Quaestio 19

Commentaria Cardinalis Caietani

CIRCA primum articulum quaestionis decimaenonae, duCriss occurrit de illa propositione: Bonum et malum sunt per se differentiae actus voluntatis: Aut enim intendit de actibus voluntatis simpliciter; aut in genere moris. Si de actu voluntatis simpliciter, tunc sequeretur quod unus numero actus voluntatis substantialiter esset in duabus speciebus disparatis: quod non est intelligibile. Patet sequela de consensu in adulterium propter furtum. — Si de actu voluntatis ut est in genere moris, cum esse in genere moris accidat voluntatis actibus, sequitur quod non sint eorum per se differentiae illae quae sunt moralium per se differentiae, ut bonum et malum.

II. Ad hoc dicitur quod, cum bonum et malum, ut a s. Thoma in Prima Parte, qu. xcvi, art. 1, ad 2, didicimus, in solis moralibus constituant species; et actus voluntatis simpliciter sint in genere naturalium; oportet dicere quod bonum et malum non sunt per se differentiae actus voluntatis; ita quod actus voluntatis non differunt specie secundum se, secundum per se differentias boni et mali, seu, quod idem est, secundum species moralium. — Quod autem actus voluntatis sint in genere naturalium, etiam specifice, patet ex tribus supradictis. Primo, ex distinctione actuum voluntatis, absque admixtione moralium, superius facta, trium circa finem, et trium circa ea quae sunt ad finem. Secündo, ex eo quod unus numero actus voluntatis est in diversis speciebus moralium disparatis, eo quod sunt eius accidentia, sicut idem pomum in speciebus albi et dulcis. Tertio, ex eo quod aliquis actus voluntatis habet obiectum indifferens ad bonüm et malum morale: extra per se autem differentias alicuius, non invenitur ipsum.

Quod áutem huius oppositum non intendat hic Auctor, non solum .ex praedictis, sed. ex praesenti habetur littera, volente actum voluntatis sic secundum boni et. mali differentias distingui, sicut actus rationis secundum differentias veri et falsi. Constat enim quod unus numero rationis actus, püta opinio actualis quod Socrates sedet, est successive verus et falsus, absque sui. mutatione: quod esset impossibile, si differentia secundum. verum et falsum esset per se divisiva ac constitutiva actus rationis; neque enim aliquod unum individuum coloris est modo album, modo nigrum. Sicut igitur actus rationis suam habet absolute. speciem, differentiamque constitutivam, susceptivam veri et falsi; ita actus voluntatis proprium habet genus, differentias ac species in genere naturae, praevenientia genus et species moralium.

III. Quomodo autem: haec litterae verbaaccipienda sunt, videndum: restat. Difficultatem habent non solum ex. perseitate, sed ex perseitate tali, scilicet differentiarum. Plus enim exigitur ad hoc quod bonum et malum sint per se differentiae actus, quam quod sint per se. spectantia ad actum. Facile siquidem patet quod in definitione boni et mali moralis ponitur. voluntatis actus, quoniam sunt: circa voluntarium: ac per hoc, ad perseitatem secundi modi spectant, Sed ad hoc quod. sint per se differentiae, perseitas primi modi requiritur. Quae cum non sit, dupliciter dici potest. Aut quod hic sumitur per se ut distinguitur contra;per aliud, et actus: voluntatis in genere actuum: üt sit sensus quod bonum et malum. sunt actus. voluntatis differentiae per se, idest non per aliud, in genere actuum. Et secundum hoc, ponitur differentia inter actus humanos voluntatis, et aliarum potentiarum, in hoc quod bonum et malum distinguunt actus aliarum. virium mediantibus actibus: voluntatis, quoniam non misi quatenus ' voluntarii sunt:.áctus autem voluntatis! distinguunt per se, idest non per aliquid aliud. Insinuatur quoque quod, licet bonum et malum sint per se differentiae constitutivae conditionum supervenientium actibus yoluntariis, et non ipsorum actuum secundum: se; applicando tamen eas ad actus ipsos, respiciunt actus voluntatis per se, alios per aliud. - Aut quod hic sumitur per se proprie, ut distinguitur contra per accidens; et actus voluntatis non in genere naturae, sed ut est in genere moris: üt sit sensus quod bonum et malum moraliter sunt per se differentiae actus voluntatis in genere moris, Et secundum hoc, fundatur hic explicanda et hinc deducenda in. sequenti articulo, differentia inter bonitatem ac malitiam actus voluntatis et aliorum actuum humanorum, in hoc. quod bonum et malum moralia ad alios actus, ut sunt in genere moris, se habent ut differentiae per se, et ut ordinatae inter se per accidens, et ut circumstantiae; ad actum vero voluntatis in genere moris, se habent ut per se differentiae, et non aliter, ut in sequenti articulo plenius patebit. Et hic procul dubio sensus est intentus ab Auctore, et subtilis valde est: sed difficultates eius in sequenti sunt clarae articulo.

