Quaestio 55

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis quinquagesimaequintae, dubium occurrit ex Scoto, in I Senti., dist. xvi, qu. rrr. Ipse enim, putans virtutem moralem, ut sic, non dicere differentiam per se distinctivam habitus, sed addere super naturam habitus respectum conformitatis seu coexistentiae ad rectum dictamen; tenet quod idem numero habitus, immutatus in se, de non virtute fit virtus; imo, genitus cum ratione erronea, postea fit virtus. Nec hoc aliter. probat, nisi quia habitus abstinentiae genitus ex actibus abstinentiae elicitis:sine prudentia, aut cum erronea ratione, postmodum, adveniente recta ratione, nulla facta mutatione circa illam qualitatem in se quae est habitus abstinentiae, de non virtute fit virtus. - Et posset hoc confirmari: quia non esset opus generari in jio alium habitum, ut esset abstinens.

II. Haec autem positio repugnat et doctrinae Auctoris, et veritati. Auctori quidem, quia aperte in hac quaestione, quam de essentia virtutis vocat, dividendo tractatum hunc; postquam tractavit de habitu, ponit virtutem ut sic esse habitum, ut in hoc patet articulo. Et in ultimo articulo expresse dicit quod habitus est genus propinquum virtutis. Quorum nihil esset verum, si virtus moralis, ut sic, adveniret huic habitui immutato, ut patet.

Veritati autem, quia habitus ille qui est virtus moralis, habituat appetitum ad sequelam rationis, ex|sua essentia. Ad cuius evidentiam veritatis, duae sunt advertendae distinciones. Prima est de ratione recta. Est enim duplex. Quaedam respectu proprii finis ipsius virtutis moralis, qui est bonum rationis in tali materia, quod est medium in tali materia determinatum ratione:'sicut medium in cibo et potu est finis. abstinentiae proprius. Quaedam vero. respectu finis extrinseci; prout vita aeterna est finis ad quem fides formata ordinat abstinentiam. In proposito non est sermo de ratione recta secundo modo: quia ipse Scotus expresse loquitur de prudentia seu actu eius, quae est recta ratio medii virtutis moralis, ut patet in II Ethic. ex definitione virtutis; constat autem quod attingere medium est finis proprius moralis virtutis.

Secunda est de effectu formali ipsius habitus qui vocatur virtus moralis: dupliciter enim intelligitur. Primo, ut ex sua essentia habitus ille reddat appetitum habituatum ad actum et non plus: verbi gratia, abstinentia ad abstinendum. Securido, ut reddat appetitum habituatum ad actum cum. omnibus. eius .conditionibus suae latitudinis: scilicet ad abstinendum quando, ubi, sicut, propter quid, etc., oportet. Existimare habitus huiusmodi naturam esse primo modo, fuit causa illius Scoticae phantasiae: definire autem huiusmodi habitus naturani secundo modo, est ratio veritatis. Nisi enim. appetitus; ex natura habitus temperantiae, ha- bituatus esset, et jam per.modum naturae determinatus, ad. abstinendum propter. bonum rationis, quando; ubi, sicut, quantum ratio exposcit; iam appetitus non esset ex tali habitu factus quasi naturaliter obsequens rationi. Et sequeretur quod habens habitum temperantiae, habet appettum pugnantem contra rationem secundum circumstantiam et finem. proprium: quod. est- contra Philosophum et veritatem, VII .Ethic. Et sequeretur quod omnes virtutes morales essent scientiae, iuxta opinionem Stoicorum. Et breviter, hoc destruit moralem bonitatem.

Et potes ratiocinari contra hanc phantasiam sic. Habitus ille, puta abstinentiae, qui, apud te, generatus est ex actibus elicitis secundum rationem erroneam oppositam prudentiae, et postmodum fit virtus moralis immutatus in se; aut inclinat ex se ad actus similes prioribus, aut dissimiles. Non dissimiles, ut patet. Ergo ad similes. Sed similes sunt vitiosi: quia erronea ratio non excusat. Ergo. — Praeterea, actus ille ad quem inclinat talis habitus, aut est ad medium in. tali materia, aut. ad extrema. Si ad medium, est secundum se vera virtus moralis: quia sibi convenit tota definitio virtutis datae II .Ethic., scilicet, "Habitus electivus. dn medietate consistens" etc. Si ad extréma, ergo est vitium: ut patet ibi. Vitium autem nunquam transit in virtutem, sicut nec albedo in nigredinem: sunt enim. contraria. ^.

