Quaestio 60

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo quaestionis sexagesimae, omisso primo, dubium in responsione ad tertium occurrit, ad hominem et simpliciter, an iudex in peccato mortali, etiam occulto, constitutus peccet iudicans alios. Et est ratio dubii quia Auctor in IV Sent., dist. xix, qu. 11, art. 2, tenet affirmativam partem in praelato ecclesiastico. Et ratio eius ibi est quia indigne utitur officio praelationis. — Et additur ab alis alia ratio: quia scilicet est suspensus quoad se, ut habetur ex cap. ult, Extra, de Temp. Ordin.

In hoc autem loco Auctor indistincte de iudice dicit quod si propter officium tenetur iudicare peccator, potest iudicare cum humilitate, absque quod incurrant novam damnationis causam, quamvis se damnabilem: ostendat. alios iudicando.

II. Ad dubium hoc simpliciter dicendum est quod. iudex seu praelatus spiritualis utens officio suo in his quae non. ordinis sed iurisdictionis sunt, quamvis sit in peccato mortali; hon peccat; saltem mortaliter, per se loquendo. Dico. autem per se loquendo, ad evitandum id quod est per accidens: puta deformitatem scandali, si peccatum est manifestum. Probatur autem quod dicimus ex eo. quod macula peccati mortalis non contrariatur rectitudini requisitae ad judicium; lumini scilicet rationis, inclinationi ad tribuendum alteri ius suum, et auctoritati iurisdictionis. Stant enim haec omnia cum peccato mortali; ut patet, et gentilium testimonia attestantur. Quia tamen impedimentum nonnullum est peccatum mortale, pro quanto boni personam gerit alis praelatus. qui bonus vere non est; si non humiliter exercet officium iudicandi, veniale peccatum incurrere videtur: procedit namque in actum moralem non qualis debet.

Ad dubium autem hoc idem pro quanto est ad hominem, dicitur quod Auctor secutus alios in libris Sententiarum ila dixit, quae postmodum in Summa correxit, ut patet hic et inferius, scilicet in III Part., qu. rxiv, art. 6: ut diffusius in quaestione speciali de hoc declaravimus.

III. Ad primam autem obiectionem in oppositum dicitur quod indigne uti officio contingit dupliciter: scilicet privative, et contrarie. Et quod existens in peccato mortali utitur officio indigne privative, non autem contrarie: quia scilicet est privatus conditione quam natus est habere ut condigne iudicis officium ageret, non habet autem aliquid contrarium iusto iudici ut sic. Et propterea non oportet quod peccet.

Ad secundam vero dicitur quod magna differentia est inter usum potestatis iurisdictionis et potestatis ordinis. Quoniam ad illum non est opus consecratione: istum autem nemo sine consecratione habet. Et propterea aliud est iudicium de ministro unius et alterius. Quoniam minister Dei et Ecclesiae ad actum sanctae potestatis debet esse sanctus, et de tali loquitur decretalis illa: minister autem ad actum. iustum, sufficit quod sit iustus in opere.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio, ubi assignatur secundus gradus suspilis; diligenter adverte, et caveas ne fallaris in illis verbis: Pro certo malitiam alterius aestimat ex levibus indiciis. Potest siquidem dupliciter intelligi: primo, pro credulitate unius partis, cum aliqua tamen haesitatione admixta; secundo, pro assertiva determinatione. Verbi gratia, video iuvenem cum inhonesta muliere euntem, et credo in mente mea illos simul velle peccare; atque hoc tan-. quam verum existimans, pertranseo vel admiror; sumque ita in mente mea dispositus ut, si egomet interrogarem meipsum an ista aestimatio mea sit apud me adeo vera et certa quin etiam credam quod forte falsa est aestimatio ista, responderem quod forte falsa est, veruntamen mihi sic videtur. Tunc est credulitas firma non. simpliciter, sed haesitationi admixta. Si autem essem sic dispositus quod responderem quod mea aestimatio est vera et certa, ut nullus dubitationi locus sit; tunc est assertiva determinatio. Sensus litterae non accipit aestimationem pro certo primo modo, sed secundo: ut et ly pro certo significat, et auctoritas subiuncta testatur, quae definitivas sententias prohibet,

In primo ergo gradu suspicionis locato totam latitudinem aestimationis aliquo modo haesitantis; et in secundo solam definitionem, sive intus sive extra fiat verbis, citra tribunal tamen; in tertio autem sententiam iudicis, quae coactivam vim iniuriae habet, pro quanto auctoritative fit. Et haec nota pro multis qui credunt se incidisse in temerarium iudicium ex mala quam conceperunt opinione. proximi, nec sciunt discernere inter opinionem, quae cum formidine aliqua alterius partis est, et iudicium ex opinione non natum, sed temere prolatum corde et ore.

