Quaestio 66

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis sexagesimaesextae, nota quod quia quod convenit alicui convenit ei secundum modum eius cui convenit, per hoc, quando aliquid convenit superiori et inferiori, eminentius convenit superiori quam in- feriori. Et inde est quod diversimode exteriora quibus vescimur, quae imperfectiora sunt non solum nobis sed animalibus, diversimode facta sunt propter animalia et propter nos, Nam quia animalia non se agunt, sed aguntur naturae instinctu, ideo non convenit eis habere dominium et possessionem rerum quibus vescuntur, quamvis sint facta propter ipsa. Homini autem, quia, rationis particeps, liber est, convenit per modum dominii et possessionis ut sit super imperfectiora quae sunt propter ipsum facta. Utimur ergo diversimode exterioribus nos et animalia: non solum quia etiam ipsis animalibus utimur; sed quia ut domini naturaliter, ex nostra natura rationali, eis utimur. Animalia au- tem et instinctu naturae uti dicuntur, et improprie uti dicuntur eis quibus vescuntur: ut patet ex dictis in tractatu de uti, etc. Et ideo non ex altero, sed utroque simul Auctor in littera ostendit naturale hominis possessorium rerum exteriorum: ex hoc scilicet quod illa sunt facta [propter ipsum], utpote imperfectiora; et homo habet rationem et voluntatem.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis nota distinctionem de potestate procurandi ac dispensandi, et de usu. Et si vis haec penitus penetrare, memento eorum quae scripta sunt de eleemosynae praeceptis. Habentibus siquidem potestatem dispensandi praecipitur et ut superfluum naturae et personae communicent (hoc est enim de quo Ambrosius dicit, Plus quam sufficiat sumptui, violenter obtentum est: hoc est, quod nemo proprium dicere debet quoad usum, quia quoad usum commune est); et ut constitutis in extrema necessitate naturae superfluum communicent, quoniam eis ut commune debitum est. Et nihilominus consulitur ut etiam extra hos casus facile tribuant necessitatem patientibus: quoniam zota summa Christianae vitae in misericordia posita est. Sic enim et possessores bonae dispensationis meritum, et pauperes patientiae coronam habent, absque iniqua inaequalitate rerum exteriorum.

II. In eodem articulo, in responsione ad primum, nota quod communitatem rerum esse de iure naturae quoad usum, potest dupliciter intelligi: scilicet positive, et negative. Et si intelligatur positive, est sensus quod ius natu- | rale dictat quod omnia sint communia. Si vero intelligatur negative, est sensus quod ius naturale non instituit proprietates rerum. Et in utroque sensu propositio est vera, si sane intelligatur. In primo quidem, scilicet positive, verificatur in casu, scilicet extremae necessitatis: quando enim aliquis est in extrema necessitate, potest undecumque sibi occurrit sibi vel alteri huiusmodi subvenire; nec tenetur ad restitutionem, quia sua tuuc naturae iure re usus est. In secundo vero, scilicet negative, verificatur absolute: nam, extra casus loquendo, ius naturae non statuit omnia esse communia (ut patet ex eo quod non liceret regulariter habere proprium); sed non fecit aliquid esse proprium alicui et aliud alteri. Et quoniam sermo litterae est de communitate et proprietate absolute, et non in casu, ideo in littera negatur sensus affirmativus, et conceditur negativus.

III. In eodem articulo, etiam in responsione ad primum, dubium occurrit ad hominem. Quia in littera dicitur quod proprietas possessionum est ab humano condicto, quod pertinet ad ius positivum: et tamen superius in qu. Lvir, art. 3, dictum est quod huiusmodi proprietas spectat ad ius gentium, quod distingui constat contra ius positivum.

Ad hoc dicitur quod in proprietate possessionum. inveniuntur duo: primo, quod aliquid sit unius et aliquid alterius; secundo, quod hic ager sit istius et ille illius. Quoad primum, proprietas rerum est a iure gentium: dictat enim hoc ratio, ut in littera multipliciter ostenditur. Quoad secundum, est a iure positivo: quoniam antequam sit hoc appropriatum huic et illud alteri, nihil differt an contrarium fiat; definitum. est enim quod ius positivum est quod a principio nihil differt, ex V Ethic.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem sexagesimaesextae quaestionis, circa rationem furti occurrit dubium, quia diminuta videtur. Quod ex duobus apparet. Primo, ex hoc quod multi definientes furtum apponunt tot particulas, dum dicunt quod furtum. est contrectatio rei alienae, mobilis, corporalis, invito domino, animo lucrandi, sive ipsius rei sive usus sive possessionis, quae, ut patet, in litterae ratione non ponuntur. — Secundo, ex hoc quod iniustitiae deformitas in hac definitione non exprimitur acceptionis nomine. Constat enim quod acceptio. potest esse iusta et iniusta et neutra: et tamen in littera exponitur acceptio pro usurpatione.

