Quaestio 31

Commentaria Cardinalis Caietani

In primo articulo quaestionis trigesimaeprimae, collige requisita ad delectationem. Et vide quinque exigi: subiectum, obiectum, et tres actus; scilicet coniunctionis eorum (quae diversimode fit, ut inferius patet), quam significat ly constitutio; cognitionis tam obiecti quam coniunctionis, et hanc significat ly sensibilis; et immutationis appetitus, quae est formalis delectatio, et hanc significat ly motus animi. Obiectum exigit connaturalitatem: quam significat ly naturam existentem. Coniunctio vero exigit simultatem: quam significat ly tota simul. Et sic definitio adunat omnia, quae inferius singillatim discutienda sunt.

II. In secundo vero, nota quod illa verba, Si bonum adeptum sit omnino intransmutabile, delectatio nec per se nec per accidens erit in tempore, intelliguntur de bono habent pro obiécto bonum adeptum, sicut delectatio. Unde plus habent de ratione motus imperadepto, ut adepto: ita quod non solum i ipsum. secundum se, sed ut adeptum, sit omnino intransmutabile. Quale erit bonum beans in patria.

III. In. tertio autem, adverte quod illa vebe:i in. calce totius articuli, scilicet quod illis nominibus (scilicet laetitia, exultatione et iucunditate) non: utimur nisi in naturis rationalibus, intelligenda sunt secundum proprietatem: quod scilicet non utimur eis proprie nisi in rationalibus, Dico autem hoc propter exultationem, quae etiam pecoribus attribuitur, ut Augustinus dicit in Epistola ad Dardanum: et in Psalmo: Montes exultaverunt ut arietes, et colles ! sicut agni ovium.

Commentaria Cardinalis Caietani

CIRCA dicta in quarto articulo, Scotica subtilitas discutienda occurrit. Ipse namque, ut superius allegatum eL ponit in voluntate non solum operationes, sed passiones; illas liberas, istas naturales; illas a voluntate in voluntate, istas in voluntate ab obiecto. Unde in III Sent., dist. xv, ex proposito probare nititur tristitiam in voluntate non esse operationem eius, sed passionem, quadrupliciter. Primo quia, si est operatio, aut est velle, aut nolle. Sed non est velle, ut patet. Nec nolle, ut probatur: quia Deus et beati possunt nolle, et tamen non possunt tristari.

Secundo quia, summe nolente Socrate aliquid evenire, si illud eveniat, tristabitur. Et tamen in eo non fiet aliqua operatio simpliciter, nec secundum aliquem gradum: quia iam ponitur quod summe noluit.

Tertio, quia operatio est immediate in potestate voluntatis: ut patet de velle et nolle. Tristari autem non est in potestate voluntatis, cum nolitum advenit.

Quarto, quia operatio est et a voluntate, et in volun-. tate. Tristitia autem est quidem in voluntate, sed non a voluntate: est enim de his quae, nobis nolentibus, accidunt.

II. Ad evidentiam huius difficultatis, motae hoc in tractatu, scilicet de delectatione, quia oppositorum eadem est disciplina, nec inferius specialiter quaeretur de tristitia an sit in voluntate; scito quod, si solae delectationes et tristitiae essent passiones, cum ipsae consequantur alios motus appetitus, amorem et odium, formaliter vel virtualiter (nihil enim delectat nisi amatum, et nihil contristat nisi odio habitum seu nolitum), dicendum videretur quod passiones differunt ab operationibus in voluntate: quia illae immediatae sunt illi, hae autem mediantibus illis. Sed quoniam, ut ex dictis patet, amor est prima passio, quae tamen in voluntate manifeste est operatio; ideo non potest talis conditio universaliter assignari passionibus translatis in voluntatem. Propter quod, ad tales passiones descendendo, dico quatuor.

Primo, quod tam delectatio quam tristitia est a voluntate et in voluntate. Probatur. Omnis motus voluntatis est a duobus motoribus: altero quoad specificationem, altero quoad exercitium. Et motor quoad primum, est obiectum. Quoad secundum vero, est triplex, scilicet Deus, natura, et libertas, ut ex supradictis patet: et quocumque horum causante, voluntas ipsa causat, ut ex supradictis patet. Igi- tur omnis motus voluntatis causatur a voluntate quoad exercitium actus, ab obiecto autem quoad specificam determinationem. Delectatio igitur et tristitia, cum sint animi motus secundum appetitum intellectivum, ut modo loquimur, a voluntate sunt: et in voluntate, quia immanentes actus sunt.

Secundo, quod delectatio, proprie loquendo, non est. velle, nec tristitia nolle. Probatur. Quia superius fruitio actus specie distinctus est contra velle et intendere: constat autem quod delectatio in voluntate aut est fruitio, aut eius species. Et pari ratione tristitia, ut ibi invenitur, distinguenda videtur a nolle. Et hoc loquendo proprie de velle et nolle. - Et si largo vocabulo per velle omnis acceptatio voluntatis, et per nolle omnis refutatio significetur, ut Augustini auctoritas in littera allata sonat, dicens quod laetitia est voluntas; sic delectatio est velle, et tristitia nolle.

Tertio, quod tam delectatio quam tristitia est a voluntate ut natura, seu naturaliter. Declaratur ex antedictis: et quod aliqua operatio est a voluntate naturaliter; et quod fruitio Dei clare visi est naturalis. Et probatur: quia non in potestate nostra esse videtur tristari vel delectari, apprehensis delectabilibus et tristabilibus ipsi voluntati, idest volitis aut nolitis a nobis.

