Quaestio 124

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaevigesimaequartae, presen quod, cum in littera dicitur quod bonum rationis consistit in veritate sicut in proprio obiecto, et in iustitia sicut in proprio effectu, per bonum rationis non intelligas solum bonum rationis practicae, quod prudentia ponit: sed etiam bonum rationis speculativae, quod fides infusa ponit. Et similiter per iustitiam non intelligas solum iustitiae virtutem distinctam contra alias: sed universaliter bonum partis appetitivae, quae iustitia vocatur quae est per fidem Iesu Christi. Ita quod per haec duo comprehensum est bonum virtutum omnium theologicalium et moralium, tam acquisitarum quam infusarum. Bonum namque appetitus a bono rationis derivari necesse est, et esse proprium illius effectum: eo modo quo ea quae in ratione sunt, causant ea quae appetitus sunt.

II. In eodem primo articulo, in responsione ad primum, adverte quod martyrium Innocentum, apud Auctorem, ita est meritorium caelestis palmae sicut baptismus parvulorum est meritorium vitae aeternae. Nam sicut parvuli ratione baptismi merentur praemium vitae aetetnae, non ex aliquo proprio merito, sed merito lesu Christi eis per baptismum communicato; ita Innocentibus, et similiter quibusdam infantibus pro Christo occisis etiam in matris utero, effusio sanguinis est meritoria aeternae palmae non proprio merito, sed merito passionis Christi eis communicato per baptismum sanguinis.

Et haec sint dicta propter Martinum, in dicto de Fortitudine tractatu, de Martyrio qu. 1, oppositum sensum ex his litterae verbis assumentem. Auctor namque expresse ponit martyrii Christi meritum in Innocentibus, et non solum praemium gloriae. Nec ex speciali privilegio dicit hoc competere Innocentibus. Et constat quod eadem est ratio de omnibus infantibus propter Christum occisis, puta quia sunt Christianorum filii: nam Christianitas est quae mortis causa est; mortui autem ratione Christianitatis martyres sunt, ut infra patebit.

III. In eodem primo articulo, in responsione ad secundum, Martinus, in eadem quaestione, occurrit, contra Auctoris solutionem directe arguens, dicendo quod cum hac solutione adhuc stat vis rationis: quia si occiderunt se, actum illicitum, et non martyrii, habuerunt. Unde et aliter respondet dupliciter. Primo, quod non occiderunt ex intentione: quia licet actum committerent unde sequebatur mors earum, non tamen intendebant per hoc mori, sed servare pudicitiam.

Secundo, quod ignorantia iuris, adiuta ex fervore pudicitiae, excusavit eas ne hoc imputaretur eis ad demeritum quod alias fuit peccatum.

Sed haec Martini dicta facile ostenduntur a veritate aliena. Quoniam sola Auctoris solutio satisfacit argumento, tendens ad hoc quod ex speciali divino instinctu mulieres illae se occiderunt, ita quod martyres seipsas facerent divina auctoritate, Excusationes siquidem ambae allatae a Martino falsae atque perniciosae sunt, tam ex parte voluntatis quam ex parte intellectus. Siquidem ex parte igno- rantiae errat, quia ignorantia iuris naturalis contra praecepta priora praeceptis decalogi nullum excusat. Constat autem quod non occidere seipsum est prius praeceptum quam Non occides, quod est praeceptum decalogi: sicut amor suimet prior et naturalior est quam amor alterius.

Prima autem, ex parte intentionis, implicat, sicut protestatio contra factum. Ridiculum, immo fatuum est aliquem suspendere se lethaliter et non intendere mori; aut percutere se in corde, etc., ad mortem, et non intendere mori; et similiter proiicere se in ignem aut fluvium aut mare, et non intendere submergi aut comburi: nisi quis usque adeo desipiat ut dicat id solum esse ex intentione quod est principaliter intentum, et propterea secundario volita non imputari. Nam sic ludas excusatur, qui non propter mori se suspendit, sed ut poenitentiam ageret, vel evaderet miseriam. Et eadem est ratio de ceteris se interficientibus: quia omnes aliud a morte principaliter intendunt per actum illum voluntarium quo mortem causant sciendo quod actus ille infert mortem, ut est in proposito.