IV. Circa corpus eiusdem articuli, dubium est an. eodem miodo sumantur bonum et malum in responsione, cum. dicitur, Bonum et malum sunt per se differentiae actus voluntatis; et in eius subiuncta ratione, cum subditur, Nam bonum et malum per se ad voluntatem pertinent, sicut verum et falsum ad rationem. Quod enim. eodem. modo sumantur, scilicet de bono et malo morali, tractatus ipse moralis, et converificatio testantur: malum enim in communi non constituit aliquam speciem, ut praedictum est. — Quod autem diversimode sumantur, scilicet in responsione pro moralibus, et in ratione pro transcendentibus, ex proportionalitate adiuncta veri et falsi insinuatur: verum enim et falsum ad nostram rationem, sicut bonum et malum in communi ad nostram voluntatem, se habent.

V. Ad. hoc dicitur quod, licet in responsione bonum et malum non nisi pro bono et malo morali. sumi possint, quoniam in solis moralibus bonum et malum sunt per se differentiae constitutivae; in ratione tamen utroque modo sumi possunt, et pro moralibus, et pro transcendentibus. Pro moralibus quidem, quia ex hoc. quod. haec. per :$e spectant ad voluntatem, sequitur quod eorum., lifferentiae per se distinguant actus eius, modo, exposito. Pro transcendentibus vero, quia ex hoc quod voluntas per se, in primo modo perseitatis, respicit bonum tanquam proprium obiectum, et conséquenter malum; ex hoc, tanquam "ex prima radice; procedit ut ad bonum in moralibus voluntatis actus per se, ut. proprium susceptivum, concurrat,. non per alios actus illorum. differentiis distinguatur, se per se, ut exposuimus. Et hic sensus est profundior, "et magis dignus tanto Auctore, ut in III- Contr. Gent., "- 1x, videre poteris.

VI. Responsionem ad tertium eiusdem primi antioull sic intellige quod, licet obiectum voluntatis sit bonum bonitate naturae, idem tamen bonum, ut conveniens secundum rationis ordinem, est bonum moris obiective. Et sic dat bonitatem moralem formaliter actui.:

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis, in responsione Ii primum, adverte ultima verba, et scito quod tria insinuant. Primo, quod differt tunc bonitas obiecti a bonitate finis in actu voluntatis, quando finis pendet ex fine. Secundo, quod tunc etiam. differt, quando voluntas pendet ex voluntate. Tertio, quod utrumque horum est per accidens. - Primum significat quod, quando sunt plures fines per se subordinati et voliti simul, ut cum quis vult medicinam sanativam propter adeundam militiam propter victoriam; formalis bonitas obiecti, puta esse sanum, differt a bonitate alterius finis, puta militiae, - Secundum vero, quod quando voluntas unius finis, puta adulterii, dependet ex voluntate alterius per bccidens finis prioris, puta furti, ut cum quis vult adulterari ut furetur; malitia quoque obiecti, puta adulterii, differt a malitia finis, puta furti. - Tertium autem, scilicet quod utrumque horum est per accidens, significat. quod accidit actui voluntatis differentia haec bonitatis utroque modo: quia accidit fini subordinari alteri fini, et accidit voluntati dependere ex alia voluntate, sicut accidit moventi quod moveatur. Nisi enim accideret, omni fini et omni volitioni conveniret.

De differentia autem utriusque bonitatis in actibus. aliarum virium, hic tacta, in sequenti quaestione ex proposito erit sermo diffusus.

II. Circa praedicta verba dubium occurrit: quia differentia finis et eius quod. est ad finem, non per accidens spectat ad voluntatem; nec voluntas per accidens intendit et eligit. Ergo non solum per accidens, sed per se differt, quoad: voluntatem, bonitas ex fine, et ex obiecto: illa enim ad intentionem, haec ad electionem spectat.

