Quaestio 6

Commentaria Cardinalis Caietani

QUIA IGITUR. In divisione, seu praefatione sextae quaestionis, adverte quod Auctor, tractanda omnia praeconcdipiens, prima distinctione separat totum hunc librum a Secunda Secundae; deinde. secunda distinctione separat tractatum. de actibus humanis in universali, a reliqua libri parte incipiente in qu. xix; tertia autem distinctione tractatum ipsum de actibus distinguit, ita quod primo de propriis homini, deinde de communibus, in qu. xxi et sequentibus, tractandum dicit. Sequentes autem distinctiones dant loca conditionibus, circumstantiis, et actibus: propriis homini, quibusque sua, usque ad xxr qu. inclusive.

II. Circa primum articulum quaestionis sextae, dubium occurrit de illa propositione in corpore posita, scilicet: Quod nullam habet notitiam finis, etsi in eo sit principium actionis vel motus, non tamen eius quod est agere vel mo- veri propter finem est principium in ipso, sed in alio. Adversatur siquidem huic sententiae tam auctoritas, quam ratio. Auctoritas quidem Aristotelis, II Physic., probantis ex proposito quod natura agit propter finem. Unde arguitur sic. Naturalia agunt propter finem: naturalia agunt a principio intrinseco sine notitia finis: ergo agentia a principio intrinseco sine finis notitia, agunt propter finem. Cuius oppositum in littera dicitur. - Et confirmatur. Quia si in naturalibus ratione carentibus est principium agendi, et non est principium de ly propter finem; cum tota dissensio Aristotelis ab aliis, contra quos disputat in II PAysic., consistat non in hoc quod naturalia agant vel non agant (de hoc enim non disputatur) sed in hoc quod agant propter finem vel non propter finem, et concludatur pars affirmativa: oportet dicere quod natura, quae est intrinsecum agendi principium, non solum est principium agendi, sed agendi propter finem; naturalia enim, ut sic, agunt propter finem.

III. Circa illam aliam propositionem in eodem corpore, scilicet: Quodcumque sic agit vel movetur a principio intrinseco, quod habet aliquam notitiam finis, habet in seipso principium sui actus non solum ut agat, sed etiam ut agat propter finem, dubium occurrit, quia contradicit determinationi factae in 2 art. qu. r, ubi conclusum est esse proprium rationalis naturae agere propter finem, ita ut moveat se ad finem. Hic enim expresse dicitur quod huiusmodi, ut animalia, movent se ad finem, quia aliquam cognitionem finis habent. Quomodo stant haec simul?

IV. Circa deductam in eodem corpore propositionem ex praedicta, scilicet: Unde huiusmodi dicuntur non movere seipsa, sed ab aliis moveri, dubium quoque occurrit, quoniam constat quod vegetabilia movent seipsa motu augmenti ad omnes differentias positionis, et tamen carent notitia finis. Falsum ergo est quod huiusmodi, scilicet carentia finis notitia, non dicuntur movere seipsa. — Et confirmatur: quia in Prima Parte, qu. xvi, art. 1, in responsione ad 2, expresse dixit Auctor quod haec movent seipsa.

V. Ad primae dubitationis evidentiam, scito quod hoc quod est agere propter finem, potest habere principium duplicis ordinis: alterum scilicet proprii ordinis; alterum propria virtute hoc facit: subordinati vero, quod superioris virtutis participatione solum hoc facit. Et quoniam agere propter finem collationem: quandam eius quod est ad finem, ad ipsum finem, manifeste importat; conferri autem in finem absque cognitione, etsi fingendi detur licentia, intelligi nequit: oportet ut de ratione principii propria virtute activi propter finem, sit cognitio. Ac per hoc, principium propria virtute agens propter finem, constat necessario ex gradu cognoscitivo. Et consequenter si quid non cognoscitivum agit propter finem, etsi habeat principium agendi propter finem, non habet principium nisi sübordinati ordinis, quod scilicet ex hoc quod est impressio quaedam a cognoscitivo, principiat propter finem.

