Quaestio 29

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis vigesimaenonae, nota tria, novitie. Primo, in titulo, quod bis dicitur obiectum et causa odii: scilicet cum enumerantur articuli, et cum proceditur ad primum. Ex hoc enim, et primo argumento, manifeste habes malum non solum obiectum, sed causam esse odii.

Secundo, in corpore, quod similitudo inter appetitum naturalem et animalem, sobrie intelligatur: scilicet proportionaliter, secundum naturas inanimatorum et animatorum. In illis enim, ut in qu. xxur dictum est, idem est consonantia et dissonantia, in istis aliud: sicut in illis consonantia est proprietas, in istis est actus appetitus.

Tertio, in responsione ad primum, quod consistit in hoc, quod obiectum et causa odii non est malum simpliciter, sed malum huic, quod est quoddam ens; quod non est malum huic inquantum ens, quia sic convenit, sed inquantum tale ens, quia sic repugnat. Percutiens enim me, quod- dam ens est, repugnans mihi non inquantum ens, sed solum inquantum tale, scilicet offendens me: sicut aqua est mala igni inquantum talis, non inquantum ens.

II. Circa eundem primum articulum dubium occurrit de explanatione odii, quod scilicet est. dissonantia ad apprehensum repugnans, seu malum. Odium enim consonare malo testatur inimicitia, dum quis mala, ut mala, inimico vult. Immo hoc est odisse, velle malum malo.

III. Ad hoc dicitur quod, sicut amor dividitur in amorem amicitiae et concupiscentiae, ita et odium. Et odium quidem oppositum amori concupiscentiae, innominatum est, et potest vocari odium abominationis: odium vero oppositum amori amicitiae, odium inimicitiae vocatur. Et sicut, quia amare est velle bonum alicui, duo ex parte obiecti includit, scilicet ly bonum et ly alicui; ita in odii obiecto duo clauduntur, scilicet malum et persona. Quamvis autem amor amicitiae et concupiscentiae uniformiter se habeant ad utrumque, scilicet per modum affirmationis seu consonantiae; odium tamen inimicitiae et odium abominationis dissimiliter se habent ad haec. Nam odium inimicitiae habet se ad personam per modum negationis et dissonantiae, ad malum vero per modum affirmationis et consonantiae: odium autem abominationis, e converso, ad personam se habet per modum affirmationis et consonantiae, ad malum autem per modum negationis et dissonantiae. Cum enim aliquis odit flagella, et similia, illis quidem dissonat, et ea ab affectu suo abnegat: seipsum autem, vel alterum cui illa nollet, affirmat in affectu, eique consonat. E contra vero, cum odit quis hominem, ipsum quidem a suo affectu abnegat, illique dissonat: sed malis illius consonat, affirmatque illa in suo affectu, vult enim illi malum. Et si diligenter perscrutatus fueris, videbis quod dissimilitudo ista non variat dissonantiam odii a malo obiecto et causa: quoniam utrobique id quod habet rationem mali obiecti et causae odii, abnegatur ab affectu et dissonat. Nam in odio inimicitiae, persona habet rationem mali Obiecti et causae: et in odio abominationis, non persona, sed res mala habet rationem mali obiecti et causae: sicut in amore amicitiae, obiectum amatum est amicus; et in amore concupiscentiae, est res concupita.

Universaliter igitar odium est dissonantia a malo obiecto: quia oportet malum obiectum esse odio habitum. Sed quia diversum in utroque odio constituitur obiectum, quia unius persona, alterius res; varietas apparet, sed non est. Unde inimicitia non testatur quod odium consonat malo obiecto: sed quod tantum dissonat ab inimico, ut consonet malis illius. Unde testatur magnam dissonantiam obiecti.

