Quaestio 30

Commentaria Cardinalis Caietani

IrULUS manifeste quaerit de reali pluralitate. — In corTo unica est conclusio, responsiva quaesito affirmative: In divinis sunt plures personae.

Et probatur sic ex dictis. In divinis sunt plures relationes reales: ergo sunt plures res subsistentes in divina natura: ergo plures personae. - Et tenet sequela: quia persona divina significat relationem ut rem subsistentem.

II. In responsione ad secundum, ubi ex eo quod non opponuntur in divinis sapientia et bonitas, infertur quod non distinguuntur realiter, non oportet aliud huius consequentiae fundamentum iacere, quam quod sola oppositio relativa res divinas distinguit. Non enim absolute intulit ex negatione oppositionis, negationem distinctionis: sed explicite apposuit ly iz divinis. Et propterea hoc sufficit ad propositum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, adverte quod intentio litterae est non solum Liscoóm an sint plures personae quam tres: sed etiam an sint pauciores, puta duae tantum, Et hoc patet tum ex propositione quaesitorum in principio huius quaestionis; dicit enim littera ibi quod secundo quaerendum est quot sunt: tum ex conclusione responsiva in corpore articuli proposita et illata; est enim una exclusiva, scilicet, Personae divinae sunt tantum tres; ad cuius veritatem patet oportere verificari quod nec sunt plures nec pauciores.

II. In corpore unica conclusione exclusiva respondet quaesito: Necesse est ponere personas in divinis tres tantum.

Et probatur simul quoad utramque exponentem, sic. Plures personae divinae sunt plures relationes subsistentes, ab invicem realiter distinctae sola oppositione relativa: ergo omnes relationes oppositae ad distinctas personas, non oppositae ad eandem pertinent: ergo paternitas et filiatio ad duas spectant personas, sicque paternitas est persona Patris, et filiatio est persona Filii. - Tunc ultra: ergo aliae duae relationes, scilicet spiratio et processio, neutri praemissarum sed sibi invicem oppositae, ad unam personam non spectant ambae: ergo vel una earum convenit utrique dictarum personarum, vel una uni et alia alii. Sed processio non potest convenire utrique: quia processio intellectus prodiret ex processione amoris. Ergo spiratio convenit utrique, utpote nulli earum opposita. Ergo processio convenit alii personae. Ergo sunt tantum tres personae, scilicet Pater et Filius et Spiritus Sanctus.

III. Circa hunc processum, dubium occurrit non parvum de modo procedendi: diminutus enim manifeste videtur et truncus. Tum quia proponit disiunctivam, scilicet quod spiratio et processio sic se habent quod vel una earum convenit Patri et Filio, vel una Patri et alia Filio: et tamen non discutit secundam partem disiunctivae, ex cuius discussione pendet an personae sint pauciores quam tres. Tum quia proponit etiam negativam habentem duas partes, scilicet, processio non convenit Patri et Filio, vel alteri eorum: et tamen non probat eam nisi quoad primam partem, ut manifeste convincit ratio litterae, et subiuncta verba testantur, scilicet, si persona generans et genita procederent a spirante.

IV. Circa eundem quoque processum dubium est, quoniam implicare videtur contradictoria. Ex una enim parte, dicitur quod sola relativa oppositio distinguit realiter in divinis, et quod relationes secundae combinationis, scilicet spiratio et processio, non opponuntur relationibus primae, scilicet paternitati et filiationi: et ex alia parte, probatur realis distinctio processionis a paternitate et filiatione. Ex his enim arguo sic. Ex primo dicto, sola oppositio relativa distinguit realiter: sed processio non opponitur relative paternitati aut filiationi, ex secundo dicto: ergo non distinguitur realiter. Et e converso, processio distinguitur realiter a paternitate et filiatione: ergo opponitur illi relative. Vel, ergo non sola oppositio relativa distinguit realiter in divinis. Omnia sunt contra litteram. Ergo.

