Quaestio 136

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaetrigesimaesextae dubium occurrit Martini, in eodem tractatu, in qu. r de Patientia, contra rationem litterae in corpore huius articuli, dicentis quod haec ratio, intellecta ut iacet, nimis perplexa est. Quod enim primo concludit, videtur falsum: et consequentia multum obscura. Arguit enim sic: Jmter alias passiones, tristitia impedit bonum rationis. Ergo necessaria est virtus qua bonum rationis conservetur contra tristitias. Contra. Tum, primo, quia voluntas sine virtutis habitu hoc potest. Ergo. - Antecedens probatur. Quia alias nunquam posset exire in primum actum.

Tum, secundo, quia dicetur quod omnis virtus conservat bonum rationis contra tristitias. Et sic per hoc medium non probatur quod ultra alias virtutes, sit necessaria patientia.

Tertio deficit, quia non assignat nisi unam passionem quam moderetur, scilicet tristitiam. Et tamen omnis virtus moralis est media inter duas passiones: aut saltem dupliciter circa eandem passionem, sicut mansuetudo est medietas inter excessum et defectum irae.

Quarto, quia omnis virtus pugnat contra tristitiam impedientem bonum rationis directivae sui: ut patet de perseverantia.

Quinto, quia secundum Sanctos, patientia est utilis ad tollendum insensibilitatem et inducendam tristitiam, ubi nulla esset ex malis secutura tristitia: sicut de facto Christus suscepit tristitiam: 7ristis, inquit, est amima mea. Unde patientia non solum est cohibitiva tristitiae excedentis, sed excitativa tristitiae deficientis. Quod patet ex mansuetudine respectu irae, quae utrumque facit. Et ex hoc quod omnis virtus moralis est media inter duo extrema vitia. Et ex auctoritate Gregorii, in Moralibus, super illud, Surrexit Iob, scidit vestimenta sua, et, tonso capite, adoravit: ubi contra nimium dolorum sensum contraponit insensibilitatem, et utrumque damnat, afferens contra secundos illud Prophetae, Percussisti eos, nec doluerunt: attrivisti eos, et noluerunt accipere disciplinam, et similitudinem membrorum stupidorum, quae, incisa, dolere non possunt.

II. Ad hoc dicitur quod ratio, sane intellecta, bona est. Et ad primam obiectionem dicitur quod aliud est posse in actum virtutis: aliud est eam posse in illum actum eo modo quo virtuosus exercet. Non enim ponitur iustitiae virtus ut voluntas possit velle iustum: sed ut possit eo modo quo iusti volunt iusta. Et simile est de aliis virtutibus. Et ideo oportet poni patientiam contra tristitias, ut homo se habeat in tristitiis virtuose: quod sine virtute moderativa tristitiarum fieri nequit. Si namque indomitae essent, licet homo posset, non tamen posset ut patientes soliti sunt, rectitudinem in adversis servare.

Ad secundam vero obiectionem, quae coincidit cum quarta, et multum habet apparentiae, adeo quod videtur sufficienter respondere rationi litterae, quoniam quaelibet virtus, sicut moderatur timorem contrariorum suorum, ita et tristitiam eorundem (liberalitas siquidem — moderatur timorem amissionis pecuniarum, et tristitiam amissarum; similiter temperantia moderatur timores et tristitias contrarias delectabilibus secundum tactum; et sic de aliis): veruntamen respondetur, cum Auctore, quod quia nulla alia virtus est directe moderativa tristitiae, et tristitia est passio valde impeditiva boni rationis, ideo conveniens est ponere unam virtutem circa tristitiam directe. — Rursus, singulae virtutes sunt circa singulas tristitias oppositas in ordine ad quoddam particulare bonum rationis. Ista autem virtus ponitur circa tristitiam in ordine ad bonum rationis absolute: ut scilicet sic moderetur tristitias ut in nullo mens a bono avertatur seu declinet propter tristitiam quamcumque; praecipue tamen propter tristitiam illatam ab extra. - Demum, cum virtus ista ponatür principaliter propter bonum supernaturale, ut scilicet homo propter tristiuas quae occurrunt non declinet a bono suo supernaturali, quod est maximum bonum rationis seu superioris partis nostrae, scilicet intellectus et voluntatis; et tristitiae passio materia propria sit moralis, et non theologalis virtutis: rationabilius est ponere quod caritas mediante patientia moderatur tristitias, quam quod per seipsam ad illas descendat. Oportet namque caritati attribuere pugnam contra tristitias impedientes amorem caelestis patriae. Rationabilius autem hoc, ut dictum est, facit mediate per virtutem patientiae, quae directe circa tristitias sit in ordine ad bonum rationis supernaturale principaliter, et consequenter ad bonum rationis simpliciter et absolute. Ut autem inferius patebit, Auctor patientiam ponit directe virtutem circa tristitias ut ratio in bono supernaturali contra tristitias conservetur.

Ad tertiam dicitur quod, sufficit virtuti una passio ut propria materia moderanda: ut patet de mansuetudine, cui ut propria materia assignatur ira. Quod autem patientia sit circa tristitias media inter duo vitia extrema, non repugnat litterae neque Auctori, qui inferius expresse in sequenti Libro, qu. xrvr, art. 6, ad 2, dicit quod virtus moralis mitigat tristitiam ponendo in ea medium rationis, sequens Peripateticos, contra Stoicos omnino tristitiam ab animo sapientis removentes. Unde cum tristari de malo sit secundum naturalem ordinem nostrae naturae respectu talis obiecti appropinquati, utrumque videtur vitiosum, sci- - licet et plus tristari quam oportet, et minus tristari quam oportet: nulla siquidem tristitia de malo coniuncto cognito naturae nostrae derogat. Ac per hoc, patientia est circa tristitiam sicut mansuetudo circa iram: et est in medio duarum malitiarum, ut aliae virtutes morales quae sunt circa passiones.

Et ex his patet quod quinta obiectio non est contra doctrinam Auctoris.

III. In eodem primo articulo, in responsione ad primum, dubium occurrit ex Martino, ibidem, reprehendente responsionem hanc in hoc quod ponit patientiam remanere in patria ratione istius actus qui est frui bonis ad quae per patientiam pervenire volebamus. Et duo impugnat: primo, ipsa vocabula; secundo, rationem. Inquit primo, quod hoc est abuti vocabulo patientiae, ita quod esset multo rationabilius dicere album nigrum, aut calidum frigidum: quia ista, secundum aliquos, se compatiuntur in aliquibus gradibus; patientia autem et summa delectatio non. Et hic multa inculcat.

