Quaestio 24

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio quaestionis vigesimaequartae, omissis duobus primis, dubium occurrit simpliciter et ad hominem. Nam Auctor in I Sert., dist. xvu, qu. r, art. 3, mensurat caritatem secundum conatum recipientium. Et ratio dictat quod, cum caritas infundatur a Deo in creatura rationali, ex parte utriusque, scilicet agentis et recipientis, mensuretur. Auctor autem in corpore articuli solam Dei voluntatem mensuram caritatis ponit.

Ad evidentiam huius scito quod dupliciter assignari potest causa quantitatis caritatis: scilicet simpliciter; et ex suppositione. Si quaeritur causa simpliciter, sic est sola voluntas Dei dividens singulis prout vult. Si quaeritur causa ex suppositione voluntatis divinae tanquam aequaliter se habentis ad infusionem gratiae, sic causa quantitatis est conatus seu dispositio proxima.

Declaro singula. Quod enim causa simpliciter quantitatis caritatis sit sola voluntas divina, probatur in littera ex eo quod caritas excedit totam naturae virtutem, et consequenter omnem eius conatum et dispositionem. In cuius signum, infimae naturae, scilicet humanae, et etiam in anima. secundum. naturalem conditionem proportionata corpori imperfecto, quale est feminei sexus, dedit Deus maiorem caritatem quam supremo angelo: tam enim anima Christi quam beatae Virginis beatior est essentialiter omnibus angelis. Amplius, conatus ipse, cui commensurari ex parte recipientis dicitur caritas, non est condistincta causa contra voluntatem Dei ut est gratiae causa simpliciter, sed ex parte ipsius divinae voluntatis se tenet: ut in responsione ad primum Auctor dicit et probat, quia Spiritus Sanctus, causans caritatem, dignificat quoque receptivum plus et minus prout causare intendit caritatem, iuxta Apostoli doctrinam allatam in littera. - Quod autem, supposita divina voluntate tanquam aequaliter se habente ad infusionem caritatis, ex parte dispositionis proximae seu conatus attendatur quantitas caritatis, manifestum est. — Et quia altius est iudicium secundum causam simpliciter quam secundum causam ex suppositione, ideo Auctor, seipso doctior, hoc in loco quantificavit caritatem ex causa simpliciter, qui in I- Sent. quantificaverat eam ex causa ex suppositione.

Nec est verum quod ratio dictet in creatione novi ordinis rerum quantitatem creatarum rerum mensurari debere secundum receptiva: quamvis hoc habeat locum in actione dependentium a receptivis, vel coaptatorum naturaliter eisdem, ut est de anima rationali respectu materiae et aliorum naturalium. Caritas siquidem ad novae creaturae ordinem spectat. Et ideo, simpliciter loquendo, tam ipsius infusio quam dispositio ad eam, inquantum est dispositio ad eam, ad unam et eandem causam spectat, quae est causa caritatis simpliciter, quae. est divina voluntas. yog

Et haec est vera et formalis decisio. Cum autem audiveris aut videris distinguentes Deum ex una, et dispositiones nostras ex altera parte causas, ut Deo tribuatur id quod solus facit, nobis autem id quod per nos facit, non contendes: sed memento apostolicae sententiae: Ion alta sapientes, sed humilibus consentientes.

II. In responsione ad tertium in eodem articulo dubium occurrit triplex ad hominem. Primo, quomodo in angelis caritas fuit secundum conatum: cum, apud Auctorem, angeli fuerint creati in gratia, et non fuerunt consecuti caritatem per aliquem conatum, ut in nobis adultis contingit? - Secundo, quomodo conatus accipientis caritatem est a Spiritu Sancto, ut in responsione ad primum dicitur: et tamen in angelis quantitas conatus resolvitur in conditionem eorum naturalem hic in hac responsione? - Tertio, quomodo Auctor hic docet quod caritas secundum solam Dei voluntatem quantificatur: et tamen in hac responsione concedit quod in angelis quantificata est secundum eorum naturalia?

Ad primum horum dicitur quod quemadmodum in nobis adultis, cum de novo infunditur caritas, simul tempore est conatus, idest actus voluntatis vehemens in Deum, et caritas ipsa infunditur proportionata illi actui; ita in creatione angelorum simul tempore fuit eorum conatus et ipsius caritatis illum conatum informantis infusio, Et propterea sicut nobis adultis datur caritas secundum conatum simultaneum, ita et in angelis. Differentia autem est de conatu seu dispositione praecedente tempore in nobis et angelis: quia in eis non habet locum.

Ad secundum autem dicitur quod conatus angelorum habet in se duas conditiones: una est quod sit totalis; altera est quod sit in finem talem, puta caritatis. Primum commune fuit omnibus angelis: et hoc resolvitur in conditionem naturae. Secundum proprium fuit quibusdam. Et per hoc secundum conatus ille erat dispositio propria ad caritatem: et ut sic, resolvitur in Spiritum Sanctum in responsione ad primum. Unde nulla est contrarietas.

Ad tertium dicitur quod etiam in angelis caritas est quantificata secundum solam Dei voluntatem, per se loquendo. Per accidens enim est quod conatus proportionales angelorum proportionaliter dignificati sint secundum dispositiones caritatis a Spiritu Sancto: potuisset enim, si voluisset, Spiritus Sanctus proportionales conatus dignificare ut essent dispositiones ad caritatem non proportionales, sed unum longe altius dignificare quam proportionalitas requirebat. Sed quia de facto sic credimus, et rationabile est Spiritum Sanctum fecisse, distingui potest inter causam et occasionem, seu causam remotam; et dici quod Auctor non recedit ab excellentia suae doctrinae quod vere causa propter quam quantificatur caritas est sola voluntas Dei dignificans etiam illos conatus. Remota autem causa, seu occasio quantitatis proportionalis secundum naturalia in angelis est conditio naturalis: ex hoc enim quod actus angelorum secundum excessum naturalium nati sunt obsequi Spiritui Sancto, occasionatur ut Spiritus Sanctus dignificet eos proportionaliter, Et sic omnia consonant,

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulis quarto et quinto eiusdem vigesimaequartae quaestionis, in materia de intensione et remissione formarum, quia-materia valde ambigua inter tot opiniones habetur, et mens Auctoris diversae interpretationi subesse videtur; absque multo sermone, ne moralis philosophiae terminos totaliter exisse videar, modum quo fit intensio et remissio in formis tangemus. Dicimus igitur quod opiniones diversae sunt: propterea quod quidam putant formam habere latitudinem perfectionis; quidam vero putant formam non habere latitudinem perfectionis. Et horum quidam dicunt formam in indivisibili consistere; sed inesse ipsius, quo subiecto inest, latitudinem perfectionis habere; et secundum hoc attendi intensionem et remissionem formarum; ita quod albedo nunquam est intensior, sed album est intensius, proprie loquendo.

Opinantium autem formam habere perfectionis latitudinem, alii putant in illa latitudine dari partes successivas: ita quod albedo quae intenditur dividitur in partes successivas, sicut motus intensionis, et in termino manet albedo terminans partes praecedentes.

Alii autem putant in illa latitudine dari partes permanentes et distinctas inter se: ita quod, adveniente una, non recedit alia.

Alii autem putant in illa latitudine dari quasi partes seu gradus permanentes, sed non in actu, sed unum tantum in actu, reliquos in potentia. Et inter hos est differentia quae verbalis tantum videtur, dum quidam putant hoc convenire formae secundum se; quidam putant hoc convenire formae in ordine ad subiectum. Sed quia forma accidentalis, quae sola intenditur et remittitur, secundum se habet ordinem ad subiectum, ut in littera dicitur; ideo idem dicitur in utraque opinione. Et quoniam haec ultima opinio est rationabilior, et omnes difficultates accidentes in re solvere facile videtur, Peripateticisquae consentanea videtur, ideo eam declarare volumus: quam indubie constat esse sancti Thomae, ni fallor.

II. Scito igitur in primis quod quia, ut in littera dicitur, forma secundum suam essentiam habet quod insit, clare latitudo formae secundum esse aut inesse et non secundum formae essentiam, ignorantia propriae vocis dicitur. Propter quod prima opinio excluditur.

Iudicium quoque de forma ex natura motus quo intensio fit, fallax invenitur. Quia manifeste patet lumen intendi et remitti absque partibus successivis: oportet autem universalem doctrinam facere de formis quae intenduntur. Propter quod secunda quoque opinio excluditur.

Partes autem aut gradus simul permanentes in actu distinctos in una et eadem forma audire etiam erubescit schola peripatetica, quae didicit a suo Praeceptore per actus et potentiae naturdm existentia in aliquo distinguere. Et ex hoc tertia opinio refutatur.

Consonat autem sensui et rationi ut forma quae intenditur et remittitur gradualem perfectionis latitudinem habeat. Ita quod et calor et esse caloris et inesse eiusdem latitudinem huiusmodi habet: et cum de minus calido, puta ut duo, fit magis calidum, puta ut quatuor, non corrumpitur praecedens calor, sed abiicitur solum actualis terminatio caloris ad gradum ut duo, et pervenitur ad actualem terminationem caloris ad gradum ut quatuor. Sic enim salvatur motus de affirmato in affirmatum absque formae corruptione. Sicut in vero motu augmenti, cum Socrates de tripedali fit quadripedalis, non abiicitur praecedens quantitas, sed solum actualis terminatio quantitatis ad tripedalem mensuram; et pervenitur ad actualem terminationem quadripedalis mensurae eiusdem quantitatis; et propterea non remanet tripedalis in actu, sed in potentia. Et similiter non remanent praecedentes gradus caloris in actu, sed in potentia. Unde quemadmodum in motu diminutionis, cum Socrates de quadripedali fit tripedalis, fit quantitas in actu tripedali; ita in motu remissionis, cum de calido ut quatuor fit calidum ut tria, fit calor in actu tertii gradus. Nec refert utrum hoc fiat per motum, ut cum aliquid magis calefit; vel per mutationem, ut cum aliquid magis illuminatur: utrobique enim est eadem ratio in intrinsecis.

III. Ex hoc autem patet et solutio alterius difficultatis, an in huiusmodi intensione interveniat corruptio. lam enim patet quod sola terminatio actualis secundum aliquem gradum corrumpitur, non gradus ipse: sicut in quantitate molis declaratum exemplariter est.

Ex hoc etiam patet quod non fit intensio per additionem gradus ad gradum, proprie loquendo, ut diffusius in commentariis super art. 2 qu. ri, in praecedenti Libro, manifestavimus: sed per eductionem maiorem formae de potentia subiecti; vel aliquid proportionale in formis infusis ab extra, ut caritas est. Et propterea in littera dicitur quod formam esse maiorem est ipsam magis inesse susceptibili. Non enim negat Auctor latitudinem in essentia formae: sed negat aliam esse latitudinem in esse ipsius formae respectu subiecti, et aliam latitudinem aut indivisibilitatem essentiae formae secundum se; quia vult eandem esse rationem de essentia formae et de esse et inesse, quia ipsa est essentialiter res cui convenit esse in subiecto. Et vult huiusmodi latitudinem non convenire formae secundum se, idest ut distinguitur contra seipsam pro quanto respicit subiectum, sicut convenit latitudo extensiva quantitati molis, et latitudo obiectiva quantitati habitus scientifici: sed convenire formae ut essentialiter respicit subiectum. Ex hac namque parte cuilibet formae vult Auctor convenire maiorem perfectionem intensive. Et propterea in calce corporis articuli dicitur quod intensio non fit per adventum novae formae: Aoc enim esset si forma haberet aliquam quantitatem ex seipsa, non per comparationem ad subiectum. Quod si adhuc de hac mente Auctoris dubitas, lege inferius in Tertia Parte, qu. vir, art. 12 iuncto 9, et videbis latitudinem intensivam gradualem in essentia formae absque omni scrupulo.