IT. In eodem articulo, ad responsionem ad primum, adverte quod certitudo in humanis actibus sufficiens; ad iudicium iudicis non est certitudo evidentiae: quoniam quantumcumque testes concurrant, et propria hominis confessio de facto proprio, non propterea evidens fit intellectui hoc esse ab illo perpetratum; possunt siquidem omnes mentiri. Sed est certitudo fidei. Quoniam idonei testes et propria confessio sufficientes causae sunt ad determinandum intellectum nostrum ad alteram partem contradictionis non videndam, sed indubie tenendam, in tali materia, scilicet in his quae consistunt in facto actuum humanorum.

Scito secundo, quod Auctor certitudinem in humanis possibilem, licet declaraverit illam esse quae est per idoneos testes, non tamen arctavit ad solam certitudinem. per testes idoneos. Contingit enim quandoque sine. tali certi- tudine recte iudicari: ut patet de iudicio Salomonis, III Reg. 11, qui ex indicio piae commotionis super occisione infantis iudicavit illam esse matrem. Sed adverte quod huiusmodi indiciis licet possit iudex, quando oportet, iudicando alicui prodesse, non tamen alterum criminis damnare: quoniam in crimine puniendo omnia debent esse clara. Unde Salomon, licet adiudicaverit infantem mulieri piae, quod profuit utrique, filio scilicet et matri; non damnavit tamen per hoc alteram homicidii quod oppressisset filium. Ex quo namque alia certitudo haberi non. potuit. debuit ex illo indicio iudex iudicare in meliorem partem. Et similiter potest et debet quilibet iudex facere in similibus eventibus: in humanis: siquidem oportet uti. pro certo eo quod communiter creditur, quamvis vere certum non sit

III. In responsione ad tertium eiusdem articuli, adverte quod, quia levia indicia non sunt nata causare malam opinionem de !proximo; et inter praecipua bona hominum computatur bona de ipso opinio, quia humana gloria, cui divitiae non comparantur, in hominum opinione consistit: ideo accipiens ex levibus indiciis sive malam opinionem, sive ultra opinionem iudicium apud se malum, iniuriam facit illi, tribuens illi de malo quod ille non meruit, aut plus quam meruit. Hoc enim iniustum esse manifeste patet: et ex hoc proximum indebite despici, etsi non affectu, facto tamen constat, dum malus iniuste aestimatur. Verum tamen est quod, quia opinio imperfectum quid est in genere cognitionis et determinationis propter haesitationem admixtam; et iudicium temerarium de peccatis levibus ratione materiae imperfectum est: ideo nullum horum est peccatum mortale, sed solummodo temerarium iudicium de mortali ex levibus indiciis, ut in littera dicitur.

IV. In responsione ad tertium eiusdem articuli tertii dubium occurrit, quo pacto verificetur quod iudicium interius reducitur ad iudicium exterius: cum contingat "— interius iudicium fieri sine animo iudicandi exterius. frequenter enim privatae personae iudicant talem. malum, contra quem tamen non cogitant proferre sententiam damnationis: et quandoque, si possent, non proferrent.

Ad hoc dicitur quod quemadmodum ad homicidii vitium reducitur non solum desiderium occidendi aliquem, sed etiam desiderium quod aliquis moriatur, quamvis nullo pacto vellet ipsum occidere; ita ad exterioris iudicii vitium reducitur non solum velle dare" damnationis sententiam, sed qualitercumque iniuste iudicans ex levibus causis. Eiusdem enim rationis est iniuria temerarii iudicii intus et extraz quamvis non sit aequale nocumentum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem :sexagesimae quaestionis, circa nsionem ad primum et secundum simul, dubium Occurrit et de conclusione, scilicet quod melius est quod aliquis frequenter fallatur habendo bonam opinionem de malo homine, quam quod rarius fallatur habens malam opinionem de aliquo bono; et de illius ratione, quia ex hoc fit iniuria alicui, non autem ex primo. De conclusione quidem, quia iudicium in materia morali ut in pluribus verum est habendum pro vero absolute, et consequenter | amplectendum ut melius. Sed iudicium quod rarius fallitur est verum ut in pluribus. Ergo.

