Quaestio 98

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis nonagesimaeoctavae dubium occurrit de eo quod dicitur in corpore: Finis iuramenti est confirmatio dicti humani. Videtur enim hoc adversari, primo, veritati. Quia actus latriae, ut est iuramentum, non ordinatur ad confirmationem humani dicti ut ad finem: quia nobilius non habet pro fine id quod est minus nobile; divina autem sunt nobiliora humanis. — Deinde, supra dictis in qu. rxxxix, art. 4, ad 3, ubi Auctor, tractans quod confirmatio dicti humani sit finis iuramenti, oppositum sentit eius quod hic dicitur.

Ad hoc dicitur ex Auctore superius, in resp. ad i art. 4, qu. Lxxxix, quod in iuramento duo considerantur. Primo, testimonium quod inducitur: et hoc est divinum. Et ex hac parte iuramentum est actus latriae: et finis eius est divina reverentia. Et hoc ordinatur ad confirmationem humani dicti non ut ad finem, sed ut honestum ad utile. Secundo, id quod facit necessitatem inducendi testimonium: et hoc est humanum. Et ex hac parte iuramentum ordinatur ad confirmationem humani dicti ut ad finem. Quia igitur confirmatio dicti est et ratio utilitatis et finis necessitatis iuramenti; ac per hoc, est tota ratio quare sit licitum iuramentum: ideo in littera hac Auctor ex hoc fine deduxit periurium consistere primo in falsitate. Actus siquidem humani ex fine suae necessitatis et ratione suae utilitatis ad convivendum inter homines, iudicantur.

II. In responsione ad primum eiusdem articuli, adverte quod Auctor omne illicitum iuramentum, quia vocatur periurium a Hieronymo, reducit ad falsum aliquo modo: ut sic falsitas sit non solum principalis ratio periurii, sed communis lues omnium periuriorum. Et licet ita sit, quod in omni illicito iuramento desit aliquo modo veritas: vel quia deest in potentia periculosa, ut in iuramento indiscreto; vel quia deest in obligatione, quia scilicet obligatur ad contrarium, hoc est ad falsificandum dictum suum, ut cum quis iurat illicitum, aut non obligatur ad illud verificandum, quamvis iuret, ut cum iurat non facere bonum supererogationis; vel deest veritas in intentione, ut cum quis mendaciter iurat, aut, si veraciter iurat, mentitur in executione: — proprie tamen et formaliter loquendo de periurio, sola falsitas orationis, cognita vel neglecta, constituit periurium. Quoniam iuramentum directe Deum in testimonium orationis quam iurans dicit inducit: et propterea oportet orationem et esse et cognosci veram; et si est promissoria, ultra hoc oportet dare operam ad illam verificandam. Ex tribus ergo comitibus iuramenti, solius veritatis defectus culpabilis constituit periurium simpliciter. Iudicii autem et iustitiae defectus constituit periurium secundum quid, propter dictam rationem, ut amplius manifestabitur.

In responsione ad tertium eiusdem articuli, adverte quod cum quis iurat id quod in re est falsum, putans esse verum, si adhibuit debitam diligentiam, excusatur a peccato periurii.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulis secundo et tertio simul eiusdem quaestionis nonagesimaeoctavae, dubium occurrit non dissimulandum de doctrina Auctoris. Nam si iungatur articulus articulo, apparet Auctorem docere quod omne illicitum iuramentum est periurium, in primo articulo; et omne periurium est peccatum, in secundo articulo; et quod omne periurium est peccatum mortale, in tertio articulo. Si haec doctrina suscipitur, haberemus quod quicumque indiscrete iurat quam verissimum, peccat mortaliter: quod a nemine acceptari videtur. Et quod qui iurat de aliquo faciendo quod est veniale, puta de dicendo mendacio iocoso, quod peccat mortaliter: quod valde durum videtur.

