Quaestio 184

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaeoctogesimaequartae le replicatur ly specialiter, dicendo in caritate specialiter consistere perfectionem seu vitam Christianam. Et secundum veritatem deberet dici substantialiter: quoniam hoc manifeste intendit Auctor. Et propterea corrigendi videntur. codices, Apparet autem hoc ex responsione ad secundum, ubi manifeste distinguitur natura contra accidentia: natura autem, essentia et substantia idem sunt in proposito. - Apparet quoque ex articulo tertio, ubi clare distinguitur perfectio essentialiter contra accidentaliter: et exse subditur quod essentialiter consistit in caritate.

II. In eodem articulo, in responsione ad primum, ubi dicitur quod perfectio humanorum sensuum in unitate veritatis consistit, adverte quod, licet prima fronte respon- sio haec videatur loqui de perfectione sensuum in diversis hominibus, propter illa verba, hoc autem fit per caritatem, quae consensum in hominibus operatur: si tamen diligentius inspexerimus, de perfectione sensuum loquitur. et in eodem et in diversis. In eodem quidem, quoniam caritas est quae unit sensus ad veram discretionem boni et mali, ita quod in una veritate conveniant, nec alter alteri contradicat: operatur enim adunationem et quietem sensuum in uno, quod est Deus; iuxta illud Apostoli, ad Heb. wv cap.: Perfectorum solidus est cibus: eorum qui pro consuetudine exercitatos habent sensus ad discretionem boni et mali. In diversis vero, ex eadem radice: quoniam, consensum operando diversorum, unanimes habitare facit, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo, in responsione ad tertium, nota illam rnndirem de amore proximi: Sufficit quod feratur communiter in omnes in universali: vel in singulos habitualiter et secundum animae praeparationem. Quod ideo notandum duxi, ne rudiores pro eodem accipiant diligere omnes in universali, et diligere singulos secundum praeparationem animi, Haec enim multum inter se distant: et secundum longe melius est primo, tanquam se habens ex additione ad primum. Nam diligere omnes in universali est diligere homines inquantum sunt homines, vel inquantum ordinantur ad beatitudinem, et huiusmodi: diligere autem singulos secundum animi praeparationem, est habere animum paratum ad singillatim benefaciendum singulis quando occurret. Et quia probatio dilectionis exhibitio. est operis diligens omnes in universali beneficium omnibus confert in universali, puta orando in communi pro omnibus: diligens autem singulos secundum praeparationem animi, paratus est benefacere singulis singillatim quando occurrit.

II. In eadem responsione, notanda est primo, differentia inter membra dilectionis proximi supererogatoriae. "Tria namque membra in littera ponuntur: scilicet extensionis, intensionis (hoc est, intensive), et quoad effectum. Et inter primum quidem et secundum. clara est differentia: sicut universaliter in aliis differt quantitas extensiva a quantitate intensiva. Inter secundum autem et tertium obscura apparet differentia: quoniam intensive diligens proximum o- mnia pro ipso exponit, quod ad tertium membrum SRPGIN Si quis tamen consideret haec membra quandoque currere, et quandoque separari, differentiam comperiet c ram. Concurrunt siquidem quando vehementer: proximum diligens pro ipso etiam animam ponit: tunc eni dilectio secundum membrum, et exterior expositio. vitae pro proximo. tertium. membrum affert. Separantur autem cum vehementer diligens proximum paratus quidem est omnia pro ipso contemnere, seque etiam ipsum impendere, ab exteriori tamen effectu abstinet, quia tunc non expedit: tunc enim secundum membrum absque tertio invenitur, scilicet intensiva dilectio absque effectu..

Nota secundo, primum membrum continere quod diligere extraneos et ulterius inimicos perfectionis est extensivae in caritate: quod superius etiam declaratum in tractatu de caritate fuit. Et intellige de extraneis et inimicis ut singulares sunt personae. Ita quod intendit Augustinus perfectorum filiorum Dei esse diligere inimicos quatenus sunt singulares personae; et similiter benefacere eisdem ut singularibus personis. Diligere autem eos in communi, hoc est inquantum Christiani, inquantum concives, inquantum homines, necessitatis est. Quod nihil aliud est dicere quam quod ab amore quo prosequimur homines in communi, Christianos in communi, concives in communi, et huiusmodi, non excludamus eos: sed amor qui ad universale terminatur, in sua universalitate relinquatur, absque inimicorum scilicet exceptione.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis, dubium primo occurrit, et simpliciter et ad hominem, quomodo stant haec duo simul: Caritas est finis praecepti; et quod ipsa cadit sub praecepto. Repugnant siquidem haec ad invicem. Simpliciter quidem, quia praeceptum, ut patet VI Ethic., est actus prudentiae: quae non est de fine, sed de his quae sunt ad finem. Et experientia continua testatur quod, cum praecipimus, semper supposito fine praecipimus.

Secundum hominem vero, quoniam expresse Auctor superius docuit quod finis praecepti non cadit sub praecepto.

Et augetur dubium ex eo quod contrariae sunt con-- ditiones finis, et eius quod praecipitur ad finem. Quoniam finis appetitur sine mensura, ut etiam in littera manifestatur: id autem quod est ad finem, si recte appetitur, oportet appeti commensurate ad finem. Unde si caritas est finis, sine mensura appetenda est: et si cadit sub praecepto, ac per hoc ad finem, commensurate ad finem appetenda est. Haec autem incompossibilia videntur. Ergo, etc.