Inquit secundo, quod exemplum de iustitia, quod remanet in patria non respectu emptionum, etc., sed quoad hoc quod est esse subditum Deo, non valet. Quoniam est una species iustitiae cuius actus est esse subditum Deo: nulla autem est patientia cuius actus sit illa fruitio quae est in patria,

IV. Ad haec dicitur quod nulla est abusio vocabulorum. Quoniam cum patientia habeat pro proximo fine fruitionem boni pro quo tristia sustinet, dicere quod non remanet in patria ipsa patientia in seipsa, sed in suo fine, — nullus abusus, nulla obscuritas intervenit: sed sicut dicimus quod militia in. victoria remanet et in triumpho, ita patientia in fruitione bonorum patriae, pro quibus quis passus est in via.

Ad secundam vero obiectionem dicitur quod similitudo de iustitia tenet quoad hoc quod est remanere respectu finis. Et ad hoc est allata ab Auctore. Unde non oportet fingere patientiam cuius actus sit fruitio patriae. Quoniam expresse Auctor dicit in littera quod non remanet secundum seipsam, sed secundum suum finem tantum, qui attribuitur patientiae sicut triumphare attribuitur militiae.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis multa occurrunt ex Martino dubia, in qu. iv. Primum est de comparatione iustitiae ad patientiam, contra hoc quod ideo iustitia est perfectior patientia quia iustitia constituit hominem in bono, patientia autem servat tantum contra impedimenta boni. Arguitque sic. Patientia non tantum impedit ea quae a bono retrahunt, sed etiam constituit animum in bono principaliter, proprie et per se. Ergo.

Antecedens probatur. Primo, quia patientia constituit hominem in aequanimitate, quae est bonum magnum. — Secundo, quia patientia inclinat hominem ad sequelam rectae rationis. Hoc autem est bonum. Ergo. - Tertio, quia huiusmodi virtutes firmant animum in bono propter quod subimus pericula, sustinemus tristia, etc.

Quarto arguitur quod illa propositio: Omnis virtus constituens animum in bono excellentior est virtutibus tollentibus impedimenta boni, non est universaliter vera. Tum quia tollere impedimenta magnorum bonorum est multo melius quam constituere in parvis bonis. - Tum quia fortitudo excellit affabilitatem, eutrapeliam et veritatem, quae tamen constituunt animum in bono communicationis humanae: et similiter potest argui de mansuetudine respectu earundem.

II. Secundum. dubium .est. de. comparatione fortitudinis ad patientiam: quod non ideo fortitudo est excellentior patientia quia tollit maiora impedimenta, scilicet pericula mortis. Quia patientia firmat animum contra pericula mortis, cum incumbunt. Quod probatur dupliciter. Primo, quia pericula mortis sunt inter adversa. — Secundo, quia hoc dicit expresse Thomas in art. 4, qu. de Patientia. Et hoc supposito, multiplicat tot et tanta Martinus, quae taceo, quia falsum hoc supponit.

III. Tertium dubium est de comparatione temperantiae ad patientiam: quod scilicet temperantia est fortior patientia. Probatur. Secundum Aristotelem, difficilius est pugnare contra tristias quam contra delectationes. Sed patientia contra tristitias, temperantia contra delectationes pugnat. Ergo.

Antecedens probatur. Quia cruciatus et comminationes, etc., plus retrahunt a bono opere quam delectationes et promissiones. — Et confirmatur. Quia omnium vulgata vox ac sententia est quod timor malorum in constantem virum cadens excusat ab impletione praeceptorum. Concupiscentia autem aut delectatio carnalis et ciborum, etc., non excusat. Plus sunt igitur retractiva a bono mala contristantia quam bona delectantia. Cuius contrarium dicit hic Thomas, volens quod delectationes tactus plus retrahunt a bono quam tristitia adversorum, - quae est patientia.

IV. Quartum dubium est rursus de iustitia: quod scilicet patientia est perfectior quam iustitia quae est ad proximum. Probatur. Melius est esse patientem et carere iustitia, quam esse iustum et carere patientia. Ergo.

Probatur assumptum. Quia patiens non iustus est dispositus ad iustitiam, ad mansuetudinem, et omnem honestam communicationem: qui vero est iustus et non patiens, non est dispositus ad patientiam, cum multi iusti sint in adversis impatientissimi. — Secundo, quia iustus non patiens non est dispositus ad ullam virtutem secundum gradum perseverantiae, nisi primo inclinetur ad actum patientiae. Sed patiens sine iustitia est dispositus ad omnem virtutem secundum gradum perseverantiae. Igitur.

V. Quintum dubium est in responsione ad primum, circa glossam illius, Patientia opus perfectum habet; — non simpliciter, sed in adversorum toleratione. Dupliciter siquidem hoc impugnat. Primo, ordinem passionum in littera ex adversis: scilicet primo tristitia, inde ira, inde odium, inde iniustitia seu iniustum nocumentum. Nam cum ira sit appetitus vindictae, ac per hoc iniusti nocumenti, ira sine quocumque medio fertur in iniustum nocumentum.

Secundo, ex hac solutione probat excellentiam patientiae. Multo difficilius est recte se habere circa adversa in tota vita humana quam circa prospera. Sed in adversis tolerandis patientia est perfectior, ut ipse Thomas dicit. Ergo. - Probatur maior. Tum quia adversa multo frequentius contingunt quam prospera. [Tum] quoniam et in ipsis prosperis multa adversa commiscentur. - Minor probatur. Tum ex ipso Thoma. Tum quia, habita patientia, ex adversis nec ira nec odium, nec iniustum nocumentum facimus: habita vero iustitia, adhuc habetur odium, ira et tristitia; habita quoque caritate, quantum est ex parte habitus, adhuc habetur ira et tristitia; habita etiam mansuetudine, adhuc habetur tristitia.

Et confirmatur. Quia quidquid habet opus perfectum ita ut habens ipsum in nullo deficiat, est perfectissimum simpliciter. Sed patientia est huiusmodi, ut patet auctoritate lacobi. Ergo.

VI. Sextum dubium est in responsione ad secundum, circa glossam illius, /n patientia vestra possidebitis: quod scilicet intelligitur per remotionem adversitatum inquietantium possessionem animae, possessio enim importat quietum dominium. Contra, inquit Martinus, hanc solutionem arguitur similiter ut prius. Si aliqua virtus, etiam circa prospera, est perfectior patientia, sequitur quod per patientiam non possidemus animas nostras, Probatur: quia carens virtute perfectiore non habet quietum dominium supra animam suam. Nulla ergo virtus est perfectior patientia.

