Quaestio 100

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis centesimae, in responsione ad secundum, dubium occurrit circa illa verba: Justitia et omnes partes eius, et per consequens omnia vitia opposita, sunt in voluntate sicut in subiecto. Videntur enim haec verba contra Auctorem ipsum. Quoniam constat quod loquitur de partibus iustitiae non solum integralibus et subiectivis, sed potentialibus: alioquin non loqueretur ad propositum, quia de simonia loquitur, quae est vitium oppositum religioni, quae est una pars potentialis iustitiae. Et cum Auctor ponat etiam liberalitatem partem potentialem iustitiae, ut patet inferius qu. cxvir, art. 5; et ponat eam subiective in concupiscibili, tam inferius in qu. cxxxrv, art. 4, ad 1, quam superius, scilicet in I I^, qu. rx, art. 5: quomodo ergo stant haec duo simul, scilicet quod omnes partes iustitiae sunt in voluntate ut in subiecto, et aliqua pars eius, scilicet liberalitas, est in concupiscibili ut in subiecto ?

II. Ad hoc dubium, quod etiam motum fuit in praecedenti Libro, qu. rx, art. 5, dicitur quod in hac re est aliquid manifestum, et aliquid ambiguum. Nam clarum est primo, quod omnes virtutes quae sunt ad alterum, oportet aliquam habitualem perfectionem in voluntate ut in subiecto ponere, ex eo quod voluntas nec ex natura sua, nec ex natura volentis, inclinatur naturaliter in bonum alterius, ita ut non egeat habitu perficiente ipsam ad eligendum bonum ad alterum. Sicut, per oppositum, supra didicimus quod quia naturaliter in proprium bonum inclinamur secundum superiorem partem appetitus, ideo voluntas in his quae ad nos sunt non eget virtute.

Clarum est secundo, quod quia aliquae virtutes, ut liberalitas, sic respiciunt operationes ad alterum, puta dare gratis pecunias alteri, ut oporteat passiones cupiditatis domare; ideo etiam in concupiscibili oporteat aliquam habitualem perfectionem ponere.

Ambiguum vero est in qua earum, scilicet in voluntate an in concupiscibili, dicenda sit esse simpliciter et absolute sicut in subiecto huiusmodi virtus. Quod evidenter non apparet sine discussione actuum propriorum huiusmodi virtutum, Et propterea usque ad dictum locum differatur ultima definitio. Quantum autem ad praesentem litteram, potest glossari quod intelligitur de partibus iustitiae quae stricte et proprie sunt partes iustitiae, quas Tullius enumeravit, quae scilicet habent rationem debiti ad alterum ita quod sine eo non salvatur morum honestas. Liberalitas autem et huiusmodi non sunt huiusmodi, sed parum habent de ratione debiti, non ad necessitatem, sed propter melius: ut superius in qu. rxxx patet, ubi de partibus iustitiae tractatur.

III. In responsione ad septimum, nota primo, quod Papa potest committere peccatum simoniae, sicut peccatum adulterii et aliorum vitiorum: quamvis nullam censuram incurrat. Et hoc est clarum.

Nota secundo quod, cum duplex sit pecunia quam Papa posset recipere, scilicet Ecclesiae, vel profanam; quamcumque recipiat ut pretium spiritualis rei, simoniam committit: quia neutra est sua, Et de profana patet. De ecclesiastica | vero in littera declaratur: quia Papa non est dominus, sed dispensator principalis pecuniae ecclesiasticae; ac per hoc, pecunia Ecclesiae non est sua absolute, ut possit ad libitum de ea disponere.

Nota tertio quod, cum potestas Papae quoad res temporales Ecclesiae, sit potestas non domini, sed dispensatoris, ut in littera dicitur; consequens est ut plenitudo potestatis Papalis circa bona Ecclesiae temporalia non exeat limites potestatis dispensativae: sicut in naturalibus plenitudo potentiae calefactivae non exit limites potestatis calefactivae, et in politicis plenitudo potestatis regiae non exit limites regiae potestatis. Ac per, hoc, non potest. Papa ad libitum donare res Ecclesiae: sed potest, tanquam habens apicem dispensativae potestatis, multo plus de eisdem disponere quam quicumque alius proximus ecclesiae alicuius praelatus.

Et per hoc patet solutio quaestionis mercatorum, an scilicet de usuris quas cum clericis variis, certis tamen, lucrati sunt, possint cum Domino Papa componere: puta, si usurae ascendunt ad quindecim milia ducatorum, dare Papae tria vel quatuor milia et residuum sibi retinere, tuta conscientia. Constat namque quod non remaneret mercator absolutus in conscientia. Tum quia Papa non est dominus, sed dispensator rerum ecclesiasticarum: et huiusmodi compositio non esset dispensatio, quae discretam dispositionem importat. - Tum quia etiam si Papa esset dominus, praesumitur verisimiliter quod non libere donaret, sed redimeret vexationem suam accipiendo de suo quantum habere posset. Cuius manifestum signum est quia conatur componendo rehabere quantum plus potest.

Ex eodem quoque fundamento, scilicet quod Papa non est dominus sed dispensator, sequitur quod de plenitudine potestatis non possit ad libitum dare bona Ecclesiae cui voluerit, aut consanguineis, etc.: sed tenetur fideliter dispensare ut recta ratio suadet; iuxta illud: Hic iam quaeritur inter dispensatores ut fidelis quis inveniatur. .Et rursus: Fidelis servus et prudens, quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis in tempore tritici mensuram: et non ad libitum, quantum volet.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo, in responsione ad primum, dubium ocurrit, an in casu litterae quo adultus in articulo mortis constitutus nullum habet qui velit eum baptizare sine pecunia, locum habeat redemptio propriae vexationis. Et est ratio dubii quia, si ibi locum habet, sequitur quod licite potest dare pecuniam avaro sacerdoti ut eum baptizet, non emendo baptismum, sed redimendo suam vexationem. Et consequenter non debet mori absque baptismo fluminis. Cuius oppositum in littera dicitur. — Si vero ibi non habet locum, mirum valde est quare Abrahae, non in tanta necessitate, licuit redimere vexationem suam solvendo locum sepulcri; et Iacob licuit hoc eodem modo solvere pro primogenitura; ut in art. 4, ad 3, huius quaestionis, Auctor dicit.

II. Ad hoc dicit Petrus de Palude, in Quarto, dist. v, art. 5, quod hic non babet locum redemptio vexationis. Et ratio sua est differentia inter vexatores. Nam quidam sunt qui facto possunt obesse, et de iure non possunt prodesse. Et ab istis licitum est redimere suam vexationem: ut patet cum quis electus in episcopum redimit suam vexationem a perturbatoribus de facto qui nihil possunt iuris conferre. - Quidam vero sunt qui et facto obesse, et iure prodesse possunt. Et ab istis non licet redimere: ut patet in exemplo dato respectu confirmatoris; nam si confirmator vexaret electum nolendo eum confirmare, non liceret ei pecuniam dare. Et ratio diversitatis est quia istis dando pararet sibi viam acquirendi episcopatum, qui a confirmatore datur. Et simile est in proposito: quia baptizator confert characterem baptizando.

