Quaestio 49

Commentaria Cardinalis Caietani

In corpore articuli primi quaestionis quadragesimaenonae, discutienda esset natura habitus, praedicamenti et postpraedicamenti: quod, quia alterius negotii, ideo vel ad particularem quaestionem, vel ad II Metaphys. spectabit; proposito enim praesenti sat est habitum discutere, de quo est sermo. Cuius definitio ex V Metaphys. affertur in littera, scilicet quod est dispositio qua bene vel male disponitur dispositum secundum se vel ad alterum. Quam definitionem mandabis memoriae, et figes in ea aciem intelligentiae: quoniam ex ea videbis tot habitus conditiones, quot natura illius illucescet, ut patebit.

II. In responsione ad tertium in eodem, incipe ex iam dicta definitione colligere. Ex eo namque quod habitus est dispositio, et dispositio est ordo habentis partes, etc., consequens est quod habitus sit ordo habentis partes. Cum autem audis ordinem, non intelligas respectum ordinis, sed eius radicem: est enim qualitas habens talem ordinem, Dispositionis quippe nomen a positione ordinata partium derivatum videtur; et propterea a partibus quantitativis, quibus primo convenit positio, non solum ad partes spirituales, sed ad habentem partes transumptum est. Unde non videtur quod est ordo partium, sed habentis partes. Et quamvis non sit opus omnes dispositionis modos salvare in habitu, sicut nec omnes animalis species in homine; ut adductus tamen in littera Simplicius dicit, omnes salvantur in habitu, pro quanto omnis habitus vel est habentis partes corporales, sicut pulchritudo, sanitas, macies et huiusmodi; vel partes, idest partialia requisita, aut in potentia, ut contingit in habentibus scientiam vel virtutem imperfectam; aut in actu, ut contingit in habentibus perfecte; illi enim in potentia habent ea quae requiruntur ad scientiam aut prudentiam, isti vero iam possident.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis, adverte quod Iu verba in corpore: Modus autem sive determinatio subiecti secundum esse accidentale, potest accipi vel in ordine ad naturam, etc., si sumantur universaliter absolute, insolubilis apparet quaestio quomodo sit sufficiens haec distinctio: cum quantitas ipsa determinet subiectum secundum. esse accidentale, nec minus habet rationem modificantis et determinantis quam secunda species qualitatis. Si vero sumantur universaliter quidem, sed limitate sub antedictis verbis, scilicet quod qualitas importat quendam modum substantiae, et quandam determinationem | secundum aliquam mensuram, cessant obiecta: quoniam sermo non est nisi de quadam determinatione accidentali, quae commune nomen accidentalis differentiae, qualitatem scilicet, sibi usurpavit.

II. In responsione ad primum in eodem articulo, habes quantum operetur ly bene vel male in definitione habitus positum.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis quadragesimaenonae, in corpore et in responsione ad primum, dubium occurrit ex Scoto, in Primo, dist. xvi, qu. 1r, ubi nititur sustinere quod habitus nullam habeat rationem. principii activi, ea ratione, quia non est necesse tribuere hoc habitui; nec est rationabile auferre a potentia completam causalitatem activam respectu actus, ut adiuvetur habitu ad agendum; quoniam omnia quae attribuuntur habitui, salvantur sine hac causalitate. Sed hoc quamvis Scotus non nisi probabiliter sustineat, ideo attuli, ut ostendatur quod nec probabiliter sustineri potest.

II. Et quoniam Durandus, in III Sen:., dist. xxi, qu. rv, simpliciter tenet quod habitus non facit aliquid ad substantiam aut modum actus, ideo rationes primo afferendae sunt; deinde veritas declaranda; et demum satisfiet obiectis.

Probare autem nititur ipse quatuor: primo, quod habitus non est per se principium modi actus qui est intensio; secundo, quod non est per se principium modi actus qui est determinatio actus in esse naturae; tertio, quod non est per se principium modi actus qui est determinatio ad bonum et malum moraliter; quarto, quod non est per se principium modi actus qui est facilitas. - Et primum quidem, quod scilicet habitus non concurrat ut comprincipium actus ad hoc ut actus intensior seu perfectior fiat, probat ex hoc, quia altero duorum modorum hoc esset: scilicet aut quia potentia per habitum esset intensior, et sic actum intensiorem produceret; aut quia potentia et habitas concurrerent ut duo immediata agentia partialia. Primuni non potest dici: quia potentia non suscipit magis et minus. Secundum quoque teneri non potest: aut enim essent univoce principia, sicut trahentes navem; aut utrumque requireretur semper ad actum eiusdem speciei. Et tenet sequela: quia principia per se requisita ad actum perfectum in aliqua specie, requiruntur ad omnem speciei actum, ut patet inductive. - Et confirmatur: quia effectuum differentium solum secundum magis et minus, non oportet causas plus differre quam secundum magis et minus.