Et hoc modo naturalia agunt propter finem. Ita quod aequivocatio est hic inter litteram hanc, et secundum PAysicorum ac rationes. Auctor siquidem loquitur de principio agente propter finem propria virtute. Et de tali verissimum est dicere quod in solis cognoscitivis est principium agendi propter finem: quia, ut in littera dicitur, ad hoc quod aliquid fiat propter finem, requiritur aliqualis notitia finis. Propter quod a philosophis dicitur quod opus naturae est opus intelligentiae. In I1 autem Phy'sic., et aliis, est sermo de qualicumque principio. Et sic late loquendo, concedimus et quod in naturalibus est principium agendi, et agendi propter finem. Natura enim, ab intelligentia veniens, est principium subordinati ordinis agendi propter finem: et non est principium propria virtute directivum in finem. Et sic omnia consonant.

VI. Ad secundam autem dubitationem dicitur quod, quia animalia imperfecte cognoscunt finem, ut in 2 art. huius quaestionis dicitur, ideo etiam imperfecte movent se ad finem. Et est tanta imperfectio ista, ut non nisi participatione quadam moveant se ad finem, sicut prudentia sunt et ordinant in finem. Propter quod simpliciter negari potest quod movent se ad finem, sicut quod ordinant aliquid in finem; quamvis concedatur simpliciter quod movent se. Et potest nihilominus cum additione dici quod imperfecte movent se propter finem. Et sic in proposito accidit: nam superius fuit sermo simpliciter; hic autem est sermo secundum quid manifestatum in 2 art.

Posset quoque dici, ut dicetur ad tertium dubium; quod quia habentia cognitionem sensitivam. medium 1ocum tenent inter naturalia, quae nullo. modo cognoscunt finem, et rationalia, quae omnino cognoscunt finem; modo in hoc, modo in illud extremum declinant. In prima namque quaestione, quia de agere propter finem simpliciter et per se erat sermo, cum naturalibus computata sunt: hic vero, .quia de voluntario communiter sumpto, ut etiam ad brutorum participationem se extendit, inchoat doctrina; cum rationalibus connumerata sunt.

VII. Ad tertiam dubitationem dicitur quod, quia medium utrumque sapit extremum, et modo illud, modo alterum subinduit; ideo accidit ut vegetabilia, quae media sunt inter pure naturalia, quae non movent se, et animalia, quae movent se, modo dicantur movere se, et modo dicantur non movere se. Quando enim distinguuntur vegetabilia contra naturalia, ut ibi fit, dicitur quod movent se: quando autem contra animalia, quae cognoscitiva sunt, ut hic, dicitur quod non movent se.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN secundo articulo, adverte quod id quod superius, in lene scilicet quaestione, art. 2, appellavit Auctor unico vocabulo cognoscere rationem finis, et nos exposuimus consistere in cognitione proportionis inter finem et id quod est ad finem; modo explicatur ex parte utriusque extremi, scilicet finis, et eius quod est ad finem. Et dicitur quod est cognoscere, ex parte finis, rationem finis: ex parte vero eius quod est ad finem, proportionem illius ad finem. Et intendit per rationem finis, non quod quid est ut distinguitur contra individuum; sed rationem formalem, sive universaliter sive particulariter, ut distinguitur contra rem; idest, quod oportet cognoscere rem quae denominatur finis, ut stat sub denominatione finis. Verbi gratia, mulier praeparatura pro prandio, non solum novit hoc futurum prandium, sed novit ipsum ut finem tunc, ibi, etc., suae praeparationis: alioquin non ratiocinaretur ex prandio ad praeparanda, nec moveretur ad praeparationem. Et similiter novit non solum has carnes, hanc horam, etc., sed ut proportionatas nunc, hic, sic, etc., ad talem finem. Et hoc est perfecte cognoscere finem, et nosse rationem finis.;

Commentaria Cardinalis Caietani

CIRCA ceteros quaestionis articulos usque ad ultimum opirccnÜea nihil occurrit scribendum.