Alii autem, distinguendo, dicunt quod casus potest dupliciter contingere. Primo, in adulto pro seipso baptizando. Et sic concordant dicentes quod potius debet mori quam solvere avaro sacerdoti. - Secundo, in adulto pro infante moriente: addendo casui quod ipse adultus sit omnino impotens ad baptizandum, puta carens membris. Et sic dicunt quod licitum est dare pecuniam sacerdoti ut baptizet infantem, non emendo sacramentum, sed redimendo vexationem pueri. Et ratio diversitatis assignatur quia adultus potest salvari per baptismum flaminis: infans autem est in extrema necessitate, nullum aliud habens remedium. Huius opinionis est Panormitanus, in cap. Cum in Ecclesiae, Extra, de Simonia; et quidam recitati a Richardo, in xxv distinctione Quarti, art. 3, qu. r, ad 8. Ipse tamen Richardus declinat ad oppositum.

III. Inter opiniones autem has, rationi magis consona videtur dicens redemptionem vexationis habere hic locum respectu infantis in articulo mortis, et non respectu adulti. Et ratio me movens est quia baptizandus in hoc casu patitur iniustum a potente et nolente baptizare: quia tenetur iste de necessitate praecepti divini in hoc articulo baptizare occurrentem baptizandum in articulo mortis sine alio baptizatore; sicut teneretur pascere fame morientem, si occurreret. Constat namque universaliter verum esse quod unusquisque potest licite a se abiicere iniustum quod patitur dato pretio aliquo (cum hoc nihil aliud sit quam uti iniquitate parati, immo facientis iniquitatem, ad proprium bonum necessarium), hoc est, redimere vexationem suam. Unde quia inter infantem et adultum in proposito haec est differentia, quod infans patitur iniustum si non baptizatur, perdit enim aditum aeternae vitae sibi debitum ab isto per actum baptismi; adultus autem non perdit illum, quia patet ei aditus per baptismum flaminis (quamvis ille avarus nolens baptizare inferat, quantum in se est, utrique iniustum: quia tenetur et. infantem et adultum baptizare): ideo habens curam infantis, si non potest baptizare, puta quia mutus, licite pecuniam dat avaro, non ut baptizet, sed ut auferat obicem prohibentem ipsum baptizare, scilicet avaritiam illam ut impeditivam baptismi. - Nec hoc est contra Auctorem in littera, qui hunc casum non ponit in littera.

Et per hoc etiam patet solutio rationis Petri, si contra hoc afferatur. Quia non datur vexatori pecunia ut ius conferat: sed ut iniquum impedimentum auferat, et consequenter libere ius conferat, non impeditus. — Nec est simile de confirmatore electionis. Quia non est ibi necessitas, ut hic. Nec constat de sanctitate intentionis dantis pecuniam: ut hic constat, quoniam nihil temporale quaeritur.

IN articulis secundo, tertio et quarto simul, dubium ocloss; an stipendium sustentationis sub pacto ponere liceat sacerdotibus, praedicatoribus, divinique cultus ministris, Et est ratio dubii quoniam partem negativam omnia iura clamant, pacta ab huiusmodi exterminantia, et punientia si fiant. Et in littera expresse dicitur in articulo tertio, in responsione ad secundum: Si huiusmodi pacto interveniente fiant, aut etiam cum intentione emptionis vel venditionis, simonia esset.

Pro parte autem affirmativa pugnat consuetudo ab Ecclesia approbata, ut videlicet sacerdotes servituri per annum alicui capellae, pacto conveniunt de annua quantitate pecuniae. Non desunt quoque praedicatores qui quantum eis pro quadragesima solvendum est, intelligere cum pacto volunt, pro sustentatione sua. - Ratio deinde suffragatur. Quoniam velle stipendium. sustentationis non est velle temporale pro spirituali: ergo ex pacto velle tale stipendium non est vendere spiritualia: non ergo est illicitum. Prima consequentia patet, quia pactum non mutat materiam actuum: eadem namque est materia donationis et venditionis si vas argenteum dono datur, vel venditur. Et propterea, si absolute velle stipendium sustentationis non est velle temporale pro spirituali, ergo velle idem ex pacto non est velle temporale pro spirituali, quod esset vendere. — Secunda vero consequentia patet, quia non alia ratione hoc esset illicitum nisi quia esset simonia, videlicet velle temporale pro spirituali. Sublata ergo hac mali ratione, restat quod non sit illicitum.,

II. Dubium secundo occurrit, an in buiusmodi spiritualibus liceat vendere laborem personalem, et locare operas suas, sub pretii pacto. Et est ratio dubii quia pars affirmativa fovetur ex hoc quod labor corporeus, et similiter opera corporea, non sunt de genere spiritualium, sed temporalium. Vendere autem aut locare temporalia nullum peccatum est.

Et confirmatur. Quia si hoc est illicitum ex suo genere, non erit licitum in aliquo spirituali et illicitum in aliquo alio spirituali, sed in toto genere spiritualium hoc erit licitum aut illicitum. Sed, experientia teste, constat in multis spiritualibus esse hoc licitum: nam sacerdos licite locat operas suas in celebrando ter in hebdomada, et huiusmodi; et laborem quem sustinere debet eundo in villam ad celebrandum, licite sub pretio ponit; doctor quoque Theologiae vendit suas operas et laborem, sicut et advocatus iustum patrocinium. In aliis igitur spiritualibus, cum non sint istis spiritualiora, licitum erit.

Partem vero negativam probant duo. Primum, quia cum omnia ecclesiastica quae spiritualia dicuntur, ut sacramentorum administratio, sacrificium missae, praedicatio, divinusque cultus, constent ex duobus, .videlicet ex spirituali et temporali (nam spirituale in eis est gratia, veritas, etc.; temporale vero est actio humana); si licitum est vendere aut locare haec ratione actionis humanae, omnia ecclesiastica venalia licite essent, absolute loquendo; ita quod sicut licitum est vendere calicem ratione materiae, ita, proportionaliter, licitum erit vendere omnia huiusmodi spiritualia ratione actionis humanae. — Et confirmatur ex definitione simoniae, in qua ponitur vendere annexa spiritualibus. Constat autem quod magis annexa sunt spiritualibus simultanea quam illa ad quae spiritualia se habent antecedenter. Sed actio humana in istis est simul cum spiritualibus. Ergo est magis invendibilis quam beneficium ecclesiasticum, ad quod spirituale se habet antecedenter, et dicitur omnino invendibile.

Secundum est quia, nisi fiat differentia inter stipendium sustentationis et venditionem laboris seu locationem operarum, sicut advocato et doctori, quantumcumque diviti, licet vendere suum docere et patrocinari; ita sacerdotibus praedicatoribusque divitibus licitum erit locare suas operas, vendere suos labores, ac per hoc, non sustentationis gratia, sed mercedis titulo, a populo temporalia suscipere. Et consequenter omnia iura ruent.

