Quaestio 51

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis quinquagesimaeprimae, ad secundum, nota quod, si argumentum tendat contra materiam consili, prima responsio: si contra perfectionem formalem, quod rectitudo inquisitiva est, secunda responsio amplectenda est.

In responsione ad tertium eiusdem articuli primi. dubium occurrit, quia. responsio non videtur satisfacere argumento. Nam argumentum tendebat ad hoc quod eubulia non esset virtus, eo quod esset in peccatoribus, Responsio autem ostendit quod non est in peccatoribus inquantum peccant. Ex hac enim responsione non habetur quod non sit in eis qui sunt peccatores, quod erat intentum argumenti. Ex eo namque quod illi qui sunt peccatores habent eubuliam, non in peccando, sed in aliis, sequitur quod eubulia non est virtus: nam in illis qui sunt peccatores nulla est virtus, cum omnes sint connexae, ut argumentum assumit.

Ad hoc dicitur quod responsio optime evacuat argumentum. Nam responsio, ostendendo quod peccator peccando contrariatur rectitudini consilii, satis per hoc ostendit quod in illo qui est peccator non est eubulia. Oportet enim eubuliam recte consiliai non solum in huius vel illius virtutis materia, sed in omnium virtutum materiis: et si in una deficit, ipsa deficit. Et propterea ex hoc quod in peccatore deficit in illa materia in qua peccat, sequitur quod absolute in illo non. sit.

II. In eadem responsione dubium occurrit, quomodo omne peccatum est contra bonam consiliationem: cum pluries contingat peccare in nullo offendendo consilium, sed praeceptum; ut patet cum quis, in eodem perseverans consilio et iudicio, contrarium praecipit ex passione, vel, illud ex negligentia non praecipiendo, peccat. Si dicatur, ut littera innuere videtur, quod peccat contra consilium quia non est firmus in suo consilio: — contra, firmitas consilii cum distinguatur a firmitate praecepti, sicut et ipsum consilium a praecepto (quoniam modus est cuiusque suus), negligens in praecipiendo et perseverans in consilio est firmus in consilio; et tamen peccat.

Ad hoc dicitur quod quia omne peccatum libero arbitrio fit, cuius proprius actus est electio, qui appetitus est praeconsiliati; ideo omne peccatum contra consilium aliquod formaliter vel virtualiter committitur, Nam et praecipiens ex passione ex apparenti secundum illam passionem statim aliter iudicat, tanquam aliud consilium sequens: et negligens ad praeceptum post rectum consilium et iudicium nunquam peccaret nisi indirecte saltem eligeret non praecipere, ac per hoc tanquam ex alio consilio concludens se habet. Et sic non est firmus in ipso N suo consilio secundum veritatem, quoad illum actum in particulari.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem quinquagesimaeprimae quaestionis dubium occurrit, quomodo esse bene consiliativum, bene iudicativum, et bene praeceptivum, ab invicem separantur: et tamen omnes virtutes sunt connexae.

Ad hoc breviter. dicitur quod Auctor non loquitur in his verbis de virtutibus facientibus bene consiliari, iudicare et praecipere: sed de naturalibus dispositionibus et exercitationibus praeviis ad virtutes; et ex diversitate horum, quam ex separabilitate probat, diversitatem virtutum concludit. Naturales autem dispositiones separari patet ex eo quod inquisitionis ex imaginatione, iudicii ex sensu communi, praecepti autem ex naturali inclinatione ad aliquid, puta castitatem, liberalitatem, bonitas consurgit: imaginatio enim bona plurium est adinventiva viarum, sensus autem communis iudicii circa singularia firmativus est, et hoc ut ministrant rationi; inclinatio autem ad aliquid promptos nos reddit ad executionem et praecipere facit, trahendo voluntatem ad consona illi inclinationi. - Exercitationes quoque videmus separatas, dum inventivos ad proponendum libenter audimus, iudicativos ad decernendum, promptis ad aliquid utimur ad exequendum in illo genere: puta liberalibus natis ad dispensandum communia, et natis castis ad conversandum cum mulieribus.

II. In eodem articulo, in responsione ad primum, dubium occurrit, quomodo verificatur quod prudentia bene consiliatur imperative: cum eubulia sit prior, natura saltem, quam prudentia. Prius est enim recte consiliari, et deinde iudicare, et demum praecipere. Quomodo ergo prudentia praecipit iam facto?

Ad hoc dicitur quod cum prudentia se habeat ad eubuliam et alias adiunctas virtutes quemadmodum militaris se habet ad equestrem et gladiatoriam, ut patet ex ordine fi- nis istarum subservientium ad finem principantis; consequens est ut sicut militaris imperat subservientibus sibi artibus, ita prudentia praecipiat ministrantibus sibi virtutibus. Relucet autem hoc in exterioribus, in quibus praecipiens subiecto distinguitur a consiliantibus: princeps namque, cuius est praecipere, imperat consiliariis. Et simile accidit intus in anima.