Ad hoc, retrogrado ordine respondendo, dicitur quod quia occultatio acceptionis, posita in definitione furti, importat duo, scilicet iniustitiam ratione generis, et qualitatem seu modum eius, scilicet abscondite a domino, ratione formalis significati; ideo nihil in definitione omissum est. Et Auctor in littera acceptionem pro iniusta acceptione exponit. Tum quia totus iste sermo est de commutationibus involuntariis et iniuriis quibus infertur damnum in rebus, ut patet ex titulis quaestionum et tractatuum: ac per hoc, non de acce acceptione communiter, sed de acceptione quae est species iniuriae, est sermo. Tum quia de ratione occultae acceptionis est non solum eius formale, puta quod ex intentione fiat latendi; sed etiam eius commune, scilicet quod fiat contra voluntatem domini: ideo enim subterfugere quaerit domini scientiam, quia vult agere contra illius voluntatem. Accipit igitur Auctor hanc iniustitiae redundantem conditionem in acceptionem ex implicito in ly occulta, in prima conditione posita in littera: et usus est post ly occulta quoad explicitum. Et ad utrumque insinuandum, concludendo definitionem, ordinat sic eam ut praeponat ly occulta, dicens quod propria ratio furti est ut sit occulta acceptio rei alienae. Sic enim, etiam nullo praesupposito titulo quaestionum, ex vi terminorum consummata habetur. definitio furti simpliciter, et non solum ut pars istius tractatus: ut decet definitiones.

Ad id autem quod ex aliis doctoribus obiicitur, dicitur quod non philosophice, sed more legistarum loquuntur, non speciem furti definientes, sed quid nomine furti in legibus intelligitur. Unde dicunt quod nec acceptio iurium nec rerum immobilium est furtum, allegando leges civiles. Nos autem, qui moralem theologiam simul et philosophiam tractamus, et de ipsa furti specie loquimur, definimus ut philosophos decet. Et dicimus nullam illarum particularum addendam esse definitioni: et non per contrectationem, quae tactum potius quam usurpationem rei significat, sed per acceptionem definiendum furtum. Et ut singillatim discutiantur, ly mobilis et corporalis false adderentur definitioni. Quia ad furti speciem spectat acceptio occulta alieni agri et alienorum iurium, non minus quam alienae vestis: haec enim materialiter se habent in acceptione iniuriosa alieni, et non variant speciem. - Ly fraudulosa supperflue apponeretur. Quia animus furandi non magis requiritur ad furem quam animus adulterandi ad adulterium: nec tamen oportet ponere in definitione adulterii hoc, etc. De ipso namque peccato seu vitio loquentes, non nisi sub genere voluntarii versamur: cum peccatum sub genere sit voluntarii, sicut quodlibet morale. - Ly invito domino superflue adderetur. Quia si occulte accipitur, constat quod, quantum est ex parte peccantis, invito domino accipit: et nihil ad peccatum refert si dominus est animo suo invitus aut non; ad naturam siquidem actus spectandum est. — Ly animo lucrandi false apponeretur. Quia si non animo lucrandi, sed damnificandi, fieret, ut si acciperet occulte vestem alienam ut proiiceret eam in flumen, furti reus esset. - Ly sive rei sive usus sive possessionis superflue adderetur. Quia nomine rei alienae comprehenditur omne quod est alterius ut possessio eius, quidquid sit illud, ut in littera dicitur.

II. In eodem articulo, in secunda conditione, vide primo, quod accipere uxorem vel filiam alienam non habet proprie rationem furti, sed proprie furtum est accipere servam alienam: quoniam possidemus servos sicut agros, non autem filias aut uxores.

Nota secundo, quod accipere filiam vel uxorem alienam in servam non pertinet ad furtum, sed ad captivitatem, quae sub incarcerationis vitio superius posito inter personales iniurias comprehenditur: quoniam utrumque libero sui corporis usui opponitur. Et tanto gravius est captivare filiam aut uxorem alterius, quanto, ut praedictum ibi fuit, iniuriae personales illatae personis aliis coniunctis graviores sunt.

Adverte tertio, quod occulte accipere easdem personas non simpliciter, sed ad horam pro concubitu, si eis invitis fit, raptus est; tanto gravior quanto etiam alter, scilicet alaritus; pater, dominus, offenditur. Si autem eis consentientibus, extra proprias luxuriae species, puta adulterium, stuprum aut simplicem fornicationem, non video aliam deformitatem, si non impeditur propter hoc a servitio domini: cum serva, ut sic, non sit sub domini custodia quoad concubitum, sicut filia sub patre est; nec usus talis servae sit domini, non enim potest ipse ea uti ad venerea, sed ad alia servitia. Et propterea dicitur quod accipere servam alienam propter coitum non est furtum: sicut nec coire cum ila in domo domini, ipso invito.

III. In eodem articulo, in responsione ad secundum, ubi dicitur quod iniusta detentio habet eandem rationem nocumenti cum iniusta acceptione; quia hinc habes quod non solum occulte accipiendo, sed etiam occulte detinendo alienam rem incurritur furtum; dubium occurrit an huiusmodi detinens continue peccet, an quandoque, et quando, etc. Et est ratio dubii quia detentio contrariatur praecepto negativo, sicut acceptio et consumptio: praecipitur namque quod non accipiamus, non consumamus, non detineamus occulte rem alienam. Constat autem quod praecepta negativa violantur affirmatione prohibita semper et ad semper: sicut accipiens semper actualiter peccat, ita et detinens, et similiter consumens. — In oppositum autem est quia sequeretur quod detentor dormiens, et orans, et eleemosynam de suo faciens, et nihil aliud cogitans, semper actualiter peccaret mortaliter, et non solum quod esset in peccato mortali. Quod videtur inconveniens.