V. Ad primam dubitationem dicendum est, quod decuit omnia membra discutienda proponere explicite, ne aliquid eorum videretur oblivioni traditum; et ut ostenderetur ex conclusione processus, proposita omnia implicite fuisse discussa. Modus autem quo, absque defectu, omnia discussa intelliguntur in hac brevi littera, est hic. Illato in communi quod altera earum (scilicet spirationis et processionis) inest utrique (scilicet Patri et Filio), aut una uni et altera alteri; et subiuncto in speciali quod processio nec utrique nec alteri inest; incoepit prosequi primam partem tam primae quam secundae propositionis: an scilicet una utrique (idest Patri et Filio) insit. Et hoc examinando, inchoavit a processione; intulitque partem negativam, scilicet quod ipsa non convenit utrique. Et eadem via gradiendo, consequenter reliquam, scilicet spirationem, conclusit convenire utrique. Et sic absoluto prius membro prius proposito, ut rectus ordo poscebat, reliqua membra proposita non fuit opus amplius discutere: quoniam ex affirmatione primi, et praemissis huius processus, manifeste inveniuntur exclusa. Dictum est enim quod spiratio et processio ad eandem non possunt pertinere personam; et nunc illatum est quod spiratio convenit Patri et Filio; ergo manifeste sequitur quod processio nec utrique nec alteri convenit, et quod non potest esse quod una uni et altera alteri conveniat, quae proposita fuerant.

Nec obstat processui huic sic exposito, quod cum nota illationis littera inferat, dicens: Relinquitur ergo quod spiratio. lllatio enim illa non respicit omnia antedicta, sed communes canones hic praemissos, et vim dualitatis relationum, scilicet processionis et spirationis. Et intendebat quod, quia, si non obviat oppositio, altera harum identificatur utrique (scilicet Patri et Filio) et processio non potest identificari utrique, relinquitur quod spiratio identificetur utrique, utpote nullam habens ad utramque oppositionem. Sic enim infert littera, et non absolute, sine additione praefati medii, ut patet intuenti,

VI. Ad secundam vero dubitationem breviter dicitur quod, cum oppositio relativa distinguens divina sit secundum ordinem originis, dupliciter possunt dici aliqua ibidem relative opposita: scilicet ratione relationis, vel ratione originis. Opposita ratione relationis sunt tantum correlativa, ut Pater et Filius ad invicem, et spirans et procedens ad invicem: ratione autem originis opposita sunt quaecumque sic se habent, quod unum oportet esse ab alio, et non e contra. Dico ergo primo, quod secunda combinatio non opponitur primae ratione relationis: et hoc intendit littera, dicens neutram harum oppositionem habere ad aliquam illarum. Secundo, quod processio opponitur utrique ratione originis: quia origo amoris estab intellectu, et non e contra. Et hoc intendebat littera, excludens processionem a Patre et Filio: est enim oppositio haec oppositio relativa originis. Spiratio autem nec ratione relationis, nec ratione ordinis originis, aliquam habet ad paternitatem et filiationem oppositionem: et propterea merito coincidit cum utraque. Et sic diversis rationibus interpretando oppositionem relativam, nulla est implicatio in hoc processu, ut patet ex dictis: et efficaciter probatum est personas divinas esse tres tantum.

VII. In responsione ad secundum, adverte, si vis complete videre. quare processio intellectus et naturae coincidit, non autem voluntatis, tres differentias positas in Qq. de Potentia qu. x, art. 2, ad 11.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, termini numerales sunt unus, duo, tres, etc. Toner aliquid, est significare aliquid positivum. Ita quod sensus est: Cum dicimus quod Pater et Filius sunt duo, an ly duo praedicet aliquid positive, ut sapiens aut Pater; an solam negationem, ut ly incorporeus.