III. Discito ergo, et dicito, quod virtus moralis, sicut quaelibet alia, est essentialiter habitu, Sed moralis est habituativa appetitus. ad eliciendum actus quando, ubi, sicut, quantum oportet propter bonum rationis: et quia e est esse habituatum ad eliciendum actum sic circumstanti. natum; ideo difficile.est habere habitum virtutis: et quia habituatus ad abstinendum, verbi gratia, et non propter bonum. rationis, assuefit ex illo. habitu ad actum abstinentiae. cum tali defectu, oportet habitum alium generari, et praecedentem corrumpi, si verus habitus abstinentiae inesse debet (quamvis facilius generetur in sic disposito verus abstinentiae habitus): ut patet in fine II Ethic. Sicut prodigus habituatus ad expendendum non propter bonum rationis, et quando oportet, etc.; si debeat fieri liberalis, sufficit quod mutetur sola regula ad propter quid oportet, et quando oportet, etc.; sed oportet ut fiat una simplex qualitas nova, habituans ad expendendum propter bonum rationis, quando oportet, sicut, ubi, etc. — Et breviter, si quis meditetur, et diligenter rem. hanc consideraverit, inveniet quod haec phantasia de vitio in virtutem, et e converso; transferret habitum eundem. Idem enim est. iudicium de habitu genito ex actibus elicitis cum ratione erronea opposita prudentiae, et de vitioso: nam in utroque est aliquid conformabile rectae rationi, puta actus; et in neutro totum, quia defectuosa circumstantia non est confonmabilis rectae rationi.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo. secundo et tertio eiusdem quinquagesimaequintae quaestionis, dubium occurrit ex Scoto, in I Sent., dist. xvi, qu. i1, opinante quod virtus moralis, quatenus virtutis moralis rationem habet, non est operativa: sed quidquid operatur, facit inquantum est habitus. Ita quod nec ex propria ratione ut virtus, nec ut subest prudentiae, est operativa :: sed, ut dictum est, ratione substrati, scilicet habitus.

In duobus autem contradicere Auctori videtur. Primo, in hac materia. Quia in praesenti articulo determinatur quod de ratione virtutis, inquantum virtus, est quod sit habitus operativus: et in sequenti quod sit bonus et boni operativus, - Secundo, in communibus. Quia causa secundaria agit, apud Auctorem, non solum virtute propria, sed virtute primae, ita quod in aliquid potest virtute principalis, in quod non potest propria virtute: super cuius opposito fundare videtur Scotus. dictum suum. Et quia hoc metaphysici videtur negotii, ad propositum veniendum est.

II. Scito igitur quod, quia Scotus moralem virtutem, ut sic, respectum solum posuit addere supra habitum; ideo consequenter negavit ipsam esse operativam.

Et rursus, quia bonitatem moralem actus posuit in solis relationibus debitae proportionis actus ad potentiam, obiectum, finem, tempus, locum, etc., secundum rectam rationem (sicut pulchritudo non est aliqua qualitas, sed aggregatio convenientium, puta figurae, magnitudinis, coloris, etc.); et relatio non habet proprium principium activum: ideo virtus moralis non est principium activum bonitatis moralis.

Et confirmatur. Quia relatio consequens necessario extrema, non habet propriam causaní aliam ab extremis. Iste autem respectus consequitur extrema posita, ex natura extremorum: impossibile est enim aliquem actum sic conditionatum poni in esse, et rationem rectam non poni in esse; cum ex natura extremorum consequatur in actu talis conformitas ad rationem rectam.