VII. Septimum dubium est in responsione ad tertium, circa glossam illius dicti Gregorii, Patientia est radix et custos omnium virtutum: — non directe causando et promovendo, sed solum removendo prohibens. Contra, inquit Martinus, ibidem: volo quod aliquis habeat patientiam perfectam et notitiam agendorum, et careat omni alia virtute. Tunc sic. Talis recte aget in materia cuius virtutem non habet. Ergo. —- Assumptum probatur. Quia non peccabit in materia iustitiae nisi aut odio aut amore aut aliqua simili passione: sed in huiusmodi semper intervenit non sufferre aliquod malum, vel in se vel in alio: ergo.

Et tandem dicit quod hoc, scilicet respectu omnium aliarum virtutum a se habere se radicaliter, vel removendo prohibens vel effective causando, nulli alteri virtuti morali convenit. Et ideo patientia est ceteris virtutibus ad vitam humanam transigendam accomodatior.

Multa quoque affert ad probandum excellentiam patientiae quae omitto: quoniam ex hac elucidatione omnia clara reddi puto.

VIII. Ad primum dubium dicitur quod falsum est antecedens assumptum ab arguente. Eodem siquidem modo respondendum est hic, sicut superius responsum est de fortitudine, in principio tractatus huius. Unde ad primam, secundam et tertiam probationes illius dicitur quod patientia per se primo moderatur tristitias in concupiscibili; et mediante hac moderatione, constituit aequanimem, in- clinat ad bonum, et firmat in bono. Arguens enim deberet probare non quod patientia haec det aliquo modo, sed quod principaliter et immediate, etc., constituat in bono, non mediante moderatione tristitiae: sicut facit iustitia et prudentia, quarum utraque directe et primo constituunt bonum voluntatis et intellectus.

Quarta autem obiectio, quae est contra illam universalem, Virtus constituens in bono praestat virtute tollente impedimentum, excluditur dicendo quod est vera, ceteris paribus. Et rursus est vera quoad nobilitatem substantialem. Ita quod patientia, secundum sui generis rationem, est ignobilior iustitia acquisita; quamvis tollat impedimenta maioris boni, scilicet supernaturalis. Et rursus patientia absolute ignobilior est iustitia infusa: quia cetera sunt paria, et haec iustitia constituit in bono gratuito, patientia autem tollit boni gratuiti impedimenta tristitiae. — Nec est inconveniens quod veritas sit, secundum generis sui conditionem hanc, nobilior fortitudine: quae tamen aliunde praeeminet veritati. De eutrapelia autem et affabilitate non oportet sollicitari: quia sunt circa delectationes, et non directe constituunt hominem in bono, sed ponunt medium in passionibus, sicut patientia et fortitudo,

IX. Ad secundum dubium dicitur quod patientia quae est specialis virtus, non est circa pericula mortis. Et primam probationem, negatur quod patientia, ut est virtus specialis, sit circa omnia adversa. Quoniam est solum circa adversa alia ab his quae mortis sunt, circa quae est patientia pars integralis fortitudinis.

Et per hoc patet responsio ad secundam. Quoniam id quod Auctor dicit in illa responsione quam allegat arguens, declarat ibidem in responsione ad ultimum, distinguendo de patientia parte integrali fortitudinis, et patientia speciali virtute, primae attribuendo mala mortis, secundae cetera mala.:

X. Ad tertium dubium, de temperantia respectu patientiae, dicitur quod si arguens bene advertisset ordinem qui ponitur in littera inter impedientia bonum. rationis, non dixisset ea quae dicit. Expresse namque Auctor ponit plus impedire mala mortis et cruciatus, quae opponuntur bono corporis, quam delectabilia secundum tactum: et ideo praeponitur fortitudo temperantiae. Unde quod iste obiicit de tormentis et cruciatibus, non est contra Auctorem: nisi quis adeo rudis sit ut putet timorem huiusmodi malorum poni ab Auctore in primo loco, et non tristitiam eorundem. Sed quoniam rudium est, non meretur audiri. Est ergo mens Auctoris quod quia bonum corporis naturaliter plus amatur quam bonum externum, ideo et timor et tristitia malorum corporis maxime impediunt bonum rationis. Quia autem delectabilia secundum tactum naturaliter sunt nobis magis connaturalia et sensibilia ac percepta quam bona extrinseca, ideo communiter magis nati sumus At pediri ab istis bonis quam a bonis aliis et eorum contrariis, circa quae est patientia, Unde delectabilia secundum tactum non praeponuntur ab Auctore in impediendo rationis bonum omnibus adversis, sed quibusdam: illis scilicet quorum bona quae tollunt sunt minus connaturalia, sensibilia et percepta.:

Unde cum dicitur quod difficilius est pugnare contra tristitias quam contra delectationes, verum est ceteris paribus. Quia facilius est abiicere voluntaria quam nolita: quae enim nobis invitis nos tangunt, non sunt in potestate nostra, sicut ea quae volentibus nobis accidunt. Constat autem quod tristitia de nolito, delectatio de amato est. - Et propter hanc rationem, metus et tristitia excusant, et non delectatio: quia illa scilicet sunt de nolito, ista de volito; ac per hoc, delectatio est in potestate nostra longe plus quam tristitia et metus. - Cum his tamen stat quod delectatio carnalium magis impediat rationis bonum quam tristitia exteriorum bonorum, quantum est ex natura delectabilium et tristabilium. Quod dico, quia per accidens, ex parte hominis avari vel aliter dispositi, continget oppositum. Sed doctrina datur secundum ea quae sunt per se.

XI. Ad quartum dubium, de comparatione patientiae ad iustitiam ad proximum, dicitur quod, si virtutes possent separari, et comparetur patientia acquisita, de qua lo- quitur arguens, ad iustitiam respectu proximi etiam acquisitam, negatur assumptum, scilicet quod melius est: quoniam melius est esse iustum quam patientem. Quoniam ut dicitur in V Ethic., in hoc maxime commendatur bonus homo quod etiam aliis est bonus: iustus autem talis est, patiens autem sibi soli bonus est.

Nec est verum quod iustus sit minus dispositus ad virtutes quam patiens. Immo iustitia magnum est principium et patientiae et omnium virtutum: quoniam volens et reddens unicuique quod suum est, totam legem implet; propter quod, omnia praecepta legis sunt praecepta iustitiae, ut superius patet. Et ad fortitudinem se accingit, ut debitum patriae reddat; et ad temperantiam, a non-sua muliere abstinendo; et ad patientiam, superiori parti animae suae reddens quod debet, scilicet conservationem boni ipsius.

