Quaestio 25

Commentaria Cardinalis Caietani

CIRCA titulum quaestionis vigesimaequintae, adverte quod Conc quaestio est de ordine naturae, non hoc vel illo modo, sed simpliciter. Et quoniam in ordine naturae applicato ad generabilia, invenitur dupliciter aliquid prius vel posterius, scilicet secundum intentionem, vel secundum executionem; ideo in littera utrumque traditur.

II. In responsione ad primum primi articuli, adverte quod alia est distinctio proprii a proprio, et proprii a communi. Commune enim non distinguitur contra proprium per aliquod positivum in se, quod non sit in proprio: duo autem disparata distinguuntur ab invicem suis positivis distinctivis, quorum alterum unum, alterum reliquum constituit. Unde quia bonum et bonum arduum se habent sicut commune et proprium, et non sicut duo propria; ideo in littera dicitur quod ratio in oppositum allata, scilicet, Bonum arduum est supremum bonum, haberet locum si bonum quod obiectum est concupiscibilis, aliquid oppositum diceret, idest si distingueretur contra bonum arduum ut quoddam aliud particulare seu proprium bonum; sic enim diceret aliquid bono arduo oppositum, suum scilicet proprium distinctivum. Tunc enim haberent se sicut duo par- tialia bona, quorum superius procul dubio esset naturaliter prius; sicut universaliter apparet in ceteris. Sed quia. se habent sicut commune et proprium, ideo, quamvis bonum arduum sit quid excellentius bono absolute, est tamen posterius: quia illud commune, hoc proprium; illud absolute, hoc contractum. Illud enim. dicit bonum commune ad bonum in motu et bonum in quiete: hoc tantummodo bonum in motu, ut in corpore articuli ostenditur.

Cum autem audis obiectum concupiscibilis comparari ad obiectum irascibilis ut commune ad proprium, et ad plura se extendere, etc.: non intelligas se habere sicut universale et particulare, ut animal et homo, hoc enim falsum est; sed scito se habere sicut motus simpliciter, de quo est habitus libri Physicorum,.et motus ad ubi, de quo est habitus libri de Caelo et Mundo. Bonum enim sensibile simpliciter, spectat ad concupiscibilem: bonum autem sensibile determinatum ad arduitatem, spectat ad irascibilem. — Et sic omnia consonant: scilicet.et distinctio obiectorum ac potentiarum, et habitudo communis ad proprium, et maior ambitus illius quam huius, ut patet in simili adducto.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN secundo articulo, adverte quam incongrue passionum notitiam tradiderit Scotus, dicens, in Primo, dist. r, qu. v, quod appetitus sensitivi proprie non est amare. Cum enim amor sit prima passio appetitus sensitivi, si amare non conveniret proprie appetitui sensitivo, ergo nec delectari nec timere proprie conveniet. A primo enim reliqua pendent, et amorem ipsum reliquae passiones includunt: nam delectamur amato, timemus malum amati, desperamus ab amato, ulciscimur conturbans amatum. Unde si amatum est improprie, reliquae erunt passiones improprie, sicut in rebus naturalibus. Et tunc ultra, si passiones sunt imiproprie in appetitu sensitivo; et, secundum veritatem, sunt minus proprie in appetitu intellectivo; nullibi erunt proprie.

IL. In corpore secundi articuli eiusdem quaestionis, novitiorum dubium occurrit, quomodo vulgatum est inter philosophos quod omnis appetitus est boni, et quod nullus operatur aspiciens ad malum: et nunc in littera dicitur quod obiecta concupiscibilis sunt bonum et malum.

III. Ad hoc.breviter dicitur quod, quia malum non est obiectum appetitus ut prosequendum, sed ut fugiendum; et eadem ratione qua bonum appetitur, malum refutatur; ideo utrumque verificatur: scilicet et quod utrumque est obiectum diversimode, et quod bonum communiter assignatur et divulgatur; quia bonum per se, malum verum per accidens, idest per aliud, scilicet bonum, est obiectum.