II. Ad hoc dicitur quod illa propositio, Finis praecepti non cadit sub praecepto, intelligitur determinate, seu limitate, respectu illius praecepti cuius est finis. Stat enim quod aliquid sit finis unius praecepti, et tamen cadat sub alio praecepto ut ordinatum ad ulteriorem finem. Verbi gratia: Sanitas est finis praecepti medicinae: et ideo non cadit sub praeceptis medicinae. Quia tamen sanitas, sicut et quodlibet aliud corporale bonum, ordinatur ad spirituale bonum animae ut ad finem, ideo sanitas cadit sub praecepto de salute animae: quia hic non se habet ut finis, sed ut id quod est ad finem. Et ex hac eadem radice videre potes quod sanitas a medico corporis appetitur sine mensura, quia habet rationem finis: a medico autem animae appetitur cum mensura, quanta scilicet expedit ad salutem animae, quia habet rationem eius quod est ad finem. Unde, in proposito, caritas est finis reliquorum praeceptorum legis: et ideo sub nullo legis praecepto clauditur, ut patet discurrendo in praeceptis decalogi. Est tamen ad finem qui Deus est: et ideo sub aliquo praecepto cadit. Et per hoc patet solutio primae obiectionis, tam simpliciter quam ad hominem.

III. Ad secundum vero dicitur quod, quia finis caritatis, qui est ipse Deus, est infinitus, ideo non est mirum si caritas, quae ut quid proximum ad finem infinitum praecipitur, sine mensura praecipitur. Ita quod caritati con- venit sine mensura appeti et ex eo quod est finis reliquorum praeceptorum, et ex eo quod est ut immediate proxima infinito fini: commensuratum enim infinito nihil magis est quam quod sine mensura est. Et quia hae duae conditiones, scilicet esse finem reliquorum praeceptorum et esse immediatum infinito fini, ex uno et eodem ins caritati, scilicet ex ipsa caritatis natura, et unum in rt reliquum: ideo Auctor et Augustinus, ut infra patel caritatem praecipi ut finem et sine mensura dixerunt, a notioribus doctrinam tradentes.

IV. In eodem articulo, circa illud, Perfectio consistit in consiliis instrumentaliter, quaestio occurrens ad septimum articulum huius quaestionis, in responsione ad primum, remittatur.

In eodem articulo, in responsione ad secundum, dubium Occurrit circa transgressionem praecepti caritatis: quoniam responsio non videtur satisfacere. Nam si dilectio et omnis perfectae dilectionis modus, scilicet ex toto corde etc., inus sub praecepto, consequens est ut omittens modum cadentem sub praecepto transgressor praecepti sit: non enim intellectus quod omnis modus mihi praecipiatur, et quod obediens in uno tantum modo excuser a transgressione praecepti, ut facile est videre inductive in omnibus. Duo ergo incompossibilia in littera dicuntur, dum. dicitur quod nullus modus excipitur a praecepto, et quod in uno tantum obediens reus non est.

V. Ad hoc dicitur, modum loquendi Augustini sequendo in littera bis allati, quod caritas omnino de perfecta praecipitur ut quo currendum est, hoc est ut finis. Et ex hoc solvitur quaestio. Quia aliter obligamur praecepto quoa id quod se habet ut finis: et aliter quoad id quod si pliciter praecipitur. Nam quod praecipitur ut finis, sufficienter obedientiam sortitur si sic paremus ut quandoque finem assequamur: quod praecipitur autem absolute, absolute quoque adimplendum est. Unde; quia caritatis perfectio praecipitur ut finis, sufficienter quilibet hoc praese: ptum servat si ita servat ut quandoque ad finem hui perveniat. Perveniet autem quilibet procul dubio qui eu quantumcumque minima caritate ad patriam currit: quo« niam illic caritas perfecta erit. Unde patet quod, licet incompossibile sit absolute praecipi orinem modum et reum non esse unicum tantum modum servando, non est tamen incompossibile si omnis modus praecipitur ut finis; quo- niam ly ut finis determinat modum observationis praecepti, scilicet ut quandoque perveniatur ad illud; nam praecipi ut finem est praecipi ut tandem assequendum.

Et si contra haec obiiciatur quod nihil praecipitur ut finis, proprie loquendo de praecepto: - respondetur hoc verum esse per se: ex consequenti autem non inconvenit quod aliquid praecipiatur ut finis. Et sic est in proposito. Nam caritas per se praecipitur ut id quod est ad finem: infinitum tamen, et proxime, ut declaratum est. Et quia ex hoc consequitur quod ipsa sit finis nostrarum executionum, praecipitur ipsa consequenter ut finis actionum nostrarum. Et hoc sufficit proposito.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quaestionis, nota primo, diligentissime quod totus sermo huius tractatus de statu, nisi aliud exprimatur, intelligitur de statu ecclesiastico, et non de statu interioris hominis: ut expresse in littera dicitur.

Nota secundo quod, licet in littera duae conditiones numerentur requisitae ad perfectionis statum ecclesiasticum, secundum tamen veritatem sunt tres. Prima est obligatio; secunda, solemnitas; tertia, quod perfectio sit exterior. Ita quod non constituitur status perfectionis ex obligatione ad perfectionem perpetuo et solemnitate, nisi obligatio illa sit ad perfectionem exteriorem, puta ad castitatem, vel paupertatem, vel erogationem bonorum, vel exteriorem sollicitudinem, vel ad ponendam animam, idest vitam, vel aliquid huiusmodi.