Ad hoc dicitur quod quia mortale peccatum commissionis (de quo solo est sermo) est actus voluntarius deformis, oportet, ad hoc quod aliquis huiusmodi peccato peccet actualiter, quod actualiter exerceat aliquem actum voluntarium deformem. Et propterea cum in dubium venit an aliquis continue sic peccet, inspiciendum est an perseveret, non in statu peccati, ut perseverat ille qui proposuit occidere aliquem donec mutat propositum: sed an perseveret in aliquo actu voluntario illius speciei, sicut perseverat qui proponit occidere hominem et delectatur cogitando quod occidet, et ad hoc parat instrumenta, et huiusmodi. De hoc enim videtur affirmandum quod continue peccat mortaliter quandiu haec exercet: de illo autem, non. Unde, in proposito, cum detinere alienum non sit actio, sed actionis effectus ab actione non dependens nisi in principio (quoniam detinens aurum vel argentum quod accipit, nihil operatur in detinendo, ex quo reposuit illud in loco tuto); consequens est quod detinens, ut sic, non exerceat aliquem. actum voluntarium; ac per hoc, non peccat continue, — continue sit in statu mortalis peccati.

IV. De contrectatione autem rei furtivae detentae distinguendum est. Quod aut actus circa illam fit propter bonum illius rei: puta si vestis furtiva excutiatur, vel removeatur a loco humido, vel custodiatur a fure aut latrone, et huiusmodi. Et sic nullum peccatum est; sicut nec in actibus indifferentibus circa illam, puta videndo, movendo, etc.: quoniam per hoc nullus actus exercetur circa rem alienam qui violet iustitiam.

Aut actus est usus illius rei: puta induere se vestem furtivam, ornare se gemma aut anulo furtivo, expendere pecuniam furtivam, comedere et bibere in vasis furtivis, et huiusmodi, ut faciunt fures utentes rebus quas sunt furati. In his enim non intervenit continuus actus voluntarius, sed quandoque exercetur aliquis actus, et quandoque nullus: nam induere et ornare se actiones quaedam voluntariae sunt; indutum autem esse, et similiter ornatum esse, et huiusmodi, non sunt actiones, sed ad praedicamentum Aabitus spectantia. Unde de his aliquid est manifestum, scilicet quod non continue peccant: et aliquid obscurum, an scilicet quoties huiusmodi actus exercent, toties peccent mortaliter. Apparet enim prima fonte distinguendum esse, quod actualiter habere actum utendi re aliena contingit dupliciter. Uno modo, formaliter, hoc est quod intentio feratur super alieno: et sic quoties, discontinuato actualiter peccato tam intus quam extra, utitur re aliena, toties peccat mortaliter. Alio modo, materialiter, hoc est quod, nihil cogitando de alieno, utitur re aliena ut sua: ut si cogitat de induendo se, de emendo, de comedendo, de bibendo, et non cogitat de alieno. Et sic videtur quod. omnes isti actus sint mali eadem numero deformitate qua fuit mala intentio detinendi, possidendi, ac per hoc utendi rebus his ut propriis.

V. Sed primum huius distinctionis membrum veritati inhaerere mihi videtur. Quoniam multiplicatur numero peccatum non iuxta multiplicationem actuum voluntariorum tam intus quam extra (ut patet ex hoc quod actus exterior et interior sunt unum numero peccatum; et multi actus exteriores et interiores voluntatis sunt unum numero peccatum, ut patet cum quis desiderat occidere, et delectatur de cogitata occisione, et sperat illam, et intendit ire ad occidendum, et praeparat ad hoc gladium et sagittas et lanceas, etc.; haec enim omnia, uno contextu facta, unum numero sunt peccatum mortale), sed iuxta multiplicationem moralem, materialiter tamen, moralitatis actuum. Dico autem moralem, ad differentiam multiplicationis in esse naturae actuum voluntatis deformium, puta desiderare furari, delectari de cogitato furto, intendere ire ad furandum, et huiusmodi: quamvis enim singuli actus habeant forte singulas deformitates morales, ac per hoc plures in esse naturae, in genere tamen moris una numero tantum est eorum moralitas, et ideo sunt unum numero peccatum, ut dictum est. Multiplicatur autem moralitas numero, seu materialiter, in genere moris, quoties quis ex non actualiter peccante in tali specie peccati fit actualiter peccans in illa. Attendi vero videtur haec unitas numeralis penes unitatem applicationis animae ad talem speciem: ita quod quandiu anima applicata ad illud per aliquem actum interiorem vel exteriorem perseverat, quantumcumque actus multiplicet, in genere naturae, non moris, eos multiplicat; omnes enim habent rationem unius numero in genere moris, propter unitam perseverantem applicationem animae. Cuius unitatem attestatur in actibus interioribus contextus: in exterioribus vero continuatum imperium passivum operationum dependentium in esse et in fieri ab imperante, quales sunt motus propriorum membrorum voluntarii.

