Quaestio 8

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly "Deus" sumitur formaliter, ut est nomen nalturae divinae ut distinguitur contra potentiam: ita quod non quaeritur de Deo secundum potentiam quamcumque, sed secundum substantiam; ut patet ex introductione huius quaestionis, et ex titulo totius tractatus, usque ad xiv quaestionem. Quod ut melius intelligatur, distingue ly Deus dupliciter: uno modo, secundum seipsum; alio modo, secundum eius diffusam virtutem. Non est hic quaestio, an virtus divina diffusa sit in omnia: sed an ipse Deus, secundum seipsum, sit in omnibus. - Ly sit in non sumitur determinate pro aliquo speciali modo essendi in: sed indistincte, et in communi. Et hoc bene nota: quia Scotus, in Secundo, dist. 1r, qu. 1 partis secundae illius distinctionis, non intellexit hunc titulum. Sed differenda est eius ratio usque ad examen conclusionis, ut melius percipiatur.

II. In. corpore articuli est una conclusio, responsiva quaesito affirmative, habens duas partes: Deus est in omnibus rebus intime.

Probatur primo prima pars. Deus est ipsum esse per essentiam: ergo habet esse creatum pro proprio effectu, non solum in fieri, sed in conservari: ergo est in omnibus sicut agens, et non sicut accidens aut pars. Ergo est in omnibus rebus. - Prima consequentia declaratur a simili: sicut ignire est proprius effectus ignis. Et ly quoad conservari declaratur: sicut lumen causatur a sole quandiu est aer illuminatus. Secunda vero sequela probatur: quia omne agens oportet coniungi ei in quod immediate agit. Quod probatur auctoritate VII Physic., text. 8: "movens et motum oportet esse simul".

Secunda autem pars conclusionis, scilicet ly intime, probatur sic. Esse est formale respectu omnium quae in re sunt: ergo inest profundius omnibus: ergo est intimum cuilibet. Ergo Deus, proprius actor essendi, est in omnibus intime.

III. Circa hunc processum, primo declaranda est forma, deinde termini; et post examinabuntur singula. Nota ergo quod in textu prima consequentia non infert utrumque, scilicet quod esse dependeat et in fieri et in conservari: sed tantum quod sit proprius effectus. Visum est autem iungere utrumque in uno consequente, quia in littera omnino secundum horum non probatur, sed declaratur tantum exemplo luminis. Et quia vere consequentia valet, ut in, cum de dependentia et conservatione rerum erit sermo, patebit; propterea etiam hic superficietenus manifestantur, quia inferius in loco proprio probabuntur.

IV. Nota secundo, quod in consequente secundae consequentiae, subintelligitur ly immediatum. Ut enim patet ex probatione, sermo est de agente proximo seu immediate agente, ut sic. Nec est sermo de quacumque immediatione, sed suppositi. Agens enim potest dupliciter dici immediatum, ut docetur in III Cont. Gent., cap. xx: scilicet immediatione virtutis, et immediatione suppositi. Est autem immediatio virtutis, quando virtus agentis iungitur effectui non mendicando talem coniunctionem ab aliqua alia virtute. Et propterea, quanto agens est superius, tanto immediatius agit immediatione virtutis: quoniam inferius agit virtute superioris, et non e converso. Immediatio autem suppositi est, quando inter suppositum agens et effectum, nullum mediat suppositum subordinatum coagens. Et propterea, quanto agens est inferius, tanto est immediatius immediatione suppositi. Et quoniam hic est sermo de ipso Deo secundum seipsum, an sit in rebus, ideo immediatio suppositalis est ad propositum: ita quod consequens illud intendit quod Deus est in omnibus ut agens immediatum suppositaliter, idest proximum et propinquissimum suppositaliter; ita quod inter Deum et quamlibet rem, nullum mediat suppositum agens illam. - Patet autem hunc esse sensum litterae, tum ex probatione ibidem inducta, quam constat non nisi de sic proximo agente et movente verificari: tum quia ex sola immédiatione virtutis non infertur, ergo Deus secundum seipsum est in omnibus, sed secundum eius diffusam et participatam virtutem; ut Avicenna, ponens primam intelligentiam tantum Deum per seipsum produxisse, concederet. Quomodo autem hoc verum sit, facile manifestabitur.