Et primas quidem duas conditiones non oportet probare esse secundum doctrinam Auctoris: quoniam in littera clare habentur. Tertia autem, quae superaddita videtur, probatur ex eo quod, nisi haec conditio apponatur vel subintelligatur, sacer ordo constitueret statum perfectionis ecclesiasticae, Et probatur sequela. Quia sacer ordo ex seipso obligat hominem ad maiorem sanctitatem interiorem quam requirat etiam religionis status, ut Auctor in art. 8 huius quaestionis expresse dicit: et constat quod huiusmodi obligatio cum solemnitate, consecrationis scilicet qua confertur ordo, fit. Ac per hoc, habet duas primas conditiones. Et sola tertia deest: quia scilicet obligat ad id quod est interioris perfectionis, et non ad ea quae sunt perfectionis exterioris, quantum est ex natura ordinis sacri. Quod dico propter praecepta Ecclesiae, et annexa per accidens vota.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem quaestionis, circa id quod dicitur, quod Episcopi obligant se ad ea quae sunt perfectionis, adverte quod hoc dupliciter potest intelligi. Uno modo, de obligatione naturali, hoc est, naturaliter consequente seu spectante ad ipsum episcopatum. Et hoc est procul dubio verum: quia ex hoc ipso quod aliquis episcopatum suscipit, suscipit etiam omnia per se spectantia et consequentia ad ipsum, inter quae, Dominica auctoritate, constat esse ponere animam suam pro ovibus suis; et multo magis, labores suos et bona sua temporalia.

Alio modo, obligatione votiva: ita quod episcopus explicite vel implicite voveat ea quae sunt perfectionis. Et licet multi sic intelligere videantur Auctorem, id tamen non apparet esse verum. Et quod non voveant implicite, sicut suscipiens ordinem sacrum in Ecclesia Occidentali intelligitur vovere implicite castitatem, ex eo patet quod nullibi in iure cautum invenitur quod episcopi voveant huiusmodi. Quod vero non voveant explicite, ex ritu et verbis episcopalis ordinationis apparet. Quoniam in ordinatione sua, de multis interrogatus ordinandus in episcopum, respondet qua ea quae sunt fidei, Credo, quoad agenda vero, Volo. neutrum autem horum vim voti habet: nisi quis adeo desiperet ut diceret quod responsiones ibi positae per Volo, habeant vim voti. Constat namque quod tot dicit se velle ad quae non posset se voto tute obligare, ut patet ibi. — Apparet quoque Extra, de iure iurand., cap. Ego N. episcopus, quod episcopus iurat quaedam particularia se facturum vel non facturum, et unum universale, videlicet fidelitatem Romano Pontifici ac Ecclesiae Romanae et beato Petro, quod est velut homagium quoddam: et nihil ibi invenio de cura animarum, aut his quae perfectionis sunt - Extra quoque, de Renunt., cap. Nisi cum pridem, dicitur episcopum habere alas strictas, ne volet ad religionem, nexibus praeceptorum: et non dicitur, nexibus votorum. Cum ergo invenitur episcopos vovere, seu votum habere ad ea quae sunt perfectionis, intellige de voto quoad effectum, non quoad essentiam: hoc est, quod habent obligationem ac si vovissent, non tamen formaliter habent votum. Et propterea transgrediendo non sunt rei voti fracti, sed praecepti suscepti ab ipso Deo.

II. In. eodem articulo, in responsione ad secundum, circa illud, Sed ex eo quod ab intentione perfectionis animum revocat, adverte quod Auctor proprie loquitur de intentione, ut distinguitur contra executionem. Et intendit quod dupliciter contingit religiosos vel episcopos deficere a perfectione ad quam tenentur. Uno modo, executive: quia scilicet non exequuntur illos perfectionis actus quos debent. Et tales non sunt simulatores neque mendaces. Alio modo, secundum intentionem: quia scilicet deponunt intentionem perfectionem prosequendi. Et tales videntur in statu peccati mortalis in littera hac poni, tanquam mendaces et simulatores facto. Et ratio diversitatis est quia status ecclesiasticus, qui exterior est, significat directe ipsam intentionem existentium in statu, et non executionem. Cuius signum est quod aliquis, statim ut fit religiosus aut episcopus, ex sola intentione proficiendi veraciter in statu illo esse dicitur, absque simulatione quacumque verbo vel facto.

Et propterea caveant sibi multum religiosi ne animum proficiendi deponant. Quem tunc procul dubio habent cum intendunt vivere secundum regulam et constitutiones suas, quamvis in multis interdum delinquant.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem quaestionis, circa illud, quod inim ex parte curae quam suscipiunt, presbyteri ponuntur in statu perfectionis, duplex quaestio occurrit: primo, circa veritatem huius dicti; secundo, circa illius rationes in littera allatas. Sed quia in primo non communicamus in -ocabulo principali cum adversariis, quoniam aequivoce nos et illi utimur status nomine; quoniam nos ad rationem status supra positas particulas concurrere dicimus, quod ipsi negant, et status nomine quasi officii nomine utuntur: ideo disputare circa hoc non est nisi contendere verbis inanibus. Auctor enim ideo negat presbyteros ex animarum cura poni in perfectionis statu, quia status nomine utitur ut supra definivit. Alii autem, aliter definientes statum, ponunt eos in statu perfectionis. Unde relinquatur unusquisque in suo sensu hic abundare; et nos, praesupposita ante dicta definitione status, rationes allatas scrutemur quantum valeant.

II. Nam contra illam rationem, quod 7:7 obligantur ad hoc quod curam animarum retineant perpetuo, sicut episcopi, instat Henricus de Gandavo, in Quolib. XII, qu. penult., falsum assumi: dicens quod curati de rigore iuris tenentur ad perpetuam curam sicut episcopi proportionaliter; quoniam neuter potest curam animarum deserere nisi in casu. Sed de indulgentia iuris curati possunt liberius curam animarum deserere quam episcopi: quoniam episcopus eget speciali licentia; curatis autem generalis concessa est indulgentia transeundi ad religionem,

Et confirmatur ista ratio. Quia si curati absolute non obligarentur ad perpetuam curam animarum, non egerent iuris indulgentia ad transeundum in religionem, sicut non egent ceteri presbyteri: constat autem quod XIX, qu. rr, cap. Duae, indulgetur presbyteris curatis ut possint transire ad religionem. Et similiter non egerent licentia episcopi ad hoc ut desererent curam animarum et simplicem praebendam haberent. Haec enim sunt signa suae obligationis, quod sunt obligati ad curam animarum ex hoc ipso quod eam susceperunt, sicut episcopi proportionaliter. Et cum non sint obligati ad magis pro uno tempore quam pro alio, consequens est quod habeant obligationem perpetuam.