Ad hoc dicitur quod, licet nihil illorum assumptorum concurrat per accidens ad voluntatem, neganda tamen est sequela: quia bonitas finis, et eius quod est ad finem, ut sic, est unamet, licet finis et id quod» est ad finem sudine guantur. Unde id quod est ad finem, dupliciter comparari potest ad voluntatem. Uno modo, ut sic: et non habet aliam bonitatem, sed finis est eius ratio formalis. Alio modo, secundum aliquam aliam propriam bonitatem: et sic non est ut ad finem, sed ut seorsum volitum. Et tunc differt bonitas obiecti a fine, sed per accidens, ut in littera dicitur,

Commentaria Cardinalis Caietani

CIRCA materiam quinti et sexti articuli, omisso tertio et (gius adverte, confessor, quod depositio erroneae rationis fit non solum per oppositam rationem, aut veritatis cognitionem; sed etiam per exclusionem ad applicationem ad opus. Verbi gratia, mulier audiens a praedicatore quod uti alienis capillis est peccatum mortale quia est simulatio, concipiensque ex ratione audita et auctoritate praedicatoris,, talem usum esse peccatum mortale; et ex alia parte vellet dti huiusmodi capillis; et inde ratione, hinc appetitu movente, nescit solvere motiva rationis erroneae contrariae appetitui suo; tamen putans, absque. solutione rationis, id sibi licere, utitur talibus capillis. In hoc, et similibus, non est, proprie loquendo, voluntas discordans a ratione errante: quia non fit contra conscientiam. Et ratio est quia, licet maneat ratio errans in se, non manet tamen applicata ad hoc velle, nec actualiter nec virtualiter; sed deponitur applicatio illa, ac per hoc, erronea conscientia, quae. in applicatione consistit. Licite autem hoc absque ulla alia ratione fit, etiam si ex impetu vel libito fiat, Quia ratio erronea non habet in se unde liget, sed quatenus acceptatur: unde ex quacumque causa non acceptetur, vel in se vel in applicatione, non ligat.

Commentaria Cardinalis Caietani

CIRCA titulum articuli septimi, adverte quod, licet haboom de voluntate, idest de actu interiori voluntatis, in hac. quaestione tractatum. sit; in hoc. articulo quaestio est de voluntate, idest de actu interiori voluntatis, u£ di- stinguitur contra intentionem. Ea autem necessitas quaestionis huius fuit, quia voluntas ab intentione saepe distingui solet, et plurimum intentio iudicari in continua morum frequentia, voluntasque ex intentione accusari vel excusari.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo articuli octavi, voluntas sumitur ut in praecedenti Dieu

In corpore eiusdem articuli, adverte primo, quod Auctor plus determinat quam quaesierit: quaesivit enim de quantitate voluntatis et intentionis; determinat autem de quantitate praedictorum, et actus etiam exterioris. Et hoc ad perfectionem doctrinae; et propter identitatem rationis, quoad hoc, in voluntate et actu exteriori, sublatis impedimentis.

Adverte secundo, quod.in littera distinguitur tam voluntas quam. actus exterior: respectu scilicet secundum se, et ut stat sub intentione. Et dicitur quod nec quantitas ex obiecto, nec quantitas ex modo intensionis, descendit ne-

cessario in actum volitionis aut actus exterioris secundum se, seu materialiter, idest ut tendunt in sua obiecta propria: sed quantitas utraque, scilicet ex obiecto et modo intensionis, redundat in utrumque actum, scilicet voluntatis et exterioris, ut stant sub intentione, seu formaliter, idest ut téndunt in finem quem respicit intentio.

II. In responsione ad tertium eiusdem articuli, dubium occurrit quomodo verificetur quod quantum mala est intentio, tantum mala est voluntas: an scilicet verificatur de voluntate materialiter et secundum se; aut formaliter, et ut stat sub intentione. Si secundo modo, nulla est differentia inter quantitatem bonitatis et malitiae, in hoc: quoniam, ut in corpore articuli patet, quantitas intentionis bonae redundat in voluntatem et actum formaliter. Si primo modo, sic convincitur falsum manifeste: quoniam neutra malitia necessario descendit ex intentione in voluntatem materialiter.