V. Nota tertio, quod consequens primae consequentiae, scilicet ergo habet esse pro proprio effectu, potest dupliciter intelligi, quantum ad praesens spectat. Uno modo, ut ly proprium distinguitur contra commune: et sic est sensus, esse est effectus a solo Deo proveniens, excludendo omnem mediam causam effectivam. Et hunc sensum accipit Scotus, in Quarto, dist. 1, qu. 1: et male. Sed de hoc in qu. xiv inferius disputabitur. - Alio modo, ut ly proprium distinguitur contra alienum. Alienum autem, in proposito, dicitur omne quod per aliud inest, etiam si per se insit: et sic proprium idem significat quod per se primo. Et hic est intentus et verus sensus. Esse enim est per se primo effectus primae causae, et ratio cuiusque rei quod sit a prima causa, ut in praedicto loco patebit. Et hoc directe intendit consequentia litterae, volens quod ab esse per essentiam derivetur omne esse ut sic, ut proprius effectus, idest per se primo effectus. - Et quamvis, ut ibi patebit, possit multis modis verificari, ad propositum tamen unus sufficiat, per quem magis liquet praesens littera. Dicitur ergo esse proprius seu per se primo effectus Dei, quia solus Deus potest omnia facere quae exiguntur ad hoc ut aliquid sit, quidquid sit illud. Omnis enim res aut est materialis, aut immaterialis. Si materialis, ad esse eius exigitur materia, quae a solo Deo creatur et conservatur: si immaterialis, a Deo solo est, ut inferius probabitur, cum de potentia creativa tractabitur. Et hinc patet quod in omni re est aliquid productum et conservatum a solo Deo proxime et immediate: in rebus quidem materialibus, substantia materiae primae; in separatis autem, ipsa substantia. Et propterea Deus dicitur agens omnium immediate immediatione suppositi. Non enim dicitur in littera quod Deus est agens immediatum omnium quoad omnia, sed quoad aliquid, scilicet ad esse: quia omnia agit immediate, quoad aliquid requisitum ad esse illius. Et propterea assumpsit pro medio termino causalitatem quam habet Deus respectu ipsius esse, quod omnibus oportet esse commune: quod enim non participat esse, non est.

VI. Nota quarto, quod in probatione secundae partis conclusionis, esse dicitur profundius ac intimius omnibus, quia est formale respectu omnium. Et merito: nihil enim in re aliqua est, quod non actuetur per esse, sive pars essentialis, sive integralis, sive praedicatum substantiale vel accidentale; omnem enim gradum, omnem rationem esse attingit. Multa tamen in re sunt, quae non sunt substantia, aut corpus, etc. Profundius ergo omnibus, et quod ultimo in resolutione restat, et quod primo compositionem terminat, est esse, etc.

VII. Circa sensum conclusionis et tituli, dubium occurrit ex Scoto, in Secundo, dist. II, qu. v. Ibi enim, "Quaero, inquit, quid intendis quaerere et concludere? Aut praesentiam Dei in omnibus ratione operationis, aut ratione immensitatis. Si primum, ergo committitur petitio principii: quia conclusio est, Deus est in omnibus, idest coniunctus omnibus ut agens, et medius terminus est hoc idem, ut patet in littera. Et praeterea, haec conclusio non est ad propositum: quia quaestio tua est de praesentia quae spectat ad immensitatem Dei, ut in introductione quaestionis ponis. - Si secundum, ergo praesentia immensitatis concluditur apud te a posteriori, ex praesentia agentis ut sic. Et tunc sequitur ulterius, ergo substantia spiritualis. est in loco prius natura quam aliquid operetur, quod tu negas in materia de loco angelorum."