III. Contra secundam vero rationem, scilicet quod possunt presbyteri curati curam deserere, transeundo ad religionem, instat ibidem Henricus rationem esse inefficacem. Nam ex hoc quod potest curatus transire ad religionem libere, non sequitur: Ergo non est obligatus ad perpetuam curam animarum. Sicut non valet: Ioannes potest transire ad religionem arctiorem, Ergo non obligatus est voto perpetui vinculi ad religionem laxiorem in qua est.

IV. Tertia demum ratio, scilicet quod, si curatus esset in statu perfectionis, nullo modo ei liceret, de licentia episcopi, parochiam dimittere et simplicem praebendam suscipere, propter verbum Domini, « Nemo mittens manum suam ad aratrum et respiciens retro etc. », instantiam patitur. Quoniam constat quod episcopus est in statu perfectionis superiori quam sit status religiosorum, ut in sequenti patet articulo. Et tamen, de licentia Romani Episcopi, potest episcopatum deserere, et vel ad minórem statum descendere, quod est respicere retro: vel etiam ad non-statum transire, remanendo sine episcopatu in saeculo. Pari ergo ratione, curatus, quamvis in statu perfectionis esset, licite aliquo modo posset, de licentia episcopi, descendere, et sibi ipsi vacare sine aliorum cura.

V. Ad obiecta contra primam rationem respondendo, dicitur verum esse quod curati de iuris rigore non tenentur ad curam animarum retinendum. Quoniam nec iure scripto hoc invenitur cautum: nec naturali seu divino iure ad hoc tenentur, sicut episcopi. Et ratio differentiae est quia episcopi assumunt curam animarum ut agentia principalia: curati vero assumunt curam animarum ut officiales principalium agentium. Hinc enim provenit quod episcopi tenentur naturali vinculo, ex divino iure, ad curam animarum non deserendam, nisi in casu: sicut agentia principalia tenentur ad perfectionem suorum effectuum ex propria virtute. Officiales vero, quia in virtute principalis agentis operantur ut instrumenta, et sicut aliena agunt virtute, ita alienam exequuntur obligationem.

Ad id vero quod additur de indulgentia iuris, dicitur quod dupliciter intelligi potest iuris indulgentia. Primo, ut a iure statuta: hoc est, quod totam vim suam ex iuris statuto habeat. Alio modo, ut a iure ostensa: ita quod ius positivum non facit, sed monstrat illam. Cum autem dicitur quod curati de iuris indulgentia religionem ingrediuntur, non intelligitur de indulgentia iuris primo modo, ut argumentum praetendit: sed de indulgentia iuris secundo modo. Quoniam curati, ex hoc ipso quod curati sunt, nulla egent positivi iuris concessione ad hoc ut transeant ad religionem: sed ex propria possunt libertate ad religionem, utpote meliorem vitam, transire; quae libertas indulgentia in iure ostensa vocatur. — Et ne putet quispiam voluntariam hanc esse distinctionem, affero manifestum iuris textum, Extra, de Renunt., cap. Nisi cum pridem, ubi expresse dicitur: Facilius indulgetur quod monachus ad praesulatum ascendat, quam praesul ad monachatum descendat; ubi expresse habes liberum perfectionis ascensum, quo monachus ad episcopatum promovetur, sub indulgentia comprehendi. Constat enim quod nulla opus estin huiusmodi ascensione iuris dispensatione: sed Decretalis illa monstrat indulgentiam, non facit, qua monachus fit praesul.

Ad confirmationem autem dicitur quod peccat secundum z0n-causam ut causam. Quoniam huius quod est curatum non posse deserere curam nisi de licentia episcopi absque transitu ad religionem, non est causa perpetua obligatio curati ad curam animarum, sed obligatio fidelitatis quam debet episcopo, cuius officialis est. Hoc enim quilibet officialis debet domino suo: nisi a superiori Domino vocetur, ut contingit quando curatus transit ad religionem.

VI. Ad obiectum contra secundam rationem respondetur quod conditionalis Auctoris est verissima: Si essent in statu perfectionis, non possent transire ad religionem. Et instantia allata de religione laxiori nihil obstat. Quoniam si essent in statu perfectionis curati, essent in perfectiori statu quam religiosi: quoniam essent in statu perfectionis ut perfectores, sicut episcopi, proportionaliter tamen. Ac per hoc, non liceret eis passim transire ad religionem, sicut de facto licet.

VII. Ad obiectionem contra tertiam rationem respondetur quod differentia inter descensum episcopi, et descensum curati si esset in statu perfectionis, monstrat illum" esse licitum et hunc illicitum. Est enim inter eos differentia quoad duo. Primo, ex parte dantis licentiam. Quia dans licentiam episcopo ut deserat episcopatum, est solus Papa: dans autem licentiam curato deserendi curam est episcopus. Inter episcopum autem et Papam, quantum ad propositum spectat, haec est differentia, quod Papa dispensat in votis seu obligationibus perpetuis, episcopus autem non, ut in littera dicitur. Ac per hoc, si curatus esset in statu perfectionis, et sic ex hoc ipso habens obligationem perpetuam, non licite licentiaretur ab episcopo, utpote non habente auctoritatem supra huiusmodi vinculis perpetuis. — Secundo, ex parte causae. Quia episcopus, ut in littera dicitur, et in dicta decretali Nisi cum pridem patet: - certae exiguntur causae ad hoc ut episcopo concedatur deserere animarum curam. Curatus autem passim potest ab episcopo licentiari ad parochiae suae desertionem. Et hoc ostendit ipsum non esse in perfectionis statu. Et per haec patet solutio obiectionis.