IV. Ex hoc autem quod iuxta hanc viam nihil scrupulosum Occurrit et omnia consonant, apparet quod haec sola sit vera, et ab Auctore intenta, volente in huiusmodi motu novo se habentem secundum magis et minus: quod signifi cat illas actuales terminationes formae secundum hunc vel illum gradum. Caritas quoque eodem modo intenditur, a Deo tamen effective: ita quod non corrumpitur praecedens non esse omnino novum terminum, sed antiquum modo | caritas, nec nova advenit; sed quae erat terminata ad tertium, terminatur ad quartum vel sextum gradum actualiter.

Et si ab importunis aut novitiis inquiratur: Quid est ila terminatio quae abiicitur, quae est terminus a quo in intensione? dicito quod nihil addit supra rem, puta tantum calorem, nisi actualitatem tertii gradus (actus enim est terminare, distinguere et separare): haec enim deperditur dum terminatur idem calor ad quartum gradum, et non deperditur quantitas ipsa caloris. Natura siquidem actus et potentiae philosophiam hanc aperit. - In remissione quoque similes sunt termini, scilicet actualitates formae secundum diversos gradus: ut, si de calido ut sex fiat calidum ut tria, terminus a quo est actualitas sexti gradus, et terminus ad quem actualitas tertii, quae prius erat in potentia. Sed non est simile quoad deperditionem: quia non solum actualitas sexti gradus deperditur, sed deperditur etiam quantitas a sex usque ad tria. — Et haec sat sint inter moralia.

V. In eodem quinto articulo, in responsione ad primum, adverte diligenter quod non dicit Auctor quod quantitas continua intendatur in his quae rarefiunt. Hoc enim esset falsum: quia aer rarior non est magis quantus, sed maius quantum, Sed mens Auctoris est quod in rarefactione quan- titas fit maior extensive, non per additionem quanti ad quantum, ut contingit in motu augmenti; sed. per maiorem extensionem praecedentis quantitatis. Et hic modus augendi quantitatem est similis proportionaliter modo quo augetur quantitas virtualis. formarum: intenduntur enim non per additionem advenientis quantitatis virtualis, sed per maiorem perfectionem praeexistentis quantitatis. Ita quod sicut in rarefactione est extensio quantitatis dimensivae praeexistentis absque novae quantitatis additione, ita in intensione est quasi extensio quantitatis virtualis praeexistentis absque additione. Et quia quantitas continua, infra latitudinem continui, communicat in hoc cum formis suscipientibus magis et minus (ex eadem namque radice qua formae intenduntur et remittuntur, quantitas hoc modo extenditur et contrahitur, ut in littera dicitur), ideo forte Auctor in Prima Secundae, qu. rr, art. 1, quantitatis continuae, ut sic, species non exclusit a suscipientibus magis et minus. In veritate tamen extra illas sunt. Unde et in littera non dicitur quod quantitas in rarefactione intenditur: sed quod habet proprium augmentum, sicut aliae formae accidentales, per modum intensionis eius in subiecto. In his siquidem verbis modus augmenti quo extenditur in rarefactione quantitas, declaratur, quod est per modum quo forma intenditur in subiecto, quia scilicet est per maiorem eductionem formae de potentia subiecti: quod in quantitate dimensiva facit maius extensive, et in quantitate virtuali facit maius intensive. Et non significatur per illa verba quod quantitas dimensiva intenditur et remittitur, nisi proportionaliter exponendo, ut declaratum est. T

In eodem quinto articulo, pro responsione ad secundum, et tota hac materia, vide scripta super qu. ri. Primae Secundae, ne eadem repetamus. Inde enim et corpus articuli et cetera percipies facilius.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo sexto nota in titulo, novitie, quod caritatem augeri per actus tripliciter intelligi potest, Uno modo, effective, Et sic non est quaestio: quia sicut caritas. non fit per actus nostros sed a Deo, ita nec augetur per eosdem, sed a Deo.- Alio modo, meritorie. Et hoc dupliciter: vel meritorie solum; vel meritorie et efficaciter, hoc est cum effectu augmenti. Et hoc tertio modo directe intelligitur in quaestione: Videtur quod caritas quolibet suo actu augeatur. Secundus tamen sensus extra quaestionem omnino non est: ut in sequentibus patebit.

II. In eodem articulo, in responsione ad primum, Durandus obvius occurrit, in I Sent., dist. xvii, qu. viii, negans quolibet actu caritatis mereri aliquem caritatis augmentum. Et ratio sua est quia ille solus dignus est accipiendis qui bene utitur iam acceptis. Sed habens habitum et remisse utens illo non debito modo utitur suo habitu: quia non proportionatis actibus ipsi habitui. Ergo non quolibet actu caritatis meremur augmentum caritatis, sed solum per illos qui excellunt vel adaequant ipsum habitum.

Ad hoc dicitur quod, cum in merito vitae aeternae claudatur meritum augmenti, nam caritas viatoris, dum fit comprehensoris, ad terminum augmenti pervenit; mirum est quomodo iste concedat quod quolibet actu caritatis mereamur vitam aeternam, et non augmentum caritatis. Nec valet responsio sua, scilicet quod maius est mereri augmentum et vitam aeternam quam vitam aeternam. Quoniam augmentum viae ordinatur ad augmenti terminum: ac per hoc in merito augmenti in termino clauditur meritum omnis augmenti, magis quam e contra. Quia terminus augmenti necessario infert omnia praecedentia, et non e converso (ut patet in deficientibus a termino): qui enim meretur episcopatum meretur sacerdotium praevium.

Unde ad rationem in oppositum dicitur quod ratio aut est ex quatuor terminis; aut habet falsam minorem. Quoniam, concessa maiore, cum dicitur in minore quod remisse utens habitu non utitur eo debito modo, aut intendit per ly debito modo idem quod bene: et sic minor est falsa, quia utens habitu caritatis remisse, bene eo utitur. Quod ex hoc patet quod per illum actum meretur vitam aeternam: iam enim etiam ipse concessit quod quolibet actu caritatis meremur vitam aeternam. Aut intendit per ly debito modo idem quod adaequate. Et sic argumentum est ex quatuor terminis et nihil concludit: dum in maiori assumitur quod solus bene utens acceptis dignus est accipiendis; et in minori non subsumitur, Sed remisse agens non bene utitur acceptis; sed subsumitur, Sed remisse agens non adaequate utitur acceptis, etc. Nihil ergo obstant sua obiecta.

III. In responsione ad secundum in eodem articulo idem Durandus occurrit, ibidem, volens quod habitus acquisitus per quemlibet actum sequentem augetur. Quia par ratio est de omnibus. — Et quia par ratio est de intensione formarum in naturalibus et habituum in anima: ita quod sicut unico actu generatur calor et qualibet simili calefactione augetur, ita in anima unico actu generatur habitus, licet per modum dispositionis, et quolibet simili actu augetur.

Ad hoc dicitur quod ista quaestio directe spectabat ad tertium articulum quaestionis quinquagesimae secundae in Prima Secundae: sed non occurrit tunc Durandus. Unde nunc breviter dicitur quod longe distat natura habitus in generatione et intensione a naturis qualitatum naturalium: ut patet ex eo quod naturalia non possunt assuefactione causari, ut dicitur in II Ethic.; si infinities namque proiiciatur lapis sursum, non assuefiet ascensui aut dissuescet descendere. Constat autem assuetudinem et dissuetudinem multitudinem similium actuum importare. Et per hoc patet quanta est differentia inter generationem naturalium qualitatum et habitualium. Et simile est de intensionibus earundem,

Ut tamen ex sensibilibus doctrina fiat, scito quod, quia unumquodque dum patitur dissimile activo est, passum autem est simile, ut dicitur in II de Anima; et propterea calidi existentes non sentimus calidum extrinsecum nisi excellat nostrum esse calidum: ideo in anima nostra, cum potentia ad esse mansuetum deducenda est ad actum, oportet in principio dissimile esse mansuetudinis rationi seu activo. Cum autem in aliquid mansuetudinis deducta est, puta in primum gradum, postea per actus similes praecedentibus sic quod non procedunt a maiori ratione seu activo mansuetudinis quam unius gradus, potentia animae ad esse mansuetum non patitur ab eis, utpote a similibus. Sed cum actus advenit a maiori ratione seu activo mansuetudinis, tunc, utpote dissimilis, patitur, et passa fit similis, dum fit in actu secundi gradus, et sic deinceps. Et quod diximus de mansuetudinis habitu simile est in aliis.

Et ex hoc patet quanta sit differentia inter actus alicuius habitus, puta mansuetudinis, quoad vim intensivam eiusdem. Nam actus remissi quodammodo disponunt ad augmentum et quodammodo ad diminutionem. Inquantum enim exercent habitum. illum, utpote illi similes, licet non perfecte, firmant aut firmum conservant habitum. Inquantum vero deficiunt a similitudine perfectionis habitus, inclinant ad imperfectiorem gradum habitus, quod est disponere ad diminutionem: simile enim ad simile inclinat. — Actus autem adaequati habitui qui babetur disponunt ad augmentum: habitus: dum et illum firmant aut conservant in suae perfectionis gradu, utpote perfecte similes perfectioni habitus; et animae potentia per hoc propinquior redditur ad ulterioris perfectionis gradum eiusdem habitus. - Actus vero excedentes perfectionem habitus, virtute activi principii ipsius habitus excessum habentes, augent seu intendunt ipsum habitum, Tunc enim. potentia animae, quae dissimilis actu erat mansuetudini in tali gradu, patitur ab illius activo per actus ab illo activo provenientes secundum quod excedit passivum adhuc non plene assimilatum sibi, et fit ei similior.

IV. Ex his autem habes quomodo sit vel non sit inter naturalium et habitualium intensionem eadem ratio. Et quod actus eliciti habitus, ut. sic, non augent habitum: sed aliqui disponunt ad diminutionem, et aliqui ad augmentum. Et quod non est eadem ratio de omnibus actibus similibus, ex quibus fieri dicitur habitus. Et quod illi soli actus; similes augent qui ab activo secundum id quo excellit similitudinem passivi, ad eum procedunt: hi siquidem actus, ut sic, sunt dissimiles in principio augmenti, et similes in fine eiusdem ipsi passo et illius habitui; et sic simile simili intenditur et augetur. Patet demum ex his sensus articuli illius in Prima Secundae et dictorum in eo ad hunc siquidem sensum omnia reducenda sunt, quoniam hic est quod quid est rei huius, ut inductive facile potest manifestari.

Unde ex hoc patet quare calidum ut quatuor non intenditur si apponatur sibi calefactivum ut quatuor praecise aut minus: quia scilicet nihil patitur nisi dissimile; propter quod, licet calefactivum ut quatuor sit generativum calidi ut quatuor in subiecto. dissimili, non tamen est generativum nec augmentativum calidi in subiecto iam simili, scilicet calido ut quatuor. Convincitur autem hoc ex eo quod par ratio est de uno et eodem activo continuato tempore propinquo tali passo, et de alio eiusdem rationis et virtutis aequalis appropinquato eidem passo, ut patet. Constat autem quod A calefactivum ut quatuor, postquam | calefecit C patiens ut quatuor, non amplius potest augere, sed. solum conservare factum. Si remoto igitur A calefactivo, appropinquet ipsi C, retinenti calorem ut quatuor, - aliud calefactivum ut quatuor, puta B; non poterit intendere calorem inventum in C, sed conservare tantum.