VIII. Ad hoc dicitur, quod coniunctio Dei cum rebus potest sumi dupliciter: uno modo, pro ipso contactu, quo Deus ipse rem per seipsum tangit; alio modo, pro re/ atione praesentiae, qua, denominatione relativa, dicitur praesens secundum se alicui. Si sumitur primo modo, sic Deum esse in rebus, nihil aliud est quam immediate producere et conservare res. Si vero sumitur secundo modo, sic est relatio rationis in Deo consequens contactum praedictum.

IX. Ad obiectionem ergo Scoti, dicitur quod, formaliter loquendo, hic est quaestio de praesentia spectante ad immensitatem: sed non de illa quam ipse fingit priorem omni contactu. Sed praesentia immensitatem consequens, cum non possit intelligi absque extremorum existentia, nisi sumatur in potentia, aut est ipse contactus creaturarum, quo creaturae fiunt et sunt sic quod impossibile est aliquid fieri aut esse quod non taliter tangatur a Deo; sicut praesentia corporis infiniti ad omnia loca, esset contactus omnium locorum, sic quod impossibile esset poni locum qui non tangeretur ab eo (sed in hoc fallitur imaginatio: quia contactus localis supponit utrumque extremum; contactus autem divinus non supponit, sed facit creaturas; alioquin non esset is quo res fiunt et sunt): aut est relatio praesentiae, qua Deus relative dicitur actualiter praesens creaturae; et haec manifeste sequitur existentiam creaturae. In proposito igitur, dicendum est quod quaeritur de praesentia immensitatis indistincte.

Nec sequitur, ergo datur alia praesentia spiritualis substantiae prior operatione: quoniam praesentia immensitatis coincidit cum praesentia per operationem. - Nec sequitur, ergo est ibi petitio principii. Tum quia quaestio et conclusio est de praesentia indistincte: medium autem est praesentia pér modum agentis immediati: et sic est processus ab inferiori ad superius affirmative. Tum quia, dato quod quaestio et conclusio esset de coniunctione contactus, medium est definitio ipsius coniunctionis: et sic non est petitio, quoniam concluditur quasi passio de subiecto, per definitionem passionis; dum ostenditur Deum esse per seipsum coniunctum omnibus, per definitionem eius quod est esse coniunctum per seipsum; quod nihil aliud est quam immediate, immediatione suppositi, agere ac conservare omnia. Tum quia, si quaestio et conclusio est de esse in rebus per relationem praesentiae, medium est quasi causa, seu fundamentum, maioris extremitatis. — Et sic patet quod, si quaestio ista intelligitur de esse in rebus specialiter, processus est a priori, scilicet a definitione passionis, vel a fundamento relationis. Si autem indistincte, sic est ab inferiori ad superius affirmative. Et sic nunquam admittitur vitium.

X. Circa probationem secundae consequentiae, occurrit dubium ex Scoto, in Primo, dist. xxxvii; qu. unica, ubi vult et quod ista assumpta propositio, agens oportet coniungi ei in quod immediate agit, est falsa: et quod illa Aristotelis, "movens et motum oportet esse simul", est quasi per accidens: et quod processus iste, ex his inferens Deum secundum seipsum esse praesentem omnibus, non valet.

Primum igitur probat sic. Sol agit immediate ubi non est: ergo. Antecedens probatur: quia sol generat in visceribus terrae mineram vel aliquod mixtum; et proximum principium elicitivum talis generationis est substantia solis; ergo. Quod enim substantia solis sit principium generationis substantialis illius mixti, patet. Quod autem sit proximum principium, probatur: quia accidens quodcumque, sive lumen sive quodlibet aliud, non potest esse principium substantiae. — Praeterea, agens naturale non posse agere in distans nisi praeagat in praesens, oritur ex altero horum: scilicet, aut ex concursu duarum potentiarum subordinatarum in eodem agente; aut ex imperfectione potentiae activae, non potentis producere perfectius, nisi procedendo de imperfectiori ad perfectius. Exemplum primi: sol non generat hoc, nisi illuminet medium. Exemplum secundi: generans non generat, nisi alteret et disponat, etc. Ergo agens non posse agere in distans quin agat in praesens, est propter istas conditiones. Igitur non est necessarium simpliciter: quia potest dari agens, in quo neutra harum conditionum habet locum.