Quod autem dicitur quod aliqui iusti sunt impatientissimi, quia de facto loquitur, negandum est. Quoniam si vere sunt iusti, habent tantum patientiae ut vitio impatientiae careant, ac per hoc, non sunt impatientissimi: quamvis non oporteat omnes iustos habere patientiam perfectam, ut patet ex his quae de connexione virtutum dicta

XII. Ad quintum dubium, quomodo patientia habeat opus perfectum, dicitur quod id quod primo obiicitur, contra ordinem passionum, nihil obstat. Nam non dicit Auctor quod oportet iram causare prius odium et deinde iniustum nocumentum, ita quod odium oporteat mediare, ut iste intellexit: sed dicit quod naturalis progressus mali moris in animo nostro ex adversis praesentibus est quod primo tristitia, etc. Praeter quem tamen naturalem progressum potest aliquis male se habere in adversis, Nullus siquidem dubitat quin ira crescat in odium: non tamen opus est omnem iram pervenire ad odium.

Ad id vero quod secundo loco obiicitur, ad probandum patientiae excellentiam, dicitur quod, si per prospera iste intelligit omnia non adversa, circa quae est patientia, antecedens est falsissimum: quoniam multo difficilius est habere reliquas virtutes, iustitiam, magnanimitatem, etc., quam patientiam. Si autem per prospera intelligit quaedam bona delectabilia, nihil valet consequentia inferens patientiam esse perfectiorem simpliciter ceteris virtutibus: quoniam, dato quod esset perfectior ilis quae essent circa tales prosperitates, non sequitur, Ergo est perfectior ceteris simpliciter. - Peccat quoque dicta ratio et in hoc, quia praesupponit patientiae virtutem esse circa omnia adversa: cum circa summe adversa, scilicet mortis pericula, sit fortitudo. — Peccat et tertio, quia perfectionem virtutis sola difficultate graduat: cum perfectio virtutis, de qua dicitur in II Ethic. quod est circa bonum et difficile, magis pensetur ex bono quam ex difficili. - Quae vero addit, quod, habita patientia, habentur illae virtutes, puta mansuetudo, caritas et iustitia, non est verum (si secludatur connexio virtutum), nisi negative, hoc est quia, habita patientia, tollitur iracundia, odium et iniustitia, non simpliCiter, sed quantum est ex tristitia adversorum: posset enim patientia sola praeditus ex alio capite odio habere proximum et illi nocere, puta ex crudelitate vel avaritia vel tyrannide, seu libidine dominandi, excellendi, etc. Quod vero e contra dicitur de caritate, quod, quantum est ex parte habitus, habetur sine patientia, falsum est. Nam, teste Apostolo, caritas patiens est. Et probatur ratione: quia caritas ex sui proprii habitus ratione praefert Deum omnibus, ac per hoc, omnibus contristantibus. Et propterea Apostolus posuit primogenitam caritatis patientiam. — Et, ne hic occupemus tempus, breviter, argumentum satis abundat falsitatibus. 1

Ultima demum probatio, scilicet, Quidquid habet opus perfectum ita ut habens ipsum in nullo deficiat, est perfectissimum simpliciter, concludit quod patientia est Deus. lla enim maior, ut iacet, soli convenit divinae perfectioni: habere namque opus perfectum sic ut nullo indigeat, solius Dei est; omnis enim creatura sic est perfecta ut alio indigeat. Et ideo aut Martinus corrigat maiorem: aut fateatur patientiam esse deitatem.

XIII. Ad sextum dubium dicitur quod quies animi, seu quieta sui possessio, dupliciter intelligi potest. Scilicet, quod sit omnino perfecta: — et haec non nisi per aeternam beatitudinem, quae in patria erit, praestatur. Et de tali quieta possessione verum est quod non habetur quandiu deficit aliqua virtus maior nata haberi, etc. Sed talis quieta possessio non ponitur a Christo effectus patientiae in hac vita, sed in futura tantum. — Alio modo intelligitur quod sit quieta in genere perturbabilium ut sic. Et talis quieta possessio animae ponitur effectus patientiae. Nec exigit quod ipsa sit perfectissima virtus. Quoniam cum hoc quod est alia virtus ipsa perfectior, stat quod habens ipsam, si careat illa alia, possideat suam animam quiete in genere perturbabilium: hoc est, ut homo sit imperturbabilis a multis contristantibus. — Peccat quoque dicta obiectio in hoc quod supponit virtutes non esse connexas: cum falsissimum esse constet hoc de patientia quae est virtus gratuita; constat enim omnes virtutes infusas esse connexas. Ac per hoc, non admittitur quod patiens careat illa virtute perfectiore: cum habeat caritatem et ceteras virtutes.

XIV. Ad septimum dubium, de glossa dicti Gregorii, dicitur quod casus incompossibilia continet. Nam. impossibile est habere patientiam perfecte et carere reliquis virtutibus: tum quia virtutes sunt connexae; tum quia caritas semper coniungitur patientiae, ut infra patebit. Admissa tamen conditionali, scilicet, Si patientia esset sine ulla alia virtute, respondetur negando quod patiens recte ageret in materia iustitiae, nisi forte per accidens: sermo autem doctrinalis debet esse de his quae per se insunt. Et ad probationem, quia si non recte aget, hoc erit amore vel odio vel aliqua passione in qua intervenit aliquod non sufferre: dicitur quod ex nulla passione, sed ex sola electione mali iniustum faciet, ut iniustus facit, delectatus de iniustitia, et non propter aliud, ut patet ex IV et V Ethic.

Ad illud vero quod subditur de excellentia patientiae, dicitur quod iustitia, secundum se totam, multo excellentius ad omnes virtutes se habet: praesertim quia legalis iustitia ad commune bonum omnes habet virtutes, omnis est virtus, omnes parit, omnibus imperat.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem centesimaetrigesimaesextae quaestionis. dubia occurrunt multa ex Martino, ubi supra, qu. um. Primum circa illam propositionem. litterae: Illud bonum propter quod aliquis vult malum, est magis volitum et amatum quam illud bonum cuius privatio ingerit dolorem quem patienter toleramus.. Contra. Patientia est respectu malorum simpliciter inevitabilium, non propter aliquod aliud magis volitum, sed quia decet aequanimiter tolerare. Non ergo patientia semper. est propter bonum magis amatum. — Et confirmatur. Quia huius generis fuit patientia ipsius Iob, - Et nescio, inquit, quomodo hoc patientiae genus a beato Thoma praetermissum est.