VI. De secundo autem membro dubito: propterea quia sciens rem aliquam esse alienam, et utens ea invito domino, quamvis nihil de hoc cogitet, non excusatur a peccato mortali, ex quo est in tali statu quod, si cogitaret, nihil minus uteretur illa re aliena invito domino. Ex eo namque quod huiusmodi actus voluntarii sunt de genere suo peccata mortalia, quoniam quilibet est uti re aliena invito domino; et nullus eorum cedit in idem numero cum altero, quoniam. discontinuati sunt intus et extra: apparet quod toties quoties utuntur, etiam nihil cogitando de re aliena, toties peccant mortaliter; quamvis durum hoc videatur.

Et si neutra pars vera videtur, subdistinguendum est: quod actus qui, sine novo contemptu, utendo re aliena exercentur, sunt duplicis differentiae. Quidam cum nova iniuria domini, Et dicuntur actus cum nova iniuria domini actus illi qui vel reddunt ipsam rem deteriorem, ita ut non esset amplius a domino repetenda, sed eius pretium (fit enim iniuria tunc nova domino, ex hoc quod cogitur ad commutationem rei suae, si debet eam recuperare: ut patet de consumptione vestis furtivae; uti namque veste consu- mendo illam, est facere ut domino res sua satisfacere non possit, etiam si reddenda esset; et ob hoc addit novam iniuriam super detentionem): vel.ex parte utentis, quia scilicet reddunt utentem impotentem ad satisfaciendum domino, ut patet in paupere expendente furtivam. pecuniam nec habente unde possit satisfacere domino (huiusmodi enim expensio nociva est. domino, addens supra detentionem impotentiam restituendi, ac per hoc peioris conditionis reddens dominum pecuniae). Actus autem sine nova iniuria domini sunt qui non in damnum domini redundant: ut, si res iam devenit ad statum in quo dominus nollet eam, sed eius pretium, de cetero uti ipsa novam non addit detentioni iniuriam, Et similiter si expendens pecuniam furtivam habet in promptu unde satisfacere posset, si vellet, nullam videtur detentioni addere iniuriam. — Diceretur namque quod primis actibus toties quoties peccat mortaliter, non autem secundis: sicut nec semel bibendo in vase furtivo, cum sit-actus sine iniuria. Quamvis de hoc non sit simile: quia huiusmodi actus, scilicet semel bibendi, non est de natura sua talis quod computetur inter eos qui fiunt invito domino.

Quid horum verius sit non facile video. Quoniam cum actus de natura sua intueor, videtur quod toties quoties utitur re aliena invito domino, peccat mortaliter, — Cum vero considero quod usus sine nova iniuria non videtur esse invito domino, cui tantundem est si talis usus fiat et si non fiat: videtur quod non toties quoties utitur peccat, sed toties quoties cum nova iniuria, in affectu vel in effectu, ut declaratum est, - Cum autem attendo quod multiplicatio horum actuum est in esse naturae et non moris, unum tantum videtur .esse peccatum, dum non renovatur. affectus ad alienum. - Et licet haec ultima replicata. via, quae primo fuit allata, prima fronte vera appareat, propter unitatem moralis deformitatis; si quis tamen consideret quod operantes secundum habitum non deliberant circa rationem formalem habitus, ut patet in artificibus, qui utuntur arte quasi natura, ut habes in X Ethic. de; citharaedo: manifestum fiet quod detentor quasi ex habitu operatur deliberatae detentionis, et propterea non cogitat an re sua an aliena utatur. Unde non est propterea melioris conditionis quam non detentor qui uteretur: alieno. invito domino, quem constat toties quoties peccare mortaliter. - Et per hoc etiam excluditur media via distinguens inter actus cum nova iniuria vel sine nova iniuria. Quia scilicet non est melioris conditionis detentor quamrnon detentor. Sed si quis non esset detentor rei alienae, et tamen. uteretur ea scienter invito domino tali usu qui consuevit pretio aestimari, peccaret mortaliter ex natura actus. Detentor igitur toties peccat mortaliter quoties novus consumptor, quoties noviter utens est, sicut peccaret toties non detentor.

Restat igitur ex tribus allatis viis quod illa sola sit vera quae actus ex natura sua novos circa rem aliquam. invito domino, intuetur. Et sic ad dubium in principio motum patet responsio: quod detentor quidem, inquantum detinet, non continue peccat, sed quoties renovat consensu: detinendi; consumptor autem et utens, quoties de. novo. consumit seu utitur tali usu qui consuevit pretio aestimari, sive de hoc cogitet sive non. - Et confirmatur hoc ex definitione supradicta iuristarum, scilicet quod furtum. est contrectatio. non solum rei, sed usus. jy15559

VII. In eodem articulo tertio, in responsione ad. iter: tium, dubium occurrit duplex. Primum est circa ultima. verba, scilicet: Jd quod est per rapinam ablatum est raptoris, non simpliciter, sed quantum ad detentionem. Quoniam in praesenti materia esse alicuius quantum ad detentionem est habere ius detinendi: sicut esse alicuius quantum ad custodiam importat habere ius custodiendi. Constat autem quod raptor non habet ius detinendi: quia tenetur ad non detinendum, et peccat mortaliter. volendo detinere, et tandiu est in statu peccati mortalis quandiu detinet. Non est igitur verum quod res rapta sit raptoris quantum ad detentionem.