Et hinc patet solutio rationis Durandi, si contra hanc doctrinam afferatur. Patet enim quod non quodlibet agens, nec quilibet actus eiusdem rationis, secundum se potens habere effectum positivum, intendit seu auget effectum inventum. Et ratio est ex defectu patientis. Deficit siquidem patiens proportionatum tali activo ad patiendum ab eo: quia similitudo iam posita inter subiectum et activum est naturale impedimentum ut hoc patiatur ab illo, nisi forte conservative.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo eiusdem quaestionis occurrit primo dubium ex Scoto, in III Sent., dist. xir, qu. 1, formante ex tribus illis ex quibus terminari augmentum formae in littera dicitur, tres rationes, ut ipse dicit, ad oppositum. Prima ex parte formae est. Caritas est quaedam participatio Dei. Ergo secundum aliquem gradum determinatum partem capit infinitae caritatis Dei. Alioquin posset concludi quod calor, et quaecumque talis forma, posset esse infinita: quia quaelibet forma est participatio infiniti.

Secunda est ex parte efficientis: quia efficit de nihilo naturam limitatam.

Tertia est ex parte capacitatis. Tum quia, licet capacitas sit respectu formae secundum quemcumque sui gradum, non tamen capacitas alicuius finiti est ad formam infinitam. - Tum quia falsum est capacitatem augeri per caritatem: quia forma non dat materiae aliquid pertinens ad propriam causalitatem ipsius materiae; ergo non auget capacitatem respectu sui. Assumptum probatur: quia posterior causa non- dat priori aliquid pertinens ad propriam eius causalitatem. — Quod si dicatur quod caritas secundum unum gradum auget capacitatem non respectu sui, sed alterius gradus: contra, caritas in quocumque gradu est forma eiusdem rationis; ergo capacitas eius in quocumque est eiusdem rationis; ergo non potest capacitas aliqua augeri per aliquam caritatem receptam, sed tota praesupponitur naturaliter. — Praeterea, posse habere gratiam. secundum augmentum inest homini a natura animae. Ita quod ista potentia fundatur in natura animae. Ita quod nihil eam mutat, nec auget vel minuit, quamcumque formam recipiat: sed summa vel minima est ante omnem formam receptam.

II. Dubium alterum occurrit ad hominem, Auctorem scilicet: an intendat hic quod caritatis augmentum non solum in via, sed simpliciter et absolute potest esse in infinitum, sicut contingit in numeri augmento; an intendat solum de caritate in statu viae. Est autem ratio dubii ex dictis hic et alibi. Ex dictis quidem hic, quia titulus articuli est de augmento caritatis absolute: conclusio vero responsiva est de augmento caritatis in via. — Rursus, ratio est de forma caritatis absolute, ut ostendunt illa verba: Jpsa enim caritas secundum rationem propriae. speciei terminum augmenti non habet: est enim participatio quaedam infinitae caritatis, quae est Spiritus Sanctus. Cum ista ratio sit de caritate absolute, non magis concludit de caritate in statu viae quam patriae, quantum est ex parte caritatis: ac per hoc, aut concludit de ipsa absolute, aut nihil valet. Conclusio tamen est de caritate in hac vita.

Ex dictis autem alibi, quoniam Auctor expresse inferius in Tertia Parte, qu. vir, art. 9 et ro et 12, tenet in anima Christi summum gradum gratiae secundum quantitatem intensivam: constat enim idem esse iudicium de caritate et gratia, cum aequaliter augeri credantur. Hic autem oppositum littera sonat. Nam si datur summa caritas possibilis, terminus caritatis augmento ex intrinseco. ponitur. Cuius oppositum hic dicitur.

III. Ad horum evidentiam scito quod littera aliud in superficie prae se fert; et aliud in veritate significat. Sumptum namque ex hac littera videtur quod caritas, secundum hanc Doctoris sententiam, potest absolute in infinitum augeri, sicut numerus: ita quod sicut non est dabilis supremus numerus, sed quocumque dato potest dari maior, ita non sit dare supremam caritatem, sed quacumque data possit dari maior. Et iste sensus maxime videtur sumptus ex prima ratione litterae, scilicet ex. parte. formae. luxta hunc sensum accepit Scotus; acceperunt Thomistae, inter quos forte ego aliquando fui. Sed iste sensus, sive sit verus sive falsus quantum ad contentam sententiam, ex littera non habetur. Et quidem quod conclusio litterae hoc non dicat, patet: quia de caritate in statu viae manifeste loquitur. Quod autem rationes litterae hoc non dicant, discurrendo per singulas patet.

Prima quidem ratio, ex parte formae, quae maxime hoc videtur dicere, non dicit. Nam in littera non dicitur quod caritas terminum augmenti non habet: sed interponitur nota specificativa significans secundum quam rationem terminus augmenti negatur a caritate. Ita quod propositio litterae non est affirmativa latitudinis infinitae in caritate, nec negativa absolute. termini augmenti in caritate: sed est negativa termini augmenti in caritate secundum rationem propriae speciei. lacet enim sic: /psa enim caritas secundum rationem propriae speciei terminum augmenti non habet. Et est sensus quod caritas, quantum est ex ratione propriae speciei, non habet terminum augmenti. Et fuit forte causa erroris non uti in proposito distinctione illa de ly secundum, quando tenetur specificative, et quando reduplicative. Creditum enim est quod ly secundum rationem propriae speciei teneatur reduplicative, et reddat rationem repugnantiae praedicati ad subiectum: ut ita sit dictum, Caritas secundum rationem propriae speciei non habet terminum augmenti, ac si dictum fuisset, Caritas secundum rationem propriae speciei non habet aversionem ab incommutabili bono, quia caritati, inquantum. caritas est, repugnat huiusmodi aversio. Non sic autem, sed specificative accipiendum est quod caritas secundum rationem propriae speciei non habet terminum augmenti: sicut cum dicitur, Caritas secundum rationem propriae speciei non habet .connexionem cum fide. Significatur enim non. quod caritati, inquantum caritas, repugnet connexio cum fide: sed quod caritati, ut habet suam specificam naturam, non convenit connexio. cum fide; cum quo tamen stat quod aliunde sibi competere possit talis connexio. Et similiter in proposito significatur quod. caritas, secundum quod habet suam specificam naturam, non habet terminum sui augmenti: cum hoc tamen stat quod secundum aliam rationem. habeat terminum sui augmenti.

Et ut clare percipias litteram, memento quod in perfectionibus simpliciter, puta sapientia, scientia et aliis huiusmodi, de quarum numero constat esse caritatem, quae in Deo invenitur formaliter et in creaturis, consuevimus distinguere rationem genericam seu communem, et rationem differentialem seu propriam; et cum loquimur de ipsis secundum. proprias naturas, intendimus de rationibus propriis seu differentialibus. Et tunc perspicies quod caritas secundum rationem propriae speciei idem significat quod caritas secundum propriam et differentialem rationem, qua inter perfectiones simpliciter computatur. Et videbis quod quia secundum hanc rationem participatio est infinitae caritatis, sicut nostra sapientia est participatio infinitae sapientiae, et nostra scientia participatio infinitae scientiae; non habet ex hac parte terminum augmenti, sicut nec sapientia nec scientia. - Et cum hoc perceperis, restat ut videas hunc sensum esse intentum in littera. Videbis autem hoc, si supposueris doctrinam hanc esse veram. Hoc enim supposito, scrutare rationem redditam in littera quare non habet secundum rationem propriae speciei terminum augmenti: quia scilicet est participatio infinitae caritatis divinae, Ex hoc enim non concluditur quod repugnet ei terminus augmenti: ut patet de sapientia, quae secundum rationem propriae speciei est participatio infinitae sapientiae; et convincitur ratione, quia ex esse participationem formaliter alicuius perfectionis infinitae non sequitur necessario repugnantia ad habere terminum simpliciter perfectionis intensivae. Sed sequitur necessario quod inde non habet quod habeat terminum suae perfectionis intensivae. Et quia hoc est clarum et constans, ideo Auctor pertransivit, non putans verba sua in alio accipienda sensu.

IV. Sed restat adhuc dubium ex duplici capite. Primo, quia iuxta hunc sensum, Auctor non concludit caritatem in statu viae posse augeri in infinitum. Nam ex hoc sensu non sequitur caritatem viae non habere terminum, sed non habere terminum ex sua ratione specifica. Et hoc etiam non magis est de caritate in via quam in patria verum.

Secundo, quia Auctor diminutus fuit in enumerando modos quibus imponitur terminus augmento formae: et sic male intulisset, Unde relinquitur quod caritatis augmento nullus terminus praefigatur in hac vita; aut male sub primo modo subsumptum est. Nam cum in littera proponuntur tres modi quibus terminus augmento formae praefigi potest, et primus dicitur ex parte formae, quae habet terminatam mensuram, etc.: vel intendit per habere terminatam mensuram hoc quod est formam esse finitae latitudinis; vel hoc quod est formam, quantum est ex parte rationis formalis specificae, habere finitam latitudinem. Si primo modo, ut ipsa verba testantur, tunc male subsumitur de caritate cum illa specificatione ut expositum est: quia sub ratione simpliciter latitudinis finitae formae in communi subsumi debet ratio simpliciter latitudinis finitae vel non finitae talis formae, puta caritatis; et non ratio cum specificatione respectu latitudinis talis formae, ut tu exposuisti. — Si secundo modo, tunc Auctor diminutus invenitur. Quia praeter hos tres modos invenitur quartus: scilicet si ex intrinseco absolute vindicat sibi forma latitudinem finitam. Secundum hunc autem modum ponitur caritas latitudinis finitae, et datur caritas in summo, etc.

Ad primum horum dicitur quod nulla ilarum trium rationum est ratio totalis, sed quaelibet partialis. Ita quod quaelibet concludit quod quantum est ex illa parte, caritas viae non habet terminum: ut patet de ratione ex parte agentis, et ultima ex parte subiecti. Sed omnes inferunt quod caritas viae non habet terminum per locum a sufficienter enumeratis modis quibus potest augmentum formae terminari.

Ad secundum autem, quod difficilius est, dicitur quod Auctor, cum proponit modos terminandi augmentum formae in communi, sub primo modo comprehendit omnem modum quo forma ex intrinseco habet terminatam mensuram, et non limitat sententiam suam ad speciales modos: an scilicet ex intrinseco communi, vel specifico; an cum transitu ad aliam formam, ut in speciebus mediis, ut patet in exemplo de pallore; an sine transitu ad aliam speciem, ut in augmento specierum extremarum, post cuius fines non contingit amplius progredi, ut in augmento nigredinis non est ultra moveri post summam nigredinem. Et quia sic communiter et non limitate proponit primum modum terminandi augmentum formae, patet quod licuit sub huiusmodi communi subsumere quodcumque particulare contentum sub illo communi. Et sic nec diminutus fuit Auctor in proponendo, nec divertit in subsumendo: sed sicut ex agente proximo et subiecto disposito, ita ex parte propriissimae rationis caritatis ostendit caritati viae non competere terminum augmento. Nec oportuit Auctorem discutere an caritas habeat terminum augmenti absolute: quia constat quod ad caritatem viae, de qua loquebatur, non spectat terminus caritatis absolute. Nec hoc tacuit: quoniam in responsione ad primum expresse dicit quod motus augmenti caritatis, licet non sit ad terminum in via, est tamen ad terminum in patria.

V. Ex his autem ad principalia dubia respondendo, ad primum, ex Scoto, dicitur quod, licet conclusio quam ex illis rationibus elicit, non sit intenta ab "Auctore; ac per hoc non oportet sollicitari de argumentis suis contra conclusionem: inquantum tamen contra intentum afferri possunt, solvenda sunt. Unde ad primam rationem dicitur quod non est par ratio de calore et similibus et de caritate: quia caritas est participatio infini cum convenientia formali; calor autem non, ut patet. Non enim in Deo est calor formaliter: sed bene Deus caritas est formaliter.