Ad idem praeterea respondet ad auctoritatem Augustini in littera, quae est fundamentum dictae propositionis. Et dicit quod duplex est patientia. Quaedam spontanea et quoad aequanimitatem et quoad tolerationem: ita quod in potestate nostra est non tolerare mala, et perdere bonum pro quo toleramus. Et de tali loquitur Augustinus: ut insinuat per ly sponte suscipere quod cruciat. — Quaedam vero sunt spontanea quidem quoad aequanimitatem, sed non quoad tolerantiam, quia, velit nolit, oportet illa mala pati. Et haec fuit in Iob. Et de hac non loquitur Augustinus.

II. Secundum. dubium est. circa illud, quod. patientia,. secundum. quod est virtus, non potest haberi sine. caritate et gratia gratum faciente. Contra hoc arguit multipliciter. Primo. Aliquis actus patientiae potest esse bonus moraliter, et non meritorius vitae aeternae. Ergo.

Secundo. Possibile est quod aliquis sine. gratia et' caritate habeat habitum patientiae firmum. et intensum, Ergo potest exire in actum sine caritate et gratia. Et probatur manifeste: quia fides potest esse, et exire in actum, sine caritate, Ergo.

Tertio. Quia si aliquis habens "habitum patientiae firmum. et intensum, peccet mortaliter et perdat caritatem, poterit nihilominus sine caritate exire in actum, ut patet, sicut ceteri habitus remanentes. Ergo.

Quarto. Omnis creatura rationalis habens actuale iudicium quo iudicat gratuita esse praeferenda omnibus bonis naturalibus, potest per fidem informem, cum speciali au--.- xilio Dei, sine caritate tamen, habere velle. conforme ad tale dictamen. Ergo. — Assumptum patet: quia aliter voluntas non esset libera.

Quinto. Multi gentiles habuerunt virtutem patientiae, etc. Similiter multi pro bono sanitatis patiuntur incisiones, etc. Ergo. - Nec valet solutio Thomae, in responsionibus argumentorum, dicentis quod bonum politicae virtutis commensuratum est naturae humanae, bonum autem gratiae est supernaturale: et similiter propter sanitatem pati procedit ex amore naturali, patientia vero ex amore supernaturali, Commensuratio, inquit, boni amati ad naturam est omnino impertinens ad hoc quod propter ipsum sint aequanimiter mala toleranda. Immo propria ratio huius tolerantiae est amor huius boni. Sed ad amorem sufficit, cum libertate voluntatis, iudicium rationis aequanimum, cum auxilio Dei, sine caritate tamen.

Sexto, quia sequeretur. quod nullus in. peccato mortali existens possit pati pro. Christo. Hoc est falsum: ut patet de haereticis, qui arbitrantur obsequium se praestare hristo. Ergo. — Nec valet, inquit, dicere quod secundum - veritatem non patiuntur pro Christo: quia sufficit quod credant se pati pro Christo.

III: Tertium dubium - est contra rationem: sancti Thomae in littera: Nullus eligit pati tristitiam propter se, sed eam horret secundum se: sed solum propter finem. magis amatum, etc. Ad hanc, inquit, rationem, loquendo de pa- tientia spontanea solum quoad aequanimitatem, respondeo distinguendo de fine: vel increato, et sic hoc est dubium, de quo alibi; vel creato. Et tunc, vel alio ab opere honesto, et sic nego: vel quomodolibet. Et sic concedo quod ille finis, puta honestitas, est magis amatus: sed quia non est finis extrinsecus operi patientiae, ideo nihil ad propositum.

IV. Quartum dubium est contra rationem Thomae in littera, scilicet :: Quod aliquis praeferat bonum gratiae omnibus naturalibus bonis ex quorum amissione potest dolor causari, pertinet ad caritatem: hoc autem spectat ad patientiam: ergo. Ad hanc, inquit, rationem, nego maiorem et minorem. Dico enim quod habens fidem informem, cum auxilio Dei et libertate voluntatis, potest praeferre Deum omnibus bonis naturalibus. Et multo magis si habeat caritatem deque, ad quam spectat diligere Deum super omnia.

Minor quoque negata est. Quia patiens pro Christo, etc., non semper patitur privationem. omnium bonorum naturalium. Et ideo non potest concludi universaliter quod omnis patiens praefert Deum. omnibus bonis naturalibus. — Et confirmatur.. Quia sicut reperitur iustus in. uno gradu et non in n alio, ita et patiens. Er reperti sunt multi qui patienter sustinuerunt carceres, etc., sed non mortem. Quare, etc.

V. Ad primum dubium dicitur primo, secundum veritatem, quod patientia semper patitur propter bonum extrinsecum magis amatum: quia propter amorem Dei, ut in hoc patet articulo. Iob siquidem, et quilibet patienter ferens inevitabilia propter caelestem patriam, habet actum virtutis patientiae qui est, non pati, sed, faciendo de necessitate virtutem, aequanimiter et libenter sufferre adversa, ut Dei voluntas impleatur. Unde Iob dixit: Sicut Domino placuit,. ita factum. est: sit, nomen Domini benedictum. Dicitur secundo quod, si etiam patientia poneretur virtus acquisita, adhuc salvaretur quod patiens propter bonum magis amatum vult pati. Quoniam aliud est dicere, propter bonum magis amatum et aliud, propter bonum extrinsecum magis amatum. Nec valet argumentum, Non vult pati propter bonum extrinsecum magis amatum, Ergo non vult pati propter bonum magis amatum: quia procedit a negatione inferioris ad negationem superioris; ut si diceretur, Non est album, Ergo non est coloratum. Ex hoc igitur quod aliquis inevitabilia suffert quia bonum est aequanimiter adversa sufferre, sequitur quod propter bonum is amatum. velit pati, scilicet propter bonum aequanimitatis, - Nec omisit Auctor patientiam hanc: sed posuit ipsam habere ulteriorem finem, scilicet caelestem patriam.

Ad glossam autem a Martino datam super auctoritate Augustini, dicitur quod voluntaria est, et contra Augustinum, Quoniam Augustinus loquitur de patientia tam. commendata in Scriptura. Constat autem quod maxime commendatur in Scriptura patientia Iob, quam ille a doctrina Augustini excludit. Nec innuit Augustinus illum sensum per ly sponte suscipere quod cruciat: quoniam Augustinus, ut in littera hac patet, non dicit sic; sed dicit, Sponte suscipit ferre quod cruciat. Ita. quod. Augustinus. non. ponit quod patiens sponte suscipit cruciatum, sed. quod sponte suscipit ferre cruciatum: ut sic spontanea susceptio non referatur ad cruciatum, sed ad sufferendum cruciatum, sive evitabilem sive non. Sic enim Iob sponte suscepit tolerare inevitabilia adversa, qui non sponte suscepit adversa.