II. Ad hoc dicitur quod periurium dicitur dupliciter: scilicet simpliciter, vel secundum quid. Et vocatur periurium simpliciter et absolute id quod directe contrariatur fini iuramenti. Ita quod licet in iuramento multae possint inveniri deformitates, sola illa deformitas quae contrariatur primo fini iuramenti, constituit speciem peccati periurii: iam enim didicimus quod ex fine proprio specificantur actus humani, tam boni quam mali. Proprius autem finis iuramenti est confirmatio humani dicti: ita quod ad hoc directe Deus inducitur testis ut quod dicitur firmum sit, fultum divino testimonio, multo plus quam si esset fultum testimonio mille hominum quantumcumque gravium. Et quoniam firmitas ex teste, quoad assertorias orationes, non facit aliud quam firmare sic esse ut dicitur; et quantum ad promissorias, sic futurum esse ut dicitur; et in hoc consistit ratio veri, scilicet sic esse vel non esse, fore vel xw. non fore, ut patet IV Metaphys.: ideo fini iuramenti sola falsitas illa qua aut falsum dicitur, aut falsificatur quod vere promissum fuit, contrariatur. Utraque namque falsitas, et solae hae duae tollunt finem iuramenti: prima namque falsitas contrariatur firmitati assertoriae orationis; secunda autem firmitati orationis promissoriae, quoniam ad hoc directe firmatur promissoria oratio ut verificetur in executione.

Reliquas vero Mormdtates iuramenti finem iuramenti non tollere manifestatur. Nam et iurare per falsos deos finem iuramenti non tollit: quoniam salvatur ibi bonum fidelitatis, qua verum dicitur. — Et iurare indiscrete, si verum dicitur, finem iuramenti non tollit: quia salvatur ibi confirmatio dicti humani. — Et iurare super re iniqua finem iuramenti non tollit: quia salvatur ibi confirmatio dicti humani quantum ad veritatem, quamvis non salvetur ibi confirmatio dicti humani quantum ad obligationem ad materiam veritatis. Quando namque quis iurat committere homicidium cum animo occidendi, invocatur tunc Deus in testem veritatis praesentis in intentione, et verificationis ac veritatis futurae in executione, et non invocatur in testem confirmativum obligationis ad occidendum. Tum quia obligatio ibi nulla est. Tum quia testis non inducitur ad firmandam obligationem, sed ad firmandam veritatem locutionis, in quacumque materia sit, sive sit obligativa sive non. Constat autem quod et veritas praesentis et futurae iniquitatis, et veritas adimpletionis iniquitatis, bonum quoddam est testificabile a Deo: ac per hoc, locutio humana haec dicens est confirmabilis divino testimonio. Sicut enim cum assertorie iurat quis, Testis est mihi Deus quod odio habeo proximum, super veritate actus iniqui, quo actualiter peccat mortaliter, et quem tenetur de necessitate salutis evitare, Deum testem invocat absque periurio; ita cum iurat promissorie, Testis est mihi Deus quod occidam, super veritate futuri actus iniqui, quem tenetur de necessitate salutis evitare, iurat absque periurio. Nullum est enim hic mendacium, quamvis sit iniquitas. Et propterea iuramentum tale dicitur malum non defectu veritatis, sed defectu iustitiae. Propter quod, iurans facere rem iniquam sine animo faciendi illam, est periurus, quia est ibi ratio periurii, scilicet mendacium iuramento firmatum: iurans autem idem cum animo faciendi non est periurus absolute, quia non est ibi mendacium iuramento firmatum, sed veritas iniquitatis iuramento firmata. Peccat tamen mortaliter, si iurat committere mortale, non peccato periurii simpliCiter, sed secundum quid. Et magis proprie diceretur quod iuramenti additio gravat peccatum illud, quam quod constituat novam peccati speciem: quia non apparet ibi species periurii, sed quaedam irreverentia iuramenti, pro quanto applicatur ad materiam quae non est confirmabilis quoad obligationem. Venialiter autem peccat si iurat se commissurum veniale, aut non facturum opus supererogationis extra casum necessitatis, propter eandem rationem: quia scilicet ibi non est species periurii, sed irreverentia, minor tamen; est enim etiam materia ista non confirmabilis quoad operationem exequendam.