Secundum vero, quod scilicet habitus non sit principium actus quoad determinationem in esse naturae, probat per hoc, quia non est perse principium singularitatis actus. Per esse enim singulare determinatur actus ad esse in rerüm natura. Et quod actus non fiat singularis ab habitu, probat: quia esse singulare est effectus communis omnibus actibus, et praeveniens habitum.

Quod autem habitus non sit per se principium esse moralis, probat, quia tale esse est relativum, cuius nulla est per se actio nisi ratione fundamenti. Constat autem quod actus.in esse naturae, qui est fundamentum esse moralis, non est ab habitu: quia actus similis praeveniens habitum, ab habitu non est.

Quod denique habitus non sit principium facilitatis ipsius actus, sed agentis, patet ex eo quod idem actus habituato facilis, et non habituato difficilis est. - Haec de primo. Y

III. Quoad secundum, scito quod, licet Auctor in hoc tractatu communius utatur habitus nomine quam posteriores; quoniam appellatione habitus in hoc tractatu comprehenditur species intelligibilis tam in homine quam in angelo, ut patet diligenter consideranti: ut tamen communicemus in vocabulis cum his qui adversantur, restringendum est habitus nomen in hac eee ad eas qualitates quas confitentur esse habitus, ut sunt virtutes morales et intellectuales, et huiusmodi; et de his ostendendum est quid rei veritas habeat. Quae melius videbitur, si attenderimus quod causa difficultatis huius est quia potentiae operativae, quarum sunt isti habitus, ante istos habitus eliciunt suos actus, eiusdem speciei cum actibus qui sunt post adeptum habitum: intellectus autem noster, ante adeptam speciem intelligibilem, nihil potest intelligere. Si namque absque habitu aliquo potentiae operativae non possent operari, non esset locu$ specialis quaestioni huic de activitate habitus, modo autem in dubium vertitur, ut patet ex dictis.

Si quis igitur perspexerit quod subiectum habitus oportet esse aliquo modo in actu, et aliquo modo in potentia, quia utitur ipso cum vult, et perficitur per ipsum; et similiter quod habitum ipsum oportet esse aliquo modo in actu, et aliquo modo in potentia, quoniam perficit, et potentialem ad actum secundum constituit: ex his videbit naturam habitus non esse extraneam a natura potentiae operativae. Sed quemadmodum conveniunt in natura actus et potentiae proportionaliter, ut patet, ita conveniunt in natura principii respectu actus. Cum enim agere sequatur actum, et pati potentiam; et potentia operativa, secundum id quod habet de actu, principium est activum operationis suae; secundum id vero quod habet de potentia, principium est passivum eiusdem: consentaneum est ut habitus perficiens potentiam ut eius propria perfectio, secundum id quod habet de actu, perficiat et compleat activitatem potentiae; et secundum id quod est in potentia, appropriet potentiam ad susceptionem ultimae perfectionis, idest operationis perfectae. Putandum est enim quod animae potentia operativa est in potentia ad suam consummatam perfectionem, ordine quodam: est namque in potentia per operationes imperfectas ad habitum; et per habitum ad operationem perfectam, in qua consummatur perfectio potentiae operativae. Nisi quis diceret quod potentia operativa animae est per se in potentia per actus imperfectos ad actum perfectum, sed per accidens interponitur habitus. Quod irrationabiliter dici patet ex doctrina II Physic. "Unumquodque enim, sicut agitur, ita aptum natum est agi, et e contra": constat autem potentiae animae operativae perfectionem sic agi, ut per actus imperfectos acquirat habitum, et per habitum perfectam operationem assequatur. Ex natura igitur huiusmodi potentiarum est quod ipsae tali ordine, et talibus mediis ad consummatam perfectionem perveniant. Ac per hoc, habitus ipsi per se mediant inter potentias et operationes perfectas.

IV. Ut autem quod dicimus de activitate habitus respectu actus, evidentius monstretur, in virtutibus intellectualibus, quas constat esse habitus, manifestatur. Et quoniam innata est nobis via ex notioribus nobis, inchoemus ab arte. Ars est habitus, ut patet in VI Ethic.: et est factivus. Et quod sit factivus in. genere causae effectivae, ut omnis cavillatio excludatur, probatur ex IX Metaphys., ubi ars ponitur inter potentias activas; et distinguitur potentia rationalis contra potentiam naturalem, quod illa est activa utriusque contrarii, et propterea non agit nisi determinata a proaeresi, et tunc agit unum.