Secundum dubium est quia in hac responsione Auctor sustinet quod si quis rem propriam, raptam ab alio, oc- culte accipit ab illo, quod furtum committit Quod mul- | tipliciter apparet falsum. Primo, quia si eandem ab eodem violenter acciperet, non committeret rapinam. Ergo, occulte accipiendo, non committit furtum. — Secundo, quia communis videtur sententia quod in re propria non commit- | titur furtum, nisi alius habeat ius in illa, puta pignoris vel commodati, et huiusmodi. Et affertur ad hoc ius civile, ff. de Furtis, l. Si res, 8 1, et l. Si is qui rem. — Tertio, al. quia secundum multos licitum est alicui accipere occulte 6; rem ab occupatore non solum propriam, sed etiam vere debitam, si non potest aliter recuperare suum. Et quamvis secundum iura civilia dicens sibi ius debeat privari iure quod habet in re illa, non tamen arguitur furti.

VIII. Ad primum dubium dicitur quod rem raptam esse raptoris quantum ad detentionem,, dupliciter verificatur. | Primo, quantum ad hoc quod non potest privata aucto- | ritate ab eo auferri invito. Dominus namque rei non potest sibi ipsi ius dicere: reliqui autem privati nullum ius habent ab eo tollendi rem illam. - Secundo, quantum ad hoc quod ipse tenetur tenere eam, non sibi, sed domino restituendam. Et propterea si dominus rei occulte accipiat illam, iniuriam facit illi qui rapuit, pro quanto raptor ine damnum duplum, dum et rem perdidit et pretii tenetur domino, nesciens rem devenisse ad dominum.

Ad argumentum ergo dicitur quod raptor, detinendo femi sibi, peccat mortaliter: tion autem detinendo restituendam domino. — Et rursus, licet raptor non habeat ius detinendi absolute, habet tamen ius detinendi contra privatas iones: quia nullus potest, ut dictum est, privata ab eo illud accipere; et fit illi iniuria accipiendo ab eo occulte rem raptam; in cuius signum, licite potest res raptas ab invasoribus privatis defendere.

IX. Ad secundum dicitur quod idem est proportionaliter ium de furto et rapina: nisi quod in rapina ma- nifeste fit iniuria publicae potestati, adhibendo violentiam privata auctoritate. Unde si quis res raptas vult violenter recuperare, oportet quod in continenti vim vi repellendo recuperet, ut fecit David adversus latrunculos Amalecitas, I Reg. cap. xxx. Si enim propria auctoritate violentiam inferat, rapinae vitium quoad modum, etsi non quoad rem raptam, non effugit. Et simile est de furto iudicium: quod scilicet furti vitium non evadit quoad modum accipiendi, et quoad damnum proximi quantum ex parte actus, quia scilicet latet acceptor et ille remanet obligatus ad restitutionem.

Ad secundum dicitur quod accipere occulte rem propriam apud alium existentem contingit dupliciter. Primo, ex intentione accipiendi proprium, et non damnificandi proximum, Et sic non est proprie furtum, nisi forte quantum ad modum accipiendi. Et sic intelligenda sunt iura. - Alio modo, ex intentione accipiendi rem illam quae est propria, non ut propriam, sed absolute. Et sic est furtum, ut in littera dicitur: quia acceptio terminatur ad rem habentem tantum de ratione alieni ut inde dammnificetur proximus. et in iure custodiae vel detentionis (saltem pro restitutione), et in vinculo restituendi, ut declaratum est. — In neutro tamen modo accipiens tenetur ad restitutionem: sed ad insinuandum ei apud quem res existebat quod liber est a vinculo restitutionis illius rei.

Ad tertium. dicitur quod argumentum tangit duas difficultates, Prima est, an impotenti recuperare rem suam apud alium, liceat illam occulte accipere, ut recuperet rem suam, sine omni damno proximi et scandalo. Secunda est, an eidem liceat accipere res vel pecunias sui debitoris, concurrentibus eisdem conditionibus. Et quia hoc pertinet ad tertium argumentum quinti articuli sequentis, illucusque differatur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem sexagesimaesextae quaestionis nota, in corpore articuli, quod. non est intentio litterae inferre diversitatem specificam furti et rapinae ex diversa dispositione mentis personae laesae, accidit enim peccato meo qualitercumque laesus disponatur in mente sua: sed ex diversa ratione obiecti circa quod versatur. Ex hoc namque quod iniuste accipiens iniustum facit, patet obiectum acceptionis utrobique esse iniustum. Et quia iniustum alicui claudit in se rationem involuntarii illi, quia nullus patitur iniustum volens; consequens est ut secundum diversam rationem involuntarii diversificentur iniusti species, Ac per hoc, acceptio iniusta involuntarii per violentiam distinguitur specie ab acceptione iniusta involuntarii per ignorantiam. Et sic constituuntur duae species: scilicet furtum, accipiendo occulte alienum; et rapinae, violenter accipiendo alienum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem quaestionis sexagesimaesextae, responsione ad primum, adverte illa verba: per hoc quod sententialiter. est. sibi adiudicatum. Dupliciter siquidem contingit iudicem vel principem mandare aliquid quod proximo nocet, seu ab eo aliquid auferre. Primo, iudicialiter: et sic, iuxta modum sententiae parendo, nullum est peccatum. Unde licite quis occulte hominem rebus, et vita etiam privat, parendo iustae sententiae, — Alio modo, communiter, sicut domini mandant fieri alia servitia. Et sic non est ei obediendum in occultis executionibus ad accipiendum res aut vitam alterius, aut aliquid huiusmodi: quoniam non potest. princeps haec praecipere nisi ut iudex. In manifestis autem servanda est regula eorum qui ex obedientia pergunt ad bellum: quod scilicet subditi credentes rationabiliter se bene facere, excusantur ex obedientia; ut Augustinus dicit, et habetur XXIII, qu. r, can. Quid culpatur.