III. Nos autem iam primum fundamentum in praecedenti articdlo removimus, declarantes virtutem moralem addere supra habitum differentiam specificam, sicut Aominem supra animal. Et propterea, consequenter, fatemur quod virtus moralis, inquantum est virtus moralis, est. principiativa actus, moralis.

IV. Et ad secunda Scoti fundamenta dicimus quod, quidquid sit de essentia bonitatis in actu morali, an scilicet sit qualitas an relatio, quantum ad propositum spectat, non refert. Quoniam illud commune dictum quod relatio non habet causam activam propriam, intelligitur de causalitate propria sic quod terminetur ad ipsam solam: nulla enim causa activa facit solam relationem. Cum quo tamen stat quod habeat per se causam effectivam cum alio. Quod probo. Summum bonum in universo habet causam activam per se intendentem illud: sed ordo universi est summum bonum in universo, ut patet in XII Metaphys.: ergo habet causam activam per se. Constat autem quod ordo est relatio. — Praeterea, effectus proprius artis per se fit ab arte: sed ordo manifeste fit ab artibus, videmus enim artes dolativas ad hoc tendere ut ordinate et mensurate incidant, etc.— Et sic habitus virtutis moralis facit ordinationem in. actu. Unde in responsione ad. primum in hoc secundo articulo, littera dicit quod virtus facit operationem ordinatam.

Quomodo autem hoc fiat, non est difficile videre. Si quis enim consideret quod habitus virtutis non causat seorsum a potentia, sed est perfectio potentiae ad causandum actum ordinatum; videbit quod potentia perfecta habitu causabit per se intendendo non solum operationem, sed operationem ordinatam sic; et experientia teste convincetur quod est ratio illi potentiae quod causet regulatam operationem. Et hoc, ut dictum est, manifeste liquet in artificialibus, a quibus concipimus quid interius agitur. Unde RR e ilud nihil facit pro Scoto ad propositum. V. Quod autem addit, quod relatio prima consequitur extrema, dignum admiratione videtur, Nam per extrema aut intendit absoluta, aut relationes, Si relationes, hae sunt quae in quaestionem veniunt a quibus causantur: puta relationes singulae ad tempus, ad locum, ad potentiam, et ceterae circumstantiae. — Si absoluta, falsum videtur apud te, quod, posito actu quoad absoluta-tantum, et recta ratione in esse, oporteat sequi conformitatem. Quamvis fat nos, posita recta ratione in actu secundo, etc, ut infra dicetur, impossibile sit sequi actum difformem. Sed hoc non est quia relatio consequitur: sed quia talis effectus non stat cum tali causa. |

Dicito ergo quod virtus facit operationem ordinatam tanquam effectum proprium, Et quod relationem habere sic effectivam per se.causam, non inconvenit, sed oportet quandoque.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quinquagesimaequintae quaestionis, nota quod illa particula in definitione virtutis posita, qua nemo male utitur, dupliciter exponi potest. Primo, ut sonat: et sic soli virtuti formatae, aut quae non potest esse informis, convenit. Contingit enim virtute intellectuali, practica, ut arte, et morali, ut temperantia, et infusa theologali, ut fide, male uti etiam ut principiis, applicando eas ad actus proprios propter malum finem extraneum. Et quoniam nihil horum habet perfectam rationem virtutis, ut infra dicetur; ideo, sic intelligendo, soli virtuti simpliciter perfectae haec particula convenit.

Secundo potest exponi limitate, ut infra in littera fit: ita quod ly male uti importet actum proprium illius vir- tutis esse, ut dicitur in responsione ad quintum. Et sic, ut in corpore articuli dicitur, haec particula convenit omni virtuti; et ponitur ad differentiam habituum qui sunt ad bonum et malum. Et sic intelligendo, diceretur quod utens arte aut fide propter malum finem, non facit actum fidei aut artis malum; sed actum ordinantem illas facit malum. Ac per hoc, virtute nullus male utitur ut principio mali actus: quamvis male utatur ipsa principiante bonum actum, ordinando ad extraneum malum finem. — Quod tamen est impossibile in virtutibus quae non possunt esse informes: quia aut ordinantur in bonum; aut desinunt esse, si ordinarentur ad malum.