III. Ad evidentiam horum, sciendum est quod inter stipendium sustentationis et stipendium locatarum operarum haec est differentia, quod stipendium locatarum operarum habet rationem mercedis, iuxta illud Matth. xx, Voca operarios, et redde illis mercedem: stipendium autem sustentationis non habet rationem mercedis, sed subventionis necessariae vel commodae ministris. Et ex hoc sequitur quod qui dat aliquid temporale, puta pecuniam, ministris Ecclesiae pro sustentatione eorum, non dat pecuniam pro pretio operarum aut laboris eorum: sed solum dat ut se sustentent in victu et vestitu, etc., ut sic, habentes alimentum et quibus tegantur, vacent ecclesiasticis officiis gratis. Qui vero dat aliquid temporale eisdem pro locatis operibus, mercedem debitam reddit, quasi pretium laboris et operarum eorundem: ut ipsum locationis nomen ostendit.

IV. Ex hoc autem quod stipendium sustentationis concurrit ut necessarium sine quo non potest minister, salva sui status honestate, divina exercere officia, sequitur quod potest sub pacto poni stipendium sustentationis, non minus quam reliquorum opportunorum ad divina servitia provisio, scilicet, puta, calicis, sacrarum vestium, et huiusmodi. Ita quod sicut sacerdos celebraturus ad instantiam alicuius, potest sub pacto ponere quod vocans eum pro- videat de calice, altari, vestibus sacris, et huiusmodi sine quibus non potest celebrare; ita potest sub pacto ponere sustentationem suam, sine qua non potest in sacerdotii ministerio deservire. Et in hoc nulla simonia intervenit.

Advertenda tamen sunt hic duo. Primo, quod sustentationis nomine non tantum venit cibus et potus: sed quidquid est necessarium ad victum et vestitum sui et eorum quorum sibi cura incumbit. Non enim debet mendicare sacerdos pro sustentatione suorum aut parentum antiquorum, aut parvulorum nepotum, suae curae secundum naturae iura relictorum, et huiusmodi.

Secundo, quod sustentationis stipendium dupliciter potest obvenire. Primo, gratuite, vel ex auctoritate superioris. Et sic non exigit necessitatem in eo in cuius sustentationem datur: ut patet ex eo quod episcopo ditissimo visitanti debetur secundum iura procuratio. — Alio modo, ex pacto. Et sic non nisi pauperi indigenti sustentationis stipendio, licite provenire potest. Quoniam sacerdos habens unde secundum suum statum honeste vivat, si ex pacto vult stipendium sustentationis, convincitur quod mendax est conveniendo de stipendio ut necessario sine quo non potest commode in sacerdotio servire: quoniam sine illo stipendio potest hoc commode facere. Unde convincitur quod convenit non de stipendio sustentationis, sed de stipendio operarum suarum: quod an liceat, in sequenti tractabitur dubio. In hoc siquidem primo dubio de solo stipendio sustentationis est sermo.

Ad obiecta autem in oppositum dicitur quod ministeria ecclesiastica poni sub pacto, dupliciter potest intelligi. Primo, simpliciter et absolute: ut videlicet dicatur, Ego volo tantam pecuniam pro ministerio, vel, si debeo ministrare. Et haec pacta sunt prohibita, et dicuntur simoniaca, in iure et in littera. — Alio modo, secundum quid, seu cum limitatione: verbi gratia, S debeo ministrare in spiritualibus, ego volo, pro stipendio sustentationis meae, tantum: quia aliter non possum ministerio commode incumbere. Et sic limitata pacta, ab indigentibus ministris facta, non sunt simoniaca apud Deum, qui cor rectum videt: nec sunt simoniaca apud Ecclesiam, cui constat, vel constare potest, et de indigentia ministri, et de expressa limitatione in pacto apposita, videlicet, pro sustentatione necessaria. - Haec de primo.

V. Ad secundum dubium dicitur quod in ecclesiasticis ministeriis licitum est, absolute loquendo, locare operas suas ex pacto. Tum quia hoc habet Ecclesiae consuetudo: ut patet in sacerdotibus qui conducuntur ut sint capellani annuales vel menstrui; pactum namque intervenit quod tantum debeatur eis singulis mensibus. — Tum quia eadem ratio est de pacto expresso, et pacto implicito. Sed pactum implicitum invenitur in iure approbatum: ut patet Extra, de Praebendis, cap. Significatum. Ergo licitum est etiam explicite pacisci de pretio operarum. - Tum quia locationem operarum in huiusmodi iura doctoresque approbant. Constat autem quod locatio pacto et conventione firmari potest. - Tum quia Apostolus, de hac materia loquens, I ad Cor. 1x, dicit: Quis unquam suis stipendiis militat? Si enim non tenetur quis militare in ecclesiastica militia suis stipendiis, potest de sui operis stipendio pacisci, sicut miles armatae militiae, iuxta rationem Apostoli. - Et confirmatur. Quia Dominus, Luc. x, de discipulorum opere loquens, subdit: Dignus est operarius mercede sua. Quid clarius?

' Ergo licite potest conventio fieri de mercede operis laborisque humani in ecclesiasticis officiis. — Firmaturque opinio haec ratione iam allata: videlicet quia res temporalis potest sub pacto poni. - Et licet ita sit secundum veritatem ex parte rei, quia tamen secundum exteriora speciem habet mali, quoniam sic via simoniae fraudibus aperitur, ideo ab Ecclesia pacta in huiusmodi inhibita sunt.

VI. Sed haec opinio non videtur rationabilis. Quoniam Ecclesia ideo prohibet pacta, quia illicita sunt pacta, et non e contra: ut patet ex hoc quod doctores in hoc videntur varii, qui tamen conveniunt in ecclesiastico iure.

Videtur ergo aliter dicendum, interponendo unam propositionem pro regula: scilicet quod spirituale non potest esse ratio pretii seu aestimationis. Manifestatur siquidem istius regulae veritas inductive. Quoniam et calix consecratus non potest plus vendi ratione consecrationis; et villa habens ius patronatus non potest plus vendi ratione iuris patronatus; et quae sunt mere spiritualia omnino invendibilia sunt, ut patet.

Post hanc regulam, distinguendum est, quod quaedam sunt mixta ex spirituali et temporali in quibus principale quaesitum est id quod est temporale: quaedam vero in quibus principale quaesitum est id quod est spirituale.

Et iuxta hanc distinctionem, dicitur quod illa in quibus principale quaesitum est temporale, possunt sub pacto poni: illa autem in quibus principale quaesitum est spirituale, non possunt sub pacto poni. Et utriusque conclusionis ratio est una, quia accessorium sequitur principale: ita quod non aestimatur utrobique illud accessorium, sed concurrit concomitanter ad principale.

