Quaestio 11

Commentaria Cardinalis Caietani

CIRCA ordinem quaestionis huius et praecedentium, dubium est. Quoniam unum prius convenit enti quam simplicitas et immutabilitas, et reliqua tractata a quaestione nr hucusque: ergo inconvenienter ultimo loco tractatur de unitate. - Antecedens probatur: quoniam omne ens est unum, non autem simplex nec immutabile; prius autem est a quo non convertitur consequentia.

II. Ad hoc dicitur quod, sicut tractatus de animalis natura secundum omnia praedicata quidditativa, praecedit tractatum de unitate animalis, ita tractatus de natura divina secundum omnia praedicata quasi quidditativa, praecedit tractatum de unitate illius: quoniam unitas est quasi passio entis, et unitas talis rei est quasi passio illius. Quatuor autem de quibus tractatum hactenus est, post quaestionem an est, de natura divina, scilicet simplicitas et perfectio, infinitas et immutabilitas, in latitudine quidditativorum praedicatorum clauduntur, ut patet inductive: et ideo prius de illis pertractatum est; et ad eorum complementum, insertae sunt quaestiones de bonitate, de existentia Dei in rebus, deque aeternitate. Et sic, quasi expedita quidditate, ad passionem primam, scilicet unitatem, devenit. - Hanc autem esse mentem Auctoris, ex introductione quaestionis rr superius in littera posita, coniicere potes: ibi enim haec quinque tractanda proponuntur.

Nec obstat obiectio allata: negatur enim quod unitas sit prior supradictis. Et ad probationem, dicitur quod prius est a quo non convertitur consequentia ratione sui, non autem si ratione alterius. Verbi gratia, esse coloratum respectu hominis est a quo non convertitur consequentia, non tamen est prius homine, quamvis sit communius praedicatum: et hoc quia coloratum, non ratione sui, sed ratione subiecti sui, est a quo non convertitur consequentia, Ratione namque subiecti valet, est homo, ergo est coloratum, et non e converso, Unde id a quo non convertitur consequentia, est prius, vel includit aliquid prius, ratione cuius non convertitur consequentia. Et sic in proposito, unum non est formaliter prius, sed includit ens, ratione cuius non valet sequela, est unum, ergo immutabile, sed' e converso.

III. Titulus clarus. - In corpore duae conclusiones. Prima directe responsiva quaesito: Unum addit supra ens, non rem aliquam, sed solam negationem divisionis. — Probatur: unum nihil aliud significat quam ens indivisum; ergo.

Secunda vero conclusio est corollaria: Unum convertitur cum ente. Et nihilominus probatur: esse cuiuslibet rei consistit in indivisione; ergo. - Antecedens probatur dupliciter. Primo, inductive in esse simplicium et compositorum. Secundo, a signo, quo unumquodque custodit suam unitatem sicut entitatem. Omnia patent clare in littera.

IV. Circa primam conclusionem, occurrit dubium ex duplici capite: quoniam et Avicenna tenet unum addere rem aliquam supra ens; et Scotus tenet addere realitatem quandam. Sed quia contra Avicennae positionem in IV Metaphys. ab Aristotele, et hic disputatur in littera, Scoti ;.« opinio, in IV Metaphys., tangenda est. Putans ergo unum signare passionem entis, dicit ipsum importare formaliter ^ rem positivam, eandem realiter ipsi enti; sicut universaliter tenet passionem identificari proprio subiecto. Probareque nituntur sequaces eius intentum ibidem, multipliciter. Primo, unum formaliter, idest ut distinctum contra ens, est idem realiter quod ens: ergo est aliquid positivum. Tenet sequela: quia negatio non potest identificari enti reali. - Secundo, unum formaliter est extra nihil, utpote entis passio: ergo est positivum. — Zertio, unum formaliter habet rationem primae mensurae, et principii numeri: ergo ut prius. - Quarto, unum dicit perfectionem simpliciter: ergo. Probatur antecedens: tum quia in unoquoque est melius ipsum quam non ipsum: tum quia fit reductio ad summe unum, sicut ad summe bonum et iustum, etc.; hoc enim est proprium perfectionum simpliciter.

V. Ad haec breviter respondetur. Et primi quidem disünguitur antecedens: quia esse idem contingit dupliciter, scilicet positive et negative. Unum autem formaliter est idem enti negative: quia non aliam naturam significat, sed eandem alio modo, ut dicitur IV Metaphys. Et sic consequentia nihil valet.

Ad secundum vero dicitur, quod unum formaliter non est magis extra nihil quam alia privativa seu negativa in genere. Est ergo extra nihil sic: et tunc negatur consequentia.