Et ex hoc habes unde a Martino, ibidem, cavere debeas dicente quod in casu in quo Christianus a tyranno constitutus coram idolo sic quod habeat ante se foveam ita altam ut casus sit mortalis; et habeat statutum a tyranno sibi impositum quod, si stat, intelligitur adorare idolum; nec potest declinare a stando ante idolum misi praecipi| tando se in foveam mortis: — quod si ex suo stare et protestando verbis quod non intendit adorare idolum, scandalizantur adstantes; quod bene facit praecipitare se in foveam, non intendendo mori, sed committendo se divinae providentiae. lam enim patet quod ista non-volitio mortis implicatio est. Esset namque hoc tentare Deum, et peccatum mortalissimum. Neque ipse daret occasionem scandali circumstantibus, sed ipsi acciperent ex se scandalum. — Semper ergo occidere seipsum est illicitum, nisi divina id auctoritate fiat. Quod Auctoris solutio dicit.

IV. In eodem primo articulo, in responsione ad tertium, dubium occurrit de martyribus qui sponte se martyrio obtulerunt. Quoniam videntur dedisse tyrannis occasionem iniuste agendi, quando non erat de necessitate praecepti subire martyrium, sed poterant, salva conscientia, se non offerre.

Ad hoc dicitur quod sancti martyres sponte procedebant, quando eis expedire videbatur, ad actus fidei exteriores, puta praedicationem vel confessionem, vel ad actus fraternae caritatis, ut in articulo tertio Auctor dicit, etiam si non erant in praecepto pro tunc hi actus, scientes quod inde tyranni sumerent occasionem. affligendi et occidendi eos: et non procedebant ad provocandum eos ad afflictionem vel mortem inferendam. Et ideo non dabant tyrannis occasionem iniuste agendi: sed ipsi accipiebant talem occasionem ex bonis actibus quibus dabant sponte operam imperterriti sancti illi. Et propterea dicuntur sponte se ad martyrium obtulisse, Unde et de beato Antonio legitur quod ibat quidem cum martyribus, optans esse martyr, et tristabatur quod non habebatur martyrio dignus: nunquam tamen provocavit ad sui mortem tration.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo dubium occurrit ex Martino, in dicto tractatu, qu. rr, volente quod martyrium est actus illius virtutis, in gradu tamen heroico, ad quam spectat actus ille pro cuius persistentia patitur: ut, si patitur pro iustitia, est actus iustitiae; pro temperantia, est actus temperantiae, etc. Arguit ergo directe contra Auctorem quinque mediis. -

Primo, sic. Volitio iustitiae tam firma ut nec pro crucjatu et morte velit eam deserere, est actus iustitiae. Sed martyrium mentale. pro iustitia non est aliud quam huiusmodi.volitio. Ergo martyrium mentale pro iustitia est actus iustitiae. Et consequenter, martyrium exterius imperatum. — Maior probatur. Omnes volitiones quae habent idem obiectum commune, pertinent ad idem genus virtutis: licet per diversas circumstantias, quae se habent ut obiecta partialia volitionum:vel nolitionum, possent ad diversas species pertinere. Sed hae duae volitiones, scilicet wolitio iustitiae absolute, hoc est sine conditione mortis, et volitio iustitiae cum conditione circumstantiae mortis, habent idem obiectum. commune; scilicet opus iustitiae. Ergo ambae pertinent ad idem genus virtutis. Sed prima pertinet ad iustitiam. Ergo et secunda.