Ad secundam vero, ex parte agentis, dicitur quod littera non infert ex infinitate agentis infinitatem formae quae fit; ut arguens assumit, obiiciens ex hoc quod Deus de nihilo creat potentia infinita, non tamen forma quaelibet creata est infinita: sed Auctor ex infinitate agentis proximi caritatis infert quod quantum est ex parte agentis, non habetur terminus augmenti. Quod clarum est.

Ad tertiam autem, ex parte subiecti, quae tam vehementer impugnatur, dicitur quod prima obiectio non est contra intentam conclusionem: quia non ponit Auctor caritatem infinitam intensive ex hac littera. - Secunda. autem false aut aequivoce de capacitate loqui videtur. Est enim in anima, sicut etiam in materia, potentia remota et proxima: hoc est, potentia subiecti nuda secundum seipsam; et est ipsamet disposita per aliquam supervenientem dispositionem ad talem formam, ut patet in naturalibus. Et licet potentia subiecti secundum seipsam non varietur aut augeatur aut minuatur nisi subiecti natura varietur, potentia tamen eadem secundum dispositionem variatur, et fit et corrumpitur, et augetur, etc, Et hoc intendit littera dicendo. quod caritas auget habilitatem subiecti ad ulterius augmentum: reddit enim potentiam, animae magis dispositam, ut propinquiorem ulteriori gradui quam erat prius. Et hoc est per se notum etiam ad sensum. Res enim, quanto calidior, tanto dispositior est et propinquior ulteriori gradui caloris: minus enim distat a decimo gradu caloris potentia reducta in actum septimi quam reducta in actum quinti, et sic de aliis. Cum igitur dicitur quod forma non dat materiae aliquid pertinens ad propriam causalitatem materiae, negatur simpliciter: quia forma disponens dat materiae esse subiectum propinquius respectu eius ad quod disponitur subiectum, Et ad probationem, qua dicitur quod posterior causa non dat priori, negatur universaliter: quia de causa disponente priorem per sui adventum. falsa. est evidenter.

Ad primam autem obiectionem contra responsionem ibi datam, quae est ex littera sumpta, quoad hoc, quod scilicet caritas auget habilitatem. respectu ulterioris gradus: dicitur negando sequelam de capacitate proxima, Quia licet caritas sit in quolibet gradu eiusdem rationis secundum speciem, non tamen est eiusdem perfectionis infra latitudinem illius speciei. Et propterea capacitas proxima est etiam eiusdem rationis secundum speciem, et augetur infra latitudinem speciei illius. - Et ne fiat vis apparentiae in verbo augmenti, vel distinguito quod capacitas non est unica, sed duplex, scilicet remota et. proxima; et quod prima est eiusdem rationis et non augetur, secunda est etiam unius rationis, sed non perfectionis, et augetur; et quod prima et secunda inter se distinguuntur non solum ratione specifica, sed generica, quia voluntas est in secundo genere qualitatis et caritas in primo. Et sic vide de qua capacitate loquitur, etc. — Vel, et doctius, concedito. consequentiam primam, et negato consequentiam secundam, Quia non dicimus, proprie loquendo, quod aliqua capacitas augetur et aliqua non: sed dicimus quod capacitas animae, quae inest animae secundum naturam suam, licet secundum seipsam in se sit immutabilis, est tamen, ut susceptiva ulterioris caritatis, mutabilis per dispositionem propinquam magis ipsam reddentem tali gradui. Et similiter tota et summa praesupponitur secundum id quod in se est secundum se: et non ut susceptiva ulterioris gradus. Sic enim non tota nec summa, sed solum fundamentum capacitatis praesupponitur: quoniam integratur et perficitur ex caritate minori capacitas seu habilitas ad maiorem.

Et per hoc patet clare responsio ad ultimum ex auctoritate Augustini. 1

VI. Ad secundum dubium principale dicitur quod Auctor intendit de augmento caritatis secundum statum viae tantum, et non de augmento caritatis absolute. Et ratio est quia. de augmento caritatis absolute loquendum. erat in tractatu de gratia animae Christi, qui fuit verus comprehensor ab initio, et non est ei data gratia ad mensuram. Et licet titulus articuli non arctetur, secundum verborum sonum, ad caritatem viae; ordo tamen tituli ad praecedentes et subsequentes aperit quod de caritate imperfecti status quaerit: postea enim quaeritur de perfectione, etc. Nec propterea vilis appareat tibi quaestio etiam de caritate viae: quia hoc singulare. declaratum est, quod in infinitum est augmentabilis in via. - Nec obstat quod prima ratio se teneat ex parte propriae differentiae caritatis, quae convenit ei absolute: sicut nec quod secunda se teneat ex parte agentis proximi infiniti, qui etiam est eius auctor non solum in via sed in patria. Non enim est ex extraneis nec ex communibus procedere, a virtute proximi agentis, differentiae propriae ratione, procedere ad ipsam in aliquo sui statu.

Et scito quod processus litterae est iste. Praevidens Auctor quod caritas in statu viae est sicut forma in qua non contingit sistere motum eo quod non possit ultra progredi, intuitus modos quibus formis pertransibilibus (ut sic loqui liceat) imponitur terminus, omnes exclusit, ut sic caritas viae remaneret augmentabilis sine termino. Intuitus fuit primo quod, licet forma media, puta pallor, sit augmentabilis et pertransibilis, terminus augmento eius ponitur ex mensura intrinseca propriae rationis, qua motus ducit in aliam speciem. Et deduxit hoc non habere locum in caritate: quia ex propria ratione non vindicat sibi terminum. - Intuitus secundo quod, licet forma, puta calor alicuius, sit augmentabilis, propter defectum tamen agentis non augetur, ut patet iuxta parvum ignem, sed terminus augmento ex quantitate activi imponitur; ex infinitate virtutis divinae, quae est proximum agens caritatem, deduxit non imponi sic terminum caritati viae. - Intuitus demum quod, licet forma, puta calor, sit augmentabilis, et agens possit augere, subiecti- tamen, puta aeris, incapacitas terminum ponit augmento, ita quod si amplius ageretur ad augendum, corrumperetur subiectum, puta aer, cum suo calore, ut patet; ex concrescente habilitate subiecti ad augmentum caritatis in via deduxit caritatem viae non sortiri hinc terminum. -

Et sic nullo modo terminanda concluditur in via. Quot autem modis in patria terminetur, non est praesentis negotii.

Ad obiecta demum ex aliis locis doctrinae Auctoris, dicitur quod caritati terminus imponi potest, et impositus est ex extrinseco in caritate animae Iesu Christi. Nec huius oppositum hic dicitur, scilicet quod caritas viae est augmentabilis in infinitum. —- Quomodo autem haec stent simul, in responsione ad tertium litterae tractabitur.

VII. In. eodem articulo, in responsione ad primum, dubium occurrit: Quo pacto caritatis augmentum in via est in infinitum, et tamen est ad terminum in patria? Si enim est ad terminum in patria, signetur ille gradus et sit A. Cum inter A et datam caritatem in hoc viatore sit finita distantia, impossibile est quod augmentum | medium sit in infinitum: nam augmentum in infinitum excedit omnem terminum datum. — Ad hoc respondebitur post discussam responsionem ad tertium,

VIII. In eodem articulo, in responsione ad tertium, dubium occurrit de diversa ratione quantitatis in via et in patria. Videtur enim fictio quod forma qualis est caritas, quae est qualitas spiritualis, sit quanta quantitatibus duabus diversarum rationum. Una siquidem quantitas est nota nobis, scilicet secundum latitudinem intensivam, sicut in ceteris qualitatibus quae intenduntur: altera autem non apparet, nec assignatur.

Et confirmatur. Quia ex differentia assignata in littera inter caritatem viae et patriae penes causam, scilicet fidem et visionem, non sequitur quantitas diversarum rationum in caritate, sed quantitas imperfecta vel perfecta: ut patet in aliis amicitiis. Ex imperfecta namque aut perfecta notitia amici non sortitur amicitia quantitatem diversarum rationum, sed diversae perfectionis secundum minus et magis perfectum.

Et confirmatur iterum. Quia quantitas caritatis in via aut remanet cum quantitate illa quae advenit in patria, aut non. Si remanet, igitur caritas remanet actu quanta secundum perfectionem intensivam duabus quantitatibus diversarum rationum: quod non est intelligibile. Si non remanet, quaeratur quare corrumpitur, et a quo, et cui repugnat, etc.

IX. Ad evidentiam huius considerandum est quod aliud est loqui de intensione formarum pure naturalium, ut calor, albedo, dulcedo et huiusmodi: et aliud de intensione formarum animalium, ut videre, audire, intelligere, velle, et eorundem actuum habitualium principiorum (augentur siquidem huiusmodi habitus proportionaliter sicut actus). Formae namque naturales unius tantum perfectionis intensivae latitudine contentae sunt: formae vero animales plures habent latitudines intensivae suae perfectionis, alteram ex parte subiecti, alteram ex parte obiecti, ut patet in sensu visus. Visio enim perfectionis augmentum líabet secundum quod magis ac minus subiectum approximatur, servata proportione: et rursus perfectionis augmentum habet secundum quod magis ac magis attentio videntis est ad videndum illud. Et quod diversarum sint rationum buiusmodi perfectiones ex hoc patet quod, quantumcumque crescat visio ex maiori approximatione obiecti, non tamen oportet quod crescat secundum perfectionem attentionis, ut experientia testatur. Ex his autem ad divina ascendendo, dicimus quod caritas habet duplicem perfectionis latitudinem: alteram ex parte obiecti, scilicet secundum maiorem approximationem ad obiectum; alteram ex parte subiecti, secundum maiorem attentionem seu expeditionem subiecti. Prima perfectionis latitudo consistit in augmento caritatis supra exposito. Secunda vero consistit in augmento caritatis ex hoc quod anima, expedita a visione aenigmatica et posita in faciali visione Dei, in ipsum totaliter actualiter fertur: quod impossibile est convenire viatori. Unde quantumcumque aliquis proficiendo in hac vita appropinquet ad Deum magis ac magis, in caritate crescendo, nunquam pervenire potest ad hoc ut totaliter actualiter amet Deum, sicut videns illum facie ad faciem. Et propterea nunquam caritas viae potest adaequari caritati patriae, quia alterius rationis est perfectio illa: sicut linea, quantumcumque crescat, nunquam aequatur superficiei.

X. Sed tunc restat adhuc dubium, an caritas viae possit esse aequalis vel maior, secundum illam perfectionem se tenentem. penes propinquitatem ad obiectum, caritate alicuius beati in patria. Verbi gratia: An caritas beatae Virginis in hac vita erat maior, secundum illam quantitatem, caritate angelorum beatorum? Et est ratio dubii quia, sicut quantitas lineae unius potest esse multo maior secundum longitudinem quam sit quantitas secundum longitudinem alicuius certae superficiei, licet nunquaní possit aequari simpliciter quantitati superficiei; ita forte potest esse in proposito.

Ad hoc autem dicitur quod, cum caritas sit eiusdem rationis specificae in via et in patria; et caritas viae non se habeat ad caritatem patriae ut semen ad arborem vel fructum (quamvis sic se habeat quodammodo ad beatitudinem), sed sicut forma eiusdem speciei imperfecta ad seipsam perfectam; et quantitas perfectionis caritatis penes propinquitatem ad obiectum sit eiusdem rationis in via et in patria; et in quantitatibus eiusdem rationis constat unam quantitatem, infra latitudinem terminatam, posse ab altera excedi: consequens est ut caritas viae in beata Virgine fuerit quandoque maior secundum illam quantitatem quam caritas angelorum, et quandoque quam caritas archangelorum, et sic deinceps; sic tamen ut in ingressu patriae intantum, etiam secundum hanc quantitatem, seipsam in via excreverit, ut ad praedestinatam sibi mensuram secundum donationem Jesu Christi pervenerit. Nunquam tamen fuit in via eius caritas aequalis simpliciter caritati minimi in patria: quia caritas patriae est quanta duabus diversarum rationum quantitatibus, ad quarum alteram caritas viae non potest pertingere. Unde simile est de augmento lineae respectu superficiei. Sicut enim linea non potest, quantumcumque crescat, ad quantitatem superficiei pervenire, potest tamen secundum unam dimensionem excedere certam datam superficiem; ita caritas viae nunquam potest adaequare caritatem patriae, potest tamen secundum unam rationem excedere alicuius caritatem in patria existentis.