VI. Ad secundum dubium dicitur quod, quidquid sit de veritate antecedentis, consequentia non valet, ut patet de actu fidei: - Aliquis enim actus fidei potest esse bonus moraliter et non meritorie: Ergo fides, secundum quod est virtus, potest haberi sine caritate. Nihil, inquam, valent huiusmodi consequentiae. Stat enim quod aliquis in peccato mortali credat Deum trinum et unum, etc., quoniam oportet, etc., moraliter: et tamen carebit fide ut est virtus. Et quia de patientia in littera dicitur quod, secundum quod est virtus, non potest haberi sine gratia et caritate; ideo consequentia nihil valet. - An autem patientia posset esse informis, sicut fides, non determino nunc, sed post inquiretur. Sat est proposito quod consequentia non valet.

Ad secundum dicitur quod antecedens est impossibile, loquendo de patientia ut est virtus. Et ad probationem de fide dicitur quod fides informis non est simpliciter virtus: ut patet ex superius dictis ab Auctore.

Et per hoc patet solutio tertii: scilicet quod post lapsum in mortale peccatum, dum quis est sine caritate, non potest exire in actum patientiae ut est virtus.

Ad quartum, negatur assumptum: quoniam praeferre in veritate caelestem patriam omnibus non potest creatura rationalis sine caritate, Nec propterea sequitur: Ergo voluntas non est libera. Sed bene sequitur: Ergo est impotens ad celsitudinem tanti actus, quoniam est actus proprius caritatis, ac per hoc supernaturalis. - Posset forte et aliter dici, distinguendo quod praeferre caelestem patriam omnibus contingit dupliciter; uno modo, quoad substantiam actus; alio modo, virtuose. Et. quod licet creatura rationalis posset primum ex fide informi et speciali auxilio Dei, non potest tamen secündum: sine caritate, sola.'— Prima responsio tamen solida est: quia ipso facto quod quis in veritate praefert Deum, ut Principem patriae caelestis, omnibus in sua voluntate, iam in caritate est: cum caritas nil aliud sit. quam. amor Dei, sic sumpti, super omnia. Nec ulla caritas acquisita ad hunc actum in veritate ducere sufficit: sed ad aliquem actum quem aestimamus esse istum, qui tamen in veritate ab isto deficit, vel quia est cum aliquo mortali occulto, vel quia est respectu Dei non propter seipsum Deum. ut finem supernaturalem.

Ad quintum dicitur quod solutio Auctoris est bona. Et ad improbationem dicitur quod destruit seipsam. Quoniam ex una parte dicit quod commensuratio boni amati ad naturam est impertinens: et ex alia parte dicit quod amor huius boni est propria ratio tolerantiae. Constat namque quod commensuratio boni amabilis ad amantem non est impertinens ad amorem: immo naturaliter amamus commensurata, et incommensurata naturae aut fugimus aut non amamus. Ex hoc autem quod commensuratio pertinet ad amorem, optime reddita est ratio patientiae, quae ex amore nascitur. — Nec est verum, ut patet ex dictis, quod ad verum amorem supernaturalium, etc., sufficiant cetera sine caritate.

Ad sextum, conceditur consequentia de pati ut est actus patientiae virtutis. Nec haereticus aliquis sic unquam patitur pro Christo. — Quod autem iste dicit, quod in veritate licet non patiatur pro Christo, sufficit quod ipse credat pati pro Christo, non eget alia responsione: quoniam destruit fundamenta theologiae et philosopbiae moralis, scilicet: Bonum consurgit ex causa integra, malum autem ex particulari defectu. Cum enim hic sit apparentia, et deficiat veritas, iste somniat esse actum virtutis patientiae, ac per hoc bonum: quod est ridiculum.

VII. Ad tertium dubium patet responsio 'ex dictis in primo dubio. Nam. patientia quaelibet, si est. virtus, respicit et finem increatum; et finem creatum, qui est fruitio aeternae patriae; et finem intrinsecum. Nec ullus horum est extra propositum virtutis patientiae.

VIII. Ad quartum dubium, pro quanto negat maiorem et ponit posse diligi super omnia Deum sine caritate, iam responsum est in secundo dubio.

Pro quanto vero negat minorem, dicitur quod, licet patiens pro. Christo non quolibet actu patiendi. patiatur privationem omnium naturalium, ipsa tamen patientiae virtus nata est dare hoc, ut homo praeferat Deum non huic vel illi, sed omnibus naturalibus bonis.

Ad confirmationem dicitur quod, licet aliqui sint magis patientes quam alii, omnes tamen virtutem patientiae habentes, ut sic, conveniunt in hoc quod Deum praeferant omnibus naturalibus, sicut omnes iusti in hoc quod unicuique volunt quod suum est. Illi vero qui, tolerato carcere etc., deficiunt in toleranda morte, si a principio usque ad carcerem tantum parati erant, non passi sunt ex virtute patientiae, sed ex sua inclinatione et aestimatione. Si vero a principio dispositi erant ad omnia pro Christo sustinenda, sed postmodum defecerunt: passi quidem sunt ex virtute patientiae, sicut ex caritate; sed quia non perseveraverunt, ex nimio amore praesentis vitae, ideo patientiae virtutem, simul cum caritate, perdiderunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem centesimaetrigesimaesextae quaestionis dubium ex Martino occurrit, in qu. zr, contra conclusionem principalem, scilicet quod patientia sit virtus adiuncta fortitudini. Qualis est ordo habituum, talis est ordo actuum. Übi ergo actus nullum habent ordinem inter se, nec habitus. Sed actus patientiae spontaneae tantum quoad aequanimitatem non habet ordinem ad quemcumque actum fortitudinis. Ergo. - Et eodem modo arguit de actu patientiae circà quaecumque mala, secluso periculo mortis.

Secundo arguitur ex dictis ipsius Thomae, Quia secundum ipsum, in responsione ad primum huius articuli, fortitudo est circa pericula mortis tantum, patientia vero circa quaecumque mala. Ergo fortitudo est adiuncta patientiae, et non e contra.

Tertio arguitur ad idem ex dictis Thomae in respon- sione ad secundum istius articuli, sic. Fortitudo est principaliter circa timorem futurorum: patientia principaliter est circa praesentium tristitias. Ergo fortitudo est adiuncta patientiae. — Et tenet sequela: quia plus est sustinere praesentia quam futura eadem mala timere.

Praeterea, sustinere praesentia mala est principalior et difficilior. actus quam non fugere propter futura, et iste ordinatur in illum: nam non multum prodesset non fugere futura, nisi subsequeretur laudabilis tolerantia praesentium. Ergo magis patientiae fortitudo quam e contra subordinatur, secundum haec in hac solutione dicta.