Secundo: Volitio cum .contemptu mortis imperativa executionis ne deseratur iustitia, aut spectat ad iustitiam tantum: et habetur intentum. Aut ad fortitudinem tantum: et hoc non, quia fortitudo non inclinat ad actum iustitiae per se et immediate, ille autem actus est volitio iustitiae. Aut ad, utramque. Et hoc non. Tum quia ille actus est unus: ergo pertinet ad unum genus virtutis, et non ad duo. - Tum quia omnis actus qui refertur in aliqua duo, in unum tanquam in substantiam actus et in alterum tanquam in circumstantiam, pertinet ad illud virtutis genus ad quod pertinet substantia actus: sed huiusmodi volitio fertur in opus iustitiae tanquam in substantiam actus et obiectum primum et principale, et fertur in cruciatus et mortem,. contemnendo scilicet, tanquam in circumstantiam, quia, ut ponitur in casu, facienti iustitiam proponitur conditio mortis et cruciatuum, Maior istius probationis probatur. Quia alias idem actus posset ratione substantiae spectare ad. unum virtutis genus, et ratione unius circumstantiae ad aliud, et ratione alterius ad aliud: quod est omnino absurdum, et contra omnem doctrinam philosophorum moralium et Sanctorum, qui in doctrinis suis declarant actus virtutis per nullas circumstantias variare genus virtutis.

Tertio. Omnis actus qui est circa unum tanquam finem, et circa aliud tanquam id quod est ad finem, per- tinet ad illud genus ad quod spectat ille qui est circa finem: ut velle adulterari causa divitiarum acquirendarum, pertinet ad avaritiam; velle furari ut intemperate vivat, ad intemperantiam. Et hanc maiorem habet Aristoteles. expresse in V Ethic. Sed volitio iustitiae cum contemptu mortis habet opus iustitiae pro fine, et contemptum mortis tanquam medium ad finem: ut ipsemet sanctus Thomas, in quaestionis huius art. 3, dicit. Ergo huiusmodi volitio pertinet ad iustitiam.

Quarto. Iustitia elevata supra omnem iustitiam quae solet in hominibus reperiri, pertinet ad genus iustitiae: et similiter est de temperantia et ceteris. Sed aliquod martyrium non est aiiud quam iustitia elevata sic supra omnem iustitiam: et aliquod non est aliud nisi temperantia sic elevata supra omnem temperantiam. Ergo quoddam martyrium spectat ad unam heroicam virtutem, et quoddam ad aliam.

Quinto. Ad omnem virtutem in gradu heroico spectat inclinare habentem ipsam ut vincat omnes difficultates impedientes actum eius. Sed ex conditione mortis proposita iusto vel temperato, provenit difficultas in actu heroico quae non potest vinci nisi per contemptum mortis. Ergo ad iustitiam vel temperantiam, etc., heroicam pertinet facere contemptum mortis impedientis, etc.

II. Ad huius difficultatis evidentiam, praemittendum reor quid sit martyrium: sic enim postea clarum esse poterit cuius sit actus virtutis. Martyr cum idem sit quod testis, martyrium nil aliud est quam Zestimonium. Sed quoniam in Ecclesia Christiana martyres seu testes per antonomasiam appellantur illi soli qui pro Christo, seu divina lege, mortui sunt; ideo martyrium in proposito non significat quodcumque testimonium, sed testimonium Christi: unde et martyres Christi dicuntur, et ipse dixit, Eritis mihi testes, Act. 1. Nec quodcumque testimonium: quia non testimonium Christi verbo praedicationis aut confessionis aut cuiuscumque operis, sufficit ad martyrium, ut patet ex hoc quod non ex quocumque modo testimonii martyres dicimus; sed exigitur testimonium per tale factum, scilicet quod per tolerantiam mortis. Omnes enim et solos tales martyres dicere solet Ecclesia, iuxta illud: ZZic est vere martyr, qui pro Christi nomine sanguinem suum fudit.

Ex quibus patet ad rationem martyrii quatuor concurrere, Primo, ipsa testificatio exterior: quoniam oportet quod sit testimonium de natura sua coram hominibus, quibus sola exteriora certa sunt. Secundo, species facti assumpti ad testificandum: scilicet sustinere mortem. Tertio, id de quo testimonium redditur: puta veritas fidei. Quarto, is in cuius favorem testimonium redditur: puta Deus, qui per Filium suum veritatem fidei revelavit. Et quoniam diversorum generum conditiones concurrunt ad actum martyrii, oportet a multis diversorum generum virtutibus actum martyrii effici: diversimode tamen, secundum diversas conditiones. Diversimode. quidem: quia ab una elicitive, et ab alia imperative. Secundum vero diversas conditiones: quia ab una secundum unam, et alia secundum aliam conditionem, ut patebit.