Et hinc sequitur secundum: quia propter istas conditiones verificatur de moventibus et motis.

Et tertium: quia Deus est agens omnipotens, in quo nulla harum conditionum reperitur; et propterea, ex hoc quod immediate producit aliquid, non sequitur necessario, ergo secundum seipsum est praesens illi. - Et confirmatur, inquit, hoc zertium dupliciter. Primo, quia, si Deus esset in aliquo certo situ, posset immediate producere aliquid in quacumque distantia, quia esset omnipotens: ergo ex immediata productione non necessario infertur praesentia secundum essentiam. Secundo, quia posito priori, non necessario sequitur positio posterioris: sed praesentia Dei secundum potentiam, est prior praesentia eius secundum substantiam: ergo posita illa, non est necesse poni istam. Probatur minor: quia prius natura creatura terminat actum divinae potentiae, quam sit ei Deus praesens, ut patet in prima mundi productione.

XI. Ad evidentiam horum, sciendum est quod, quia in his agentibus quae apud nos sunt, invenitur duplex praesentia agentis ad passum, altera situalis, qua ultima eorum sunt simul, altera: virtualis, qua operatio agentis attingit effectum seu passum, nullum attingendo medium, sive intersit aliquid sive non, distincta est etiam in agentibus spiritualibus duplex praesentia: altera secundum substantiam, qua ipsa substantia agentis definita, aut quasi definita est huic passo; altera secundum virtutem, sicut in supradictis. Et propter hanc duplicem praesentiam, laboravit tantum Scotus, imponens s. Thomae utramque contradictionis partem: et quod posuit primam praesentiam in hoc articulo, et quod negavit eam in materia de loco angelorum; et quod plus est, quod apud s. Thomam hic, praesentia secundum substantiam est prior quam secundum potentiam. Sed longe aliter est. Quoniam apud s. Thomam, licet aliud sit esse praesentem secundum substantiam, et aliud secundum potentiam; non tamen aliud est esse praesentem secundum substantiam, et aliud secundum potentiam mmediate attingentem effectum seu passum: praesentia enim potentiae, ut in sequenti patet articulo, non exigit immediationem suppositi. Nec tamen sunt omnino idem esse praesentem secundum substantiam, et secundum potentiam immediate agentem, etc.: sed distinguuntur sicut ratio praesentiae et res praesens. Quoniam immediate attingere est ratio praesentiae, non solum potentiae, sed substantiae: ita quod, sicut substantia situata, situ est praesens, et tamen ipsa substantia est praesens; ita substantia spiritualis immediata attinctione est praesens, ita quod ipsa substantia est praesens, et non operatio eius, ut quod. Et sic istae duae praesentiae, in spiritualibus, non omnino duae sunt, nec omnino una: sed habent se medio modo, scilicet ut quo et quod. Et propterea diximus quod in littera, quae ex immediate attingere concludit praesentiam substantiae, proceditur a definitione ad definitum, idest a ratione ad id cuius est ratio.

XII. Ad rationes ergo Scoti singillatim dicendo, ad primam, negatur quod sol agat immediate in distans: falsumque est quod forma substantialis sit elicitivum principium generationis minerae. Quoniam substantia nullius operationis est proximum et elicitivum principium, ut in qu. rxxvir ostendetur diffuse. Nec inconvenit accidens esse principium instrumentale generationis substantiae: instrumentum enim non est causa, sed causae organum. à

XIII. Ad secundam vero dicitur, quod propter neutram illarum causarum convenit agentibus naturalibus non posse agere in distans, nisi in propinquum praeagant: sed est propter imperfectionem negative pertimentem ad virtutem activam inquantum limitata est. Et ideo reservatur hoc soli Deo. - Hanc rationem ex sensibus accepimus: illas vero Scotus finxit. Unde >Aristoteles, VII Physic., inductive ex sensibilibus probat movens, etiam intentionale, et motum oportere esse simul; ut patet ibi de obiectis sensuum.