III. Et ut melius haec intelligantur, advertendum est quod iuramentum habet duplicem vim: scilicet testificativam, et obligativam. Inter quas est haec differentia, quod vis testificativa est iuramento essentialis: nam iurare est Deum in testem invocare. Et haec vis testificativa indifferenter se habet ad quamcumque materiam: quoniam respicit directe id quod est testificabile, quod est quodcumque verum, in quacumque materia sit. Unde vis testificativa pertinet ad intellectum et cognitionem testis, cuius est obiectum verum. Et propterea fit iniuria directe Deo si invocatur testis mendacii: quoniam aut attribuitur Deo quod ignoret veritatem; aut quod, sciendo verum, abuti velit scientia sua mentiendo, per hoc quod attestaretur pro mendacio tanquam vero. Et ex hoc patet quod vis testificativa in iuramento necessario fert secum vim obligativam iurantis ad veritatem dicti ad quod Deum testem inducit, sive locutio sit de praeterito sive de praesenti sive de futuro, sive de bono sive de malo: manifeste siquidem iniuriam faceret mentiens testimonio divino, ut deductum est; et finis proprius iuramenti, qui est confirmatio dicti humani quoad veritatem, tolleretur. Et propterea esset peccatum mortale.

Sed praeter hanc obligationem ad veritatem locutionis, quae est proxima materia iuramenti, consurgit, sed non semper et necessario sed quandoque, iuxta materiam locutionis, una alia obligatio in iurante, scilicet obligatio ad verificandum quod dicitur. Et hoc non habet locum nisi in locutione promissoria materiae licitae. Nec vis ista est alia a vi testificativa secundum essentiam, sed secundum effectum: quoniam vis obligatoria ad veritatem affuturae executionis consistit in hoc quod Deus invocatur testis futurae veritatis. Sed quia materia futurae veritatis quandoque iniqua est, et divinum testimonium non debet esse vinculum iniquitatis; ideo vis haec obligatoria ad verificandum futurum, nullum habet effectum quando non habet materiam capacem. Prima autem vis semper habet suum effectum, in quacumque materia fiat.

Ex his autem patet quod iuramentum duplicem firmitatem dicto humano praestat: scilicet firmitatem veritatis nunc; et firmitatem obligationis ad verificandum futurum. Primam dat ex vi testificativa simpliciter et absolute: secundam dat in tali materia, scilicet promissoria, Et si quidem iuramentum induceretur simpliciter et absolute ad constituendam utramque firmitatem, sicut est mortale apponere iuramentum materiae non confirmabili quoad veritatem, scilicet mendacio, ut cum mendacium iuramento firmatur; ita esset mortale apponere iuramentum promissioni iuramento non confirmabili quoad obligationem, ut cum quis iurat facere illicitum aut non facere bonum supererogationis: quoniam utrobique tolleretur finis iuramenti, ibi firmitas veritatis, hic firmitas obligationis. Et propter hanc rationem iudicari videtur periurium quando quis iurat facere malum, aut omittere bonum supererogationis.

Sed iuramentum cum nihil aliud sit quam Deum in testem inducere; et constet quod testes non inducuntur ad vinculum obligationis inducendum, sed ad testimonium perhibendum veritati et non ad aliud, in quacumque materia sit et respectu cuiuscumque differentiae temporis: consequens est quod sola confirmatio dicti humani quoad veritatem sit finis inductionis Dei in testem; ac per hoc, falsitas dicti humani sola contrarietur veritati et eius firmitati, tollatque finem iuramenti. Confirmatio autem obligationis promissoriae in iurante non est finis proprius iuramenti, sed consequens ad ipsum iuramentum in materia disposita. Et propterea, licet nonnulla irreverentia sit apponere iuramentum materiae eius remotae habenti repugnantiam respectu firmitatis obligationis, ac per hoc impedienti eam quae sequeretur ex iuramento firmitatem obligationis; quia tamen materia proxima iuramenti, quae est oratio vera, est materia non repugnans, non tollitur finis proprius iuramenti: quia vere confirmatur humanum dictum quoad veritatem praesentem et futuram, quantum est ex intentione invocantis Deum in testem utriusque veritatis; et Deus vere potest utriusque testis esse, quamvis non inferat invocatio ista vinculum in iurante ad verificandum futurum. Et ideo non est periurii species nisi sit mendacium iuramento firmatum.