Praeterea, domus quae fit in materia, est a domo quae est in anima, effective: et sanitas a sanitate, et universaliter quodlibet artificiale a sua forma in mente. Sed hoc nihil aliud est quam esse ab arte: nihil enim aliud est sanitas in mente medici quam ars sanandi, et similiter domus quam ars domificandi: unde ad. utrumque contrariorum se habet. Ergo.

Praeterea, V Metaphys., statuifica, et, breviter, artifex, ponitur causa efficiens per se; Polycletus autem, seu subiectum, per accidens. Ergo ars ips& est per se principium activum actus. - Et, quoniam probabile est quod sapientibus pluribus videtur, ex communi hominum consensu patet homines, utendo suis artibus, esse causas operum; adeo quod carentes artibus, carent facultate faciendi, et non solum carent expeditione, delectatione, promptitudine et facilitate.

Sit ergo procul a probabilibus phantasia haec: et dicito, ingrediendo interiorem hominem, quod quemadmodum ars, cum recta ratio sit factibilium, activa est eorum; ita prudentia, quae recta ratio est agibilium, activa est eorum. Et similiter quilibet habitus existens in aliqua. potentia animae, vim activam habet, sicut potentia cuius est; ut in corpore articuli dicitur.

V. Nec hoc est derogare activitati potentiae; sed declarare naturas potentiarum susceptibilium ipsorum habituum. Ad quae namque natura non sufficienter determinavit. potentiam 'per seipsam, determinabilem fecit per habitum, ut, determinata illo; agat quod per seipsam plene agere non poterat. Ex his autem patet et quod oportet habitui activitatem tribuere; et quod non possunt ea quae de habitu aliquo dicuntur; salvari absque activitate, ut patet de arte. — Haec de secundo.

VI. Ad obiecta autem in oppositum, et Durando, ordinate respondendo, dicitur quod potentia et habitus concurrunt ad effective causandum actum, non sicut causae partiales univocae, ut trahentes navem; neque sicut remissum et intensum, ut maius et minus lumen in eodem medio; neque sicut superius et inferius, ut sol et homo generant hominem: sed sicut imperfectum differt a seipso perfecto. Potentia enim animae operativa non est ita determinata ad eliciendum operationem talis speciei, quod egeat habitu. determinante ipsam: quoniam ipsa absque habitu, cum obiecto, ad actum praevenientem habitum sufficit. Sed determinatio quam ante habitum habet, est ita remota et imperfecta, ut egeat habitu ad hoc quod propinqua et perfecta sit ad operandum perfecte in tali specie. Habet namque se potentia ad habitum respectu operationis, sicut homo in principio adolescentiae ad hominem perfectum respectu generationis. Quemadmodum enim adolescens potest quidem generare, sed imperfecte; cum. autem perfectus vir fuerit, generare potest perfecte: ita potentia sine habitu potest producere operationes in tali specie, scilicet imperfectas; perfecta autem per habitum, similes in specie perfectas. potest elicere. Nec quaeras inter haec proportionalém similitudinem in omnibus: sed sat est proposito quod dictum est. Et quod non oportet. propterea potentiam. suscipere magis et minus: nec est idem dicere operationem perfectam et imperfectam in eadem specie, et dicere remissam et intensam; sicut non est idem dicere; homo perfectus et imperfectus in eadem specie, et remissus et intensus.

VII Et ex hoc patet responsio: ad primum. Propositio enim illa, Quaecumque principia exiguntur ad operationem perfectam in aliqua specie, requiruntur ad quamlibet illius speciei, dato quod sit vera de his principiis quae concurrunt ut diversa principia, ut pater et mater respectu filii, et sol et homo respectu hominis, et huiusmodi; non tamen est vera de his principiis quae concurrunt ut unum perfectum principium, ita quod ambo simul non differunt ab uno nisi sicut imperfectum a perfecto. Et simile omnino esset, si adolescens fieret perfectus vir per aliquod distinctum superadditum. ^