VII. Ex his autem duabus conclusionibus reddenda est ratio omnium obiectorum, et accidentium hinc et inde. Ex his enim patet primo, quare cantores pro capellis Papae, dominorum et ecclesiarum, sicut et organistae, licite ex pacto locant operas suas. Quoniam principale in eis quaesitum est opera humana, non spirituale quid (quamvis opera humana ad spiritualia conducantur): quaeritur enim in eis vox, artis opus, et huiusmodi, quae sensibilia ac temporalia sunt.

Patet secundo, quare advocati atque doctores cuiuscumque facultatis licite vendunt operas suas. Quoniam principale in eis quaesitum est humanum auxilium, vel ad iustitiam vel ad scientiam: iustum siquidem patrocinium opem fert temporalem, aestimabilem pecunia; et doctor opem temporalem magnam fert discipulo, declarando, applicando, etc.

Patet tertio, quare pro celebratione, pro oratione, pro sacramentorum administratione, pro officio divino seu mortuorum, pro praedicatione, pro oleo sancto, pro chrismate, pro benedictione nubentium, non est licitum pacisci. Quia scilicet principale in istis quaesitum est spirituale: et quidquid temporale in istis intervenit, non aestimatur nisi ratione spiritualis.

Veruntamen, quia in his quae sunt per accidens contingit etiam sapientes falli, ut dicit Aristoteles, ideo advertendum est quod aliud est loqui de celebratione missae absolute: et aliud est loqui de obligatione ad celebrandum missam in tali loco, toties in hebdomada, tali hora, et huiusmodi. Istae namque conditiones per accidens iunguntur, et sunt temporales: et propterea possunt sub pacto poni. Ita quod licet sacerdos non possit locare actionem suam quam celebrando, praedicando, ministrando sacramenta, etc., exercet, quoniam, ut dictum est, ratione spiritualis, quod principaliter quaeritur, aestimatur et appretiatur; potest tamen locare seu vendere obligationem suam ad personam suam continendam vel praesentandam in tali loco, toties in hebdomada, tali tempore, etc.: quoniam haec temporalia sunt, et impedimenta propriae libertatis notabiliter, et per accidens sunt coniuncta actui celebrationis et huiusmodi. Non sic autem est in eo qui non se locat, sed sponte, quando occurrit, celebrat: quoniam nihil notabile temporale intervenit. per accidens in sic sponte celebrante; et propterea de spirituali pactum faceret si conveniret de pretio. Quia igitur in istis menstruis vel annuis obligationibus ad celebrandum, et huiusmodi, interveniunt haec temporalia accidentia; ideo dicuntur licite locare operas suas. Quod non admittitur de non obligatis ad haec accidentia.

VIII. Unde ad obiectiones in oppositum dicitur singillatim, Et ad primam dicitur. quod licet tam labor quam opera humana in sacramentorum administratione sit aliquid temporale, quia tamen ratio aestimationis eorum est id quod est spirituale, non licet illa vendere: ut patet de oleo sancto et chrismate; quodlibet enim eorum est ali- " quid temporale, quia tamen non aestimatur nisi ratione spiritualis, ideo non licet ea vendere.

Ad secundam dicitur quod ratio diversitatis est manifesta: quia scilicet in quibusdam principale aestimatum esi temporale, in quibusdam est spirituale. - Et de sacerdote locante se, iam dictum est.

De labore vero quem quis sustinet ad itinerandum ad locum celebrationis vel praedicationis, non est ad propositum. Quoniam est per accidens, et potest sub pretio poni: sicut et expensae quae in itinere fiunt. - Labor autem qui in ipsa celebratione et praedicatione intervenit, pars est celebrationis et praedicationis per se: quoniam spiritualia per tales actus humanos dispensat Deus.

Doctor quoque Theologiae in hoc differt a praedicatore, quod doctor quaeritur propter temporale auxilium in theologia, sicut in ceteris scientiis: praedicator autem solum propter spiritualem opem, quasi praedicator sit instrumentum Spiritus Sancti ad purgandum, illuminandum perficiendumque homines secundum adoptionis gratiam. Unde nullus potest praedicare nisi missus: iuxta illud ad Rom. x: Quomodo praedicabunt nisi mittantur? Et ideo non potest praedicator pacisci de opera et labore suo in praedicando. - Quamvis ad hoc etiam sit alia ratio ex eadem auctoritate. Quia scilicet quilibet praedicans praedicat ex officio delegationis: et propterea debet esse contentus stipendiis taxatis a delegante, scilicet stipendio sustentationis; et non potest iterum locare se populo, qui semel locavit se deleganti. - Non spectat tamen ad simoniae vitium quod praedicator aliquis libentius in loco ubi maiorem scit taxatam eleemosynam, quam alibi praedicet: sed spectat ad caritatis defectum, quo quis magis temporalium quam spiritualium profectui intendit.

De advocato quoque iam dictum est quod. temporale auxilium intelligitur vendere. Et ideo cum ferunt magnum auxilium ex magno consilio ad magnam causam, volunt sibi multum solvi. Et merito: quia tantum valet tam rarum auxilium, tot vigiliis, laboribus expensisque comparatum.

IX. Et per haec patet responsio ad motiva alterius opinionis, nisi ad auctoritates Apostoli et Domini. Ad quarum primam dicitur quod tam Apostolus quam. Dominus de stipendio sustentationis loquitur: ut patet ex conclusione Apostoli, videlicet quod licet vivere de Evangelio. Et hoc Dominum ordinasse ipse ibi Apostolus testatur, declarans quomodo verba illa Domini, Dignus est operarius mercede sua, in proposito sunt accipienda. Quod etiam Matthaeus, x cap., explanavit, dicens Dominum dixisse: Dignus est operarius cibo suo. Qui etiam sensus patet ex eo quod Dominus, tam apud Matthaeum quam Lucam, postquam sine sacculo et pera iussisset Apostolos ire, sustentationis stipendium, cibum scilicet et potum, concessit apud suos auditores.

X. Triplici ergo titulo cum. possit pro spiritualium exhibitione temporale peti seu dari, videlicet pro pretio, pro stipendio sustentationis, pro stipendio locatarum operarum: primus titulus simoniam constituit; secundus a Domino ordinatus est in utroque Testamento, et potest in pactum a pauperibus deduci quando oportet propter inhumanitatem eorum quibus servitur in spiritualibus; tertius in illis in quibus principale quaesitum est temporale, locum habet, et per accidens in quibusdam spiritualibus, ut patet ex dictis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio, ad ultimum, nota quod quemadmodum textus Decretorum prohibens aliquid dare vel recipere pro ingressu monasterii glossatur quod intelligitur quando petitur vel datur tanquam pretium pro ingressu, quod tunc est quando ex pacto est a non indigente monasterio aliquid exigere; sed si monasterium indigeat, et manifeste caveat quod pro necessaria sustentatione oportet tantum dare, nulla simonia est: ita iura alia de hoc interpretanda sunt. Unde quando taxatus est numerus monialium quae possunt absque penuria sustineri, ita quod si plures recipe- rentur, monasterium gravaretur, ita quod aliis sororibus opportunorum aliquid ex hoc deesset; licite posset statui quod supra talem numerum nulla recipiatur nisi quae relevamen gravaminis quod sequeretur afferret, puta mille aureos. Quoniam hoc non est pro ingressu exigere, sed pro sustentatione. Nec est praecludere viam aliis, quoniam ipsa taxatio numeri quae secundum iura fit, claudit viam: sed est aperire viam ingressus habentibus temporalia, quibus onus monasterii sublevare possunt ac volunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto dubium occurrit, an ecclesiastica beneficia liceat vendere auctoritate Papae. Sed quia hoc sat in nostro primo Quolibeto discussimus, quae super hoc articulo fundantur, ubi dicitur quod ius clericale, cui beneficium annectitur, est spirituale, ideo pertranseo. Vide ibi, si vis.