XI. Ad primum ergo in oppositum dicitur quod non est fictio, sed ex naturis rerum notitia sumpta, quod forma animalis, ut actus et habitus, habeant quantitates diversarum rationum intensivas. Quia enim secundum naturam suam dependet actus animalis huiusmodi a duobus diversarum rationum, anima scilicet et obiecto, non est mirum si habeat perfectiones diversarum rationum et ambas intensivas.

Ad confirmationem dicitur quod aliud est loqui de notitia amici imperfecta vel perfecta eiusdem rationis; et de notitiis diversarum rationum, puta visio facialis et visio per speculum aut quodcumque aliud repraesentativum. Sicut amicitia, quantumcumque crescat, nunquam pervenit ad illam perfectionem quam ex faciali conversatione. nata est habere, ita est in proposito.

Ad tertium dicitur quod quantitas: caritatis perseverat eadem numero in patria, augmentata tunc usque ad terminum. Rationabile quippe est ut visio Dei largiatur non solum alteram perfectionem, totaliter actualiter. faciendo amare: sed etiam. quod longe magis faciat amare quam prius ex parte obiecti, proportionaliter tamen. ad praecedens meritum in via. Unde, adveniente secunda perfectione, caritas prima etiam maxime augetur (proportionaliter tamen ad meritum): ita quod tunc incipit maxime amare

Deum et ex parte obiecti et subiecti. Nec putes has perfectiones esse duas res ab invicem realiter distinctas. Sed sicut caritati identificatur realiter perfectio gradualis latitudinis secundum accessum ad obiectum, ita eidem caritati identificatur realiter perfectio gradualis latitudinis secindum attentionem ;seu expeditionem subiecti: sicut visioni corporali identificatur realiter et perfectio quam ex approximatione: obiecti habet, et perfecto. quam ex attentione animae sortitur. Et tamen est una simplex qualitas: diversitas autem. rationum est, quae facit diversas partiales rationes unius totalis, simplicis tamen, perfectionis consummatae caritatis.

XII. Et. quamvis haec via praedictis satisfacere videatur, ad dubium tamen motum in responsione ad primum satisfacere non potest. Quoniam si augmentum caritatis in via fit per appropinquationem ad obiectum in infinitum; sicut contingit secundum illam. quantitatem in. via adaequare et excedere certum beatum, ita continget, quantum est ex natura augmenti, adaequare summam. in Christo caritatem. secundum hanc. quantitatem: quod est impossibile. Unde licet in. commentariis super Prima Secundae, in qu. Lxvmu, art. ult.,^hanc. viam' inchoaverim, diligentius tamen. meditatus. aliter. dicendum. puto.

Ad cuius evidentiam scito. primo, quod. caritas. duplicem habet statum: scilicet naturalem, et quasi praeternaturalem. Status naturalis caritatis est esse illo modo et ea perfectione. qua. est in caelesti patria. Status. autem. quodammodo. praeternaturalis. est esse sicut est in vita hac. - Probantur haec. Et naturalitas quidem caritatis in patria patet ex ipsa natura caritatis, qua est amicitia inter hominem et Deum consequens communicationem deiformitatis. Constat enim quod amicorum est convivere et condelectari, quae in sola patria inter hominem et Deum inveniuntur. — Quod vero in. hac vita praeternaturaliter quodammodo sit caritas, patet ex hoc quod. caritas via. nominatur ab Apostolo dicente: Adhuc excellentiorem viam. vobis demonstro, et: Quandiu sumus in corpore, peregrinamur a. Domino: quia per fidem ambulamus. .Nec habemus manentem civitatem, sed futuram inquirimus.. Constat. autem quod non.solum cives in peregrinatione. et: via, sed etiam naturalia. cum. moventur. ad sua loca, aliquid. habent praeternaturalitatis adiunctum, scilicet esse extra locum suum.

Existente igitur duplici caritatis statu, consequens est ut duplex quoque sit illius perfectio: quatenus unicuique statui propria consonet perfectio. Et quoniam neutrius status perfectio consistit in indivisibili, sed latitudinem habet (nam. caritas in via augetur; et in paterna. domo mansiones multas habet), oportet utrique perfectioni. latitudinem consonam, quantitatemque spiritualem convenire. Et quoniam status viae et patriae non unius et eiusdem, sed di-. versarum rationum est; idcirco perfectiones consequentes eos ut distinguuntur ab invicem, diversarum quoque rationum esse oportet: sicut universaliter videmus quod proprietates consequentes res diversarum rationum ut sic, supt diversarum rationum.

XIII. Scito secundo, quod difficultas huius rei. consistit in assignando quomodo sunt diversarum rationum perfectio caritatis in via et perfectio caritatis in. patria. Et quoniam de patria. nihil scimus nisi quantum Dominus narravit in scripturis populorum et principum qui fuerunt in ea, ex his quae audimus novimus quod perfectio viae habet se ad perfectionem patriae ut perfectio puerilis ad virilem, dicente Apostolo ad hoc propositum: Cum essem parvulus, loquebar. ut parvulus, etc.; et rursum quod se habet ut lux diei in statu augmenti ad diurnam, dicente Salomone, Proverb. 1v: Iustorum semita quasi lux splendens procedit et crescit usque ad perfectum diem. Habemus siquidem ex his quatuor: primo, diversam rationem perfectionis; secundo, permanentiam utriusque perfectionis simul; tertio, augmentum in infinitum secundum. perfectionem viae; quarto, quod quantumcumque augeatur, semper est simpliciter minor caritate patriae.

Diversa in primis perfectionis ratio patet ex hoc quod, licet natura pueri et viri, et similiter lucis matutinae et perfecti diei, una et eadem sit, perfectio tamen naturae in pueritia et in virilitate diversarum est rationum, ut experientia teste probat Apostolus; et simile patet de lucis diverso statu. Nam quod perfectioni prioris status attestatur, imperfectionis esset in succedente statu, ut patet.

Permanentia autem, evacuatis his quae imperfectionis sunt, clare liquet. Nam eadem natura, cum. eo perfectionis quod in pueritia acquisivit, permanet in viro; et eadem lux, evacuata admixta imperfectione, in die perfecto invenitur: ut, iuxta Apostolum, caritas nunquam excidat; sed cum venerit. quod peffectum est, evacuabitur. quod ex parte, idest imperfectione, est.

Augmentum. in infinitum, sane intellectum, ut. hic .su-. mitur, hoc est ut semper. habeat. quo «crescat non - simpliciter sed durante via, manifeste quoque habetur, si advertimus quod; durante pueritia, semper habet homo: quo crescat; et similiter, durante statu | matutinali, semper habet lux quo. crescat: hoc enim est hominem in pueritia, et lucem in mane, et caritatem in. via posse crescere in infinitum. Propter quod in littera est differentia inter caritatem et formas medias, puta pallorem, quarum augmentum. non est coaevum motui ad terminum, Declaratum est augmentum caritatis in via in infinitum, ac si diceret: Quanto tempore durat via ad patriam, durat et augmentum. caritatis; sicut quanto. tempore. durat pueritia, durat augmentum hominis; et quanto tempore durat mane, durat augmentum lucis. Non sic. enim est in formis mediis: extenditur enim plus via quam augmentum illius formae, Et quemadmodum. implicat. aliquem. in via non posse. progredi, jam enim esset in termino; et similiter hominem in. pueritia non. posse amplius crescere, et lucem. mane non posse crescere; ita caritatem in statu. viae non posse augeri: iam enim non. esset in. via sed ia termino; ;sicut. nec homo in pueritia nec lux in mane... 7. r1/390: xrigtic

Et ex hoc patet quartum, scilicet | quod. quantamcunique. caritas augeatur in via, nunquam. pervenit. ad perfectionem. patriae: quia. alterius sunt rationis et. istae. perfectiones. Sicut puer, quantumcumque. crescat, nunquam, stante - pueritia, pervenit.ad perfectionem viri; nec lux matutina, stante mane, ad perfectionem diei perfecti. Sunt enim, ut dictum est, perfectiones alterius rationis: quoad boc quidem, scilicet quod sunt diversarum rationum, assimilatae in littera quantitati lineae et superficiei; sed non est. extendenda. similitudo ista. Non solum autem ex his habetur quod caritas viae.est simpliciter minor caritate patriae, quod etiam ex lineae et superficiei exemplo habebatur:. sed quod caritas viae secundum. nullam quantitatem. potest adaequare: caritatem cuiuscumque beati; sicut nec lux matutina potest adaequare. secundum aliquam. intensivam sui perfectionem lucem. perfecti diei, nec perfectio puerilis perfectionem virilem. Et ratio est quia perfectiones sunt non solum habentes ordinem originis, sicut linea et superficies: sed habentes ordinem viae ad terminum, qui non. est in linea et superficie. Non enim protensio lineae terminabitur unquam. ad superficiem: sed, sicut pueritia ad virilitatem, et lux mane ad perfectum. diem, ita augmentum caritatis viae ad perfectionem patriae terminatur. Propter quod. divinus Auctor in littera, in responsione ad primum, dicit. quod. motus caritatis est ad terminum non hie, sed in. patria...

Et quia non sat est multis manifestasse; nisi radix unde haec conveniant de facto caritati, ostendatur; dicendum est quod in littera ponitur propria radix tam in Prima Secundae quam hic. Et est differentia inter fidei lumen et clarum diem caelestis patriae, cum Deus amicus videbitur facie ad faciem. Ex hac enim essentialiter diversae rationis cognitione hic et in patria consequitur caritas diversae rationis accidentaliter, quae constituit diversae rationis statum in caritate, et consequenter perfectionem et quantitatem, ut declaratum est.

XIV. His autem discussis, respondere argumentis non est difficile. Unde ad primum dicitur quod, cum caritas sit qualitas secundum naturam suam patriae caelestis, et secundum quandam inchoationem in via concessa; ex hoc ipso patet quod non est fictio, sed ex natura rei sic communicatae consequens quod habeat duas quantitates spirituales intensivas diversarum rationum accidentaliter, sicut homo habet pueritiam et virilitatem. Utraque enim habet suam propriam quantitatem perfectionis et habitudinem et statum, et accidentaliter conveniunt homini «absolute: et rursus utraque habet quantitatem molis diversarum rationum accidentaliter, dum in puero semper est admixta potentiae, in viro autem pure in actu (considerando virum secundum id quod perfectionis est, non prout senescere potest). Sic enim caritas habet status, latitudines et quantitates diversarum rationum, ut patet ex dictis.

Ad secundum dicitur, ex eadem radice, quod quia caritas est amicitia connaturalis patriae, non viae nisi inchoative, ideo perfecta et imperfecta notitia amici diversarum rationum variat quantitatem secundum diversas rationes; non autem quaecumque differentia secundum perfectam et minus perfectam notitiam. Sic autem esse in proposito patet. Et simile videtur in similibus.

Ad tertium iam dictum est quod remanet quantitas prior in succedente, sublato eo quod erat imperfectionis: sicut in viro remanet perfectio pueritiae, iuxta doctrinam Apostoli, evacuatis his quae erant parvuli. Sic autem remanere non est, proprie loquendo, duas quantitates aut perfectiones diversarum rationum remanere: sed unam tantum simpliciter consummate, retinentem alteram secundum id quod perfectionis habebat. Et propterea non oportebat "quaerere causas aut modum corruptionis primae perfectionis et quantitatis, sed imperfectionis admixtae. De qua non oportet sollicitari: quia scriptum est: Cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est.