Et ut a primo inchoemus, actus martyrii inquantum est testimonium veritatis fidei, oportet quod sit a virtute fidei. Nam sicut testimonium de veritate quacumque est a notitia illa quam testis habet de illa veritate, quia quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur; et testimonium ferre quod lupiter et Saturnus fuerunt in tali coniunctione, spectat ad astrologum ut sic; et testimonium reddere quod talis tali die fecit testamentum, spectat ad notitiam qua audivit et vidit praesens; et sic de aliis: sic testimonium de veritate fidei ad notitiam quam de fidei veritate habemus, spectat. Haec autem est notitia liabitualis et actualis fidei. A fide ergo emanat martyrium inquantum est testimonium quoddam ipsius. Et confirmatur hoc: quia sicut testimonium de veritate fidei quod verbo fit, est actus fidei, ut patet; ita et testimonium eiusdem quod facto fit, est actus fidei. - Idem autem martyrii actus inquantum est voluntarie ac impavide tolerativus mortis optimae, est actus fortitudinis: ut patet ex supra dictis de fortitudine et eius actu atque obiecto. - Est quoque idem actus qua- tenus est in favorem et gloriam Christi seu Dei, actus caritatis: qui enim vitam ponit pro Deo, facto diligit Deum supra omnia, iuxta illud Ioan. xv: Maiorem dilectionem nemo habet, etc.

Et licet martyrium sit semper harum trium virtutum actus ratione dictarum eius conditionum, caritatis tamen et fidei non nisi imperative est, fortitudinis autem elicitive: fides namque, per dilectionem operans, ut dicitur ad Gal. v, mediante fortitudine elicit martyrii actum his vestitum conditionibus. Patet autem sic esse, Et respectu fortitudinis quidem, quia ipse actus in quo testificatio consummatur, scilicet sustinere mortem optimam, est principalis actus fortitudinis, ut patet ex praedictis. Actus namque a pluribus procedens virtutibus est elicitive ultimae, cui directe respondet actus ille: sicut actus emanans a pluribus potentiis spectat elicitive ad infimam illarum potentiarum; ut concupiscere quando oportet, etc., est a voluntate et a concupiscibili, sed elicitive est a concupiscibili. — Respectu vero caritatis, quia caritas imperat actus omnium virtutum. - Respectu autem fidei, quia fides est quae per dilectionem operatur: ut ab. Auctore superius, in qu. ur, art. t, ad 3, habes.

III. His praemissis, ad argumenta in oppositum respondendo, dicitur primo, quod primi argumenti maior est falsa, intelligendo ipsam ad sensum arguentis, scilicet quod talis volitio sit actus iustitiae solius. Quoniam ex hoc ipso quod ad sustinere viriliter bonam mortem declinat, genus iustitiae exit, et ad genus fortitudinis venit. Velle siquidem iustitiam, quantumcumque firmissime et perfectissime, ad iustitiam spectat: sed velle sustinere mortem optimam, sive propter iustitiam sive quodcumque aliud genus virtutis, fortitudinis est. - Ex quo patet quod probatio eius assumit falsum, quando ultra commune obiectum apponitur aliud obiectum alterius generis, ut est in proposito. Quoniam secunda volitio (sive sit una sive multiplex, non curando pro nunc) includit actum et obiectum alterius generis, scilicet fortitudinis, puta sustinere mortem optimam.