II. In responsione ad secundum eiusdem articuli, collige primo, distinctionem inventorum. Quaedam enim nunquam fuerunt alicuius domini: ut gemmae, etc. Et haec sunt occupantis. — Quaedam aliquando alicuius. Et haec aut ab antiquo, ut. ut thesauri, Et haec, in propriis inventa, sunt inventoris: in alieno, dividuntur inter se et dominum. - Aut de propinquo. Et haec aut habentur pro derelictis, et. hoc reputat inventor: et inventoris sunt. Aut non habentur pro derelictis. Et sic, si sumuntur ab inventore animo retinendi, furtum inducunt: si animo dandi domino, nullum est peccatum.

Adverte secundo, quod quia iura civilia, ut in praeceenti Libro dictum est, obligant etiam in foro conscientiae; et lex de inventis thesauris in alieno agro non est poenalis, ut expectet sententiam iudicis, sed de proprietate rerum statuens, et iam dictum est quod proprietas rerum est a iure positivo: ideo ubi lex illa imperialis robur legis obtinet, inventor thesauri in alieno solo tenetur in foro scientiae servare illam.

Nota tertio, quod quia bona naufragorum non habentur ab illis pro derelictis, quando naves periclitantur t franguntur, invenientes illa tenentur eis eadem restituere. Et quia non est addenda afflictio afflicto, statuta civitatum illarum quibus applicantur occupare volentibus tales res, quando domini rerum possunt per se vel per alios easdem res salvare, iniquitatis plena sunt,

III. In responsione: ad tertium. in eodem ,articulo, in calce responsionis, duplex occurrit praetactum dubium in articulo tertio: an scilicet impotens recuperare rem suam, aut aliquid sibi debitum, via iuris, accipiendo illam sine scandalo, peccet coram Deo. Et est ratio dubii quia talis agit contra communem iustitiam, dicens sibi ipsi in re sua ius. — Ex opposito autem. videtur quod, in defectu iudicis, licitum sit huic dicere sibi ipsi ius.

Ad hoc dicitur quod aliud est loqui regulariter, et aliud in casu. Constat namque quod regulariter non licet occulte accipere proprium apud furem aut raptorem detentum, propter rationem in littera assignatam, quia scilicet agit contra iuris ordinem. In casu autem in quo aliquis, vel propter detinentis vel iudicis iniustitiam, aut defectum probationum, aut propter maius damnum amicitiae, pacis vel rerum, aut huiusmodi, non potest via iudicis suum aut sibi debitum recuperare; et absque scandalo, periculo et offensa cuiuscumque, potest occulte accipere a debitore unde sibi satisfaciat: multi dicunt quod licite hoc. potest. Et ratio est quia tunc non agitur contra iuris ordinem. Quoniam iuris ordo ad reddendum unicuique suum et pacem communem ordinatur. Hic autem pax non violatur, ut supponitur; et observatio ordinis iuris aut impediret dominum ab habendo suum, aut efficere non posset ut dominus haberet suum, nisi forte cum maiore damno domini, ut patet discurrendo in causis allatis. Est igitur casus in quo licet a lege discedere, saltem sic quod non sit contra iustitiam: quamvis fieri videatur praeter iustitiam, discedendo a directo illius modo. Et propterea absque mortali peccato potest in huiusmodi casibus occulte quisque recuperare tam suum quam sibi debitum, adhibendo cautelam superius dictam, ut scilicet ille qui occupabat sciat se non teneri amplius ad restitutionem, ne tali ignorantia ex hoc facto consurgente gravetur, si poenitens fuerit in futuro, ad restitutionem quod non tenetur restituere. — Nec in his casibus accipiens proprie dicit sibi ipsi ius, sed potius exequitur ius suum: cum non auctoritate aliqua utatur, sed sola occulta acceptione.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem sexagesimaesextae quaestionis, I responsione ad secundum, esset tractandum an pro furto iuste homo occidatur, nisi superius in tractatu de homicidio tractatum hoc esset.