II. In corpore quatuor facit. Primo, refert duas extremas opiniones: alteram Magistri, in xxiv distinctione Primi, tenentis solam negationem his terminis significari; alteram oppositam. Secundo, ponit quandam distinctionem de pluralitate, pro fundamento tam veritatis inveniendae, quam erroris vitandi. Tertio, praerecitatarum opinionum radices ostendit. Quarto, respondet determinando,

III. Quoad secundum (quia primum patet), distinctio est ista: Pluralitas est duplex, scilicet materialis, et transcendens. Et probatur sic. Divisio est duplex, scilicet continui, et oppositarum vel diversarum formarum: ergo et pluralitas, quoniam divisionem sequitur.

Et manifestantur membra distinctionis ex duabus aliis differentiis, praeter praedictam radicalem: quia scilicet materialis est species quantitatis, transcendens autem in nullo est genere. Et rursus, illa non est nisi in quantis, ista est in separatis a materia.

IV. Quoad tertium, utraque opinio solam materialem multitudinem, quae numerus vocatur, inspexit: sed alio calle incessit, dum imperfectionem altera, altera vero ultimam differentiam, quasi absque imperfectione, consideravit. Et sic illa ad removendum, ista ad ponendum, terminos numerales assumptos dixit.

V. Quoad quartum, conclusio responsiva quaesito est: Termini numerales in divinis significant illa de quibus dicuntur, solam negationem addendo. — Et probatur ac declaratur. Probatur quidem sic. Termini numerales in divinis non sumuntur a numero qui est species quantitatis, sed a multitudine transcendente: ergo significant illa de quibus dicuntur, sola negatione addita.

Antecedens, quoad partem negativam, quae directe est contra radicem utriusque opinionis praemissae, probatur: quia aliter sequeretur quod non dicerentur de Deo nisi metaphorice. Et probatur sequela: quia proprietates cor- porales non nisi metaphorice de Deo dicuntur, ut patet de latitudine et longitudine, etc. - Quoad partem vero affirmativam, licet explicite non probetur, sequitur tamen ex differentia inter utramque multitudinem, et praecipue ex illa quae se tenet ex parte subiecti: constat enim divina esse de ordine immaterialium.

Consequentia vero probatur ex differentia inter utramque multitudinem, ac utriusque principium, unitatem, quoad significandum aliquid positivum vel negativum, sic. Unum transcendenter significat rem quae una dicitur, addita tantum negatione divisionis: ergo multa transcendenter significat res quae plures dicuntur, addita tantum negatione divisionis circa unamquamque: multitudo enim ex unitatibus constat. Unum vero quod est principium numeri, et ipse numerus, certum accidens positivumque significat: alioquin quantitatis species non esset, etc. Ergo, si termini numerales in divinis sumpti sunt a multitudine transcendenti, significant res illas quibus adduntur, sola negatione addita: quod erat probandum.

Manifestatur autem applicando ad essentiam et personas, ut clare patet in littera.

VI. Circa praedicta adverte primo, quod ex littera habes quod opinio Auctoris differt, quoad radicem, ab utraque opinione praemissa, Quoad conclusionem vero, simpliciter differt a secunda: quam tamen absque ratione aliqua approbare videtur Scotus, in Quodlibetis, qu. xtv, circa principium art. 1, dum trini nomen de Deo dictum a specie quantitatis discretae abstrahit. A prima vero differt secundum aliquid, quia scilicet non pure negative significare dicit; quamvis etiam negationem importare concedat, cum ipso Magistro.;

VIL. Adverte secundo, quod sunt hic multae propositiones disputabiles: scilicet, quod numerus est una certa species quantitatis; et quod non invenitur nisi in rebus quantis; et quod unum principium numeri est aliquod accidens positivum materiale. Sed quoniam praesentis negotii non sunt, erit, si tempus dabitur, de his quaestio specialis.