Ad tertium autem, negatur consequentia: quoniam mensurare commune est positivis et negativis. Non solum enim in generibus entium, simplicissimum mensurat reliqua: sed etiam in generibus aegritudinum et peccatorum, ut patet in moralibus; minimum enim in vitiis gulae, mensura est reliquorum. Et minimum absolute, idest unum, mensurat multitudinem absolute. Utrumque tamen est negativum, scilicet multitudo et unum, ut in littera huius quaestionis dicitur. Idem autem intelligo numerum transcendentem, et multitudinem absolute. Et propterea consequens est negativi numeri negativum principium esse.

Ad quartum, negatur antecedens. Unum enim non dicit perfectionem, nisi divisio privata dicat imperfectionem. Unde sicut relatio formaliter non dicit perfectionem simpliciter, ita nec unitas eius: alioquin paternitas et filiatio divinae essent simul imperfectae, quia non una. Et sicut esse substantiale dicit perfectionem, ita et unitas eius, Abstrahit ergo unum a perfectione et imperfectione. - Ad primam vero probationem, ex definitione Anselmi, dicitur quod deficit hic illa particula melior: quoniam quód non est bonum, non potest esse melius. - Ad secundam vero dicitur, quod reductio illa non est propria perfectionibus sim pliciter, sed communis etiam negativis generalibus. Unde fit reductio ad summe immutabile, ad summe immateriale, etc. id. — Quamvis etiam posset congrue dici quod, ut dicitur IV et VII Metaphys., analogum absolute investigatum quae: ritur pro primo: ac per hoc, primo unum, quod est unum ' substantiale, est perfectio simpliciter, et reducitur ad summe unum. Sed ex hoc nihil habetur contra intentum nostrum: quia ratione substantiae quam implicat, perfectio ista inest.

VI. In responsione ad primum, adverte quod Scotistae invehunt contra rationem Averrois, in IV Metaphys., comm. mr, contra Avicennam, qua hic usus est s. Thomas. Aiunt enim quod est sophisma Figurae Dictionis, quoniam mutatur quo in quod: id namque quo res est una, est unum ut quo, non ut quod. Et ideo non sequitur processus in infinitum; sicut nec ab albo et albedine.

Sed haec reprehensio valde rudis est. Tum quia constat in transcendentibus concretum vere praedicari de abstracto (entitas enim est ens, et unitas una): et pet hoc non mutatur quo in quod; sed utitur ratio ipso quo utroque modo, Scilicet ut quo et quod. Et ideo optime concludit: nec est simile de albo et albedine, quia non est alba, - Tum quia, si unum addit naturam aliam supra ens, puta supra hominem aut leonem, qua ratione haec est vera, natura hominis est una, eadem erit vera, natura unitatis est una: omnis enim natura una est. Nec excusat hoc adiacentia naturae, scilicet quia natura unitatis semper inest alii, et propterea est qu0: commune namque est omni naturae, sive subsistenti sive inexistenti, esse unam, ut patet in accidentibus. Ergo stat ratio in suo robore.

De uno autem quod est principium numeri, quale accidens sit, praesentis non est negotii; sed erit quaestio specialis.

VII. In responsione ad secundum, nota diligenter: quoniam hoc argumentum fluctuare facit eruditos, quia non penetrant hanc responsionem. Scito quod responsio litterae stat in illis verbis, "ens dividitur per unum et multa, quasi per unum simpliciter, et multa secundum quid": et ly simpliciter et secundum quid non determinant ly unum aut ly multa, sed determinant ly dividitur. Et est sensus, quod ens dividitur simpliciter per unum, et secundum quid per multa: idest, unum continetur simpliciter sub ente, multa autem secundum quid. Unde et statim hoc probatur in littera: nam et ipsa, inquit, multa non continentur sub ente, nisi ut participant uno. Et quoniam constat quod natura talis divisionis est, quod membrum simpliciter aequatur diviso absolute sumpto (et merito, quoniam membrum secundum quid non sapit divisum nisi secundum quid); ideo stat responsio optime, et quod unum convertitur cum ente, et tamen est divisionis membrum. Exemplum huius est, si distinguitur homo in hominem in actu et hominem in potentia: et similiter domus in domum in actu et potentia, etc. — Reliqua in hac responsione posita sunt ad perfectionem doctrinae, et ad explanationem intenti: quoniam et unum, tam simpliciter quam secundum quid, et multa, tam simpliciter quam secundum quid, uno participant.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - In corpore una conclusio, responsiva quaesito affirmative: Unum opponitur multis diversimode.