Dicitur secundo, quod minor quoque est falsa: Sed martyrium mentale pro iustitia non est aliud quam huiusmodi volitio. Nam martyrium mentale pro iustitia e contra se habet ad haec duo obiecta, scilicet iustitiam et tolerantiam mortis. Quoniam martyrium mentale respicit tolerantiam mortis ut proprium obiectum, et iustitiam ut causam: quoniam testis directe respicit testificationem ut proprium actum; ac per hoc, velle testificari, quod est martyrium mentale, directe respicit ipsum sustinere, quod est testificari, ut proprium obiectum; iustitiam autem pro causa. Cuius oppositum minor assumit,

IV. Ad secundum dicitur quod volitio imperativa executionis ad sustinendum mortem ne deseratur iustitia, spectat ad utramque virtutem, scilicet fortitudinem et iustitiam. Et ad primam improbationem, negatur sequela: Actus i unus, Ergo spectat ad unum genus virtutis. Quoniam quod unus numero secundum substantiam actus sit in pluribus virtutum generibus.

Ad secundam improbationem dicitur quod maior est falsissima. Et ad eius probationem dicitur quod nullum inconveniens est eundem actum ratione unius circumstantiae spectare ad unum genus virtutis, et ratione alterius spectare ad aliud genus. Nec hoc est contra doctores sanctos aut philosophos. Immo oppositum est contra Sanctos et theologos dicentes aliquando circumstantiam trahere actum extra genus suum; ut, cum quis fornicatur in ecclesia, constat quod fornicatio est in genere intemperantiae, et trahitur ad sacrilegium, quod est in genere iustitiae, ex circumstantia loci cui fit iniuria: hoc enim constat secundum omnem moralem philosophiam et theologiam esse verum. Et mirum est quod in manifesto errore citet omnes Sanctos et philosophos. Et quod in generibus vitiorum ostendimus, idem patet in generibus virtutum. Nam servare castitatem propter Deum, cui dicata est, spectat et ad temperantiae genus secundum speciem operis, scilicet castitatem; et ad iustitiae genus ratione circumstantiae finis, nam religio iustitiae pars est.

V. Ad tertium dicitur quod, licet maior possit negari, et sit manifeste falsa ad sensum arguentis; loquendo tamen simpliciter et absolute, distinguenda est, quod dupliciter potest intelligi: primo, quando illa duo, scilicet finis et id quod est ad finem, secundum se non sunt diversorum generum moralium; secundo, quando illa duo secundum se sunt diversorum generum. Si enim illa duo non sunt secundum se diversorum generum, maior est vera: si autem sunt diversorum generum, maior est falsa. Et quia in proposito iustitia et sustinere mortem sunt secundum se diversorum generum, ideo maior, ut est ad propositum arguentis, est falsissima: nam in sensu vero habet falsam minorem, pro quanto includeret quod haec duo non sint diversorum generum, Probationes autem ab exemplis falsum assumunt: nisi meretrices quis putet esse sic avaras ut non peccent peccato intemperantiae; et similiter fures ac latrones ut luxurientur, putet quis sic esse luxuriosos ut nec fures sint nec latrones; quod constat ad sensum esse falsum. Nec est verum quod Aristoteles in. V Ethic. dicat illam maiorem, ut iste assumit. Immo dicit oppositum, dum dicit quod qui furatur ut moechetur, magis est moechus quam fur. Est ergo, secundum Aristotelem, et fur et moechus, sed magis moechus. Et haec est veritas.

Ad quartum negatur minor, scilicet: Aliquod martyrium non est aliud quam iustitia elevata super omnem iustitiam, etc. Iam enim dictum est falsum esse quod omnis virtus in gradu heroico est per seipsam tolerativa mortis. Hoc enim non nisi mediante fortitudine facere potest.

Ad quintum dicitur, ut superius dictum fuit, quod vincere impedimenta propria, quae scilicet ex propriis contrariis emergunt, spectat ad eandem virtutem ad quam spectat actus qui impeditur: verbi gratia, ad temperantiam spectat vincere impedimenta ex insensibilitate et intemperantia; ad iustitiam, ex iniustitia; ad liberalitatem, ex avaritia et prodigalitate; et sic de aliis. Sed vincere impedimenta extranea, hoc est ab aliorum contrariis propriis provenientia, non spectat ad illam virtutem, sed ad aliam, illam scilicet quae medium inter illa contraria tenet. Et ratio huius diversitatis est ipsa diversitas virtutum secundum diversitatem propriarum materiarum. Et hinc provenit quod quaelibet virtus eget alia, ut scilicet ab extraneis impedimentis protegat eam. Propter quod oportet quod qui unam habet virtutem perfecte, omnes habeat. In proposito autem impedimenta mortis respectu temperantiae aut iustitiae sunt impedimenta extranea: et non spectat ad iustitiam heroicam, nec ad temperantiam heroicam, vincere talia impedimenta.