IV. Nec fallaris, audiens odium abominationis habere pro obiecto rem, non personam; et putes propterea matrem non tali odio habere filias, quibus optat mortem, vel quia non potest dare eas nuptui, vel. quia despicitur a viro suo propter eas. In similibus enim non habentur odio personae ut personae, sed ut res. Unde non est ad tales odium inimicitiae; sed abominationis solius vitae earum, quia repugnat dispositioni earum, vel secundum paupertatem, vel gratiam cum viro, vel aliquid huiusmodi. In cuius signum, nihil mali illis vellent (cuius oppositum de odio inimicitiae scribitur in II Rhetoric.); sed vitam tantum earum, ut rem eis contrariam, nolunt. Et quod in exemplo matris et filiae audis, in ceteris quae sunt domini ad servos, viri ad uxorem, et universaliter ad omnes odio habitos non ut personae sunt, sed ut aliquid illius, quasi nocumenta sunt, dicta intelligas. De personis enim et rebus formaliter, inquantum scilicet personae et inquantum res, intellige quae diximus de obiectis propriis utriusque odii.

Nec obiicias mihi quod, immemor supradictorum de indistinctione amoris amicitiae et concupiscentiae, nunc penes obiecta distinxerim utrumque odium. Nosti enim quod bonum uno modo, utpote ex causa integra; malum autem omnifariam, utpote ex particularibus defectibus, dicitur. Constat autem quod amor ex parte boni, et odium ex parte mali, se tenet. Propter quod, non est mirum. si odia distinguuntur ex persona vel re, ut obiectis propriis odii; amor autem non, sed sola habitudo ad personam et rem diversimode amatam, in quolibet amore distinguitur, ut superius declaratum est.

Commentaria Cardinalis Caietani

ARTICULO secundo omisso, ex quo memoriae commenAcdabis responsionem ad primum, et applicabis ad Postpraedicamenta; in tertio articulo, adverte primo, quod prima ratio quare odium videtur fortius movere, consistit in hoc, quod odium magis consistit in immutatione quam amor. Quod declaratur ex parte obiecti. Quia scilicet in amore, tam actus quam obiectum consonat dispositioni amantis: ac per hoc, nihil est, ex parte obiecti, alteritatis. In odio vero, licet actus dispositioni odientis consonet, obiectum vero, utpote malum ut malum, dissonat: ac per hoc, ex parte obiecti alteritas quaedam invenitur. Et cum mutatio in alteritate consistat, magis ad mutationis naturam accedet odium quam amor. Et haec ratio ponitur in littera, cum dicitur quod repugnantia eius quod oditur, magis percipitur quam convenientia amati.

Adverte secundo, quod secunda ratio et manifestat sensum conclusionis principalis huius articuli, scilicet quod odium non est fortius amore, sed e converso: quod intelligitur non de quocumque odio relato ad quemcumque amorem, et e converso, sed de coniugatis; quilibet enim amor habet iunctum odium sibi oppositi, et e converso; et de his est sermo comparativus. Et manifestat fortitudinem odii super amorem extraneum, esse non ex se, sed ex amore eius causa superante illum alterum amorem; ut in responsione ad primum et secundum exprimitur. - Et sic ex, prima ratione, odium magis quodammodo incitat quam coniugatus amor, quia magis sentitur: et ex secunda, magis quam extraneus amor, quia agit virtute amoris maioris.

Commentaria Cardinalis Caietani

ARTICULO quarto omisso, quo in fine tractatus utemur, in articulo quinto adverte quod aliud est odio haberi, et aliud non amari: et quod aliud est per se, et aliud per accidens. Nihil enim, quantumcumque fuerit particularissimum et minimum bonum, sub ratione suae bonitatis repraesentatum, odio habetur, per se loquendo: quia obiecto odii contrariatur tota latitudo boni. Non amari tamen potest: quia non habet unde adaequet appetitum, etc. Per accidens autem potest partialiter bonum odio haberi, per adiunctam scilicet rationem maioris mali: ut quotidie experimur. In communi autem, impossibile est: quia quilibet odiens aliquid amat; ac per hoc, non omne bonum odit. - Et idem est iudicium de ente et vero in communi. Odiens enim quodcumque ens aut quodcumque verum, licet ab illis dissonet, alicui tamen vero et enti remanet consonans: ac per hoc, non abiicit totam entis aut veri latitudinem a suo affectu, sed communis ratio entis et veri semper salvatur consonans, etc.

In ultimo articulo nihil occurrit scribendum, nisi quod diligenter notetur differentia inter rem, puta calorem, universalem, universaliter, et singularem.