Probatur. Unum, principium numeri, opponitur numero ut mensura mensurato: unum autem conversum cum ente, opponitur ut indivisum diviso. Ergo. - Antecedens pro prima parte probatur ex X Metaphys.: quia uni primo convenit mensura, et numerus est multitudo mensurata. Pro secunda patet. Consequentia autem est evidens: quia alia est oppositio relativa, alia privativa.

II. Adverte hic quod, quamvis littera intendat de diversis unitatibus et multitudinibus loqui, ex hac tamen doctrina optime deducere poteris quod eadem unitas, diversimode sumpta, scilicet ut principium numeri et ut indivisa, opponitur diversimode eidem multitudini diversimode sumptaé, scilicet sub ratione numeri et sub ratione divisi. Et sic haec distinctio erit quandoque rerumn, quandoque rationum. Et quando est rationum, convenit utrique uni et utrique multitudini: quoniam et unum conversum cum ente principium est numeri transcendentis, et unum in praedicamento quantitatis est indivisum,

III. In responsione ad secundum, dubium occurrit, quomodo verificatur quod multitudo componitur ex unitatibus, non secundum id quod habent de indivisione, sed secundum id quod habent de entitate. Hoc enim in multitudine transcendenti, de qua littera loquitur, manifeste est impossibile. Quoniam aut hic est sermo de multitudine ut multitudo est; aut de rebus multis. Non de rebus multis, ut patet ex vi argumenti et responsionis, cum dicitur quod multitudo est totum héterogeneum. De ipsa autem multitudine, constat quod non componitur ex rebus unis, sed ex unitatibus: alioquin multitudo transcendens, ut multitudo est, esset substantia, utpote ex substantiis rerum composita.

IV. Ad hoc dicitur quod tam unum quam multa transcendenter, sumi possunt dupliciter: uno modo, substantialiter; alio modo, completive, seu formaliter. Si sumantur primo modo, constat quod multitudo componitur ex rebus unis, et quod est substantia, seu ens reale: et sic videtur secundum planum litterae sensum, textus ille interpre- tandus. - Et si obiiciatur: ergo non loquitur de multitudine formaliter, dicetur quod loquitur de multitudine formaliter quantum ad id quod realiter est.

Altius tamen atque formalius loquendo, dicendum mihi - videtur quod hic est sermo de unitate et multitudine formaliter et universaliter: et quod per illa verba, unitates secundum id quod habent de entitate, non intendit littera rem quae est una; sed intendit ipsam unitatis naturam, prout entis actum exercet. Quod ut clarius percipiatur, ab uno in genere quantitatis incipiamus. Unitas de genere quantitatis sumi potest dupliciter. Uno modo, ut est non numerus, quod est esse non divisam in se, quemadmodum numerus est divisus in plures unitates. Et sic patet quod non componit numerum; sicut nec »on domus componit domum. Alio modo, ut est in se talis entitas, puta accidens: et sic componit numerum. Unitas quoque transcendens dupliciter sumi potest. Primo, ut est indivisa, quod est esse non multitudinem: et sic impossibile est componere multitudinem, ratione dicta. Alio modo, secundum id quod est, idest secundum ipsam negationem divisionis, non inquantum exercet actum privationis, sed inquantum habet entis rationem: et sic componit multitudinem formaliter et completive sumptam. Ita quod haec distinctio, contracta - ad unum et multa transcendenter, non est distinctio privationis a subiecto positivo; sed est distinctio actus privativi ab actu positivo. Ita quod ipsa indivisio, ut exercet actum privationis, non componit; et ipsamet, ut cuiusdam entitatis rationem habet, componit multitudinem; quae, secundum veritatem, negativum ens formaliter est, magis quam unum. - Et quod haec sit mens litterae, non solum ex formali sensu patet; sed ex responsione ad quartum, ubi dicitur quod divisa non habent rationem multitudinis, nisi utrumque divisorum habeat rationem unius. Hic enim manifeste apparuit quod multitudo formaliter ex unitatibus formaliter consurgit: et consequenter ex negationibus, quoniam solam negationem formaliter addere docuerat in praecedenti articulo.

V. In responsione ad quartum, dubium occurrit, quomodo verificantur illa verba: divisio est prior unitate, non simpliciter, sed secundum nostrae apprehensionis rationem. Videtur enim quod. divisio sit simpliciter prior unitate. Quoniam habitus naturaliter est prior privatione: divisio autem se habet ad unitatem, ut habitus ad privationem: ergo. - Nec potest dici quod divisio non est vere habitus, quo privat unitas secundum se, sed est habitus secundum nostrum modum intelligendi: quia oporteret assignare, saltem circumlocutive, quis est ille habitus quo privat secundum se unitas. Nec facile esset hoc fingere. Quia ille habitus secundum se aut est quid positivum, aut negativum. Si positivum, ergo aliquid positivum ultra ens est ante unitatem: quod est impossibile. Si negativum, ergo aliqua negatio est ante unitatem: et si hoc non inconvenit, cur inconvenit divisionem, quae negatio est, esse ante unitatem?