Veruntamen esto cautus in re hac. Dupliciter enim invenitur accidentalitas in istis: scilicet referendo potentiam ad obiectum, et referendo actum ad obiectum. Si consideretur namque potentia in ordine ad suum per se primo obiectum, sic bonum est per se obiectum omnis appetitus, malum vero per accidens. Et hoc est quod resonat communiter in ore philosophorum. Et ratio assignatur in articulo sequenti, in responsione ad tertium. — Si vero consideretur aliquis specialis actus appetitus in ordine ad suum proprium obiectum, sic et respectu boni et respectu mali, invenitur per se et per accidens. Actus enim tendens per se in bonum, est per modum prosequentis: et tendens per se in malum, est per modum recedentis: bonum enim est quod omnia appetunt, malum vero quod omnia fugiunt. Unde docet in hoc tractatu Auctor quod desperatio est actus appetitus per accidens respectu boni, quia recedit a bono; et audacia est actus per accidens respectu mali, quia accedit ad malum; timor vero est actus per se respectu mali, quia fugit ipsum. Inter speciales ergo actus differentia est, quod alii per se, alii per accidens respectu boni vel mali sunt: potentia autem ipsa per se solum bonum respicit. Et non est hic sermo de ly per accidens ut distinguitur contra per se, sicut dicimus quod album aedificat non per se, sed per accidens: sed ut distinguitur contra per aliud, quod stat, esse per se secundo, ut patet.

IV. In responsione ad primum eiusdem secundi articuli, dubium. occurrit circa illa verba: Znmter omnes passiones concupiscibilis, magis est sensibilis concupiscentia. Falsum enim hoc videtur, experientia teste: nam tristitia manifeste magis sentitur, ut patet in cruciatibus corporis; et delectationes tactum consequentes vehementissime sentiuntur. Constat autem has esse passiones concupiscibilis. Ergo.

Ad hoc dicitur quod passiones esse magis sensibiles contingit dupliciter: primo, ut se tenent ex parte animae; secundo, ut se tenent ex parte corporis. Et quod, licet secundo modo concupiscentia non sit magis sensibilis, sed dolor, et forte delectatio; primo tamen modo concupiscentia inter passiones concupiscibilis est maxime sensibilis: absque corporali namque coniunctione, experimur concupiscere magis sensibiliter quam amare, odisse, etc. Et quia quod se tenet ex parte animae, est formale in passionibus; ideo, de passionibus istis formaliter loquendo, dictum est quod concupiscentia est magis sensibilis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem quaestionis, in responsione ad condoths dubium occurrit ad hominem. Quia ipse Auctor superius, in qu. xxr, art. 2, expresse vult quod arduum habet rationem ut in ipsum tendatur, et sic audacia tendit in ipsum: hic vero docet oppositum, dicens quod arduum non est ratio accedendi vel appetendi, et ideo spes est prior.

Ad hoc dicitur quod, quia obiectum irascibilis est totum contractum, scilicet bonum arduum et malum arduum; et harum duarum rationum, scilicet bonitatis et arduitatis, magis habet rationem tractivi bonitas quam arduitas, ut de se patet: ideo in littera non simpliciter, sed comparative interpretandum est quod arduum non est ratio accedendi. Et hoc subiuncta verba insinuant, scilicet, sed potius bonum. In cuius signum, in nulla passione assignatur arduum pro ratione accedendi, nisi in audacia: in qua oportuit hoc fieri, quia, obiecto eius existente malo arduo, et malum est magis repulsivum quam arduum, consequens fuit quod arduum ratio poneretur accessus, Est igitur, si recte consideretur, arduum comparatum ad bonum, ratio recessus: et comparatum ad malum, ratio accessus. Et propterea non est mirum si modo affirmatur aut negatur hoc, modo illud.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem quaestionis, ut resolute scias et Endesa primatum illarum quatuor passionum, colligito quod passiones primariae exigunt duas conditiones. Prima est quod sint per se; idest, nihil per accidens habentes admixtum, tam in se quam. in suis causis. Secunda est quod sint ultimae in singulis generibus. Sunt autem, si bene distinguitur, quatuor genera passionum: scilicet motus in bonum, motus a malo, quies in bono, et inquietudo in malo. Ultima in primo genere est spes; in secundo, timor; in tertio, delectatio; in quarto, tristitia; et omnes sunt per se, tam in se quam in suis causis.

Et sic cessant omnes obiectiones, specialiter de ira, quae est ulterior motus in bonum quam spes: est enim post spem. Quia tamen consurgit ex per accidens, scilicet ex audacia, ut in littera dicitur, ideo primatu privatur.