VI. In eodem secundo articulo, in responsione ad primum, occurrit dubium ex Martino, ibidem, directe contra hanc responsionem arguente pro quanto hic dicitur quod firmare animum in bono iustitiae contra pericula mortis spectat ad fortitudinem. Quia sic sequeretur quod fortitudo haberet omnes materias virtutum pro obiecto communi et principali. — Probatur sequela. Confirmatio hominis in bono iustitiae aut fidei contra pericula mortis non est aliud quam volitio iustitiae non obstante proposita sibi conditione mortis. Sed haec volitio directissime pertinet ad iustitiam, et mortis conditio non se habet nisi tanquam circumstantia. Ergo.

Deinde arguit argumentis allatis in praecedenti dubio, praesertim: Omnis virtus inclinat ad tollendum impedimenta actus sui: quia quantum inclinat in actum suum, tantum inclinat ad tollendum impedimenta illius. Sed timor mortis impedit actum iustitiae.

VII. Ad primum, negatur sequela. Et ad probationem illius dicitur primo, quod maior est falsa. Quoniam, ut ex dictis patet, confirmatio hominis in bono iustitiae contra pericula mortis directe est velle sustinere mortem, et iustitia se habet ut circumstantia: cuius oppositung argumentum assumit.

Dicitur secundo, ut etiam dictum est, quod quia in hoc opere implicantur duo genera obiectorum moralium, quodcumque eorum ponatur ut circumstantia, transfert actum in aliud genus. Ita quod, dato quod velle sustinere mortem esset circumstantia, dicitur quod circumstantia talis volitio esset in duobus generibus moralibus, ratione diversarum conditionum eius, Quod nullum esse inconveniens monstratum est.

Ad secundum, et reliqua, non oportet repetere responsiones: iam enim distinctum est de impedimentis. - Nec probatio allata, scilicet: Quantum inclinat virtus ad actum proprium, tantum ad tollendum illius impedimenta, ad aliud valet nisi ad impedimenta eiusdem generis, Quoniam sicut virtus non inclinat ad actum suum nisi in propria materia, ita nec ad tollendum impedimenta nisi communicantia in materia: qualia non sunt quae ex extraneis sui generis proveniunt. Quae autem non conveniunt in materia, ab illa tollenda sunt virtute quae circa illam versatur materiam. Et quoniam timor mortis est impedimentum in materia diversa a materiis aliarum virtutum, quoniam, ut patet III .Ezhic., est propria fortitudinis materia; ideo tollere hoc impedimentum, respectu cuiuscumque virtutis, spectat ad fortitudinem tanquam habitum elicientem, ad alias autem virtutes tanquam ad finem materiae.

Et si bene advertamus, ponere quod quaelibet virtus tolit omnia impedimenta sui actus, est confundere materias virtutum, cuilibet virtuti attribuendo materiam omnis virtutis. Et sic, quia temperantiae actus potest impediri per pecuniam, per honorem, per timorem mortis, per vindictae affectum, etc., ad temperantiae actum spectaret medium contra avaritiam, contra ambitionem, contra timiditatem, contra iram, etc., eligere: quod est ridiculum, apud distinguentes virtutes penes materias, iuxta Aristotelis doctrinam, in II .Ezhic.