Unum tamen dubium restat. Quia in permutationibus beneficiorum quorum unum ditius est altero, licitum est pecuniam, superioris auctoritate, a minus divite dari, ut ad aequalitatem proventus temporalis commutatio reducatur: ut habetur Extra, de Rerum Permutat., cap. Ad quaestiones. Ex hoc enim surgit dubium duplex. Primum est, quia qualis est proportio partis ad partem, talis est proportio totius ad totum. Sed pro parte in qua temporalis proventus alterius excedit, licitum est pecuniam exigere. Ergo, si alterum illorum beneficiorum nihil omnino proventus habet, licitum erit pro tota praebenda alterius pecuniam dare, Et sic sequitur quod praebenda tota, seu proventus beneficii, poterit vendi, auctoritate superioris, permutando duo beneficia quorum alterum nihil temporale, alterum aliquid habet. Falsum est ergo quod dicitur in littera, quod huiusmodi annexa spiritualibus zullo modo licet vendere.

Secundum est, quia quidquid potest licite dari alteri clerico auctoritate Papae pro annexis spiritualibus, potest eadem auctoritate licite dari sibi ipsi Papae: quia ipse est cuiusque proventus Ecclesiae dispensator principalis. Potest ergo Papa, donando titulum spiritualem, exigere pro proventu quantum valet proventus, sicut potest praecipere quod hoc pretium detur permutanti si beneficium permutaretur.

II. Ad primum horum potest dupliciter dici. Primo, quod non est eadem ratio proportionis inter partem et partem, et totum et totum, quoad rationem principalis vel accessorii. Quia pars potest habere rationem accessorii ad totum, quia sequitur naturam sui totius: ipsum vero totum non habet rationem accessorii, sed principalis. Unde in proposito dicitur quod quando utrumque beneficium habet suum proventum, intervenit ibi contractus permutationis proventuum: et quia in aliqua parte alter alterum excedit, per viam sequelae accedit quod suppleatur per pecuniam. Sed ubi alterum tantum beneficium habet proventus, nullus potest esse ibi contractus permutationis proventuum, quoniam quod non est non permutatur: et sic non esset ibi permutatio, sed venditio. Iura autem in permutationibus proventuum suppletionem pecuniae admittunt, et non venditionem praebendae.

Secundo dicitur quod, licet inferiores praelati non possint, Papa tamen posset, cessantibus fraudibus, ex causa rationabili, in permutationibus titulorum spiritualium, toti proventui unius concedere quod pecunia responderet loco proventus alterius, qui nihil habet. Quoniam solum temporalia, ut sic, aestimarentur, ab eo qui ius novum condere potest. 1

Prima responsio est tutior: pro quanto titulo habenti proventum, aliquid ipso iure proventuum debetur; ac per hoc, non totum adaequari debet pecunia ut principali correspondente. Non abiicio tamen secundam: propter plenitudinem potestatis Papalis, et singularis iuris quod potest statuere.

III. Ad secundum vero dubium, quod directe est contra hanc responsionem, dicitur quod ibi est sophisma. Quoniam licet quidquid possit dari alteri, possit dari Papae, non tamen eodem modo, nec eadem ratione: sicut quidquid potest visus, potest intellectus, sed non eodem modo nec eadem ratione. In proposito ergo, permutanti licite dari potest, quia permutat aut quasi permutat deputatum sibi stipendium. Papa autem non se habet ut permutans aut quasi permutans deputatum sibi stipendium: sed potius se habet ut vendens stipendia ecclesiarum ministris deputata.

Cum his tamen stat quod Papa alio modo, puta per viam unionis ad mensam suam, vel subsidii caritativi, posset, ex causa rationabili, proventus vacantis ecclesiae sibi applicare, et post alienare, prout opus fuerit, et ratio suaserit ecclesiasticae pietatis.

IV. In eodem articulo, circa gesta Iacob, dubium occurrit, quia inexcusabilis apparet Iacob. Tum quia inhumanitatis est negare fratri lasso pulmentum paratum.

Tum quia induxit Esau ad peccandum vendendo sibi primogenituram, Non enim erat Esau ad hoc paratus, sicut usurarius stat paratus ad usuram: sed inductus fuit ad hoc a Iacob dicente: Vende mihi primogenita, Gen. xxv.

Tum quia Esau non vexabat lacob in iure primogeniturae, sed naturali iure illud possidebat pacifice, quia primo natus. Ac per.hoc, non habuit hic locum redemptio vexationis, quae in littera affertur: redimere enim vexationem praesupponit vexatorem. — Nec sufficit dicere quod debebatur ius primogeniturae lacob ex divina electione. Quia ex hoc non sequitur quod posset inducere fratrem ad peccandum: quia non sunt facienda mala ut veniant bona, ut dicitur ad Rom. mr. Nec tenebatur Esau renuntiare iuri quod in primogenitura habebat.

V. Ad hoc dicitur quod quia Deus revelaverat Rebeccae, ut patet ibidem, quod maior serviret minori; et rationabile est quod ipsa omnia dilecto sibi filio Iacob revelaverit: consequens est ut lacob, certus de iure primogeniturae, quod esset suum ex divina electione, ab Esau, tanquam ab occupatore iuris sui, redimere voluerit suam vexationem, illo tempore quo commode posset uti iniquitate alterius ad sui iuris consecutionem. Unde licet Esau peccaverit (ut non solum littera dicit, sed Apostolus, ad Heb. xu, dicens: Ne quis fornicator, aut profanus, ut Esau, qui propter unam escam vendidit primitiva), Iacob tamen excusatur. Et primo ab inhumanitate. Tum quia Esau non necessitatis, sed delectationis causa motus videtur. - Tum quia prudentis viri est negare aliquid occupatori iuris sui, quando sperat ex huiusmodi negatione rehabere quod suum est.