III. Ad hoc dicitur quod ea quae dicta sunt in corpore articuli, verificantur de quantitate bonitatis et malitiae. Et de bonitate quidem, in littera patet: de malitia autem, eisdem rationibus probatur. Quod enim quantitas malae intentionis ex obiecto, non necessario descendat in voluntatem secundum se, patet ex hoc, quod intendens aliquod magnum malum, potest velle uti aliquo medio non sufficienter consono tanto malo: sicut si quis vellet emere episcopatum, et offerret solas preces. Quod etiam quantitas malae intentionis ex modo, non descendat in quantitatem actus secundum se, patet ex hoc, quod contingit intense intendentem adulterium, minus libenter frangere murum, per quem in-: grediatur ad intentum. habendum. Cum igitur non oporteat esse verum quod quantum mala est intentio, tantum mala sit voluntas materialiter; relinquitur ut verificetur hoc dictum de voluntate formaliter, idest ut stat sub intentione.

Et ad obiectionem contra hoc, dicitur quod, stante hoc, salvatur differentia inter quantitatem bonitatis et malitiae in hoc, quod quantitas malitiae. intentionis est semper quantitas malitiae voluntatis formaliter, sicut quod absolute constituit eam tantum malam: quantitas vero bonitatis intentionis non oportet quod sit quantitas bonitatis voluntatis. Et ratio differentiae est, quia sicut simpliciter ad simpliciter, ita magis ad magis. Constat autem quod malitia in intentione sufficit ad constituendam voluntatem malam; bonitas autem non: quia bonum constat ex causa integra, malum autem ex particularibus defectibus. Unde, dando eleemosynam .propter inanem gloriam, non solum intentio est mala, sed etiam actus formaliter: et consequenter, quanto peior est intentio, tanto peior erit actus formaliter. Sicut absolute conceditur quod actus dantis eleemosynam propter inanem gloriam, est malus; ita absolute concedendum est. quod actus dantis eleemosynam propter maximam affectionem inanis gloriae, est peior. Et similiter si fiat propter maius malum, puta subversionem fidei. Sed, furando divitem propter subveniendum pauperibus, bonitas intentionis non constituit bonitatem actus: et consequenter quantitas bonitatis in intentione, non constituit quantitatem bonitatis in actu. In. quo enim non ponitur bonitas, in eo nec quantitas illius cogitari potest. Et haec est intentio litterae.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo nono, circa illa verba: Ad bonitatem voluntatis humanae requiritur quod ordinetur in summum bonum, memento quod ordinari in summum bonum contingit tripliciter. Uno modo, in communi. Et hoc commune est bonis et malis: quilibet enim propter aliquid operatur apparens sibi summum bonum. —- Alio modo, in speciali, confuse tamen: sicut si quis, nesciens in quo consistat summum bonum, puta in visione Dei, vel in Deo, operetur propter summum bonum, quod in veritate est summum bonum. Et hoc potest convenire bonis. - Tertio modo, in speciali, et distincte: ut si quis operari intendit propter Deum cognoscendum, amandum, etc. Et hoc etiam. contingit dupliciter: puta propter cognitionem, amoremque, etc, ad quae natura potest; et ad quae gratia Dei elevat.

In proposito igitur, ad bonitatem voluntatis humanae requiritur quod ordinetur ad. summum bonum non apparenter, sed quod in veritate est summum, confuse vel distincte, naturaliter vel supernaturaliter, secundum statum personae. Quod dico propter gentiles et ignorantes. Si enim secundum proportionem concessi sibi luminis, in verum summum bonum ordinent actiones suas, bonae moraliter erunt: et si non, non.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo decimo, iungito verba in responsione ad priEun. verbis in corpore articuli: et memor supradictorum in articulo sexto quaestionis primae, adverte quod, quia velle aliquid sub ratione boni, est velle illud propter summum bonum, ideo dicitur quod voluntas volens aliquid sub ratione boni, est conformis divinae voluntati in volito formaliter, quod est velle propter divinum et commune bonum. Sed cave ne propterea dicas omnem voluntatem semper conformari divinae in volito formaliter, quia nullus operatur aspiciens ad malum, sed ad aliquam boni rationem; et consequen- ter voluntas mala conformatur divinae voluntati in. volito formaliter. Hoc enim falsum est. Licet enim voluntas, quantumcumque mala, inquantum habet aliquid boni, sit conformis divinae voluntati, ac per hoc possit secundum quid dici conformis divinae voluntati in volito formaliter, sicut potest secundum quid dici bona; simpliciter tamen illa sola voluntas est conformis divinae voluntati in. volito formaliter, quae sub ratione boni non. apparentis, sed veri, exercetur. Ad hanc enim conformitatem tenemur. Cum illa quae est secundum boni rationem sive veri sive apparentis, nati sumus: in hac persistere virtutis opus est.