XV. Ad dubium autem motum in responsione ad primum modo dicendum est quod cum termino alterius rationis stat infinitas motus augmenti non simpliciter, sed secundum quantitatem viae. Verbi gratia, cum hoc quod augmentum pueritiae terminatur ad virilitatem, quae est alterius rationis, stat quod augmentum pueritiae crescat in infinitum non simpliciter (quia sic nunquam perveniretur ad virilitatem), sed infra latitudinem pueritiae: constat enim quod quandiu quis est puer, semper habet quo crescat, et quam primum crescere non potest, puer amplius non est. Et similiter cum hoc quod lux matutina terminatur ad perfectum. diem, stat quod augmentum lucis matutinae sit in infinitum, non quia in infinitum simpliciter crescere possit (sic enim nunquam ad perfectum diem perveniret), sed quia infra latitudinem lucis matutinae semper habet quo crescat: si enim amplius crescere non posset, matutina non esset. Hoc ergo modo accipiendum est quod caritas in statu viae potest augeri in infinitum: ly enim zn statu viae est conditio determinans augmentum infra latitudinem perfectionis propriae statui viatoris. Et propterea cum hoc quod caritatis augmentum est ad certum terminum alterius rationis, scilicet perfectionem patriae, stat quod caritatis augmentum sit in infinitum non simpliciter, sed in statu viae, hoc est infra latitudinem perfectionis viae: semper enim habet quo crescat caritas viae. Et inter signatum terminum, puta perfectionem patriae, et inchoatam caritatem viae in Paulo, sicut non est motus augmenti in infinitum simpliciter, ita non est distantia infinita simpliciter: sed sicut est motus augmenti in infinitum infra latitudinem perfectionis viae, ita est distantia in infinitum secundum latitudinem perfectionis viae. Et similiter potest dici quod inter inchoatam caritatem in hoc et terminum in patria est distantia finita simpliciter, propter quod per motum augmenti tandem pervenitur ad perfectum diem caelestis patriae; sed est infinita secundum latitudinem perfectionis viae, propter quod contingit motum in via semper crescere. Ex hoc igitur quod est hic simpliciter finitas et secundum viae rationem infinitas, ideo et motus hic inchoatus ibi terminatur: et dum hic est motus, semper potest crescere, quod significatur per augmentum in infinitum in statu viae. — Nec fallaris demum, novitie, in declarationibus et exemplis datis, quaerens omnimodam similitudinem: sufficit enim proportionalis. Tota siquidem via praesentis vitae, sive parva sive magna sit, proportionalis pueritiae et mane est: quaelibet quoque caelestis patriae mansio, sive excelsior sive minus celsa sit, ftoporuonabs virilitati et perfecto diei est.

XVI. Ex quibus omnibus, collatis cum doctrina Auctoris tam hic et in articulo sequenti, in responsione ad tertium, valde ad propositum, quam in Oq. de Virtutibus, apparet quod multi in hac re disputasse videntur non percipientes mentem Auctoris, sed putantes apud eundem caritatem simpliciter augeri posse in infinitum; nec advertisse quod de caritatis perfectione non simpliciter, sed in statu viae, Auctor loquens, augmentum in infinitum et semper crescere posuit. Unde nihil mihi videtur cum adversariis tractandum nisi unum: quomodo scilicet cum augmento in infinitum caritatis in via salvetur proportionaliter augmentum in patria, absque eo quod etiam in patria non possit caritas augeri in infinitum. Videntur enim haec sibi invicem adversari. Nam constat quod quanto maior est caritas in via, tanto maior proportionaliter erit etiam in patria: quantum. enim unus sanctus excessit alterum secundum caritatem in via, tanto proportionaliter excedit eundem in patria, etiam secundum caritatem. Et propterea si in infinitum augetur caritas in via, ita quod quocumque sancto dato in via potest in eadem dari sanctior ipse vel alter in via (alioquin non esset in via); oportet consequenter dicere quod etiam in patria caritas potest augeri in infinitum, ita quod quocumque sancto dato potest dari sanctior essentialiÀter. - Et confirmatur hoc in angelis. Quia supponendo quod quocumque angelo creato Deus possit superiorem creare, et quod caritas detur eis secundum capacitatem naturalium; sequitur et quod caritas viae in eis sit augmentabilis in infinitum iuxta augmentum naturalium; et quod caritas patriae in eisdem sit augmentabilis in infinitum proportionaliter ad augmentum caritatis viae in eisdem. Quanto enim crearetur angelus superior, tanto maiorem caritatem viae haberet: et quanto maior esset caritas viae, tanto maior esset caritas patriae.

XVII. Sed hoc dubium, cum suis motivis, non aliunde solvendum est: ut etiam ex hoc ostendatur soliditas doctrinae, exposito quod quid est reddentis rationem de omnibus. Scito igitur, ex III Physic., quod quia infiniti ratio non est ut ratio substantiae sed accidentis, ideo conditiones infiniti infra subiecti latitudinem clauduntur. Verbi gratia, ex hoc quod ponitur linea infinita, non sequitur quod omnia occupet, aut quod nihil extra ipsam sit: quoniam infinitas infra lineae rationem clauditur; et simile est in aliis, Et hinc oritur differentia inter ea quae consequuntur ad augmentum. in infinitum alicuius absolute, et ea quae consequuntur ad augmentum in infinitum eiusdem infra talem latitudinem. Nam ad alicuius, puta lineae, absolute augmentum in infinitum sequitur interminatio absolute longitudinis, sic quod non est dare lineam ita longam quin possit dari longior. Ad augmentum autem in infinitum lineae infra latitudinem partium decidendarum ab aliqua linea finita, non sequitur longitudo interminabilis sic quod excedatur quaecumque dabilis longitudo: sed sequitur longitudo interminabilis sic quod illa linea nunquam erit ita longa quin possit esse longior. Verbi gratia, sint duae lineae tripedales, scilicet A et B. Dupliciter potest A linea augeri in infinitum. Primo, simpliciter: et sic sequitur quod excedit omnem finitam longitudinem, ut patet. Secundo, infra latitudinem infinitarum partium in quas potest dividi linea B: est enim divisibilis in infinitum, et sic A linea sic potest augeri in infinitum quod nunquam erit ita longa | quin possit esse longior, eo quod nunquam consumi potest eius augmentum, sicut nec divisio alterius, Et quemadmodum hi duo modi augmenti tantum inter se distant ut augmentum simpliciter ducat ad quantitatem infinitam, augmentum autem secundum quid non ducat ad quantitatem infinitam; ita, si ponamus singulis partibus per singulas augmentationes acquisitis respondere secundum aliquam proportionem, puta decuplam, duas alias lineas, puta G, quae respondeat ipsi A secundum augmentum in infinitum simpliciter, et F, quae respondeat eidem A secundum augmentum in infinitum secundum quid; videbimus quod quantitas G est augmentabilis in infinitum simpliciter et ducitur ad quantitatem infinitam; quantitas autem F, quamvis semper in decuplo inveniretur maior quam A, non esset tamen augmentabilis in infinitum nisi secundum quid, nec duceretur ad quantitatem infinitam, sed: infra latitudinem quantitatis maioris in decuplo quam sit B linea, cuius singulae partes in decuplo exceduntur a partibus ipsius F.

XVIII. Ex his quae exempli causa, ut dicenda percipiantur, attulimus, dicendum est quod caritas, ut praedictum est, non ponitur augmentabilis in infinitum simpliciter, sed in via, hoc est infra latitudinem viae. Via enim, inquantum via, et terminatam quantitatem et infinitum progressum in ea importat: oportet namque viam ad terminum ducere, nisi frustra sit; et dum via durat, semper protendi. Ac per hoc, nec sequitur quod ipsius quantitas ducatur ad infinitatem caritatis simpliciter, nec sequitur quod quantitas caritatis respondentis ei in patria ducatur ad infinitatem simpliciter: sed quod vel ducitur ad aliquam proportionalem perfectionem, respondendo singulis gradibus. augmenti in via secundum aliquam proportionem, ut in auggmento secundum quid lineae declaratum est; quoniam caritatis augmentum in via non est augmentum simpliciter sed secundum quid, quia extra statum suum naturalem est sub obscura cognitione luminis fidei; - vel respondet sic maior maiori ut quantitas alterius rationis, ita ut non sit proportio secundum augmentum, sed solum consummatio secundum quantitatem inventam.

Declaro utramque responsionem. Prima responsio concedit proportionalem excessum in patria iuxta excessum in via: sed negat in via dari augmentum infinitum simpliciter, et propterea etiam negat illud in patria. Nec obstat huic responsioni quod similitudo de augmento lineae secundum quid reprobatur in proposito, quia caritas non augetur semper per partes minores: non obstat, inquam, quia similitudo illa non affertur quoad hoc quod est augeri per partem semper minorem ;. sed quoad hoc quod est semper augeri per aliquid quantum, non curando an primo addito minus sit secundum et tertium minus secundo, sed abstrahendo ab hac comparativa successive additorum penes maius et minus; linea enim est divisibilis in semper divisibilia abstrahendo ab huiusmodi comparatione, ut patet. Praeter hoc autem exemplum mathematicum est exemplum in naturalibus habens augmentum in infinitum, non tamen secundum quantitatem infinitam sed certam latitudinem: ut patet de augmento. perfectionis humanae in pueritia, etiam durante pueritia in infinitum, et terminatur tamen ad virilem perfectionem. Consistit ergo haec prima responsio in hoc quod augmentum caritatis in via non est augmentum eius quantitatis simpliciter, sed secundum quid, scilicet statum peregrinationis, fidei, pueritiae, matutinaeque lucis: et propterea singulis partibus, ut sic loqui liceat, caritatis in via assignando singulas in decupla proportione in patria, non sequitur augmentum in infinitum simpliciter, sed secundum quid, Iam enim manifestatum est quod stat semper aliquid alicui posse apponi; et nec in se nec in proportionabiliter sibi respondente procedi ad quantitatem infinitam. simpliciter.

Secunda autem responsio forte magis propria est: quod scilicet quemadmodum virilitas hominis est proportionalis pueritiae quoad hoc quod, quanto puer perfectior, tanto vir perfectior proportionaliter; non tamen est sic proportionalis ut singulis augmentis pueritiae sint assignabilia singula augmenta virilitatis; sic sit in caritate patriae et viae, quae se habent, apud Apostolum, ut vir et puer. Ita quod conceditur quod quanto perfectior quis est in via secundum caritatem, tanto proportionaliter erit perfectior in patria: quia tamen diversarum rationum sunt perfectiones istae caritatis in patria et in via, quia sequuntur lumina diversarum rationum, ideo non sunt comparabiles secundum !proportiones gradus ad gradum seu partis ad partem, — Et haec responsio amplectenda videtur. Quia perfectio patriae se habet ad perfectionem viae ut terminus ad motum, ut patet ex inductis. Modo autem, quanto perfectior est motus, perfectior erit terminus: non tamen sunt comparabiles secundum proportionem graduum motus ad gradus in termino.

Unde ex utraque responsione sumatur, primo, quod augmentum caritatis in via est augmentum eius secundum quid, propter praedicta. Et deinde quod non licet ex tali augmento in infinitum inferre infinitatem termini alterius rationis; sed excellentiam respondentem cuicumque augmento. Sicut augmentum hominis in pueritia est in infinitum infra latitudinem pueritiae, semper enim habet quo crescat in statu pueritiae; et quanto aliquis perfectior fuerit in pueritia, tanto erit perfectior vir; et quanto iste perfectior puer illo, tanto perfectior vir illo erit: non tamen infinito processui infra latitudinem. pueritiae respondet infinitus processus simpliciter virilitatis; sed aut incomparabilitas secundum proportionem, iuxta secundo dicta; aut processus in infinitum secundum quid, iuxta primo dicta, habebitur.