Secundo, excusatur ab inductione ad peccatum: non minus quam offerens pecuniam Ooccupatori sui beneficii ecclesiastici. Non est enim hoc inducere ad peccatum: sed non solum parato, verum actualiter peccanti detinendo maius, offerre redemptionem secundum veritatem; quamvis secundum modum loquendi, et secundum intentionem alterius, sit aliud. Unde dicens lacob, Vende mihi primogenita,sensus erat: Da mihi primogenita, quae in veritate sunt mea. Ex quo non vis gratis dare, offero prandium, etc. In hoc enim sensu intelliguntur omnes redemptiones vexationum. Inveniuntur namque in qualibet redemptione duo: alterum licitum, quod petit redemptor, puta dari sibi vitam, libertatem, ius, beneficium, etc.; alterum iniquum, quod non petit, sed patitur redemptor (quamvis per modum petentis se habeat, quia offert materiam illius iniquitatis parato ad iniquitatem illam, vel maiorem, vel forte non minorem), ut acceptio pretii. Non enim qui redimit fratrem aut filium a latrone, petit ut | accipiat latro tantum pecuniae quasi hoc volens: sed offert pecuniam patiens ut latro illam accipiat, qui paratus | est detinere hominem. Et sic de aliis. Non induxit ergo | Iacob Esau ad peccandum, qui secundum rem occupator | erat primogeniturae, et sic erat vexator, et tenebatur renuntiare, quia tenebatur obedire divinae ordinationi de iure primogeniturae: sed ipse Esau occasionem peccandi ex verbis Iacob accepit.

Nec obstat si dicatur quod Esau credebat primogenita esse sua, inscius divinae ordinationis, quam lacob sciebat, ut creditur. Quoniam etiam si scivisset Esau divinam ordinationem, non propterea cessisset, sed in occupatione perseverasset: ut patet ex eo quod, cognita post paterna ordinatione de eadem re, dixit: Venient dies luctus patris mei, et interficiam Iacob, Gen. xxvi. Licuit ergo redimere vexationem suam ab ignorante: tanto magis quanto minus peccandi occasionem accipit ignorans se possidere alienum quam sciens.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto, in responsione ad tertium, dubium Occurrit, an preces beneficii cum cura animarum pro ipso petente, sint preces pro indigno. Et est ratio dubii diversitas opinionum.

Ad hoc licet diversi diversa scripserint, ut habes a Domino loanne de Turrecremata, super Decretis, in qu. 1, cap. Ordinationes, in art. 3, tota tamen ambiguitas ad hoc deducitur: an scilicet. in huiusmodi petitione interveniat praesumptionis vitium. Ita quod, si praesumptio intervenit in petendo, preces sint pro indigno: si non intervenit praesumptio in petendo, preces pro seipso, alias digno, non sunt pro indigno. Et hoc satis in littera insinuatur, cum dicitur: Ex ipsa praesumptione redditur indignus. An autem petitio ipsa simpliciter vel regulariter praesumptuosa sit, videndum est, Et nunc summarie dicenda occurrunt quinque.

Primo, quod petitio curae simpliciter animarum regulariter est praesumptuosa: ut petere episcopatum. Dixi, curae simpliciter animarum: quia, ut inferius patet, curati non habent simpliciter curam animarum; sed episcopi sunt habentes simpliciter curam animarum totius dioecesis. Dixi, regulariter, ut praeservem petitionem episcopatus in casu necessitatis ipsius ecclesiae. Haec conclusio satis patet per dicta doctorum; et est Augustini, XIX de Civ. Dei; et inferius in tractatu de statibus patet.

Secundo, quod petitio curae simpliciter animarum in casu non est praesumptuosa, sed sancta: quando scilicet clare constat quod nisi ipse dignus petat episcopatum illum, ecclesiae illi male providebitur. Tunc enim, si sine scandalo potest, alias dignus licite, ut prosit, petit: et maxime si indirecte petit. Et ratio est quia caritatis est, non praesumptionis, consilium hoc. Quod ex hoc patet quod ecclesia illa gratias magnas illi referret, si sciret se ex illius petitione ex proposito, ereptam de manu lupi imminentis. Et similiter Sponsus ac Dominus Ecclesiae, lesus Christus, ut fidelem negotii gestorem illum recognoscet: non minus quam unus homo cui hoc beneficium praestitum fuisset. Constat namque quod, si mea esset ecclesia illa, ego tenerer illi sic petenti gratias agere. An forte ingratus, aut tam rigorosus est Christus ut non velit suarum ecclesiarum periculis humana ratione obviam iri?

Tertium est quod petitio curae, etiam simpliciter, animarum non est necessario praesumptuosa. Patet hoc, quia in casu estlicita. Et quia Isaias, purgatum se videns, petiit absque praesumptione: Ecce ego: mitte me.

Quartum est quod petitio curae animarum secundum quid, seu secundario, ut est petitio parochiae, archipresbyteratus et huiusmodi, licet aliquid sapiat praesumptionis infra recti regiminis limites stando, ubi tamen communiter ecclesiasticum regimen corruptum esset, quia scilicet non dantur haec beneficia nisi petentibus, praesumptione caret, si citra cuiusquam praeiudicium fit, et est alias dignus petens, et ex caritate ad ecclesiam movetur. Patet hoc ex eo quod in huiusmodi corruptis regiminibus frequenter fiunt malae provisiones. Ac per hoc, in hac diminuta cura animarum, sufficit dignitas et caritas ad petendum movens, absque eo quod videatur in particulari quod mala imminet provisio.

Quintum est quod quando vel ubi huiusmodi corruptum regimen ecclesiasticum esset, petitio huiusmodi beneficii curati pro se, alias digno, ex humano affectu procedens, licet sapiat aliquid praesumptionis, pro quanto petit praeesse; quia tamen vere appetit et intendit prodesse; et periculum imminet semper malae provisionis stante | huiusmodi corruptela, et probi viri postponuntur; non plus quam venialis videtur illa praesumptio. Et sic preces non sunt pro indigno simpliciter, sed secundum quid.

Nec mirum si Augustinus, Gregorius, Auctor et alii aliter videntur docuisse. Quoniam ipsi docuerunt quid agendum infra legum limites est: nos autem quid inter corruptiones legum fieri potest, et quandoque debet. Et rursus ipsi quid absolute fieri licet: nos autem quid in casu necessitatis, vel simpliciter, vel pro nunc inter tales.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem centesimae quaestionis dubium loss, praecipue in responsione ad quintum, an simoniacus mentalis possit tuta conscientia retinere quidquid simoniace acquisivit. Et est ratio dubii quia pro parte affirmativa est Auctor in littera, in responsione ad sextum, dicens quod non tenetur abrenuntiare beneficio simoniaca mente acquisito. Et est textus iuris, Extra, de Simonia, cap. Mandato, unde Auctor responsionem hanc accepit.

Pro parte vero negativa est ratio. Quia regula generalis est quod quando tam dare quam accipere aliquod temporale est iniustum, non potest sic acquisitum retineri cum bona conscientia, ut patet superius in qu. xxxi, art. 7. Constat autem quod in acquisitione ex mente simoniaca utrinque, tam dare quam accipere est iniquum: quia ille illicite ex mente simoniaca dat beneficium seu pecuniam seu obsequium, sine omni pacto; et iste inique recipit id quod simili mente simoniaca recipit. Ergo nullum taliter acquisitum potest retineri cum bona conscientia.