In responsione vero ad tertium, verba in calce scito recte punctis distinguere, ne forte putes Auctorem dicere quod animus inferendi nocumentum talium minimorum constituat peccatum mortale. Hoc enim est alienum a mente eius: cum constet accipientem minima intendere pro se illa minima habere, ac per hoc, privare dominum illis minimis; hoc enim est inseparabile ab acceptione minimorum. Sed doctrina sua est quod si habet animum inferendi proximo nocumentum absolute et simpliciter, et non nocumentum limitatum ad huiusmodi minima, tunc, ratione talis animi peccat mortaliter accipiendo ex tali animo: sicut etiam sine acceptione, habendo talem consensum in animo, peccaret mortaliter peccato furti, Et signum discretivum animi. est si paratus erat accipere aliquid notabile: aut non accepisset nisi huiusmodi frivola. Nocumentum enim in huiusmodi non computatur ab humano animo inter nocumenta simpliciter et absolute. Et propterea illa inferre non est peccatum perfecte, quod est peccatum mortale; sed peccatu: veniale, quod est imperfectum in genere peccati.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo septimo eiusdem quaestionis duo sunt notanda, propter quorundam ignorantiam. Primum est quod furtum est de genere pravorum, sicut mendacium, adulterium, homicidium et alia huiusmodi, quae in nullo casu sunt licita, et nulla possunt recta intentione excusari. Sed in casibus in quibus licite accipimus aliena, non committitur furtum, nec eius definitio in tali actu salvatur: cum. non salvetur iniustitia ibidem. Et hoc habes in corpore articuli et in responsione ad secundum, Unde abusiva locutio est quod liceat furari in extrema necessitate, et aliae huiusmodi: sicut non recte diceretur quod iudici licet committere homicidium.

Secundum est quod licet in casu extremae necessitatis sit uti occurrentibus rebus, cuiuscumque fuerint; non famen extra casum extremae necessitatis licitum est accipere occulte res superfluas alterius ut subveniatur magnae necessitati propriae vel alienae: ut quidam somniare videntur, ex hoc quod habens superfluum naturae et personae tenetur de praecepto erogare illud indigentibus, et, ut dicitur in littera ex Ambrosio, esurientium panis est quem tu detines, etc. Hic namque error excluditur in littera per hoc quod subditur: "Sed quia multi sunt necessitatem patientes, et non potest ex eadem re omnibus subveniri, committitur arbitrio uniuscuiusque dispensatio propriarum rerum, ut ex eis subveniat necessitatem patientibus." Non est ergo cuicumque, sed domino tantum commissa applicatio rerum superfluarum ad subveniendum necessitatem patientibus. Unde Auctor, in Quolib. VIII, qu. vt, art. 2, dicit quod habens superfluum non tenetur huic pauperi petenti dare eleemosynam: quia licet teneatur dare superfluum in eleemosynam, non tamen tenetur dare huic. Et si ipse dominus non tenetur dare huic, sequitur quod ego non possum a domino accipere ut dem huic. Cave ergo a tali doctrina: quia falsa est.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo octavo quaestionis eiusdem, in responsione ad secundum, tria dicuntur. Primum est quod intantum infideles res suas iniuste possident, inquantum secundum leges terrenorum principum amittere eas iussi sunt. Secundum est quod huiusmodi res non possunt privata auctoritate ab eis auferri. Tertium est quod huiusmodi res possunt ab eis per violentiam subtrahi publica auctoritate. Et quoniam singula habent quaestiones suas, singillatim discutienda sunt.

Circa primum igitur tria videnda sunt: qui sunt infideles, qui sunt principes, quae sunt res, de quibus est sermo. Ad quorum evidentiam, sciendum est quod infideles tripliciter se habent ad christianos principes. Quidam enim sunt subditi de facto et de iure Christianis: ut Iudaei, haeretici, et Mauri qui sunt in terris Christianorum. Et hi sunt privati ut haeretici vel rebus, vel servis et mulieribus, etc., iuxta sacros canones: ut patet in titulis de Judaeis et Haereticis, et in Decretis, dist. LIV. Nec solum Ecclesia, sed principes quibus hi temporaliter subsunt, possunt leges condere contra istos in favorem nominis Christiani, sicut possunt pro aliis piis causis.

Quidam vero sunt subditi de iure et non de facto principibus christianis; ut infideles occupantes terras Christianorum. Hi namque, si eorum principes christiani aut sui heredes vivunt, illis de iure subsunt in quorum sunt dominiis. Et si nullus superest heres, subdendi sunt, de iure Ecclesiae Romanae, alicui alteri Christiano ab Apostolica Sede, cuius interest in hoc casu providere de principe christiano, in favorem fidei. Et hi non solum sunt infideles, sed hostes Christianorum. Et si de rebus istorum aliquid lege sancitum est a praedictis, executioni mandandum est publica auctoritate, non privatis rapinis aut furtis. Verum tamen est quod quoad bellum inferendum istis, quilibet christianus princeps habens auctoritatem indicendi bellum pro republica propria, potest, ex communi voto, quamvis tacito, christiani populi, praedictis inferre bellum, et licite possidere quae obtinebit, si nullus superest heres christianus (si enim superesset, deberent sua sibi restitui). Manifestat autem commune Christianorum votum celebrata semper solemnitas in Romana, quae communis est, Ecclesia, in novis victoriis principum christianorum quorumcumque bellantium adversus Mahumetanos.