VI. Ad hoc dicitur, quod labor est in gequivoco. Ambae siquidem propositiones sunt verae: et quod divisio est prior unitate simpliciter, idest secundum se, in esse intelligibili tamen (eo quod divisio negatio est, quae ens rationis est): et quod divisio est posterior unitate simpliciter, idest secundum esse simpliciter, quod est esse in rerum natura; esse enim intelligibile est secundum quid tantum.

VI. Prima propositio probatur ex dictis. Non enim est intelligibile quod affirmatio non sit prior negatione. Esse autem unum est esse Aoc et non esse non hoc: ubi patet quod in ratione unius clauditur negatio alterius extremi contradictionis. Extrema igitur contradictionis, quorum est ipsa divisio, praecedunt naturaliter unitatem. Primo enim est homo, et in eodem priori est non homo, in esse intelligibili: et sic est divisio. Deinde Aomo est homo et non est non homo, quod est esse unum, idest indivisum. Non enim est divisum in se, ita ut sit omo et non homo. Penes privationem enim huiusmodi divisionis, unumquodque est et dicitur unum: si unum privativum nomen est secundum veritatem, ut supponimus. Nullum autem inconveniens est negationem divisionis esse priorem negatione unitatis: quamvis impossibile sit positionem divisionis in re esse ante positionem unitatis.

Secunda autem propositio patet ex se. Non enim oportet, ad hoc quod homo sit et intelligatur unus, ut negatio hominis sit in aliqua natura, puta bovina aut caelesti. Si enim solus homo esset, unus nihilominus esset: sicut, ante mundi creationem, Deus erat unus, et non Deus in nulla erat re: creatis autem aliis, posita est divisio Dei a non Deo in rerum natura. De qua divisione dicit littera quod non est prior simpliciter, ut patet ex calce responsionis, ubi dicitur: secundo apprehendimus quod hoc ens non est illud ens, et sic apprehendimus divisionem. Quid clarius? Hoc ens non est illud ens dicendo, divisionem in rerum natura expressit. Et propter eandem divisionem dixit quod simplicia ex compositis definimus. Divisionem ergo tam realem quam positivam postposuit unitati formaliter: non autem contradictoriam in esse intelligibili.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS quaerit de unitate numerali. - In corpore una conclusio responsiva affirmative: Deus est unus.

Probatur tripliciter. Primo, Deus eodem modo formaliter est Deus et hic: ergo est unus. - Antecedens patet ex qu. m: quia idem est omnino hic Deus et natura divina. Consequentia probatur: impossibile est plurificari hunc; ergo et Deum.

Secundo, Deus est universaliter perfectus: ergo unus. - Probatur consequentia a destructione consequentis, ducendo ad oppositum antecedentis, ut clare patet in littera.

Tertio, Deus omnia quae in universo sunt, per se reducit in unum ordinem: ergo Deus est unus. — Quoad primam partem antecedens probatur: quia diversa non conveniunt in unum ordinem misi ab aliquo. Quoad secundam vero, sic. Deus est perfectissimum et primum principium: ergo est per se, et non per accidens, principium. - Consequentia vero probatur dupliciter. Tum quia melius per unum disponuntur res, quam per plura principia. Tum quia unius non est causa per se nisi unum: per accidens autem plura.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus ex dictis. - In corpore una conclusio, responsiva affirmative: Deus est maxime unus Probatur. Deus est maxime ens et maxime indivisus: ergo -Antecedens probatur quoad primam partem: quia est ipsum esse. Quoad secundam: quia omnino simplex omni divisibilitate caret - Consequentia autem probatur ex ratione unius, includentis ens et indivisionem. Omnia clara sunt in littera.

II. In responsione ad primum, dubium est quomodo privatio suscipit magis. et minus propter divisionem. Ipsa enim divisio n ito ést, de qua est eadem quaestio, dies modo suscipit magis et minus.

Ad hoc respondetur breviter, quod divisio suscipit magis et minus ratione fundamenti. Magis enim rationale 2 stata lapide quam a bove: et propterea maior est divisi inter hominem et lapidem. Et propterea minor est ense generis in quo conveniunt homo et lapis, ut patet.