XIV. Et si quaeratur quae universalis ratio sit quod agens et immediatum patiens oportet esse simul, seu coniungi: respondetur quod, cum esse sinrul seu coniungi, et immediate attingere, non uniformiter se habeant, non potest eis uniformis ratio assignari. Iam enim dictum est quod praesentia substantiae et praesentia potentiae immediate, in quibusdam sunt omnino diversae, im quibusdam autem coincidunt. Et propterea dicendum est quod, ubi hae praesentiae sunt omnino diversae, praesentia operationis infert praesentiam potentiae, ex limitatione agentis: ubi autem sunt quasi idem, illatio tenet ex identitate illarum. Et propterea propositio illa, omne agens etc., est universaliter vera in omnibus agentibus; quamvis ex diversis radicibus in diversis. Et ideo ex ipsa merito procedi potuit ad inferendam praesentiam immensitatis divinae in omnibus. XV. Et per hoc patet responsio ad utramque confirmationem. Ad primam quidem, negatur conditionalis: quoniam ex illo antecedente sequitur et illud consequens, et eius contradictorium; ac per hoc neutrum sequitur. Si enim Deus esset in aliquo certo situ, ex eo quod Deus omnipotens, sequitur quod posset in quodcumque ubicumque: ex eo vero quod in certo situ, sequitur quod in nihil posset nisi mediante proximo; hoc enim spectat ad rationem limitati situaliter. Et sic patet quod sequitur utraque pars contradictionis simul: et consequenter nulla. - Ad secundam vero dicitur quod, licet verum sit prius non inferre necessario posterius, quando sunt omnino diversa; attamen hae praesentiae non sunt omnino diversae, sed, ut dictum est' coincidunt, in spiritualibus, ut ratio et id cuius ratio. Et propterea se habent aliquo modo ut prior et posterior.

XVI. In responsione ad tertium, adverte primo, quod —distantia, in proposito, est quadruplex: scilicet, situalis, naturalis, suppositalis, et virtualis. Situalis patet: naturalis vero est dissimilitudo naturae: suppositalis autem, mediatio suppositi: virtualis demum, mediatio virtutis virtualiter. Propositio autem illa, agens, quanto virtuosius, tanto potest agere in distantius, Yoquendo non de agente tali vel tali, sed absolute, de sola distantia naturae est vera simpliciter. - De distantia enim situs, patet quod est falsa: quia non omne agens hgbet situm, etiam definitive. - De distantia quoque virtutis, patet etiam: quia quanto agens est superius, et consequenter virtuosius, tanto est propinquius virtualiter, ut patet ex dictis. — De distantia autem suppositi, est aliquo modo vera: simpliciter autem, idest totaliter, falsa. Potest Siquidem dupliciter intelligi. Uno modo sic: agens, quanto virtuosius, tanto potest im distantius suppositaliter quoad aliquid. Et sic est verissima: unde Deus posset per infinita quodammodo supposita media cooperantia, educere for- mam bovis de potentia vel materia, vel aliquid huiusmodi facere, quae ipse non producit immediate immediatione suppositi, sed virtutis tantum. Alio modo sic: tanto potest iz distantius suppositaliter secundum se totum. Et sic propositio est falsissima. Imo, ut in littera dicitur, hoc ad maximam Dei potentiam spectat, ut nihil compati possit distans secundum se totum suppositaliter: quia in quolibet subsistente oportet aliquid esse productum ac conservatum continue a Deo immediate immediatione suppositi, ut dictum est. Et quia de ista distantia praesens articulus loquitur, ac de praesentia illi opposita, ideo in littera, absque alia distinctione, negata est, et bene, propositio illa, intendens de distantiori secundum se totum, et non secundum aliquid sui.- De distantia autem naturae, cuius etiam littera meminit, propositio est simpliciter vera: quia quanto agens est virtuosius, tanto ex elongatiori potentia potest facere sibi simile; adeo ut Creator ex nullo modo simili producere possit, scilicet ex nulla potentia, quia ex nihilo.

