ubi scito quod Scotus, in III Sent., dist. xxxv:, intellectum practicum in sola cognitione rectificans, adeo ut prudentiam in sola ratione, absque appetitus bonitate, ponat; non potest huic difficultati satisfacere. Putat autem ipse quod, sicut in speculativis principia ex terminis, et conclusio ex recto syllogismo scitur necessario, ita in practicis: et sic perficitur ratio practica. Et illud VI. Ethic., quod verum intellectus practici est confesse se habere appetitui recto, glossat, quod appetitui recto non praecedenti, sed apto nato sequi. Ita quod intellectus practicus tunc est verus, quando talis est quod recta electio est nata sibi esse conformis; vel, in idem redit, quando est conformativus rectae electionis sibi; sive sequatur sive non, recta electio.

VII. Sed quantus sit hic error, manifeste patet ex allata difficultate. Nam quantumcumque intellectus noster discurrat, nunquam ad hoc pervenire potest, ut de particularibus contingentibus habitum per se verum semper, acquirat. Quoniam, cum ab eo quod res est vel non est, oratio sit vera vel falsa; et contingentia aliter et aliter se habeant: impossibile est quod intellectus nostri cognitio conformetur infallibiliter contingentibus. Aut ergo non est virtus prudentia illa Scotica: quia virtus intellectualis, ut patet VI Ethic., non est nisi verorum. Aut, si est virtus, non est circa contingentia: et sic non est prudentia, sed scientia moralis.

Et sicut erravit in hoc, ita etiam erravit in glossa illa et in consequentibus: de quibus infra erit sermo.

VIII. Tu autem, sectator Aristotelis et divi Thomae, cui datum est videre quod praedicta duo, si referantur ad perfectionem cognitionis, incompossibilia sunt; inspicias litteram in hac responsione, et invenies quod divinum Auctoris ingenium videns, dixit quod propter hanc rationem, scilicet huius incompossibilitatis, nulla virtus intellectualis ponitur in intellectu speculativo, cuius perfectio consistit in cognoscere, circa contingentia. Unde, ut haec duo coeant, necesse est ad intellectum digredi eius perfectio: ac per hoc, veritas non. consistat in cognoscere, sed in alio actu, qui perfectus verusque infallibiliter circa contingentia esse pos- - sit. Talis est autem intellectus practicus, ut sic: quoniam eius perfectio ac veritas in actu dirigendi consistit, quae directio infallibiliter est vera circa contingentia, si consona sit appetitui recto praecedenti. Et sic Auctor virtutem intellectualem. semper veram respectu contingentium salvavit, non inquantum cognitorum, sed inquantum attingibilium ab humano opere, propter conformitatem ad appetitum rectum.

Propterea esto. cautus, non solum novitie, sed vir docte; ne, cum de istis disputas, in intellectu solo sistas. Saepe enim intellectui ut cognoscenti tantum, deerit certa veritas praemissae particularis: quoniam non est cognoscibilis certitudinaliter, ut patet.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto, in responsione ad tertium, memento, nolos, quod tam dialectica quam demonstrativa docens est una, Sed in usu est differentia quam ponit littera: quia dialectica etiam utens est una; demonstrativa vero multiplex. Idest, principia rationum demonstrativarum diversificantur iuxta diversitatem rerum scibilium, quia sunt propria illis: principia vero rationum probabilium non diversificantur iuxta diversitatem rerum, quia sunt communia. Hoc enim est dialecticam utentem esse unam, demonstrativam multiplicem: diversitas namque vel identitas principiorum suorum infert earum diversitatem.