Et cum dicitur. quod operationum .differentium solum secundum magis et minus. perfectum in eadem. specie, principia non oportet magis differre: dupliciter. potest responderi. Primo, concedendo quod potentia et habitus, licet absolute distinguantur specie, ut patet ex Praedicamentis; ut tamen sunt principia talis actus, non differunt nisi secundum magis et minus perfectum in. eadém specie: quia sunt eiusdem speciei cum. actu, et. consequenter inter se. Sicut enim. potentia visiva, ut sic, reducitut. ad genus -obie-: cti, puta coloris; ita eadem ut videt album; reducitur ad speciem albi; ut potentiae proportionentur actibus, iuxta doctrinam XII. Metaphys..—' Secundo: potest. dici. quod ila propositio non tenet in principiis: quorum unum subalternatur reliquo. Quoniam principiis sic. se habentibus; stat ad actum perfectum ütrumque. requiri, et. ad imperfectum alterum tantum: quia talia non. sunt duo. disparata principia; sed subsequens est perfectio. primi, Sic autem se habere constat potentiam.-et habitum: quoniam habitus subalternatur quodammodo. potentiae ,. dum; potentia | ad multarum specierum. actus se extendens, per habitum: determinatur ut sit in tali specie perfecti operis. perfectum principium,

VIII. Ad obiecta. vero: quod habitus non sit principium actus quoad. determinationem. in esse naturae, facile. dicitur, primo, quod est ibi.sophisma Consequentis. Causa enim determinans effectum secundum esse. naturae, non oportet quod respiciat singularitatem ut. proprium effectum: sed sat est quod. causet illud in esse naturae secundum aliquid. Unde habitus, qui perfectionem. in: operatione. causat in esse naturae, determinat operationem. ad. esse perfectum: et hoc sufficit. — Dicitur secundo quod; quia. singularitas-est effectus communis, et ;praeveniens multas. causas; ideo recte concluditur quod non est proprius effectus huius. vel illius causae: sed male concluditur, Ergo .non .est effectus huius causae. Aliud est enim effici ab A: et aliud esse proprium effectum A. Unde sicut homo. generat hominem, et hic homo hunc hominem; ita habitus facit operationem perfectam, et hic habitus hanc operationem perfectam.

IX. Ad obiecta vero quod habitus non sit per se principium esse moralis in actu, quia illud est relativum: tripliciter dicitur. Primo, negando illud esse, in actu elicito, esse. relativum: quamvis relativum sit in actu imperato. Quoniam quemadmodum inter habitus morales est contrarietas secundum esse absolutum, ut inter fortitudinem et timiditatem, liberalitatem et avaritiam, etc.; ita inter elicitos actus. Quae est enim maior ratio?

Secundo dicitur quod esse relativum carere activo per se, sic intelligitur, quia non habet agens faciens seorsum, non faciendo alia. Cum quo tamen stat quod habeat per se propriam causam activam: ut experimur cum ordinem aliquem imponendum rebus excogitamus et imponimus, et ad id intendimus et facimus praecipiendo et exequendo per nos vel alios. Nec minus hoc nos per se intendere et causare experimur, quam. medicus intendat et faciat sanitatém. Testes sunt duces exercitus, rectoresque aliorum, ac artifices. Et si quis negaret sensum propter rationem aut auctoritatem, puta quia ad relationém non est motus, etc.: non solum ineruditus, sed inerudibilis esset. zo

Tertio dicitur quod habitus causat substantiam actus perfecti, quam consequitur esse relativum: et sic potest per se. causare esse relativum. Et cum dicitur quia substantia actus potest causari ante habitum: respondetur quod in hoc videntur isti errare fundamento, quasi determinatio uno modo- tantum inveniretur. Falluntur enim in hoc: Potentia animae operativa non eget habitu determinante ad producendum actum, Ergo ex se est sufficienter determinata ad producendum. actum. perfectum eiusdem speciei. Determinatione siquidem: egere causam aliquam, activam ad agendüm, multipliciter contingit: sed ad propositum sufficit dupliciter. Primo, ut contrahatur ad speciem talem: sicut actio solis determinatur ad producendum hominem per hominem, et bovem per bovem. Et sic potentia non eget habitu: quià ante habitum, potest in actum illius speciei. Alio modo, ut vis sua ad talem speciem perficiatur, ut iam non solum possit in actum illius speciei, sed actus perfecti in illa. specie. proprium principium sit. Et hoc modo potentia eget habitu. determinante ipsam. — Et ut cavillationes ex-. cludas. dubitantium an. potentia.sine habitu possit, ex toto. conatu, in actum perfectum: memento quod de, actionibus rerum. naturalium, et earum. principiis propriis, est sermo; ac per hoc, attenditur hic quid ut in pluribus fit secun. dum naturae cursum, Neque enim si adolescens unus perfectum generationis opus perageret, propterea falsa redditur: illa universalis, Adolescens non potest. in - perfectum. generationis opus: quoniam physica est, et hirundo non. facit ver. - Dicendum. est ergo quod habitus determinat potentiam ad hoc ut ipsa, habitu perfecta, sit proprium principium perfecti operis, in quo sua consummatur. perfectio.. Et quoniam. habitus est quo quis operatur cum. vult., et non cum habet; et propterea est quo quis operatur, infra eius. potestatem, quantum vult, non. quantum. potest, ut patet in artificibus: ideo non mireris si actus potentiae habituatae non sunt semper perfectiores actibus. potentiae non habituatae.