XVII. Adverte secundo, quod in littera fit mentio de distantia suppositali, et de coniunctione virtuali penetrante. et superante quodammodo distantiam suppositalem, et de immediatione suppositali. Et ex hoc quod non distantia suppositalis, sed coniunctio virtualis penetrans inventam suppositalem distantiam, spectat ad perfectionem virtutis, infertur implicite: ergo non distantia, sed coniunctio agentis cum effectu, sequitur perfectionem agentis, Et ex hoc infertur explicite: ergo ad maximam Dei virtutem pertinet, ut nihil a se distare suppositaliter. possit, secundum se totum, sed oporteat ipsum esse coniunctum suppositaliter omnibus. Et est processus iste per locum a rnaiori: si in productione in qua invenitur distantia suppositalis, ipsa distantia non. sequitur perfectionem agentis, sed potius coniunctio penetrans illam; ergo, simpliciter, ipsa distantia suppositalis non spéctat ad perfectionem agentis, sed potius coniunctio. Ergo posse agere in distantius secundum se totum suppositaliter, non sequitur perfectionem virtutis: sed potius coniunctum oportere esse omnibus, ad maximam virtutem. spectat.

Commentaria Cardinalis Caietani

Titulus clarus. - In corpore duo: primo distinguit; secundo respondet quaesito unica conclusione bimembri, iuxta propositam distinctionem.

Distinctio est ista. Esse in loco dupliciter: ut in re, et ut in loco. Probatur: quia locus est res et locus.

Conclusio vero responsiva est: Deus est utroque modo, secundum aliquid, ubique. i

Probatur quoad primum modum. Deus dat esse, virtutem et operationem omnibus rebus: ergo omnibus locis. - Quoad secundum vero. Deus dat esse omnibus replen- tibus loca: ergo est in omnibus locis quodammodo ut replens omnia loca.

II. Circa haec adverte, quod replere locum dupliciter dicitur: scilicet. formaliter, et effective. Corpus locatum replet locum formaliter: Deus effective. Et ex hoc sequitur differentia in littera posita, quod corpus replens excludit alia: Deus autem replens non, imo facit alia locari, Et propterea in conclusione non absolute dicitur quod Deus est in loco ut in loco absolute: sed secundum aliquid, idest quodammodo; quia scilicet non formaliter, sed causaliter.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS, ex quid nominis in corpore, clarus.

In corpore duo: primo distinguit; secundo respondet quaesito, ibi: Sic ergo. - Quoad primum, distinctio est ista. Deus est in aliquo dupliciter: scilicet effective, et obiective, Differunt, quoad propositum, hi modi, quia primus est generalis, eo quod effective Deus est in omnibus: secundus specialis, eo quod obiective est tantum in creatura rationali. Et vocatur hic modus esse per gratiam: eo quod ex gratia habet creatura rationalis quod cognoscat ac diligat Deum actu vel habitu, — Rursus, modus generalis essendi in omnibus, distinguitur in esse per essentiam, praesentiam et potentiam; ut patet in rege respectu loci proprii, et loci in prospectu suo, et regni sui; et inde applicando ad Deum.

II. Adverte hic primo quod, quamvis littera in principio corporis ponat distinctionem modi essendi Dei in rebus, scilicet effective vel obiective, postmodum tamen non subdividit modum essendi in esse per essentiam, praesentiam, et potentiam, quoniam falsa esset subdivisio: sed intendit subdistinguere modum generalem quo Deus est in omnibus. Et accipit distinctionem ex rebus humanis, applicatque ad Deum respectu omnium creatorum.

Adverte seeundo, quod in littera non solum applicantur declarati modi ad Deum: sed probatur quodammodo rectam esse interpretationem eorum, ex eo quod singuli contra singulos excellentium hominum errores ponuntur. Contra Manichaeos namque, esse per potentiam, idest esse in omnibus immediate immediatione virtutis: ita quod omnia agunt quidquid agunt, virtute Dei. Contra Averroem vero, esse per praesentiam penetrativam omnium et singulorum suo intuitu. Contra Avicennam autem, esse per essentiam, idest immediate immediatione suppositi: quia in quolibet est aliquid creatum a Deo immediate.