VIII. Circa illud litterae dictum, Solus Papa dispensat in volis perpetuis, dubium occurrit: quoniam de facto Ecclesiae habet consuetudo, nullo contradicente, quod etiam episcopi in votis orationum, ieiuniorum et peregrinationum ac eleemosynarum, quamvis perpetuis, dispensant seu commutant. Non videtur ergo verum quod in littera dicitur, sed voluntarie dictum.

Ad hoc dicitur quod votum esse perpetuum contingit dupliciter: scilicet per se, vel per accidens. Illud enim votum est perpetuum per se quod, simpliciter et absolute prolatum, perpetuo subintelligitur: ut votum castitatis, votum religionis, et huiusmodi. Haec enim, absque perpetuitatis prolatione prolata, perpetuo subintelligi patet ex communi Ecclesiae intellectu. Unde haec dicuntur perpetua per se. Illa autem quae, absolute et simpliciter prolata, non subintelliguntur perpetuo, sed de eis quaerendum restat quandoque an habeant perpetuitatem vel non, dicuntur perpetua per accidens: ut votum orationis aut ieiunii, et huiusmodi. Auctor autem in littera de votis perpetuis per se tantummodo loquitur, et non de perpetuis per accidens: quia sermo eius est formalis et per se; et ad propositum suum votum per se perpetuum optime deservit, quia obligatio ad curam animarum est per se perpetua. Et quia liquido constat huiusmodi vota, quae sunt per se perpetua, Papae reservata esse; ideo Auctor hoc absque probatione alia, tanquam manifestum, dixit.

IX. In responsione ad primum eiusdem articuli, dubium occurrit: quia responsio non videtur satisfacere argumento, quamvis vera dicat. Nam Hieronymus in argumento affertur dicens episcopos maiores esse presbyteris magis Ecclesiae consuetudine quam Dominicae dis- pensationis veritate: quibus verbis in responsione nihil videtur dici.

Ad hoc dicitur tripliciter. Primo, quod verba Hieronymi intelliguntur quantum ad distinctionem nominalem: ita quod non intendit quod olim idem re fuerit presbyter et episcopus, nunc autem consuetudine Ecclesiae sint diversi secundum rem; sed intendit quod olim erant idem nomine, et nunc consuetudine Ecclesiae distincti sunt. nomine ad schisma vitandum, ut in littera dicitur. Et haec responsio satis in littera insinuatur.

Dicitur secundo, loquendo de presbytero et episcopo secundum rem, quod Hieronymus non excludit auctoritatem Dominicae dispositionis: sed dicit quod magis distinctio ista est ex Ecclesiae consuetudine. Quia a Domino explicite non habetur, sed solum in figura, cum distinguit Septuaginta a Duodecim, ut Glossa ibidem dicit, et in littera habetur: ab Ecclesia autem distinctio episcopi et presbyteri explicite habetur. Magis autem cognoscimus aliquid ex eo unde explicite habemus, quam ex eo unde implicite habemus. Et propterea Hieronymus dixit: Noverint se magis ex Ecclesiae consuetudine etc.

Tertio dicitur quod Hieronymus in verbis illis non ponit rem in dubium, hoc est, non ponit diversitatem secundum rem inter episcopum et presbyterum in dubium: sed de causa diversitatis dicit quod magis cognoscitur causa huius diversitatis ecclesiastica consuetudo quam Dominica dispositio. Quia autem Auctor de ipsa diversitate inter episcopum et presbyterum tractat hic, non de illius causa nec de illius notitia; ideo haec omisit, satis credens factum esse argumento ex prima responsione.

X. In responsione ad secundum eiusdem articuli, adverte quod dictum Auctoris, scilicet, Curati se habent ad episcopum sicut ballivi et praepositi ad regem, quod ab Henrico impugnatur, non voluntarie traditum est, sed triplici fundamento fultum in littera, scilicet Glossae I ad Cor. xix, Dionysii et canonis. Et propterea, excludens eos Auctor a statu perfectionis, dicit eos in officio ad perfectionem pertinente esse: ita quod curati sunt officiales respectu quorundam ad perfectionem pertinentium.

Quamvis contra hoc arguat, quia ordo curatorum institutus est a Domino in designatione septuagintaduo discipulorum: ac per hoc, non sunt officiales episcoporum, ut Auctor dicit. - Sed ad hoc facile respondetur quod, licet Dominus in Septuagintaduobus instituerit curatos, non valet tamen consequentia: Ergo non instituit eos ut officiales. Stat enim quod Dominus instituerit episcopos in duodecim Apostolis tanquam principales, et curatos in Septuagintaduobus tanquam coadiutores et officiales principalium. Unde ex Dominica institutione nihil potest efficaciter probari contra praesentem doctrinam: sicut nec ex institutione sacrorum ordinum a Domino potest probari quod constituti in sacris sint in statu perfectionis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo eiusdem quaestionis, notandum est, le unico verbo quaestio de perfectione paupertatis et castitatis absolvatur, quod quodlibet horum, quantum ad ipsum actum, scilicet esse actualiter pauperem, carere actualiter uxore, concedendum est dicere et esse perfectionem, instrumentaliter tamen. Et sic non oportet multum disputare: sed ubicumque haec repereris esse perfectiones, fatere verum id esse, sed cum grano salis, scilicet, instrumentaliter, non essentialiter.

Iidem autem actus secundum animi praeparationem sunt perfectiones longe in altiori gradu quam primo modo: quoniam sunt inseparabiles comites seu effectus essentialis perfectionis, quae in caritate consistit. Qui enim perfectae caritatis est, paratissimus est et uxore et bonis omnibus carere propter Dei aut proximi dilectionem: alioquin perfectus non est.