De ratione vero, quia falsum est quod ille qui frequenter fallitur in bona opinione nulli noceat. Nam nocet sibi ipsi, implendo animam. suam falsis opinionibus: peius est autem nocere sibi quam alteri.

Et si contra hoc afferatur quod in littera dicitur, quod falsum iudicium de bono alterius non pertinet ad malum intellectus iudicantis, sed ab bonum affectum ipsius, sicut nec ad perfectionem intellectus secundum se pertinet cognitio singularium contingentium, magnum augetur dubium. Tum quia, licet ad perfectionem intellectus secundum se non pertineat cognoscere veritatem contingentium singularium, pertinet tamen ad perfectionem intellectus ut extenditur ad operationem. Hoc est, quod licet veritas singularium contingentium non sit de perfectione intellectus speculativi, est tamen de perfectione intellectus practici: intellectus enim extensione fit practicus, ut dicitur in III de Anima. Patet autem quod dicimus et simpliciter, quia ad prudentiam requiritur memoria praeteritorum et intelligentia praesentium et providentia futurorum: et ad hominem, nam Auctor inferius, in III Parte, qu. xr, art. r, ad 3, hoc expresse dicit. Constat autem quod iudicium de quo est sermo ad intellectum practicum spectat. Ergo falli in huiusmodi contra perfectionem est eius, et prudentiae nocet. Et ulterius sequitur quod impertinenter littera attulit ad propositum quod cognoscere veritatem contingentium singularium non pertinet ad perfectionem intellectus secundum se, idest speculativi: nam sermo est de intellectu practico. — Tum quia non valet argumentum: Cognoscere veritatem singularium contingentium non pertinet ad perfectionem intellectus, Ergo errare circa haec non est malum intellectus. Quoniam error de ratione sua ponit malum in intellectu errante. Sicut non valet: Videre Columnas Herculis non est de perfectione visus, Ergo male videre ipsas non spectat ad imperfectionem visus, Sed bene valet: Ergo carere talium cognitione non ponit malum in intellectu.

II. Ad evidentiam huius rei, sciendum est quod dubia in meliorem partem interpretanda esse dupliciter intelligi potest: scilicet negative, et positive. Et si intelligatur negative, sensus est quod dubia non sunt in deteriorem partem interpretanda. Et sic intellecta haec propositio est verissima ac certissima. Et propter hunc sensum Dominus negative praecepit, Matth. vir: Nolite iudicare; et Apostolus, ad Rom.: Qui non manducat manducantem non iudicet. Et dum negative servatur haec regula, fit ut, si quando occurrat factum dubii iudicii de proximo, in ea- dem persistamus opinione de illo proximo. in qua prius eramus. Verbi gratia, habebam [oannem pro viro sobrio: invenio postmodum ipsum bene comedentem et bibentem: non moveor ex hoc facto ad iudicandum quod necessitate ductus sancte facit, quod esset in meliorem partem interpretari; nec ad dubitandum de sobrietate eius, quod esset in peiorem partem declinare; sed persisto in prima opinione immotus, hoc est enim in meliorem partem interpretari negative, Et iuxta hunc sensum, nullum imminet periculum falsi iudicii, et omnes difficultates motae locum non habent: nam nullum sic fit novum iudicium, dum negative interpretamur dubia in meliorem partem.

III. Si autem intelligatur positive, scilicet quod, dubiis occurrentibus. de proximo, fiat interpretatio in partem meliorem; tunc est sensus quod quando. factum aliquod a proximo occurrit dubium quo animo factum sit, faciendum est de novo iudicium opinativum quod bono animo fecerit. Sed regula haec in hoc sensu dupliciter potest accipi. Primo, ut sit regula docens quid absolute facere debemus in tali occursu: ut. scilicet doceat quod bonum est, quando occurrunt nobis haec dubia, prorumpere in actum opinionis bonae de proximo, interpretando quod bono animo fecerit, excusando illum, et huiusmodi. Et sic ego non intelligo regulam istam esse secundum rectam rationem. Quoniam recta ratio non tradit quod ex obiecto neutrali generetur aut sumatur opinio declinans ad alteram partem, sed quod neuter praeservetur intellectus. - Nulla rursus ratio suadet ut occursus ambigui facti alterius obliget me ad bene opinandum de ipso: cum non tenear etiam ad aliquid opinandum de ipso in particulari, sicut nec ad diligendum, ut patet ex supradictis in tractatu de caritate. - Boni demum rationem non habet ut absque necessitate aut pietate aliqua exponam intellectum meum periculo falsitatis saepius incurrendae. Non est igitur sensus iste positivus sumendus absolute et simpliciter.