VIII. Adverte tertio quod, cum in littera dicitur quod multitudo nihil addit supra res nisi indivisionem circa unamquamque, dupliciter intelligi potest. Primo, quod ly nihil supponat pro positivo. Praesens enim discussio ad hoc fit, ut sciatur an positivum aliquod addat aut solam negationem, non curando utrum unam vel plures. Certum est enim multitudinem includere plures negationes: scilicet eam quam claudit unitas, quae est indivisio in se; et eam quam addit multitudo, quae est distinctio unius unitatis ab alia. - Secundo, quod ponderetur ly res illas, in numero plurali. Significat enim in actu exercito divisionem unius ab alia: et sic supra res divisas multitudo non addit nisi negationem divisionis circa unamquamque. Et hoc modo ly nihil stat tam pro positivo, quam pro negativo.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est. - In corpore tria facit: primo, ostendit Tad clarum, et quid ambiguum hic sit; secundo, refert aliorum opiniones circa illud ambiguum; tertio, respondet quaesito determinando.

II. Quoad primum, tria dicit. Primo, de communitate huius nominis, quod est manifesta. Et probat ex ipso modo loquendi: dicimus enim tres personas. — Secundo, de modo communitatis, quod est etiam manifestus negative quoad modum illum quo essentia divina est communis: quia non est una persona communis tribus personis. - Tertio, de modo communitatis, quod restat ambiguus, quomodo scilicet persona sit communis tribus.

III. Quoad secundum, duae referuntur opiniones: altera, quod est communitas negationis; altera, quod est communitas intentionis. Illa super definitione Ricardi, ista super definitione Boetii fundata est. - Utraque tamen reprehenditur ex praedeterminatis in praecedenti quaestione, de significatione personae: quod scilicet est nomen significans in divinis relationem per modum hypostasis, et in communi substantiam primam rationalis naturae; ac per hoc, nec intentionis nec negationis est nomen. Et cum communitas attendatur penes significatum, sequitur quod non sit communitas intentionis aut negationis, sed rei significatae.

IV. Quoad tertium, conclusio responsiva quaesito est: Nomen personae est commune tribus personis divinis secundum rationem, non sicut genus vel species, sed sicut individuum vagum. - Haec conclusio primo declaratur; secundo, probatur.

Declaratur quidem ex differentia inter significationes no- minum generici seu specifici, individui vagi, et singularis: et rursus ex differentia diversorum nominum individui vagi. Quia scilicet homo seu animal significat ipsam naturam: aliquis homo, seu persona humana, significat naturam cum determinato modo essendi: Socrates vero significat hoc subsistens in natura. — Sed et aliquis homo et persona non eodem modo idem significant: quoniam persona ex parte modi, scilicet subsistentiae; aliquis vero homo ex parte naturae, particularizationis adiuncto modo, significat.

Probatur autem sic. Esse subsistens distinctum ab aliis, commune est tribus personis divinis: ergo personae nomen est eis sic commune. Et si antecedenti adiungas quod ipsum non se habet ad personas divinas ut species aut genus, sed ut individuum vagum, inferetur tota conclusio ut proposita est.

V. Circa praedicta adverte quod, cum in divinis dicimus, Pater est Deus, et rursus, Pater est persona divina, licet praedicatum secundae respectu praedicati primae dicat modum illius, ac propterea dicatur commune ut individuum vagum; respectu tamen subiecti, est praedicatum essentiale. Tum ex ratione communi: quia modus subsistendi essentialis est singularibus substantiae. Tum ex ratione speciali: quia persona divina relationem significat, quam constat essentialiter praedicari de paternitate vel filiatione. Et esset simile de colore respectu albedinis et nigredinis, si albedo et nigredo constituerent singulare substantiae. Unde patet quod Scotus, de significatione et communitate personae in supradictis tractans locis, et ponens communitatem negationis, aut positivi per modum proprii, et a praesenti deviavit doctrina, et nihil probavit oppositum.