Quidam autem infideles nec de iure nec de facto subsunt secundum temporalem iurisdictionem principibus christianis: ut si inveniuntur pagani qui nunquam imperio Romano subditi fuerunt, terras inhabitantes in quibus christianum nunquam fuit nomen. Horum namque domini, quamvis infideles, legitimi domini sunt, sive regali sive politico regimine gubernentur: nec sunt propter infidelitatem a dominio suorum privati; cum dominium sit ex iure positivo, et infidelitas ex divino iure, quod non tollit ius positivum, ut superius in qu. x habitum est. Et de his nullam scio legem quoad temporalia. Contra hos nullus rex, nullus imperator, nec Ecclesia Romana potest movere bellum ad occupandas terras eorum aut subiiciendum eos temporaliter: quia nulla subest causa iusti belli, cum Iesus Cbristus, Rex regum, cui data est omnis potestas in caelo et in terra, miserit ad capiendam possessionem mundi non milites armatae militiae, sed sanctos praedicatores, sicut oves inter lupos. Unde nec in Testamento veteri, ubi armata manu possessio erat capienda, terrae infidelium indictum lego bellum alicui propter hoc quod non erant fideles: sed vel quia nolebant dare transitum; vel quia eos offenderant, ut Madianitae; vel ut recuperarent sua, divina largitione concessa, Unde gravissime peccaremus si fidem Christi Iesu per hanc viam ampliare contenderemus: nec essemus legitimi domini illorum, sed magna latrocinia committeremus, et teneremur ad restitutionem, utpote iniusti debellatores aut occupatores. Mittendi essent ad hos praedicatores boni viri, qui verbo et exemplo converterent eos ad Deum: et non qui eos opprimant, spolient, scandalizent, subiiciant, et duplo gehennae filios faciant, more Pharisaeorum,

II. Circa secundum dictum litterae, scilicet quod huiusmodi res infidelium non possunt privata auctoritate ab eis auferri, dubium occurrit, an liceat christianum servum infidelis furari vel rapere. Et est sermo de infidelibus qui de facto non subsunt principibus christianis. Et est ratio dubii quia multi dicunt quod sic: eo quia infidelis iniuste eum detinet, ut patet per iura civilia et canonica, — Alii vero distinguunt de tempore belli, etc, uk

Ex dictis autem patet quod publica auctoritate licitum est et per modum furti et rapinae: sicut bellum vel insidiae contra infideles licent. Privata vero opportunitate concessa alicui, quia licitum est adiuvare talem servum ad sui libertatem vindicandam, qui, utpote iniuste oppressus in libertate, habet iustum bellum contra infidelem - dominum, potest et debet opem ferre tali servo, sive occulte per modum furti, sive manifeste per modum rapinae. Nec distinguo inter tempus belli et pacis: quia ex hoc capite, scilicet ex parte adiutorii ad liberationem sic oppressi, non oportet distinguere; quoniam oppressus habet continuum bellum iustum cum detentore. Nec oportet publicam auctoritatem aliter hic quaerere quam quod vim vi repellere licet cum moderamine inculpatae tutelae: satis enim inculpata est tutela quando, pro libertate Christiani iniuste detenti, non nisi modus furti aut rapinae committitur; cum talis libertas multo pretiosior sit omni in quo apparet laedi bono infidelis per hos actus, et nulla sit spes iustitiae consequendae a quocumque iudice. Et Ambrosius dicit, in libro de Offic., quod qui non repellit iniuriam a socio, cum potest, tam est in vitio quam ille qui facit. - De captivis autem iniuste detentis ab eisdem idem est iudicium.

III. Sed tunc insurgit dubium, cur non liceat privata auctoritate furari vel rapere ab istis infidelibus res quas iniuste detinent, sicut hos servos: gum servus quaedam possessio domini sit; et utrobique iniusta possessio sit.

Ad hoc dicitur quod res horum infidelium iniustae sunt duplices. Quaedam enim ideo iniuste possidentur ab eis quia infideles sunt: ut status dominiorum et huiusmodi. Et haec non nisi publica auctoritate invadere licet: quia in nullius particularis personae bonis sunt.

Quaedam vero ideo iniuste possidentur quia sunt alterius particularis personae: ut res furtivae, raptae, vel per usuram extortae. Et has per modum furti dominum accipere ab eis, sine scandalo, etc., non minus licet quam a nostris, iuxta supradicta. Accipere autem per modum rapinae privata auctoritate, cum impossibile sit in pluribus hoc fieri sine scandalo; et actus de genere suo sit illicitus, quia non licet privatae personae ius sibi armata manu di- cere, quia in terris nostris fit per hoc iniuria principi, et in terris eorum magnum immineret periculum; illicitum videtur, nisi forte tanta esset commoditas oblata ut omnia inconvenientia cessarent, et, deficiente spe iudicis, liceret ius sibi facere contra huiusmodi, qui hostes sunt Christianorum.

Quare autem liceat per modum rapinae Christianos a servitute liberare et non res, ratio est quia liberatio servi habet rationem recuperationis factae in continenti: quoniam homini vivo continue infertur violentia personalis, dum detinetur in servum. Ereptio autem rerum non habet huiusmodi rationem: quia occupatio iam transit in rem iudicatam.

IV. Et per hoc patet intellectus tertii quod in littera dicitur, scilicet quod huiusmodi res possunt ab eis subtrahi publica auctoritate. Iam enim patet quod ab infidelibus de iure et facto subditis Christianis, possunt eorum domini et iudices per sententiam auferre et servos et res dictas, etc. Ab his autem qui de iure, sed non de facto subsunt, possunt omnes, ut dictum est, christiani principes per viam belli auferre: et tunc, scilicet belli tempore, omnia iuste fiunt accipientium publica auctoritate, ea scilicet qua bella geruntur.

Et haec sufficiant etiam pro articulo ultimo eiusdem quaestionis sexagesimaesextae.