II. Si dicatur quod patientia quantum ad tolerantiam malorum mortis, non est virtus adiuncta fortitudini, sed inquantum tolerat alia: ut ipse Thomas in responsione ad tertium huius articuli innuit: - Contra: ex hac, inquit, in primis responsione confirmatur unüm assumptum, scilicet quod patientia est tam circa pericula mortis quam etiam circa alia mala

Deinde ista solutio continet duo quae videntur falsa. Primum est quod patientia ut est circa pericula mortis, est pars integralis fortitudinis. - Secundum est quod patientia ut est circa alia mala a malo mortis, est virtus adiuncta virtuti-fortitudinis ut secundaria principali.

Contra primum arguitur. Patientia quae est circa mortis pericula est, secundum doctrinam eius, fortitudo. Ergo non est pars integralis fortitudinis. - Antecedens probatur. Patiens martyrium usque ad mortem pro Christo, secundum istum Doctorem, est patiens et fortis actu quo tolerat malum mortis. Aut ergo est patiens et fortis eodem actu: et tunc habetur intentum, quia si actus non est distinctus, nec habitus. Aut uno actu est fortis, et alio patiens. Et tunc quaeritur, qui sint illi. Non enim sunt ibi duae tolerantiae mortis, neque duo alii actus. Neque potest dicere quod non-fugere est actus fortitudinis, et laudabiliter se habere in tolerando est actus patientiae: quia sequeretur quod aggredi et perdurare laudabiliter in periculis mortis non esset actus fortitudinis; quod est contra eundem Doctorem dicentem, in responsione ad secundum: Actus fortitudinis non solum consistit in hoc quod aliquis in bono persistit contra timores futurorum periculorum, sed etiam ut non deficiat propter praesentium tristitias.

Praeterea, laudabiliter se habere in malis praesentibus est actus patientiae, non deficere autem propter praesentium tristitiam est actus fortitudinis, secundum istam responsionem. Et iste secundus coincidit cum primo. Ergo patientia est fortitudo.

III. Contra secundum autem falsum militant, inquit, rationes quatuor, primo allatae, quod patientia non est adiuncta magnanimitati. Quas omitto: quia ut nullius ad propositum valoris videntur.

Praeterea, inquit, ego non video quomodo haec patientia sit distincta a magnanimitate. Nam secundum Tullium, in I de Offic., magnus animus, sicut fortis, cernitur in gerendo res magnas plenasque laborum et periculorum. Tunc sic. Eadem sunt pericula circa quae versatur magnanimitas, et patientia ista. Ergo.

Neque potest dici quod magnanimitas firmat animum in maximis bonis sperandis, patientia vero in malis tolerandis. Quia cum bona de se alliciant ad se, non est opus virtute firmante ad se nisi propter mala et pericula quae contingunt in prosecutione eorum. Eiusdem igitur virtutis est firmare animum in bonis adipiscendis; et firmare ipsum contra mala et pericula occurrentia in eorum adeptione.

IV. Ad hoc dubium respondendo dicitur, negando primi argumenti minorem. Quia inter actum fortitudinis et patientiae est ordo ex parte materiae, Nam materia fortitudinis sunt maxima mala, scilicet mortis: materia vero patientiae sunt minora mala. Constat autem inter maiora et minora mala poenae (de quibus est sermo) esse ordinem aliquem. Patientia igitur adiungitur fortitudini quasi circa secundariam in malis materiam existens.

V. Ad secundum, ex dictis Auctoris, dicitur quod hic aequivocatio accidit de patientia. Nam patientia ut est circa omnia adversa, non est unum quid, sed est vox significans virtutem patientiae ad mala alia a mortis periculis, et ad patientiam modum virtutis, seu partem integralem fortitudinis, quae est circa mala spectantia ad mortis pericula. Unde aut Auctor in responsione ad primum usus est nomine patientiae ut communiter significat utramque patientiam, quia in responsione ad tertium erat ibidem hoc explanaturus, ut explanavit. Aut per ly quaecumque mala subintellexit, a/ia a dictis, scilicet periculis mortis, et sic accepit patientiam proprie pro virtute patientiae: utin responsione ad tertium explanavit. Et sic nil contra Auctorem, quovis modo dicatur, sequitur.

VI. Ad tertium, ex dictis Auctoris in responsione ad secundum, dicitur quod si interpretanda sunt dicta verba de patientia virtute, patet quod nulla est difficultas in com:- paratione: quia talis patientia non est circa praesentia mala, scilicet pericula mortis, Plus enim est sistere contra timores maximorum malorum quam sustinere minora mala. — Si vero exponatur de patientia parte integrali fortitudinis, tunc dicendum est quod fortitudo habet pro actu suo principali immobiliter sistere et contra timores et contra tristitias quae in periculis mortis intervenerunt, ita quod actus eius est et superatis timoribus et tristitiis talium malorum, immobiliter persistere: quod est plus quam superare timores, et plus quam superare tristitias. Et hoc intendit Auctor dicens quod ad fortitudinem spectat non deficere propter tristitias, etc.

Cum hoc tamen stat, comparando istas passiones, scilicet timorem et tristitiam respectu periculorum mortis, quod timor sit principalius materia fortitudinis quam tristitia; quia timor est respectu huiusmodi periculorum ut habent rationem ardui, tristitia autem non; quoniam haec est concupiscibilis passio, ille est passio irascibilis. Unde fortitudo per seipsam firmat contra timorem: et per manum suam, hoc est, patientiam partem integralem, firmat contra tristitias.

Et cum dicitur, Plus est superare praesentia quam futura timere, respondetur quod verum est sub eadem ratione: sed non est sic, comparando tristitiam praesentium praecise, et timorem periculorum mortis praecise. Quia timor respicit illa sub ratione ardui, tristitia autem respicit illa absolute: et sic non sunt cetera paria. — Rursus, dato quod difficilius esset superare tristitias istas quam timores istos, non tamen sequitur quod patientia principalior sit fortitudine. Quia fortitudo habet pro principali actu persistere cum superatione utriusque: diversimode tamen, quia cum superatione timoris immediate, cum superatione vero tristitiae mediate, non media alia virtute, sed media sua parte.

VII. Et per haec patet responsio ad aliud, scilicet: Sustinere mala praesentia est principalius quam non fugere propter timores. Utraque siquidem responsio data habet ^ hiclocum: et quod non fugere excellit propter arduitatem quae est in obiecto; et quod fortitudinis actus non est tantummodo propter timores non fugere, sed non fugere propter timores et tristitias et quaecumque sint annexa damna. — Nec est verum quod non fugere ordinetur ad tolerandum praesentia mala: sed utrumque ordinatur ad principalem fortitudinis actum, qui est immobiliter persistere non obstantibus timoribus et tristitiis.