XIX. Ex his autem patet solutio obiectorum. Quoniam eadem est ratio de angelorum et hominum, quoad hoc, caritate. Creato enim quocumque superiore angelo et data caritate secundum naturalia, non nisi caritatis viae augmentum in infinitum concluditur: quod Auctor: probavit. Ex augmento autem caritatis in via in infinitum quomodo sequatur vel infinitas secundum quid, vel incomparabilitas secundum proportionem, dictum est.

Et si formetur ratio de angelo creato beato, quod quocumque dato potest dari maior, ergo caritas patriae in infinitum simpliciter augeri potest: - respondeatur quod non sequitur nisi processus in infinitum. secundum quid in patria, sicut si ex viatoribus angelis fierent beati. Deus enim, creando eos semper beatos, i in eiusdem rationis gradibus locat quales essent si media caritate viae ad eos pervenirent, Constat autem ex dictis quod quantitas caritatis patriae, proportionaliter respondens augmento caritatis viae, non. est ad infinitum simpliciter sicut in numeris. -

Et forte perfectio caritatis in patria ita est alterius rationis excellenter quod habet utrumque: scilicet et quod est terminus consummans quidquid perfectionis invenit in caritate viae, consummans, inquam, iuxta. dispositionem perfectibilis quantitatis inventae; et quod est secundum proportionem respondens augmento caritatis in via. Et propterea utraque responsione oportet uti, ut communiter credita a doctoribus salvemus absque infinitate simpliciter caritatis. Quam qui tenet, sicut in numeris, non video quare erret: quamvis ab Auctore declinet, ut patet ex dictis.

XX. Quamvis autem huiusmodi de caritate sub metaphoris dicta vera videantur, ex propriis tamen oportet intellectum quiescere, ne opponatur quod theologia symbolica non est argumentativa. Unde tertius modus dicendi, cui multa in duabus praedictis viis tacta deserviunt, occurrit. Ad cuius evidentiam oportet, primo, evitare confusionem quaestionum, Sunt siquidem in hac re tres quaestiones. Prima est an caritas absolute sit augmentabilis intensive in infinitum. Secunda est an caritas viae sit intensive augmentabilis in infinitum. "Tertia est an caritas patriae sit augmentabilis in infinitum. Inter quas quaestiones ipsa adiunctio diversorum statuum, scilicet viae et patriae, et abstractio ab utroque statu, ostendit differentiam esse. — Et prima quidem quaestio in Tertia Parte, ubi de caritate animae Christi an sit summa possibilis dari dicetur, tractabitur: de qua iam dictum est quod secundum Autorem pars negativa est vera.

Secunda autem quaestio, quae prae manibus habetur, habet partem affirmativam veram, iam Ecclesiae auctori- tate determinatam in Concilio Viennensi a Clemente V, ut patet in Clement, cap. Ad nostrum, de Haereticis, ubi de nova secta dicitur: "tenens et asserens doctrina. sua sacrilega et perversa inferius designatos errores. Primo videlicet, quod homo in vita praesenti tantum et talis perJectionis gradum potest acquirere quod reddetur penitus impeccabilis, et amplius in gratia proficere non valebit: nam, ut dicunt, si quis semper posset proficere, posset aliquis Christo perfectior inveniri. Haec ibi. Et infra: Nos, sacro approbante Concilio, sectam ipsam, cum praemissis erroribus, damnamus et reprobamus". Supposita ergo, cum Ecclesia, veritate hac. quod caritas viae est augmentabilis in infinitum, ostendenda tria sunt: primo, quae est perfectio caritatis viae, et quae caritatis patriae; secundo, quod sunt perfectiones diversarum rationum; tertio, qualis est huiusmodi diversa ratio.

XXI. Perfectio caritatis viae est duplex: altera ex parte subiecti; et altera ex parte obiecti. Nam caritas viae augetur ex parte obiecti, cum Deus movet voluntatem ut magis ac magis bonus, ut magis ac magis amicus, ut magis ac magis munificus, huic beneficio superaddendo illud et illi alterum, et huiusmodi: sic enim accenditur voluntas ex parte obiecti ad magis amandum ipsum Deum. Augetur quoque ex parte subiecti, dum etiam ad aequaliter occurrens obiectum magis iste conatur, magis studet, magis se colligit et applicat. Hae sunt perfectiones caritatis in via. Quae licet sint diversarum rationum inter se, ut superius monstratum est, identificantur tamen secundum rem simplici caritatis amori, ut etiam superius patet.

In patria quoque caritatis perfectio utrimque est. Nam ex parte obiecti quantificatur ex ipso Deo in seipso viso, iuxta mensuram non Dei absolute, sed Dei visi: quod est dictu iuxta mensuram visionis. Ex parte vero subiecti quantificatur ex hoc quod totaliter actualiter fertur in amorem Dei, implendo totaliter illud praeceptum: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et tota, etc.

XXII. Diversarum autem rationum esse perfectionem caritatis viae et perfectionem caritatis patriae, ex signo et ratione monstratur. Ex signo quidem, quia quantumcumque crescat caritas in via ex parte subiecti, nunquam pertingere potest ad perfectionem caritatis in patria ex parte subiecti: quoniam nunquam potest ad hoc pervenire ut diligat actualiter Deum totaliter, hoc est ex toto corde, ex tota mente, etc.; ut patet ex infra dictis ab Augustino et Auctore in discussione huius praecepti. Et similiter quantumcumque crescat caritas viae ex parte obiecti, nunquam pertinget ad perfectionem caritatis patriae ex parte obiecti: quoniam nunquam potest ad hoc pervenire ut moveatur ad amandum a Deo viso, sed semper movetur in hac vita a Deo in speculo creaturae. Hoc enim quod est quantitatem perfectionalem caritatis in via, quantumcumque crescat, non posse pertingere ad, minimum quid quantitatis perfectionalis propriae caritati patriae, ostendit quantitates has esse diversarum rationum.

Ratione vero, quia ea quae consequuntur ad actus diversarum rationum, ut sic, sunt diversarum rationum: sed perfectio caritatis in via et perfectio caritatis in patria consequuntur ad actus diversarum rationum: ergo sunt diversarum rationum. — Minor patet. Quia subiectum in via et in patria diversarum est rationum: secundum actus visionis per fidem et visionis facie ad faciem. Et similiter obiectum n via et in patria, inquantum est movens, diversarum est rationum, secundum actus visi in speculo et visi in seipso, ut patet: Deus enim visus in speculo nunc movet ad amandum, tunc autem Deus visus in seipso. Et quoniam diversa ratio tam subiecti quam obiecti ex differentia inter cognitionem fidei et visionem apertam oritur (nam differentia ex parte subiecti per fidem et visionem apertam redundat in diversam rationem obiecti ut moventis ad amandum: nam inde provenit quod Deus nunc movet in speculo, tunc in seipso), ideo Auctor, profunde intuitus, diversae rationis quantitatem in caritate viae et patriae assignavit in hac.littera ex hoc quod alterius rationis est quantitas caritatis consequentis cognitionem fidei, et consequentis visionem apertam. — Notanter autem dixi obiectum ut movens esse alterius rationis hic et in patria. Quoniam obiectum caritatis potest dupliciter considerari: scilicet ut terminans amorem; et ut movens ad amorem, Et quamvis ut terminans sit unius rationis hic et in patria, scilicet Deus ipse prout in se est (et propterea caritas nunquam excidit), ut movens tamen est diversarum rationum: quoniam movere ut visum in speculo, et movere ut visum in seipso, constat diversarum esse rationum.

XXIII. Qualis autem est haec diversitas rationum, ex duabus conditionibus sumi potest. Prima est quod quantitas perfectionis caritatis in via remanet cum quantitate perfectionis caritatis in patria: quoniam caritas nihil perfectionis perdit ex hoc quod permanet in patria. - Secunda est quod ista semper est quaedam illius inchoatio, et per illam perficitur ac consummatur, ut patet.

Ex his enim apparet primo, quod non sunt diversarum rationum sicut cognitio fidei et visio aperta, ad quas consequuntur. Quoniam cognitiones istae incompossibiles sunt et essentialiter diversificantur: perfectiones autem caritatis sic sunt diversarum rationum quod et simul permanent et uni numero simplici caritati identificantur realiter.

Apparet secundo, quod sunt diversarum rationum sicut includens hoc et aliud, et contentum uno tantum. Et ad hoc deservit exemplum litterae de superficie et linea. Superficies enim includit longitudinem et addit latitudinem: linea vero sola longitudine est contenta. Et similiter caritas patriae claudit in se perfectionem viae et addit perfectionem patriae: caritas vero viae sola perfectione viae est contenta,

Apparet tertio, quod diversarum sunt rationum sicut via, praeternaturalitatis semper habens aliquid admixtum, et terminus in statu naturalissimo. Caritas enim, quia est amicitia ad Deum consequens consortium divinae naturae, est amicitia habens suum naturalem statum solummodo in patria, ubi similes Deo erimus et videbimus ipsum sicut est: nunc autem in via, apud Apostolum, semper aliquid praeternaturalitatis habet admixtum ex vi ipsius peregrinationis. Et quia quidquid imperfectionis in hoc praeternaturali statu habet, deponetur, et ad naturalem et perfectionis undique statum perducta erit in patria; ideo diversa ratio perfectionis caritatis in via et in patria ab Apostolo declaratur exemplo perfectionis puerilis et perfectionis virilis: Cum essem parvulus, etc. Sicut enim pueritia tendit ad virilitatem et perficitur in illa, abiecta non perfectione acquisita in pueritia, sed imperfectione pertinente ad statum pueritiae; sic caritas viae tendit semper ad caritatem patriae et ea perficietur, abiecta non perfectione quam hic habuit, sed admixta imperfectione pertinente ad viae statum, etc.

XXIV. His autem declaratis, superest respondere obiectis et quaesitis. Ad obiectiones siquidem allatas in principali dubio, scilicet moto in responsione &d tertium, de diversa ratione quantitatis caritatis in via et in patria, iam patet responsio. Ad primam quidem, quod non est fictionis, sed naturae huiusmodi actuum animalium, habere perfectiones diversarum rationum: et praecipue actuum habentium diversos status.

Ad confirmationem, iam patet quod ex diversa ratione fidei et visionis consequitur diversae rationis perfectio in caritate tam ex parte subiecti quam obiecti,

Ad alteram confirmationem potest dici dupliciter. Primo, quod non inconvenit remanere quantam perfectionibus diversarum rationum: sicut etiam superficies est quanta dimensionibus diversarum rationum. - Secundo, et melius, quod remanet quanta in actu perfectione patriae tantum: perfectione vero viae remanet quanta in potentia, sicut trigonum dicitur esse potentia in tetragono, II de Anima; et sicut in virilitate remanet perfectio pueritiae, non quod sint in viro duae perfectiones in actu, scilicet acquisita in pueritia et quae advenit in virilitate, sed una in actu, scilicet virilitatis, claudens in se illam pueritiae ut quam perfecit, Sic namque putandum est in patria quod perfectio patriae claudit in se perfectionem viae ut perfectam ab ipsa perfectione patriae: et non seorsum distinctam in actu.

XXV. Ad dubium vero motum in responsione ad primum, et illius rationem, iam patet responsio, Quia motus augmenti in via est ad terminum alterius rationis in patria: et ideo distantia est finita, et motus est infinitus in potentia secundum alterius rationis distantiam. Quoniam prima finitas attenditur secundum elongationem status patriae a statu viae: infinitas autem secundo dicta attenditur secundum progressum infra statum viae. Ratio autem procedit si esset ad terminum eiusdem rationis, etc.