III. Quoad secundum, respondet. quaesito affirmative: Deus est in omnibus per praesentiam, essentiam ef. potentiam.

IV. Circa singulos modos, singula occurrunt dubia ex Aureolo, ut refert Capreolus, in Primo, dist. xxxvr. - Circa illum quidem. modum specialem, dubium est. Tum quia Deus est obiective in non sanctis; et in quibusdam sanctis, puta infantibus, non obiective: tum quia Augustinus dicit Deum esse in sanctis, quia intensius.

Ad hoc breviter dicitur, quod iste modus, scilicet per gratiam, non distinguitur contra modum essendi Dei obiective: sed est pars eius, a sacris doctoribus per gratiam nominatus. Et importat Deum esse obiective ut intellectum notitia pariente charitatem: quod patet solis sanctis convenire; et etiam infantibus, quia habitum fidei et charitatis ex baptismo sortiuntur, - Augustinus autem et Magister modum hunc, non formaliter, ut s. Thomas, sed causaliter descripserunt. Ex hoc enim quod Deus deiformes facit rationales creaturas, quod est intensius et plenius operari, consurgit Deum cognosci et carum haberi ab eis.

V. Contra modum per praesentiam arguit: quia cognitum est in cognoscente, et non e converso. Ac per hoc, secundum cognitionem non debet dici Deus esse in rebus.

Ad hoc breviter dicitur, quod i in cognitione sunt duo: modus cognoscendi, et vis cognitionis. Si attendatur modus, optime procedit obiectio. Si vero vis cognitionis, sic est e converso: quoniam vis cognitionis consistit in penetratione omnium, usque ad intima quaeque; unde ad Hebr. 1v dicitur de .Dei sermone, quem constat esse intellectus signum, quod "pertingit usque ad divisionem animae et spiritus, compagum quoque ac medullarum, cognitionumque et intentionum cordis". Et ad hoc attendens, divus Thomas dixit Deum esse per praesentiam in - omnibus. - Quamvis etiam et dici possit. quod aliud est loqui de notitia absolute: et aliud de notitia intuitiva, de qua hic est sermo. Haec enim ad res, ex propria ratione qua intuitiva est, tendit; et propterea modum essendi per praesentiam optime constituit; quamvis ex ratione notitiae in communi, cognoscens non tendat in cognitum.

VI. Contra modum per essentiam instat: quia coincidit cum modo per potentiam.

Ad hoc dictum iam est: quia per potentiam ponit immediationem virtutis; per essentiam vero, immediationem suppositi. Illa est respectu omnium, quoad omnia: ista est respectu omnium, sed non quoad omnia, sed quoad aliquid cuiusque, ut patet ex dictis,

VII. Contra modum potentiae instat: quia rex non est vere in regno secundum potentiam, sed secundum apprehensionem executorum.

Ad hoc breviter dicitur, quod rex est in regno secundum potentiam modo convenienti suae potentiae: talis autem modus est media apprehensione, etc. Deus autem est in omnibus secundum potentiam. proportionaliter, idest modo suae potentiae congruo: talis autem est participatio virtutis divinae secundum rem in omnibus. Unde nihil obstat, nisi proportionales processus a doctrina alienos quis putet: quod est erroneum in arte sciendi.

Commentaria Cardinalis Caietani

Titulus clarus. - In corpore una conclusio, responsiva Tm. affirmative, sic: Esse ubique per se et primo, est proprium Deo.

Hac posita, declarantur termini: scilicet ly primo, et ly per se. - Deinde probatur conclusio. Deum oportet, non secundum partem, esse in omnibus locis, quotcumque ponantur: ergo esse ubique primo et per se, est proprium Dei. — Antecedens probatur, quoad secundam partem: quia nihil potest esse sine Deo in eo. Consequentia patet ex terminis.

Adverte quod, ratione claritatis materiae, littera, brevitati studens, non fuit sollicita circa probationem exclusivae, scilicet quod soli Deo conveniat: sed, sola exponens affirmativa explicite probata, negativa relicta est ut nota ex eodem medio. Nihil enim aliud a Deo est, quod oporteat esse non secundum partem in quotcumque locis, ut patet. Et propterea hoc non solum convenit Deo, sed soli Deo: quod est esse ei proprium.