IV. Attestatur autem huic doctrinae quoniam pro definitione periurii communiter acceptatur quod est menda- cium iuramanto firmatum, et ex lII Sent., dist. xxxix. Nec Auctor docet hic oppositum. Quoniam Auctor expresse in articulo primo periurium falsitate constituit; et in secundo peccatum periurii contra reverentiam divinam decernit propter falsitatem orationis, ut patet ex ratione quam affert, scilicet quod vel Deus veritatem non cognoscai, vel falsitatem testificari velit; et propterea in tertio articulo dicit quod omne periurium. est mortale. Intendit siquidem Auctor de periurio simpliciter et absolute, quod est mendacium iuramento firmatum, cui deest veritas: et non de periurio secundum quid, quod est periurium ex defectu iudicii aut iustitiae. In cuius signum, Auctor in articulo secundo, in responsione ad primum, dicit: Qui iurat se facturum aliquid illicitum, incurrit periurium propter defectum iustitiae: et non dicit absolute, incurrit periurium, sed cum illa additione, propter defectum iustitiae. Et similiter dicit in responsione ad secundum, de iurante super promissione indiscreta, quod zZncurrit periurium propter defectum iudicii: et non dixit absolute, incurrit periurium.

IN articulo secundo, nota diligenter responsionem ad tertium quomodo interpretanda sunt iuramenta et obligationes ad mandatum alterius subeundum.

Et diligentissime, in responsione ad quartum, illam regulam: Juramentum est actio personalis. Quoniam ex hoc sequitur quod non transit in secundam personam. Et propterea, licet heres teneatur solvere debitum quod pater iuravit solvere, non tamen tenetur ex iuramento, sed quia heres, Et similiter si procurator iuravit in causa aliqua, licet principalis teneatur quia principalis, non tamen tenetur ex vi iuramenti facti a suo procuratore. Et similiter si episcopatus, aut quodcumque aliud officium aut quaevis dignitas, habeat multa iuramenta annexa, videlicet quod acceptans hoc est obligatus ad hoc et illud et consuevit firmari obligatio iuramento, si aliquis absque iuramento acceptet, non tenetur ad illa ex iuramento praedecessorum. Et si non esset aliud vinculum obligans ad illa nisi iuramentum, esset omnino liber ab illis obligationibus talis persona: sed si est aliud vinculum obligans officium seu dignitatem, puta vinculum statuti aut contractus, ratione huiusmodi vinculi teneretur servare ille qui non iuravit. Et haec dicta sunt ut facilius similia decernantur.

Non sis tamen ita rudis ut sic accipias iuramentum esse actionem personalem quod nullo pacto possit exhiberi per alium: quoniam constat quod contrahere matrimonium est non minus actio personalis, et tamen potest per alium contrahi per verba de praesenti. Sed intellige quod sicut in coniugio contrahendo facit quis actionem personalem alterius, dicendo, .Ego, nomine Martini, accipio te in coniugem; ita in iuramento potest dicere: Ego, nomine Martini, iuro sic fuisse, vel esse, vel fore. Et tunc ille solus cuius nomine iuratur, tenetur ex vi iuramenti: qui autem est minister seu procurator ad sic iurandum, in nullo tenetur, si bona fide iuravit ut sibi commissum est, sive assertorie sive promissorie;.sicut de procuratore ad contrahendum matrimonium patet.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio, in responsione ad primum, esset tractanda quaestio de iuramento coacto, nisi tractata fuisset superius in qu. Lxxxrx, art. 7.

In responsione ad tertium ibidem, nota quod eum qui non advertit se iurare excusat Auctor a mortali tanquam non exercentem iuramentum ut actum humanum. Sed si quis propter continuam iurandi consuetudinem, tam vere quam falso, in communi locutione, non advertit, non excusatur a mortali. Quoniam inadvertentia excusans periurium oportet quod sit causa periurii, hoc est, quod si adverteret se periurare, non periuraret: in istis autem sic assuetis ut dictum est, inadvertentia non est causa periurii, sed solum concomitans periurium, nihil enim minus periuraret si adverteret; concomitans autem inadvertentia non excusat, sicut nec ignorantia, ut patet ex III Ethic.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto, in responsione ad quartum, nota quod peers liceat uti iuramento iurantis per falsos deos, non tamen licet inducere etiam paratum ad iurandum per falsos deos. Et idem est iudicium de quocumque alio crimine: videlicet quod non licet aliquem, quantumcumque paratum, ad crimen provocare aut incitare ad illud. Et omnium una est communis ratio: quia digni sunt morte non solum qui faciunt mala, sed etiam qui consentiunt facientibus. Et idem est de cooperatoribus ad malum iudicium.