Et propterea status episcopalis, quantum ex natura sua est, nec votum castitatis nec votum paupertatis habet: et tamen altior est et perfectior statu religiosorum habentium haec vota. Sat enim est episcopali perfectioni habere haec in praeparatione animi.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo octavo eiusdem quaestionis, adverte primo titulum: quod hic non quaeritur de statu religiosorum et statu curatorum, faciendo vim in nomine seu ratione status; sed comparantur hic religiosi secundum genus suum, generi curatorum, exclusis episcopis. Ita quod, sive sint in statu sive non, et quocumque nomine, quaestio hic est de rebus ipsis: an religiosorum genus perfectius sit genere curatorum. minorum, hoc est non-episcoporum; de his enim solis est hic sermo.

II. In eodem articulo, circa primam comparationem quae fit in littera, quoad bonitatem, inter genus religioso- rum et genus curatorum, quatenus illi religiosi sunt et isti curati, tria notanda occurrunt quae discussione egent. Primum est prima ratio litterae, scilicet: Religiosi obligantur voto perpetuo ad studium perfectionis: curati non obligantur ad perpetuam curam animarum: ergo illi perfectiores sunt istis. Contra hoc namque instatur, quia licet, ceteris paribus, facere aliquid cum voto perfectius sit quam sine voto; ubi tamen genera operum non sunt paria, non oportet esse verum quod melius sit operari cum voto perpetuo quam sine illo. Sic autem est in proposito. Quoniam genus operis spectans ad religiosum est longe infe- rius quam genus operis spectans ad curatum: ut patet ex hoc quod opus religiosi est sui ipsius tantum cura, opus autem curati est animarum cura. Hoc autem constat longe esse praestantius: quoniam bonum gentis divinius est quam bonum unius. Et sic prima litterae ratio ruere videtur.

III. Secundum est secunda litterae ratio ad idem, scilicet: Curato non competit principalem curam subditorum habere, sicut episcopo: sed quaedam particularia circa curam animarum eorum officio committuntur. Contra hoc enim instatur: quod scilicet proportionaliter curato sicut episcopo incumbit cura animarum. Quoniam curato conveniunt omnes actus hierarchici: scilicet. purgare, corripiendo; illuminare, docendo; perficere, sacramenta praebendo.

IV. Tertium est quod haec comparatio intelligenda est secundum genus operis. Contra hoc enim arguitur quod ex hoc ipso sensu huius comparationis sequitur oppositum intenti ab Auctore. Nam genus operis in episcopo et curato est idem, scilicet curam animarum habere: licet modus exercendi hoc genus operis acceptetur diversus in episcopo et curato, puta quia episcopus principaliter, curatus secundario habet et exercet curam animarum. Manifeste siquidem patet quod non est hic differentia secundum genus operis: sed secundum modum habendi et exercendi illud. Tunc sic. Opus curati secundum genus operis est idem cum opere episcopi. Ergo est perfectius secundum genus operis quam opus religiosum. - Probatur sequela. Quia opus episcopi secundum genus operis est perfectius opere religioso.

Et confirmatur. Quia iuxta Dominicam sententiam, in tria genera hominum universa distinguitur Ecclesia: scilicet molentium in mola, quiescentium in lecto, et laborantium in agro. Constat autem sub tertio genere operis contineri tam episcopos quam curatos, qui laborant ad fructum animarum. Unum ergo et idem est genus operis in episcopis et curatis. Ergo est perfectius religioso opere, quod per lecti quietem significatur. - Et patet sequela ut prius.

Praeterea, curati sunt in statu seu in officio ecclesiastico ut perfectores. Religiosi sunt ut perfecti. Ergo curati, secundum genus operis, sunt perfectiores quam religiosi. — Antecedens probatur. Quoniam infitiari non potest quin curati officiales sint perfectivi. Sunt ergo de ordine perfectionem facientium. Quod significat esse perfectores. - Consequentia clara est. Quoniam agens semper praestantius est patiente: et perficere divinius est quam perfici.

V. Ad horum evidentiam, sciendum est quod Auctor duo de curatis dicit: scilicet quod non principaliter, sed secundario habent curam animarum; et quod non habent principalem curam animarum. Et quoniam ex his universa quaestio pendet, diligentius utrumque manifestandum est.

Quoad primum igitur, scito quod alia est distinctio qua distinguitur agens in superius et inferius: et alia est distinctio qua distinguitur agens in principale et secundarium. Nam primae distinctionis utrumque membrum est agens principale, scilicet tam agens superius quam agens inferius, sed unum est agens universale, aliud vero particulare; ut cum dicitur quod so] et homo generant hominem; utrumque enim agens est principale, sed sol ut causa universalis, et homo ut causa particularis. Et hoc modo se habent in ecclesiastico ordine Papa et quilibet episcopus. Utrique namque convenit animarum cura ut agenti principali: sed Papae ut universali agenti, episcopo autem ut particulari.

Alterius vero distinctionis unum membrum tantum, ut ipsa verba ostendunt, est agens principale: reliquum vero agens secundarium. Et ut patet ab Auctore, V Metaphys. cap. de Causis, agens principale est ad quod directe spectat inducere formam quae est complementum generationis, quod alio nomine vocatur ab Avicenna agens ut perficiens: secundarium vero agens est id quod agit ad alienum finem, hoc est ad finem agentis perficientis; et hoc alio nomine vocatur ab Avicenna agens ut adiuvans. Sicut in exercitu tam dux quam milites efficiunt victoriam: sed dux ut agens principale, milites vero ut adiuvantes ad proprium finem agentis principalis, qui est victoria, quae est directe effectus ducis; sicut forma quae est terminus generationis, est directe finis agentis principalis. Et hoc modo intendit Auctor quod se habent episcopus et curatus: ita quod episcopus est agens principale respectu curae animarum, et curatus est agens secundarium respectu curae animarum. Et propterea episcopus ad curam animarum tendit ut ad proprium finem, et ipsam facit ut formam complentem generationem: curatus vero adiuvat ad dictum finem et formam, et sic agit propter alienum finem.