Ad obiectionem autem in oppositum dicitur quod quia finis principalis est ultimum in executione et primum in intentione, ideo virtus vel ars cuius est respicere illum finem principalem ut proprium imperat ministrantibus tali ordine quod primo est intentio illius finis, secundo exe-. cutio ministrantium et earum fines, et demum est executio principalis, ut patet in militari: prius enim est executio equestris et gladiatoriae et frenefactivae quam executio militaris; imperat tamen militaris his omnibus ex priore intentione finis. Et simile patet in principe et consiliariis, etc.: neque enim princeps primo praecipit agenda et deinde consilium adhibet; sed intendens praecipere adhibet consilium ad invenienda quae sunt praecipienda ad talem finem. Oportet enim consilia congruere praecepto: alioquin, quamvis alias optima, tunc vana et nulla reputantur; ut patet in dantibus consilia de illis mediis quae nostro non subsunt pro tunc imperio. Sic etiam contingit in anima intendente finem aliquem, puta castitatem, et volente praecipere sibi media congrua: consiliatur; et cum contulerit quod ieiunia, disciplinae, lectiones sacrae, orationes mentales expediunt, in hoc bonum consilium est, si media quae suo subsunt imperio concludet; contingit enim infirmum esse corpore, sic ut peccaret ieiunando et huiusmodi. Imperat ergo prudentia eubuliae ut architectonica ministrantibus.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis, in responsione ad primum, nota duplex iudicium concurrere ante actum praecepti: scilicet de fine particulari, et hoc fit in minori propositione; et de eo quod est ad finem, quod praecipiendum est, et hoc fit in conclusione. Et licet utrumque iudicium spectet ad synesim, primi tamen bonitas virtuti morali tribuitur, secundi autem synesi: quia illius est magis finis, istius autem est magis id quod est ad finem. Ministrat enim haec prudentiae, quae est eorum quae sunt ad finem: illa autem intentionem finis rectam facit.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto dubium occurrit, quo pacto gnome est less. Et est ratio dubii quia, si est virtus, aut naturalis, aut acquisita. Sed naturalis non est: quia praeter synderesim, quae habitus principiorum est, nulla virtus ponitur naturalis in intellectu practico; sicut nec in speculativo nisi habitus principiorum. - Nec acquisita. Quia acquiruntur virtutes intellectus experimentis, quae ex memoriis consurgunt, ut patet in prologo Metaphys. Haec autem praeter communes regulas iudicanda sunt raro contingentia; ac per hoc ab uno et eodem homine parum aut nihil experimento probabilia. Et sic virtus haec nunquam habebitur.

II. Ad hoc dicitur quod virtutes sunt in duplici differentia, Nam. quaedam sunt quarum materiae in communi vita frequenter occurrunt, ut virtutes quae cardinales vocantur: ut patet discurrenti per earum materias, scilicet commutationes, distributiones, appetitus ac delectationes ciborum et venereorum, timoresque periculorum. Quaedam vero sunt quarum materiae non communiter aut frequenter accidunt, ut patet de magnificentia et magnanimitate: non enim magnae divitiae aut magni honores crebro. occurrunt. Et quia exercitationes earum non sunt similes, ideo etiam. connexio ipsarum cum aliis non intelligitur simili modo sicut de primis, Nam cum virtutes omnes connexae sint, primas tantum connexio ponit in actu simpliciter: secundas autem in actu secundum quid, idest in potentia propinqua actui simpliciter; pauper enim virtuosus non est magnificus simpliciter, sed in potentia propinqua, praeparatione scilicet animi. Ex his autem omnibus hoc habetur ad propositum, quod virtutes aliquae inesse nobis dicuntur quando sunt in potentia propinqua praeparati animi. Sic enim contingere videtur de gnome. Ipsa enim tunc haberi dicitur quando in suis principiis mens exercitata est, quamvis casus non occurrant.

III. Ad cuius evidentiam recolendum est quod quemad- modum prudentia fit ex eustochia per inventionem, et docilitate per disciplinam, et consummatur exercitatione; ita gnome fit et inventione, ex naturali perspicacitate plurimum ad tale iudicium conferente (cuius signum est quod viri, quantumcumque doctissimi, deficientes in naturali sagacitate, nesciunt ultra legum verba decernere); fit et disciplina, ex lectione exceptionum et gestorum sapientum ac proborum, et eorum rationibus. Legentes enim quod, praeter communes regulas, depositum non est reddendum impugnatori patriae; et penetrantes rationem, quia scilicet omne depositum redditur sub ratione boni utilis, in tali autem casu daretur malum nocivum bono communi, quod praestat particulari; perspicimus quod nec direptori et. effusori bonorum ecclesiae, quamvis officium rectoris habeat, restituenda sunt ecclesiae bona. Attendentes quoque quod, praeter communes regulas modestiae, David, ut habetur I Reg. xxi-, actus furentis vel epileptici assumpsit ut vitam salvaret; docemur quod stultitiam simulare loco prudentia. summa est, Et sic, dato quod materia gnomes raro occurrat, ac per hoc non habeatur frequenter gnome consummate; haberi tamen potest, sicut aliae virtutes similes, in principiis suis et proxima dispositione.

Quamvis exercitium gnomes non ita rarum. sit. Quoniam et in materia iustitiae etiam privatis personis pluries accidit in recompensatione bonorum quae non possunt aliter recuperare, facientes sibi ipsis iustitiam; ut fecerunt filii Israel, petentes mutuum ab Aegyptiis oppresSoribus suis (quamvis hoc divina etiam fecerint auctoritate). Et in materia temperantiae, praeter communes regulas corpus incolume subiicientes menti, pluries occurrit, propter occurrentem finem, etiam cum corporis dispendio abstinere: ut in actibus lectionis, sermonis, velocis equitationis necessariae, servitii infirmorum, et huiusmodi.

Et per haec patet responsio ad obiecta: quia scilicet est virtus acquisita; et quomodo acquiritur.