Et confirmatur. Quia mirabile valde apparet, stante simonia mentali utrinque inter duos, puta quia episcopus principaliter propter spem habendae pecuniae dat clerico beneficium, qui etiam paratus est dare pecuniam episcopo principaliter propter beneficium, et sine omni pacto sequitur consummatus utrinque effectus: — in hoc et simili casu mirabile, inquam, est quod episcopus teneatur non retinere pecuniam acceptam, quia simoniace accepit, et clericus possit retinere beneficium: cum magis clericus potuerit donare pecuniam, utpote verus pecuniae dominus, quam episcopus beneficium, utpote dispensator tantum beneficiorum.

Et confirmatur. Quia quemadmodum usurarius mentalis tenetur ad restitutionem si cognoscit quod munus sibi a mutuatario oblatum non sponte, sed quasi usuras solvendo datur, sine omni tamen conventiore; non minus simonia- cus mentalis, cognoscens beneficium vel pecuniam sibi simoniace dari, quamvis sine omni conventione, tenetur restituere,^seu non retinere, taliter receptum.

II. Ad hoc dubium quidam, distinguendo, dicunt quod in simoniacis quia prohibita, mentalis simoniacus non tenetur restituere acquisitum temporale vel spirituale, iuxta dictum cap. Mandato: in prohibitis autem quia simoniaca, tenetur etiam acquisitum ex mentali simonia restituere in foro conscientiae. Et istorum ratio est quia textus ille non loquitur nisi de simoniacis ex iure positivo: et propterea non est extendendus ad simoniaca ex iure divino. — Quidam autem reprehendunt hanc responsionem, quia textus indistincte loquitur.

Mihi videtur quod haec responsio non valeat. Quia textus ille loquitur de simonia etiam divino iure prohibita, scilicet quae committitur pro religionis statu. Constat namque divino iure prohibitum esse ut spiritualis religionis status vendatur: cum sit invendibilis et spiritualis status a Christo constitutus: Si vis perfectus esse, vade, vende, etc.

III. Alii dicunt quod teneri ad restitutionem contingit dupliciter: scilicet ratione poenae ecclesiasticae; vel ratione naturalis iuris. Et subdunt quod simoniaci omnes ex pacto tenentur duplici iure ad restitutionem: scilicet ratione naturalis iuris, quia tam datio quam acceptio fuit iniusta; et ratione ecclesiasticae poenae, quia Ecclesia sic statuit. Simoniaci autem mentales ratione ecclesiasticae poenae non tenentur, et hoc solum textus ille dicit: sed ratione naturalis iuris bene tenentur ad resignationem et restitutionem tam spiritualium quam temporalium, quia iniuste accepit quidquid simoniace accepit. Et hoc tacuit textus ille, quia fori ecclesiastici iura sonabat.

Sed haec responsio, licet sit subtilis, a veritate tamen devia videtur. Quia textus ille etiam de foro conscientiae. loquitur, et expresse dicit quod apud Deum sola poenitentia opus est. Si namque sufficit Creatori per solam poenitentiam in simonia mentali satisfacere, non ergo ut satisfaciat Deo, in foro conscientiae tenetur ad aliud, puta resignationem, restitutionem, etc. Non tenentur ergo mentales simoniaci, ex naturali et divino iure, nisi ad poenitentiam.

IV. Quia igitur non oportet plus sapere quam oportet; et decretalis illa utrumque dicit, scilicet et quod apud Deum sufficit sola poenitentia, et absolute quod son tenentur ad resignationem spiritualium et temporalium quae, nullo pacto, sed affectu animi praecedente utrinque taliter acquiruntur: ideo absolute dicendum est quod simoniaci mentales, hoc est sine omni conventione, non tenentur, etiam in foro conscientiae, ad restitutionem eorum quae ex mente et affectu simoniaco acquiruntur, sive sint spiritualia sive temporalia, sed sola eis poenitentia sufficit. Unde omnes simoniaci a manu, lingua vel obsequio, non ex conventione, sed ex principali spe sive affectu haec dantes vel recipientes propter spiritualia, peccant mortaliter peccato simoniae, et sunt in statu damnationis aeternae quandiu perseverant. in tali malo animo: sed non tenentur ad resignandum aut restituendum taliter accepta. Et sic communiter servari videtur.

Ad obiectiones autem in oppositum, ex quibus clarior fiet veritas, dicendum est. Et ad primam, quae difficilis valde est, dicitur quod datio vel acceptio potest esse illicita dupliciter. Uno modo, secundum ipsam formam exterioris actus quem significat tam datio quam acceptio: ut cum actus dandi vel accipiendi ex sua exteriori forma est venditio, emptio et huiusmodi. Alio modo, ex solo interiori affectu: puta quia actus exterior secundum modum et formam exterius habet rationem donationis gratuitae, sed ex solo affectu interiori habet rationem venditionis. Regula illa, Quando datio et acceptio est illicita, non potest retineri taliter acquisitum, intelligitur de datione et acceptione illicita primo modo, et non secundo: quoniam primo modo datio et acceptio est per se illicita; secundo autem modo est illicita per accidens, quia non ex modo et forma exteriori, sed ex adiuncta mala intentione. Et sic est in proposito. Cum enim sola simonia mentalis utrinque intervenit, datio et acceptio est illicita non secundum exteriorem formam, sed ex adiuncta interiori intentione ita sola quod non efficit in actu exteriori illam iniquam exteriorem formam: quoniam ille qui dat, per modum doni dat, et non per modum venditionis, licet intus habeat hanc iniquitatem; et similiter ille qui accipit, per modum doni accipit, licet intus ex iniqua voluntate emat.

Ad secundam obiectionem dicitur quod praesupponit unum falsum, videlicet quod episcopus teneatur ad restitutionem illius pecuniae quam ex mentali simonia accepit. Patet namque in textu decretalis illius quod nec ad spiritualium nec ad temporalium taliter acquisitorum tenentur simoniaci mentales utrinque.

Ad tertiam obiectionem, quae a Panormitano, in dicto cap. Mandato, diffuse tractatur, recitando tot rationes diversitatis inter usurarium et simoniacum mentales; omissis omnibus quae minus sufficienter dici videntur, ut potes ibi videre; breviter dicitur quod ratio quare usurarius mentalis tenetur ad restitutionem eius quod non animo donandi a mutuatario datum est, simoniacus autem mentalis non tenetur ad restitutionem eius quod a mentali simoniaco animo emendi vel vendendi est donatum, est quia quod taliter datur usurario, non datur sponte, sed involuntarie (involuntarie namque solvuntur usurae, redimendo vexationem: est enim ibi voluntarium mixtum involuntario, ut patet ex III Ethic.): quod autem datur simoniaco mentali, datur voluntarie, quoniam datur animo emendi vel vendendi; constat enim quod tam emere quam vendere voluntarii contractus sunt, absque involuntario mixto, ut ex V Ethic. habes. Est igitur tota diversitatis ratio differentia inter voluntarium et involuntarium: quia ibi involuntarie datur, et ideo restituendum est; hic autem voluntarie, et ideo non est restitutioni obnoxium.