VI. Et quoniam non sufficit dicere sic esse, sed oportet probare quod sic est, probatur ista negativa, scilicet: Curatus non habet curam animarum ut agens principale, seu, quod idem est, ut agens perficiens, tali ratione. Et supponimus, quod evidentissimum est, quod si curatus est ut agens perficiens, est ut infimum et proximum agens ut perficiens, sicut homo generat hominem et domificator facit domum. Formatur ergo sic ratio. Omne agens ut perficiens potest, cum suis instrumentis et adiuvantibus et universaliter quibuscumque sibi ministrantibus, omnia efficere quae efficienda sunt ad hoc ut ad perfectum proprius effectus deducatur. Sed curatus, cum omnibus sibi ministrantibus, non potest efficere omnia quae effici oportet ad complementum curae animarum. Ergo curato non convenit cura animarum ut agenti perficienti.

Discursus bonus, et maior, patet inductive in naturalibus. Homo enim non esset agens ut perficiens respectu generati hominis, nisi potuisset et ossa et carnes et nervos, et, breviter, omnia quae fieri oportet ad complendam generationem hominis, facere: et simile est de aliis, cum bos generat bovem, etc. Domificator quoque, nisi, cum sibi ministrantibus, posset ligna dolare, compaginare, et cetera quae necessaria sunt ad complementum domus efficere, non esset agens ut perficiens respectu domus: et simile est in ceteris artificialibus.

Minor autem probatur ex hoc quod ad complementum curae animarum requiritur collatio sacramentorum Ecclesiae. Curatus autem a maiori parte sacramentorum deficit. Nam non potest consecrare oleum seu chrisma necessarium ad baptisma: ac per hoc, non potest totum quod est necessarium ad baptizandum. Non potest quoque confirmare; non potest calicem consecrare pro Eucharistia; non potest oleum consecrare pro extrema unctione; non potest ordinem aliquem conferre, ac per hoc, non potest perfectam plebem facere, cum plebs constet ex clericis et laicis; nec potest consecrare virgines, quae tamen illustrior est portio plebis Christi; nec potest consecrare ecclesias, in quibus tamen praecipue exercenda est cura animarum. - Nec obstat si dicatur ad illud de baptismo, quod sola aqua sufficit. Quoniam hoc est verum in casu in quo presbyter baptizaret ut vetula: sermo autem est de curato quando baptizat ut curatus.

Et hinc patet intellectus repetiti dicti in littera, scilicet quod curato quaedam particularia sunt commissa circa curam animarum. Apparet enim manifeste ex his quod non omnia requisita ad complementum curae animarum potest efficere, sed quaedam valde pauca. Et sic patet intenta conclusio: scilicet quod curato non convenit cura animarum principaliter, sed secundario, hoc est, ut adiuvanti, ut allegata glossa in littera ex I ad Cor. xrt, optime dixit.

VII. Quoad secundam vero conclusionem in littera de curato positam, scilicet quod non habet curam principalem animarum, facile patere potest quod principalis cura animarum consistit in principalibus actibus ipsius curae. Non curato autem, sed episcopo conveniunt principales actus ipsius curae. Ergo non curato, sed episcopo convenit principalis cura animarum.

Maior est ex seipsa evidentissima. - Minor vero manifestatur in quinque actibus. Primus est administratio sacramentorum simpliciter: hoc est, non huius vel illius sacramenti. Constat enim quod solus episcopus habet curam administrandi simpliciter sacramenta populo: quoniam solus habet potestatem omnia conferendi, et omnia conficiendi ad ea opportuna.

Secundus est excellentia reservatorum actuum. Manifeste enim apparet quod excellentes actus, ut sunt consecrationes sponsarum Christi, consecrationes ecclesiarum, et alia huiusmodi, solius episcopi curae commissa sunt.

Tertius est praedicatio. Nam praedicationis officium episcopo in sua consecratione iniungitur ut necessarium et proprium. Nec obstat quod in ordinatione presbyterorum dicatur quod presbyterum oportet praedicare. Quoniam per hoc non denotatur nisi potestas quasi ligata ad praedicandum. Non enim presbyter ex sua ordinatione tenetur ad praedicandum: sed potest, si sibi committatur. Nec ex hoc quod fit curatus, committitur sibi praedicationis officium, nisi per accidens, scilicet si sciat praedicare: cuius signum est quod non requiritur a curato quod sciat praedicare. Sed bene exigitur hoc ab episcopo: ut patet per Apostolum dicentem: Vae enim mihi est nisi evangelizavero: necessitas enim mihi incumbit. Quod autem est per accidens, relinquitur ab arte.

Quartus est officium perfectoris. Nam, ut patet ex v et vi cap. Eccles. Hier., tres sunt ordines efficientium, et tres suscipientium, respectu trium actuum hierarchicorum. Primus est diaconorum, quorum est purgare: cui respondet ordo immundorum, quorum est purgari. Secundus est ordo presbyterorum, quorum est illuminare per ea quae tribuunt sacramenta: cui respondet populus sacramentorum susceptivus. "Tertius est episcoporum, quorum proprium est perficere: cui respondet ordo religiosorum, quorum est ab episcopis perfici, hoc est, ad perfectionem eorum doctrina et exemplo duci. Ex quibus patet quod perfectorum officium, seu esse perfectorem, quod summum actum hierarchicum importat, procul dubio requisitum ad complementum curae animarum, non curato, sed episcopo convenit.