X. Et sic patet quod. habitus est causa activa per se substantiae et modi actus triplicis, scilicet perfectionis; determinationis inesse naturae, et determinationis in esse - morali. Quamvis facilitatem ex parte operantis tantum prae-. bere videatur: et si actus habituato redditus sit facilis, ex. redundantia- facilitatis operantis, hoc provenit. - Haec de tertio.

XI. In responsione ad. primum in tertio articulo, adverte. quod. sententia. Auctoris est quod non. solum subiectum habitus est in potentia ad operationem; sed habitus ipso est actus permixtus potentiae ad opus, sicut actus primus.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo quarti articuli, dubium occurrit: quia quaestio an est praecedit ceteras quaestiones doctrinae ordine; Auctor tamen tria, quaesivit antequam quaerat nunc an habitum esse sit necesse.

Ad hoc dicitur quod rem aliquam esse dupliciter quaeritur. Primo, ut sciatur ipsam esse. Et sic oportet primo post quid nominis, quaerere an sit: nihil enim est scibile de non ente. Et hoc non accidit in proposito: quoniam habitus esse est per se notum experientia; et quaestionem movere de hoc, esset impotentis discernere inter notum per se et notum propter aliud. — Secundo, ut sciatur causa quare est. Et haec quaestio est posterior quaestione quid est: quoniam prius oportet scire quidditatem in se, quam ut causam esse rei; constat enim ex II Poster., medium ad quaestionem an est, esse quid. Propter quod Auctor primo praedicata quidditativa habitus, in primis tribus articulis, quaesivit: et nunc, quarto, de ratione seu causa essendi eius inquirit.

II. In corpore eiusdem quarti articuli, adverte duo. Primum est, quod differentia inter secundam et tertiam conditionem requisitam ad habendum habitum, consistit in hoc, quod, prima conditione complectente utrumque, scilicet potentiam et actum; secunda conditio, ex parte actus, pluralitatem. tam. actuum quam modorum eorundem; tertia autem, ex parte potentiae, pluralitatem tam disponentium quam modorum ipsorum ponit.

Secundum est, quod ex ipsa definitione habitus, Auctor haec requisita habet. Ex ratione namque dispositionis, habet distinctionem inter potentiam et actum, diversitatemque actuum, et rursus pluralitatem disponentium. Disponitur enim omne quod disponitur, ad actum aliquem; nec opus est disponi quod unius tantum actus est capax; et dispositio habentis est partes, idest partialia. Ex ratione autem varietatis secundum bene vel male, diversitas habetur modorum.

III. Circa requisita ad habitum, dubium in eodem occurrit articulo. Quoniam aut conditiones enumeratae in littera sufficiunt ad necessitatem habitus, aut non. Si sufficiunt, ergo in mixtis, vel saltem in vegetabilibus, ponendus est habitus; contra doctrinam sequentis quaestionis. Et tenet sequela: quia in his est distinctio potentiae et actus, et plura concurrunt diversimode commensurabilia ad disponendum, etc. — Si non sufficiunt, ergo littera male probavit necessitatem habitus, post enumeratas conditiones subiungens: "Quia igitur multa sunt entium ad quorum naturas et operationes necesse est plura concurrere quae diversis modis commensurari possunt, ideo necesse est habitus esse".

IV. Ad hoc dicitur quod, ut ex quaestione sequenti colligitur, habitus sumitur dupliciter. Uno modo, proprie. Et sic non videtur extra animam rationalem inveniri. — Alio modo, communiter pro habituali dispositione, sive ad naturam sive ad opus, in pluribus consistente; ut in littera hac dicitur. Et sic, cum quadam latitudine, invenitur etiam in mixtis inanimatis; ut patet de pulchritudine. Et quia Auctor, imitatus naturam, paulatim ab imperfectis ad perfecta, a communibus ad propria doctrinam tradit; habitum hic communissime sumpsit, distincturus postmodum. Et ideo conceditur quod illae conditiones sufficiunt ad habitum vel dispositionem, primam speciem qualitatis (sic enim sumitur hic habitus): et ideo nulla mentio fit de difficili mobilitate, quae est altera conditio habitus proprie dicti. Et quod non inconvenit habitum communiter dictum inveniri in inanimatis, a quibus negabitur habitus proprie sumptus.