Advertendum tamen est quod tertius articulus fundamentum est multarum veritatum cum de peccatis disputatur, et specialiter omissionum: unde et eo in locis propriis utemur. Singulariter tamen nunc ex hoc articulo commendandum est memoriae quod ad rationem voluntarii indirecte non sufficit potestas in voluntate et negatio provisionis, sed oportet tria concurrere: scilicet posse, debere, et non velle aut non imperare. Et propterea non valet argumentum: Hoc potuit a voluntate prohiberi, et non est prohibitum, ergo est voluntarium. Et hoc est valde notandum propter actus qui sunt ab anima sensitiva et generativa, et non ex praecepto intellectus: oportet enim diligenter attendere si debet, et quando debet impedire.

II. Quartus vero, in secundo argumento, iuncto suae responsioni, occasionem dat disputandi an obiectum moveat voluntatem active. Sed quia de motivo voluntatis erit specialis quaestio in littera, illucusque differtur.

III. Sextus regulam tradit in iudicandis votis, contra-- cibus, etc., factis ex metu etiam cadente in constantem virum; dum omnia huiusmodi vere voluntaria docemur, quamvis aliquid habeant involuntarii admixtum. Ac per hoc, si mala sunt ardua, ut periuria, infamiae, et similia, peccata sunt mortalia.

Esto tamen cautus in materia matrimonii: quia Ecclesia vult quod non solum sit voluntarium, sed plene voluntarium, ut in IV Sent. habes. Compatiuntur quoque humana iura his quae metu fiunt, libertatem plenam fovendo, non voluntarium in his. negando.

Commentaria Cardinalis Caietani.

In octavo articulo, diligenter advertendum est quod, cum ignorantia consequens voluntatem tripliciter ponatur, scilicet affectata, malae electionis, et iuris; et prima differat ab aliis in hoc, quod ipsa est obiectum actus voluntatis (est enim volita), aliae vero sunt quasi obiectum voluntatis potentis et debentis ipsas abiicere (sunt enim ideo voluntariae, quia voluntas potest et debet actualiter considerare et applicare ad opus, et sic excludere ignorantiam malae electionis; et similiter velle acquirere scientiam sibi necessariam tempore debito, et sic excludere ignorantiam iuris); inter has autem duas differentia sit quod ignorantia electionis consistit in ipsa voluntaria actuali inconsideratione, i ignorantia vero iuris in voluntaria habituali privatione scientiae: quandocumque aliquis ex actuali oblivione eius quod scit et habitualiter meminit, operatur, neutram ignorantiam incurrit; quoniam omnium reminisci supra hominis est facultatem. Quocirca si quis, certa intentione perseverans nullo modo peccandi mortaliter, et sciens contractum talem sapere usuram, et nihilominus non recolens actualiter eius quod habitualiter scit, facit talem contractum, non peccavit mortaliter. Et similiter sciens Socratem, sibi notum, esse nominatim excommunicatum, et tamen communicans cum eo in divinis, ex hoc quod non actualiter sibi occurrit hunc esse excommunicatum, excusatur a mortali. Quilibet enim in seipso experitur non esse in potestate sua quod recordetur eorum quae habitualiter meminit. Propter quod inconsideratio haec, cum non sit concomitans nec consequens, quia non est omnino in potestate nostra, locanda est sub antecedente: causat enim involuntarium simpliciter, et ipsa nullo modo est volita. Ac per hoc, excusat non solum a peccato, sed a censuris consequentibus culpam. Et haec pro consolatione bonarum mentium ibi culpam timentium ubi nón reperitur, notanda applicandaque sunt occurrentibus casibus.