XXVI. Ad aliud vero dubium, quomodo cum augmento in infinitum in via stat caritatem non posse augeri in infinitum in patria: dicitur quod haec negatio, scilicet: Non est eiusdem rationis quantitas caritatis patriae et viae, sufficit ad hoc quod sint incommensurabiles hae quantitates. Ac per hoc, caritas patriae non respondet secundum aliquam commensurationem caritati viae: sicut nec quantitas superficiei est commensurabilis quantitati lineae. Et cum hoc stat quod respondet caritas patriae caritati viae ut terminus, ut virilitas pueritiae: constat namque non esse commensurabilem huiusmodi terminum augmento praecedenti, quia sunt diversarum rationum. Et rursus stat quod augmentum caritatis in via est augmentum caritatis secundum quid, pro quanto est augmentum caritatis in statu praeternaturali habente semper aliquid imperfectionis admixtum: nam huiusmodi augmentum, pro quanto est in infinitum, convenit caritati secundum quod consequitur imperfectam et praeternaturalem ipsius causam quoad actum, scilicet cognitionem fidei. Et hoc iam habes ex sequenti articulo, in responsione ad tertium, ubi dicitur quod perfectio viae non est perfectio simpliciter, et ideo semper habet quo crescat. Si enim non est perfectio simpliciter, relinquitur quod sit perfectio secundum quid: ex quo est perfectio. Et quia augmentum est ad perfectionem, sequitur quod augmentum viae non nisi augmentum secundum quid est. Augmento autem secundum quid, quamvis in infinitum, non oportet respondere augmentum infinitum simpliciter.

XXVII. Et haec dicta sunt sequendo dictam viam, scilicet quod caritas nec absolute nec in patria est augmentabilis in infinitum, secundum ipsum caritatis habitum. Quod ideo appono quia posset dici quod caritas patriae, quamvis sit finita et in summo quoad habitum, quoad actum tamen potest augeri in infinitum ex parte subiecti, hoc est ex parte conatus maioris et secundum se et secundum dignificationem a Deo: quia per hoc subiectum magis dispositum melius utitur eodem habitu quam subiectum minus dispositum. Et secundum hoc, quocumque angelo creato beato Deus non solum potest creare meliorem in esse naturae, sed etiam beatiorem: pro quanto semper, factus in melioribus naturalibus, esset melius dispositus ad utendum summo caritatis habitu, propter maiorem conatum et maiorem dignificationem illius conatus ab ipso Deo ad caritatem.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo decimo, omissis octavo et nono, dubium occurrit: Quomodo peccatum mortale effective tollit caritatem: cum caritas a solo Deo sit effective, et ab eodem solo effective conservetur? - Communiter quoque dicitur quod peccatum mortale corrumpit caritatem demeritorie: Auctor autem in littera dicit quod duobus modis, scilicet effective et demeritorie.

Ad hoc dubium dicitur quod caritas sine dubio corrumpitur effective a quolibet peccato mortali, et non solum demeritorie. Modus autem est in attingendo compositum ex anima et caritate ex parte subiecti, efficiendo in eodem dispositionem contrariam caritati. Ad cuius evidenscito quod quemadmodum in naturalibus anima raiem alis a solo Deo fit in corpore, et tamen, quia compositum ex anima rationali et corpore ex parte subiecti subiacet agenti naturali, puta igni, cum ignis, agendo in corpus humanum, efficit tantum caloris ut contrarietur mansioni animae in corpore, ignis effective dicitur expelanimam a corpore; et si in ipsa expulsione anima neret esse, gnis non solum diceretur effective expellere animam a corpore, sed corrumpere ipsam: ita proportioest in proposito. Quia licet a solo. Deo sit caritas in anima effective, a voluntate tamen humana dependet effective peccatum. mortale. inducendum i in animam. propriam, contrarium inhaesioni caritatis in anima illa: ac per hoc peccans. mortaliter effective expellit caritatem ab anima.

Et quia caritas est forma quae in sui expulsione ab anima desinit esse; ideo non solum effective expellit ab. anima caritatem, sed corrumpit ipsam caritatem.

Ad primam ergo obiectionem in oppositum dicitur quod quia plus requiritur ad constructionem quam ad destructionem; et bomum consurgit ex causa integra, malum autem ex particularibus defectibus: ideo non est mirum si caritas requirat Deum ex sua gratia agentem, nec ad eius actionem ponendam sufficiant opera nostra; et d faciendum Deum non conservantem hanc caritatem. in LEUR sufficiant opera nostra. Neque enim hoc ex infirma virtute conservantis procedit, sed' ex natura rei conservandae in hoc. Oportet enim actus, sicut fieri, ita et conservari in patiente disposito: ac per hoc, sicut.non fieri, ita nec conservari in subiecto contrarie. disposito. Et propterea ipsa res quae conservanda erat, ab auctore contrariae dispositionis in subiecto corrumpi effective dicitur.

Ad obiectionem autem ex dicto communi, dico quod videor experiri dictum Aristotelis, in II Metaphys.: quantam vim habet consuetudo. Ex dictis enim manifeste constat quod peccans mortaliter, ut sic, non solum demere- | tur perdere caritatem; sed, si esset extra statum meriti vel demeriti, ex ipsa contrarietate ad caritatem expellit caritatem ab anima, ac per hoc corrumpit ipsam. effective. Et tamen quia apud multos vox ignorantiae videtur invaluisse, negare videntur id quod, si diligenter perspicerent, docent in similibus: puta in effective expellente animam rationalem. a corpore, et in effective apponente obstaculum inter aerem et corpus illuminans eundem.

II. In eodem articulo decimo dubium occurrit circa illud: Quantitas caritatis quam habet in comparatione ad obiectum proprium, minui non potest, sicut nec augeri, ut supra dictum est. Videtur enim hoc falsum; et contrariari supradictis, quod 'caritas augeri potest ex parte obiecti.

Ad hoc dicitur quod Auctor hic loquitur de quantitate extensiva quam habet caritas: per comparationem ad obiectum caritatis, quod est diligibile: hanc enim quantitatem in praecedenti Libro patet convenire habitui in comparatione ad obiectum, Et huiusmodi quantitas in caritate nec augeri nec minui potest: quia minima caritas diligit omnia quae sunt ex caritate diligenda, ut expresse in art. 4 huius quaestionis, ad. quem littera se refert, in resp. ad 1 patet. De quantitate autem intensive loquendo, patuit quod potest intendi ex parte diligibilis: quia Deus est magis ac. magis diligibilis, adeo ut ex hac parte a nullo nisi a seipso perfecte diligatur, ut in art. 8 Auctor dixit. Nihil igitur falsi aut contrarii praedictis hic dicitur.

III. In. responsione ad primum adverte quod, cum negatur in littera quod contraria habent fieri circa idem universaliter loquendo, non intelligas exceptionem factam de fieri in potentia, quantum est ex natura contrariorum; sed de fieri reducibili ad actum simpliciter et absolute. Oportet namque ex definitione contrariorum proficisci quod habeant fieri circa idem: alioquin contraria non essent. Sed quod alterum. tantum contrariorum tali subiecto coaevum. sit, aliunde potest procedere: puta quia inest a natura, vel propter causam agentem. Et propterea alterum contrariorum nunquam fiet in eodem. Sic autem est in proposito. Quoniam caritas, cum habeat latitudinem secundum quam possit augeri, secundum eandem potest diminui: potest siquidem Deus eam diminuere quam auxit. Sed quoniam sine poenitentia sunt dona Dei; et ex parte nostra nulla invenitur causa sufficiens ad diminutionem: ideo diminutio non potest fieri circa caritatem sic quod sit reducibilis ad actum absolute et simpliciter; quamvis secundum potentiam Dei et ipsius. caritatis latitudinem, posset reduci ad actum.

IV. In eodem articulo decimo, in responsione ad secundum, dubium novitiorum occurrit circa illud: Quod enim in peccato veniali amatur, propter Deum amatur habitu, etsi non actu. Et est ratio dubii quia amans delectationem in potu superfluo scienter et advertenter, nec actu amat illam propter Deum, ut patet; nec habitualiter intendit ordinare illam. in Deum. — Et confirmatur, seu augetur. dubium. Quia tale amabile non est amabile propter Deum, Ergo nec actu nec habitu amatur propter Deum, etc.

Ad hoc dicitur quod dubium procedit ex hoc quod non intelligitur quid significat amare habitu propter Deum. Pro cuius claro intellectu consideranda est differentia inter amare actu, vel virtute, vel habitu aliquid propter Deum. Nam amare actu propter Deum: est actualiter in actu exercito referre amoreni illum in Deum: quod fit dum aliquis videt pauperem; et: considerat. illum. esse pauperem Christi ,' et; ut Christo placeat, dat illi eleemosynam. Amare autem virtualiter est. ex praecedenti intentione. ad Deum. operari pia opera: ut cum quis a principio officii intendit ex caritate dicere devote et attente officium divinum, et postea praeter intentionem evagatus persolvit illud, talis amando devote et attente virtualiter persolvit ac dixit officium; manet enim. vis primae. intentionis in. toto. Amare autem habitu nec actualem relationem, nec praecedentem intentionem, perseverantem ponit; sed solum habitus concomitantiam, et efficaciam quantum est ex parte habitus, importat. Ita quod, sicut nihil aliud est dicere amare habitu Deum quam dicere, habet habitum. quo Deus amari potest; ita | nihil aliud. est dicere, amatur hoc habitu propter Deum, quam abere habitum quo propter Deum hoc amari potest.

Et per hoc patet. quod non oportet amantem habitu. hoc, ordinare illud. intentione habituali ad Deum: ut. prima. obiectio supponebat, - Et similiter non. oportet hoc esse ama- - bile propter Deum. Quia intelligitur amare habitu hoc pro-: pter Deum quantum' est ex parte habitus: hoc est quod; quantum est ex efficacia et natura habitus quem: homo in caritate. existens habet amare. potest. hoc; propter Deum; quamvis aliter sit ex defectu amabilis, quia.non est referibile in. Deum. Et per hoc cessat secunda obiectio..

V. In responsione ad tertium eiusdem decimi articuli, nota diligenter hinc quod quia in augmento caritatis requiritur motus liberi arbitrii non minus quam in infusione eiusdem, propter conatum requisitum, ut. patet ex. supradictis; peccata venialia, quae impediunt intensiorem motum liberi arbitrii, ac per hoc conatum, impediunt - augmentum caritatis; ac per hoc obicem ponunt actioni divinae augmentativae caritatis, sicut in infusione obicem 'ponunt ne maior infundatur. 'Et haec. memento "applicare curi de augmento caritatis ex susceptione sacramentorum tractabis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo duodecimo, omisso undecimo, valde notando De quod, sicut ponens obstaculum soli ipso actu ponendi obstaculum effective expellit lumen, ipsa vero privatio seu contrarietas obstaculi formaliter expellit lumen; ita, peccatum mortale quando actualiter. perpetratur ;. affectus ut actio peccantis expellit habitum caritatis, ipsa vero privatio seu contrarietas maculae obstantis conservationi caritatis formaliter expellit caritatem.

In eodem articulo dubium. occurrit inter responsionem | ad secundum .et tertium. Nam primo dicitur quod caritas indirecte perditur per peccatum mortale ex passione: postmodum vero dicitur quod inordinatio peccati mor directe contrariatur caritati. Quomodo stant haec duo simi

Ad hoc dicitur quod ipsa littera se declarat ex qua d utrobique loquatur. Nam ex parte causae non omne peccatum mortale directe contrariatur caritati, ut in responsione ad secundum dicitur. Ex parte autem inordinationis ipsius peccati omne peccatum mortale directe contrariatur caritati; quia contrariatur. ordini divinae amicitiae inter Deum et hominem, quae requirit Deum. praeferri reliquis amatis, cui tamen aliquid praefertur in quolibet peccato mortali, alioquin mortale peccatum non esset.