VIII. Quod autem iste addit, quod si distinguatur de patientia ut dictum est ex Auctore in responsione ad tertium, habetur unum intentum, scilicet quod patientia extendit se ad omnia adversa: - falsum est, nisi sumatur patientia pro voce; quoniam nec patientia virtus extendit se ad omnia, nec patientia pars virtutis extendit se ad omnia.

Ad ea vero quae obiiciuntur contra solutionem Auctoris, respondendo dicitur quod utrumque dictum Auctoris est verum. Et cum contra primum, de patientia parte, arguitur, negatur antecedens, scilicet quod patientia sit fortitudo. Et ad probationem, quod sustinens pro Christo martyrium, proprie loquendo, non deberet dici fortis et patiens, sed, integre fortis: sicut non debet dici quod est homo et habet manus, sed, homo integer; aut quod est prudens et bonae rationis. Si tamen sic dicatur, nullus est error. Conceditur ergo quod est fortis et patiens. - Et cum dicitur, Aut eodem aut diversis: dicitur quod eodem et diversis: diversis quidem, quia patiens est in aequanimiter tolerando praesens malum, fortis vero in immobiliter persistendo non obstante et timore et tristitia; eodem vero, quia ad istum principalem actum subservit actus patientiae. Propter quod, martyres laudantur de pa-. tientia tanquam. serviente fortitudini. Et sic actus fortitudinis est quodammodo patientiae adiuvantis ad illum: sicut e contra fortitudo imperat patientiae.

Ad ultimum contra hoc membrum, dicitur quod laudabiliter tolerare praesentem tristitiam est actus patientiae, et non deficere propter tristitias in prosequendo mortis pericula est actus fortitudinis: et non sunt idem actus, sed primus est in concupiscibili; secundus, qui per negationem circumlocutus est, scilicet immobiliter persistere in mortis periculo non obstante tristitia, est in irascibili, seu voluntate.

IX. Ad obiecta contra aliud dictum, scilicet de patientia virtute adiuncta fortitudini ut secundaria principali, dicitur quod patientiae distinctio a magnanimitate clara est: quia magnanimus tendit ad magnum in qualibet virtute, patientia. non; magnanimitas est circa spem magnorum bonorum ut materiam, patientia circa tristitiam.

Et cum dicitur: Eadem sunt adversa, seu pericula, circa quae est magnanimitas et patientia: ergo: - respondetur primo, quod non sunt eadem adaequate,. — Secundo, quod non sub eadem ratione respiciuntur ab utraque virtute: quia a magnanimitate sub ratione magni; a patientia vero absolute; et in ordine ad caelestem patriam.

Falsum quoque est quod dicitur, scilicet quod quia bona de se alliciunt ad se, non est opus virtute nisi propter pericula et labores. Quoniam ad bona opus est virtute, vel quia non sufficienter natura inclinamur ad illa, ut patet de iusto: vel quia passiones ad illa egent moderamine, ut est in proposito de spe magnorum.

Quod demum dicitur, quod eadem est virtus boni et mali oppositi, gratis conceditur. Sed hoc non obstante, superius ostensum est rationabiliter poni patientiam virtutem gratuitam respectu malorum in ordine ad patriam caelestem.

X. Circa relictum. dubium, an patientia distinguatur in formatam et informem, dicendum est quod, cum virtus, immo et habitus quilibet, corrumpatur ex hoc ipso quod ratio formalis sui obiecti seu materiae cessat, et tandiu sit quandiu ratio formalis salvatur in eo; ut patet de scientia, quae, perdito medio, deperditur, et quandiu medium applicatum habetur, scientia est; — et similiter, in habitibus infusis, fides tandiu in aliquo est quandiu quis credit omnia revelata a Deo Ecclesiae Christianae, ita quod statim quod quis aliquid pertinaciter crederet quantumcumque oppositum determinaverit Ecclesia, habitum infusae fidei statim perdit: — quocirca, ad videndum an aliqua virtus possit esse informis, spectandum est an sua formalis ratio, qua attingit obiectum suum, salvetur sine caritate. Si enim potest sine caritate salvari, potest esse informis; si non potest salvari sine caritate huiusmodi ratio, non potest esse informis: propter hoc enim fides potest esse informis, prudentia autem non, ut patet ex superius dictis. Quantum autem ab Auctore cóncipio, qui posuit patientiam, ut est specialis virtus, esse virtutem gratuitam, non politicam; ratio formalis patientiae consistit in aequanimi tolerantia adversorum propter supernaturalia bona. Hoc autem non potest esse informe: cum sine caritate esse nequeat, ut in littera probatur. Unde virtus patientiae sic est caritatis comes quod aut non est, aut est cum caritate. Et propter hoc Apostolus posuit primogenitam caritatis patientiam.

XI. Sed occurrit hoc in loco dubium maius contra Doctorem. Quia ex hoc ipso quod ad patientiam secundum quod est virtus, spectat omnia tolerare propter bonum supernaturale, sequitur quod ad ipsam spectet etiam sustinere amissionem vitae, quae est summum bonum naturale. Et si hoc conceditur, ergo non est virtus adiuncta fortitudini, sed excedens potius ipsam.

Ad hoc dicitur quod Auctor loquitur in hoc articulo de patientia communiter, hoc est ut comprehendit patientiam specialem virtutem et patientiam partem fortitudinis infusae: sic enim accepta patientia ad omnia adversa se extendit pro futurae patriae bono toleranda. Nec obstat quod dicat, Patientia secundum quod est virtus: quia per hoc non solum intelligit quod sit simpliciter virtus, sed quod attingat ad perfectionem virtutis simpliciter (paria siquidem haec sunt quoad propositum); et hoc secundum invenitur in patientia parte integrali fortitudinis infusae.

Et adiungitur universaliter patientia fortitudini, vel quasi pars integralis, vel ut pars potentialis: quia aequanimis tristitia secundario concurrit ad immobiliter persistendum in arduis, ad quae directe tendit fortitudo; quoniam tristitia est circa mala non ut ardua, sed absolute, cum sit passio concupiscibilis, et ad serviendum fortitudini assumatur. Et propterea, dato quod excederet fortitudinem quoad numerum malorum, exceditur tamen a fortitudine quoad excellentiam et difficultatem obiecti, quoniam est circa maxima mala sub ratione ardui, patientia autem, ut saepe dictum est, versatur circa mala absolute, non ut ardua, quia est in concupiscibili.