IV. Alio vero modo sumi potest sensus iste ex suppositione, scilicet si iudicandum est: ita quod regula ista doceat quod dubia in meliorem partem sunt interpretanda si iudicandum est, si oportet iudicari. Et hic est verus sensus huius regulae, prout hic disputatur; et intenditur in littera, et habet motas difficultates. Et propterea declarare eas oportet. De praecipua autem difficultate, quod homo, interpretando in meliorem partem, incurrit ut frequentius falsitatem; recolendum est quod intellectus practicus in moralibus dupliciter concurrit, ut cognoscens et ur dirigens; et quod non eodem modo verus est ut cognoscens et dirigens, sed diverso. Nam ut cognoscens, verus est per conformitatem. ad rem cognitam, sicut intellectus speculativus: ab eo enim quod res est vel non est, oratio dicitur vera vel falsa. Sed ut dirigens, verus est per conformitatem ad appetitum rectum: ut dicitur in VI Ethic., et in praecedenti Libro, rvm qu., declaravimus. His etenim si iungamus quae in littera dicuntur, quod- interpretari in meliorem partem spectat ad affectum seu appetitum rectum, et habet pluries annexam falsitatem; facile est deducere quod huiusmodi interpretatio in meliorem partem nocere potest intellectui ut cognoscens est, pro quanto falsam cognitionem quandoque ingeret; sed prodest intellectui ut dirigens est, quia facit ipsum dirigere conformiter ad appetitum rectum, atque per hoc intellectum, ut dirigentem, esse verum. Et si cum his recordatus fueris quod intellectus practicus non differt a speculativo in. veritate cognitionis, sed directionis, et hoc esse illi proprium; inferes quod in huiusmodi interpretatione, licet quandoque misceatur falsitas cognitionis, semper invenitur verum in intellectu practico inquantum practicus est, propter veritatem directionis. Et quoniam notitia moralium ad hoc ordinatur non ut cognoscamus, sed ut operemur, ut dicitur in II E?hic.; ideo peius-est incidere in id quod contrariatur intellectui ut dirigenti, quam in id quod contrariatur intellectui ut cognoscenti, ut in littera defenditur.

V. Ad obiecta igitar descendendo, et ad dubium de conclusione, dicitur quod ex malo sensu litterae procedit. Nam aliud est dicere in dubiis iudicium in meliorem partem esse falsum ut in pluribus: et aliud est dicere in du- biis iudicium in meliorem partem esse falsum pluries quam in deteriorem partem. Primum siquidem dictum. significat quod absolute est falsum ut in pluribus: secundum autem non significat hoc, sed significat quod, comparando numerum falsitatum incidentium pro peiore parte, ille numerus est maior. Cum cuius comparativae veritate stat quod, absolute loquendo, neutra declinatio in dubiis est vera ut in pluribus: quoniam dubia neutra sunt ex natura sua. Unde cum argumentum procedat ex primo dicto, et littera non illud, sed secundum dicat; patet responsio, quod falsa est minor.

VI. Ad dubium vero de ratione dicitur, quantum ad praesentem litteram spectat, quod Auctor intendit quod nulli alteri nocet: quoniam iniustitia non est ad seipsum. Quantum vero ad. difficultatem. materiae huius absolute, dicitur quod negari non potest quin falsa opinio noceat sibi ipsi aliquantum: cum falsum contrarietur vero, quod est bonum intellectus, et bono ex necessitate contrarietur malum, ut dicitur in Praedicamentis. Sed. comparando duo mala occurrentia, scilicet pluries falli in huiusmodi singularibus cum bono affectu ad proximum, et minus falli cum iniuria proximi, dicimus quod minus malum est primum quam secundum, Et quia de duobus malis minus est eligendum, si oportet alterum eligere; ideo melius est frequentius falli cum bona opinione.