Quarto, quod delectatio et tristitia habent magis rationem passionis in voluntate, quam amor et odium, pro quanto illae sunt universaliter a voluntate ut natura, haec non, Et ideo voluntas ad haec se habet magis active quam ad illas immediate: quoniam ad haec cum dominio, ad illas non. Et propterea putatae sunt vere passiones, idest causatae solummodo ab obiectis immediate: cum tamen sint operationes naturales ipsius voluntatis, consequentes ab ipsa et in ipsa ex obiectis apprehensis et volitis aut nolitis formaliter vel virtualiter. Et quoniam hoc medium est inter esse omnino passiones, ut Scotus posuit, et esse omnino operationes voluntarias; ideo obiecta pii ood veritatem participant.

III. Solvenda tamen simpliciter sunt. Et dicendurü ad primum, quod tristitia, proprie loquendo, nec est velle nec nolle, sed operatio contraria fruitioni. Communiter tamen loquendo, est nolle. Non tamen sequitür, Ergo potest esse in Deo vel beatis: quia non est omne nolle; non enim se habent convertibiliter, sed sicut animal et homo.

Ad secundum, quod, summe nolente Socrate aliquid | evenire, et tamen eveniente, tristabitur, resultante ex eventu apprehenso in voluntate novo motu tristitiae. Nec inconvenit, communicando cum istis in abusione vocabulorum, quod cum summa nolitione obiecti absolute vel futuri, adveniat alia nolitio eiusdem iam praesentis (sic enim causat tristitiam ): aliter enim movet praesens, et aliter absens obiectum, ut dictum est.

Ad tertium, negatur quod omnis operatio sit immediate in potestate voluntatis. Immo aliqua nunquam, ut prima: aliqua mediate, ut delectatio, mediante scilicet apprehensione vel amore obiecti.

Ad quartum dicitur quod, cum hoc quod tristitia est de his quae, nobis nolentibus, accidunt, stat quod sit a voluntate ut natura immediate.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto nota illa verba: uade et delectationes sensibiles non sunt totae simul. Ex hoc enim patet quod, cum de ratione delectationis dicitur quod est tota simul, intelligitur de ea per se: licet per accidens contingat oppositum. Coniunctio enim in qua delectatio consistit, non est successiva nisi ratione motus adiuncti, ut hic dicitur: et ex hoc ipso deficit a perfectione delectationis illa quae hoc accidens habet annexum, ex quo non est tota simul. Delectatio igitur secundum se est tota simul, et absque tempore, ut in articulo secundo discussum est: per accidens autem aliqua est non tota simul, et in tempore.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo. sexto, adverte quod, cum dicitur quod delectationes tactus sunt ad quas ordinantur concupiscentiae naturales, potest tripliciter intelligi. Primo, cum praecisione: ut scilicet ad solas delectationes sensuum inquantum utiles, quae appellantur in littera delectationes tactus, ordinentur concupiscentiae naturales, Et hunc sensum insinuat distinctio harum delectationum contra delectationes sensuum inquantum faciunt cognoscere, cum illae sint naturales, istae non, et ideo illae potiores. - Sed contra hunc sensum occurrit auctoritas Aristotelis in I Rhetoric., cap. xu, ponens concupiscentias et delectationes naturales quaecumque sunt non per aestimare aliquid; et subdit quod tales sunt quaecumque dicuntur esse natura; et subiungit de sensibus omnibus. Et confirmatur ratione: quia: pulchra delectant visum, et similiter suaves cantus auditum, et etiam soni, absque omni utilitate, et absque existimatione, sola naturali convenientia; ut experientia testatur.

Secundo igitur possunt intelligi secundum excellentiam: ut scilicet ad primas delectationes maxime ordinentur concupiscentiae naturales. Et ex hoc habet intentum Auctor ex naturalitate: quia ex hoc quod naturale est potentissimum in unoquoque, magis naturale est potentius; ac per hoc, delectationes illae ad quas praecipue ordinantur concupiscentiae naturales, sunt maiores.

Potest etiam tertio dici quod, licet ambae delectationes, scilicet tactus et visus, sint secundum se naturales, cum suis concupiscentiis; comparatae tamen ad invicem, delectatio visus habet rationem animalis, et delectatio tactus, naturalis: quia tactus fundamentum est et necessarium naturae, visus autem ad bene esse posterius advenit. Et quia littera comparabat delectationem horum duorum sensuum, ideo illam, quae tactus est, distinxit contra istam, ut naturalem contra animalem. Et huic sensui favent comparativa adverbia in responsione ad primum in littera posita.

Commentaria Cardinalis Caietani

ARTICULO septimo omisso, circa octavum, in responsione ad tertium, dubium occurrit: quia superius, in qu. xxx, art. 2, dictum est quod differentia obiecti secundum naturam, facit materialem diversitatem passionum; hic vero dicitur quod obiecta delectationum diversificant non solum materialiter, sed formaliter, delectationem.

II. Ad hoc dicitur breviter quod doctrinae superiori non repugnat praesens. Quoniam ibi dicimus quod diversitas obiecti secundum virtutem, causat diversitatem passionum, non autem diversitas secundum naturam. Et utrumque est verum, universaliter intellectum: non enim omnis diversi- tas naturae obiecti diversificat speciem passionis, Nunc vero dicimus quod aliqua diversitas naturae obiecti, illa scilicet quae redundat in diversam rationem delectabilis, diversificat speciem passionis. Constat autem haec sibi invicem non adversari. — Nec hoc est singulare in delectatione: nam idem est de concupiscentiaiudicium. Cum enim concupiscentia sit appetitus delectabilis, ad delectationemque se habeat ut motus ad quietem ipsum terminantem; consequens est quod, delectabilibus existentibus contrariis, ac per hoc distinctis specie, necesse sit et delectationes et concupiscentias esse contrarias, ac per hoc specifice distinctas.