Quintum, quod ex omnibus dictis sequitur, est quod agere directe ad salutem animarum est proprium opus episcopi: ita quod animarum salus, quae est forma ab agente curam animarum principaliter intenta, est proprius finis curae ipsius episcopi; sicut forma domus est proprius finis domificationis, et domificatoris ut sic.

Et sic patet secunda conclusio litterae.

VIII. Ad obiecta ergo in oppositum ordinate respondendo, dicitur primam rationem, scilicet, Religiosus obligat totam vitam suam ad studium perfectionis etc., stare solidam et validam. Et cum dicitur, Religiosus habet curam sui ipsius, curatus autem populi: respondetur quod habere curam populi contingit dupliciter: scilicet principalem, seu principaliter; vel per modum adiuvantis. Et quod habere curam populi principalem et principaliter longe melius est ex suo genere quam habere curam sui ipsius tantum: sed hoc non convenit curato. Habere autem curam per modum adiuvantis, minus est quam habere votum ad perfectionem perpetuum in seipso. Sic autem se habent religiosi et curati: ut patet ex dictis.

IX. Ad obiecta vero contra secundam rationem dicitur quod, ut patet ex Dionysio, loco praeallegato, falsum est quod sacerdos non-episcopus habeat omnes actus hierarchicos. Quoniam. sibi deest supremus, qui est perficere.

Et cum dicitur, Perficit docendo: respondetur primo, quod non quodlibet docere sufficit ad perficiendum: sed requiritur quod sit docere ea quae sunt ad perfectionis statum et augmentum. Quod quidem episcopo, tanquam perfectissimo, iure convenit: non autem curato, cui non convenit docere nisi minima quaedam, puta quando sunt vigiliae ieiuniorum, quando festa, et quomodo debent sine mortali peccato ad sacramenta venire, communicare et confiteri..

Respondetur secundo, quod docere simpliciter non con- venit curato nisi per accidens, ut praedictum est: sed episcopis, qui soli sunt pastores proprie loquendo, de quibus scriptum est: Alios autem pastores et doctores.

X. Ad obiecta autem contra tertio loco dictum in littera, scilicet quod comparatio ista intelligitur secundum genus operis, respondetur: et ad primum dicitur quod ex hoc ipso quod cura animarum convenit episcopo principaliter et curato secundario, sequitur quod non est idem genus operis proprii utrique. Nam, ut patet ex dictis, ex hoc ipso quod duo agentia occurrunt ut principale et secundarium, hoc est ut perficiens et adiuvans, sequitur quod aliud est opus proprium perficientis et aliud adiuvantis. Sed quia opus adiuvantis ordinatur ad opus perficientis ut ad finem, ideo ab illius forma etiam denominatur: ut patet et in naturalibus, et in exemplo dato de duce et militibus respectu victoriae. Et sic curatus dicitur habere curam animarum, quia opera sua ordinat ad curam animarum, quae est proprium opus episcopi. Et per hoc, dicitur secundario, seu per modum adiuvantis, habere curam animarum: non quod cura animarum sit eius opus.

Ad confirmationem dicitur quod laborare in agro non dicit tantum unum genus operis, sed dicit multa operis genera: puta laborare per modum perficientis, laborare: per modum disponentis, laborare per modum adiuvantis, etc. Et propterea ex hoc ipso quod curati sunt de ordine laborantiam in agro, non habetur quod eiusdem rationis sit labor suus cum labore episcopali.

Ad ultimum dicitur negando antecedens, scilicet: Curati sunt ut perfectores. Et ad probationem dicitur distinguendo. quod curatos esse officiales perfectivos potest intelligi dupliciter, scilicet principaliter, vel per modum adiuvantis: et quod curati non sunt perfectivi principaliter, sed per modum adiuvantis tantum, Perfectores autem soli sunt qui sunt principaliter perfectivi, ut sunt episcopi.

Et scito quod, cum dicitur curatos esse officiales seu coadiutores episcoporum, intelligitur quod sunt officiales ordinarii, coadiutores ordinarii, et velut instrumenta animata ordinaria. Adiuvant enim opemque ferunt episcopis ad perfectam curam animarum, quam tenentur habere et exercere ipsi episcopi. Quia enim per seipsos integre eam communiter non possunt perficere, dati sunt eis huiusmodi adiutores. Et per hoc differunt ab adiutoribus delegatis.

XI. In eodem articulo, in secunda comparatione inter religiosum et curatum, quoad difficultatem bene operandi, dubium quod occurreret, scilicet quia cura animarum ex arduitate operis est difficilior quam observantia regularis, iam cessat ex ante declaratis: scilicet ex eo quod falsum est curam animarum esse opus curati, nisi finaliter et denominative.

Reliqua autem. quae in hac comparatione diffuse traduntur in littera, in responsionibus argumentorum, stabilitate ingenii egent, ut non divertat quis a difficultate ab intrinseco, hoc est ex ipso genere, ad difficultatem ab extrinseco, hoc est ex exterioribus impedimentis: et similiter non divertat a magnitudine virtutis absolute, ad signum magnitudinis virtutis. In religiosis siquidem difficilius est opus ab intrinseco: et propterea magnam absolute requirit virtutem. In curatis autem impedimenta difficiliora quandoque occurrunt, quae, si vincantur, magnam ostendunt virtutem; et si non occurrunt, nihil ostendunt; et si occurrunt et vincunt, minorem laut nullam significant virtutem.

Et haec sufficiant de comparatione curatorum. Quam si plenius vis perscrutari, lege Auctorem in ultimis capitulis tractatus sui de Perfectione Vitae Spiritualis, ubi per multa capitula diffuse materiam pertractat.