Et si contra hoc instetur, quia in littera non dicitur minus malum, sed, melius est quod aliquis frequenter fallatur: respondetur primo, quod ly melius non potest sumi in hac comparatione nisi abusive: quoniam comparatio fit ad aliud manifeste malum, scilicet iniuriam proximi. Non ergo inconveniens est exponere hic melius in comparatione ad aliud, idest minus malum. — Respondetur secundo quod, licet comparatio sit abusiva, sicut cum dicitur, Nix est albior corvo; et eligere falsam opinionem sit malum moraliter: exponere tamen se periculo incurrendi falsam opinionem, quando oportet, non est malum moraliter. Sic autem docet regula ista. Nam qui utitur regula ista, non nisi oporteat iudicare, in meliorem partem declinat, non eligendo falsam opinionem, sed periculum incurrendi falsam.. opinionem praeponit certae iniuriae proximi. Quoniam is qui in deteriorem partem interpretatur, quantum est ex parte sua, facit absque dubio illi iniuriam, iudicans illum malum ex dubio, etiam si divinaret verum: quoniam hoc est per accidens. Et hic sensus est amplectendus.

VII. Responsio autem ex littera sumpta et confutata, si ut in littera hac iacet afferatur, ad hoc deservit quod falsitas huiusmodi non est malum intellectus secundum se, iniquitas autem huiusmodi est malum. affectus secund se. Igitur hoc est vitandum; et de illo non clnengum, quando oportet, ut dictum est.

Unde ad cetera obiecta, quae procedunt ac si pee ex hac propositione, Cognoscere veritatem singularium contingentium non pertinet ad perfectionem intellectus secundum se, intenderet inferre quod falli in huiusmodi nullo. modo est malum intellectus, quod Auctor non intendit, ut ex supradictis iam patet; non oportet aliter respondere. Ipse enim tenet huiusmodi falsitatem pertinere ad malum intellectus, non secundum se, sed ut extenditur ad opus, idest practici. Sicut etiam male videre Columnas Herculis (si non ex mala dispositione organi proveniat) non pertinet ad imperfectionem visus secundum se, quamvis aliquod malum visus in actu sit. Nec intendit arguere, nec arguit ex illa propositione, ut obiectio ultima accepit. Sed intendebat. solum monstrare quod sicut verum in huiusmodi est extra latitudinem boni intellectus secundum se, ita etiam falsum in huiusmodi est extra latitudinem mali intellectus secundum se. Ac per hoc, ut dictum est, parvipendendum est quando oportet. Et ex hoc patet quod non impertinenter, sed ad propositum fuit afferre, cum discutitur nocumentum falsi iudicii, bonum et malum intellectus secundum, se: quoniam malum intellectus secundum se est omnino vitandum; malum autem intellectus. secundum quid facile potest tolerari. lllud et illius periculum eligere malum moraliter est: hoc eligere licet malum moraliter sit, illius tamen periculo se exponere pro vitanda iniuria proximi, iustitia est, ut hic docemur.

VIII. In eodem articulo, in responsione quoque ad secundum, nota, novitie, illius distinctionis exercitium, scilicet: Aliud est iudicium de rebus, aliud de hominibus. Nam ad iudicium de rebus spectat rem de re dicere: ad iudicium de hominibus seu personis spectat malum vel bonum de persona dicere. Unde si video personam agentem ante se onerarium iumentum et maledicentem, ut a multis fieri solet, Vade in malam horam, et similia; et ego puto quod actus ille sit peccatum mortale, non propter intentionem istius, sed absolute puto, quasi actus ille ex genere suo sit peccatum mortale; et propterea concipio indubie illius peccatum mortale: iudicium istud falsum non spectat ad iudicium de personis, sed ad iudicium de rebus; quoniam in veritate non iudicatur persona, sed actus ipse secundum se, ita quod dicit rem de re, scilicet esse peccatum mortale de illo actu. Si vero videro aliquam personam ornatam, et indubie iudico illam se ornasse impudicitiae causa, ad iudicium de personis hoc spectat: dico enim de personali intentione esse impudicam. Et similiter si video furtum commissum aut domum combustam ignoto actore, et iudico Ioannem hoc patrasse: nam etiam tunc de persona enuntio esse actorem, scilicet directe, quod absque personae contemptu indebito non fit, ex quo non constat personam illam in hoc peccasse. Ex quibus collige quod iudicium de personis est solum iudicium de corde seu intentione alterius, aut de applicatione personae ad hanc actionem. Actus autem ipsos, etc., etiam singulariter iudicare spectat ad iudicium de rebus. Et propterea cum iudicamus. quod facere hoc vel illud, vel factum tale est vel non est peccatum mortale, etiam si erramus, non peccamus iudicio temerario, nec iniuriam alicui facimus: quoniam de rebus ipsis diiudicamus, in quo iudicio, ut in littera dicitur, in neutram partem est declinandum, sed soli est veritati innitendum.