V. In responsione ad septimum eiusdem ultimi articuli quaestionis centesimae, adverte quod littera defectiva videtur: quoniam defuit ly ordinatus. Debet enim dicere sic: Qui est ordinatus vel beneficiatus, etc.: nam constat secundum omnes, et habetur Extra, de Simonia, cap. Si quis, quod cum ordinato scienter simoniace solus Papa dispensat.

Nota secundo, quod Papam posse dispensare in poenis cum omni simoniaco, non est dubium; sed an dispenset ipso facto cum committentibus secum simoniam, in quaestionem vertitur inter doctores: quibusdam dicentibus quod Papa intelligitur dispensare in tali casu, quia scientia principis purgat, sicut intelligitur dispensare cum irregulari conferendo ei scienter ordinem vel beneficium, quia intendit quod suus actus sit efficax: de horum numero est Petrus de Palude, in Quarto, dist. xxv, qu. zv, art. 1: - alis vero sentientibus oppositum, quia etsi Papa posset dispensare, non tamen communicando in crimine intelligitur dispensare: de horum numero est Panormitanus, in cap. 1 de Simonia.

Videtur autem mihi quod haec secunda opinio rationi et veritati innitatur, duplici ratione. Primo quia, cum in tali casu. non interveniat dispensatio seu iuris relaxatio expresse, non alia ratione potest dici quod hic interveniat dispensatio nisi quia praesumendum est quod Papa intendat ipso suo facto dispensare. Sed falsum est intervenire hic dispensationem praesumptam. Ergo nulla hic intervenit dispensatio. - Probatur minor. Quia ad praesumendum quod princeps dispenset, requiritur quod recta ratio id suadeat: quamvis enim princeps possit ex sola voluntate dispensare, si tamen voluntas eius expressa non habetur, non debet praesumi quod dispenset nisi recta ratione praesumptionem huiusmodi suadente. Sed recta ratio non suadet hoc, sed potius oppositum. Quia talis dispensatio est in maximam perniciem Ecclesiae: nam ex illa fieret ut sacrilegi essent legitimi pastores et possessores ecclesiarum; et passim homines iniqui, securi de licita possessione, emerent a Papa beneficia; et sic Ecclesia impleretur indignis praelatis et curatis. Quo quod perniciosius esse potest? — Nec obstat quod iam supponimus quod Papa est iniquus. | Quoniam non est princeps praesumendus peior quam opera | sua monstrent. Longe autem peior esset Papa vendens spiritualia et volens ementes licite illa possidere illisque frui, quam si vendat tantum: quoniam hic est unum malum, ibi duplex.

Secundo, quia si persona Papae sciret illum cui confert ordinem vel beneficium esse excommunicatum, et absque alia absolutione confert illi ordinem vel beneficium, non propterea absolvit eum ab excommunicatione: ut habes ex cap. Si Summus, de Sent. Excomm., in Clem., ubi in textu dicitur quod ex hoc quod Papa quovis modo participat scienter cum excommunicato, non censetur illum absolvere, nisi hoc.se velle exprimat. Et Glossa ibidem, in verbo quovis modo, dicit quod etiam hoc habet locum in participatione in divinis. Si enim Papa, conferendo scienter ordinem vel beneficium excommunicato, non absolvit eum ipso facto, sed recipientem relinquit iuris dispositioni; pari ratione, non relaxat iuris communis dispositionem per hoc quod confert beneficium illi qui recipiendo est secundum iura excommunicatus et fit inhabilis, etc. - Et confirmatur. Quia dispensationes huiusmodi, cum maxime exorbitent a iure et bono Ecclesiae, sunt strictissimi iuris et minime praesumendae.

VI. Ad motiva autem alterius opinionis dicitur quod, licet scientia principis inquantum princeps, quae est scientia publica, quandoque excuset (et non semper: ut patet in allato capitulo), scientia tamen principis inquantum privata persona, nisi aliunde appareat, non videtur excusare, Unde si Papa tribuit scienter beneficium irregulari, si solum hoc scit ut privata persona, non habeo pro certo quod praesumatur dispensare cum eo: ut patet ex inducto capitulo in materia absolutionis, quae non est ita odiosa sicut dispensatio. Sed etsi praesumeretur dispensare, non propterea simile sequitur in proposito casu. Quia in proposito nostro Papa peccaret mortaliter dispensando cum indigno quod sit pastor: dispensando autem cum irregulari, non oportet quod peccet. Unde patet non esse similes casus, nec eandem rationem praesumendi. dispensationem hic, et ibi.

Ad id vero quod dicitur, quod princeps intendit actionem suam esse efficacem: respondetur quod hoc est ve- rum quantum est ex parte sui, agentis. Sed ex hoc non habetur quod tollat impedimenta quae se tenent ex parte patientis, quamvis nota sibi ut privata est persona, seu ad - partem. Quoniam princeps est agens voluntarium, et non tantum agit semper quantum potest, sed quantum vult. In proposito autem nec apparet nec praesumitur eum velle relaxare ius commune ex parte patientis. Sed forte est ignorans, et putat omnia esse valida. Vel, si habet scientiam, ex quo ab eo non petitur suspensio iuris quoad illum, relinquit ipsum in dispositione iuris, relinquens ementi et recipienti beneficium curam sui ipsius. Aut nihil de hoc | cogitat, occupatus in aliis, vel male assuetus. Tenentur igitur et in foro conscientiae et in foro iudiciali resignare, et restituere quidquid acceperunt, simoniaci cum Papa; et sunt excommunicati, et omnes iuris poenas incurrunt; nisi Papa se velle suspendere iura quoad hoc exprimat, vel dispenset cum eis post factum.

VII. In hac tamen sententia non tam fixum firmo pedem quin titubem. Quoniam ad secundam rationem dici potest quod lex illa nova in Clementina est exceptiva a communi iure, et quod ideo facta est quia de iure erat oppositum. Ac per hoc, non est extendenda, sed in suo tantum casu intelligenda.

Ad primam vero potest dici quod de voluntate tam iniqua praesumendum est consequenter: ut scilicet velit illud quod ad suum perversum contractum consequitur. Constat autem quod venditor vult rem venditam transferre in emptorem. Intendit igitur simoniacus Papa ut qui emit ab ipso habeat in veritate beneficium quod ipse vendit, ne fraudulentus venditor videatur.

Quantum haec valeant, alii viderint. Fateor ego quod si secundum iura talis scientia principis purgat ita quod excuset a poenis iuris in foro iudiciali (quod iuristis decernendum relinquo), non tenetur qui sic emit a Papa beneficium renuntiare in foro conscientiae: quia suspensae simpliciter intelligerentur poenae iuris.