IX. In responsione ad tertium diligenter nota distinctionem litterae de duplici modo interpretandi in peiorem partem: scilicet per modum definitionis, et per modum suppositionis. Et scito quod quoad actum cautelae et remedii et huiusmodi, omnia supponenda sunt in peiorem partem. Si enim videro pauperem, non definio eum furem, sed custodio res meas ac si esset fur; et similiter si video iuvenem deambulantem, non iudico eum adulterum, caveo tamen ac si esset adulter; et sic de aliis; Quoad actum vero punitionis, quoniam iudicium sequitur, in meliorem partem omnia interpretanda sunt. Et sic regula dicta simul et semel reddit nos iustos erga proximos iudicandos, et prudentes ad cavendum, custodiendum ac providendum: quod enim cavet, custodit ac providet in maiori malo, consequens est ut magis valeat in minori, ut in littera dicitur. Et ex ista regula praelati debent subditos subditasque ex dubiis factis non malitiae arguere aut punire, sed bonam de eis opinionem ut prius habere, et tamen cautelas, custodias remediaque adhibere ac si mali essent: provide tamen, ne aliquid fiat quod famae proximi deroget; hoc enim esset iniuriari illi, quod in dubiis vitandum esse dictum est.

Commentaria Cardinalis Caietani.

OMIsso articulo quinto, de cuius materia, quoad subditos, in praecedenti Libro dictum est; in sexto articulo, in responsione ad tertium, adverte quod Auctor, ex decretali Solitae benignitatis, de Maiorit. et Obed., assu- mens id quod potestas temporalis subditur spirituali sicut corpus anime, duos modos assignat quibus potestas spiritualis intromittit se de temporalibus: quorum primus convenit potestati spirituali ex natura sua; secundus autem convenit ei ex alio, scilicet ex ipsa saeculari potestate.

Ad evidentiam autem assumpti, scito, ex II de Anima, quod anima praeest corpori in triplici genere' causae: scilicet effective, quia efficit corporeos animalis motus; formaliter, quia est illius forma; et finaliter, quia corpus est animam. Et simile est proportionaliter de potestate spirituali respectu potestatis saecularis: est siquidem ut forma illius et movens et finis. Manifestum est enim quod spirituale est formale respectu corporalis: ac per hoc potestas disponens de spiritualibus est formalis respectu potestatis disponentis de saecularibus, quae corporalia sunt. Indubie quoque liquet quod corporalia et temporalia sunt propter spiritualia et aeterna, atque ad illa ordinantur ut finem. Et quoniam altior finis altiori agenti, moventi at-. que dirigenti respondet; consequens est ut potestas spiritualis, quae circa spiritualia ut: granum obiectum. versa- tur, moveat, agat alque dirigat potestatem saecularem et quae illius sunt in Ed iem finem. Et ex hoc patet quod suapte natura potesfas spiritualis praecipit potestati saeculari ad finem spirittiglem: haec enim sunt in quibus potestas saecularis subditur spirituali. Hanc specificationem intendit littera per illa verba: quantum ad ea in quibus subditur ei saecularis potestas. Denotavit enim per hoc Auctor quod potestas saecularis non omnino subditur potestati spirituali. Propter quod magis obediendum est in civilibus rectori civitatis, et in militaribus duci exercitus, quam episcopo, qui de his non se habet impedire nisi in ordine ad spiritualia, sicut nec de ceteris temporalibus. Sed si contingeret aliquid horum in detrimentum spiritualis salutis occurrere, praelatus disponens de his prohibendo vel praecipiendo propter spiritualem salutem, non ponit falcem in messem alienam, sed propria utitur auctoritate: quoniam quoad haec subduntur omnes potestates saeculares potestati spirituali. Et sic patet, ultra assumptum, etiam primus modus quo potestas spiritualis iudicat de temporalibus

Secundus autem, scilicet ex concessione potestatis saecularis, satis clare patet in praelatis habentibus utramque iurisdictionem in multis locis, ex donationibus principum.