VIII. Etsi contra haec obiiciatur quod adversantur haec dictis superius, hoc est in qu. rxv praecedentis Libri, de connexione virtutum loquendo, quia ex hoc ipso, scilicet quod temperantiae est tollere quaecumque annexa impedimenta, illatum est quod exigit prudentiam totalem: non stant enim dicta ibi cum dictis hic: — respondetur quod virtus moralis potest dupliciter considerari. Primo, ut electiva praecise. Et sic procul dubio non se extendit ad connexas materias, quae sunt propriae aliarum moralium virtutum. Et hoc est quod hic dicimus: loquimur enim de virtute fortitudinis secundum se, ut est electiva proprii medii. - Alio modo consideratur ut est electiva et imperativa omnium ad sui salutem necessariorum. Et sic procul dubio nulla moralis virtus est perfecta nisi sit et electiva medii excludendo impedimenta propria, et imperativa actuum excludentium impedimenta alia ab extra. occurrentibus. Et sic in praecedenti Libro de virtute morali perfecta tam elicitive quam imperative, verificantur dicta. " Temperantia enim, licet, ut elicitiva tantum est, sit solum exclusiva impedimentorum ex intemperantia aut insensibilitate provenientium; quia tamen exclusio horum non sufficit ad salvandam temperantiam in animo, ut patet de muliere quae non ob delectationem, sed avaritiam, fornicatur ( corrumpitur enim illius temperantia ab extraneo contrario, ut patet): ideo oportet ad hoc ut temperantia sit ita perfecta ut sit sufficiens salvare seipsam, quod sit etiam perfecta imperative, hoc est ut habet actum imperii ad alios actus exclusivos extraneorum contrariorum, puta ad imperandum actui fortitudinis, ne propter timorem mortis perdatur temperantia, ad imperandum actui liberalitatis, ne scilicet propter lücrum perdatur temperantia, et sic de aliis. Nulla ergo est inter dicta ibi et hic contrarietas.

Et scito quod ex virtute morali, puta temperantia, perfecta primo modo, inferri optime potest connexio eius cum prudentia totali. Quoniam temperantia exigit prudentiam necessariam ad suam salutem, ut patet. Sed ad suam salutem exigitur prudentia totalis. Quod probatur, et patet, ex hoc quia temperantia nata est corrumpi a contrariis aliarum virtutum cardinalium, scilicet ab iniustitia et timiditate: ut patet de adultera non propter delectationem, sed ut reponit volitionem sui in genere fortitudinis. Et sic illa violet fidem marito, et de fornicaria ex timore mortis, et similiter est de fornicaria ex avaritia. Nisi enim adsit rectum iudicium, consilium ac praeceptum circa huiusmodi impedimenta, constat quod perditur temperantia declinando a medio in venereis et eligendo alterum extremum, scilicet intemperantiam. Perspicuum autem est provid quo- dere omnibus huiusmodi impedimentis ad prudentiam totalem spectat, hoc est ad prudentiam simpliciter, et non in hac sola materia: quoniam universa materia agibilium in his comprehenditur potentibus impedire, ut patet.

Et haec sint dicta ut scias connexionem virtutum undique necessariam intueri, et non oportere recurrere ad virtutem perfectam imperative: quae licet clarius connexionem convincat, et veritati innitatur absolute, non tamen ex definitione virtutis data in II Ethic. habetur primo. Quoniam definitio virtutis secundum electionem in propria tantum materia intelligenda proprie est: quamvis a me fuerit extensa ad eandem secundum imperium ad sui salutem necessarium, quod non primo, sed secundario ad virtutem spectat. Et ideo ex definitione virtutis habetur secundario perfectio imperativa virtutis. Et quia verae ac perfectae virtuti convenit, licet secundario, convincit connexionem virtutum, ut ibi monstratum est. Et praesenti servit proposito, ubi dicimus quod iustitia, non infra limites sistens proprios, sed ut imperat actui fortitudinis, sustinet mortem propter salvandam iustitiam, et similiter temperantia et aliae virtutes faciunt. Unde non confunduntur materiae virtutum: sed connectuntur tam virtutes quam earum materiae, et reflectitur actus unius super actu alterius.

IX. In eadem responsione ad primum eiusdem secundi articuli, circa illud: E hoc, scilicet bonum in quo aliquis firmatur, est fortitudinis finis, dubium occurrit: quia ex hoc sequeretur quod cum quis sustinet mortem propter castitatem, ac per hoc firmatur in bono castitatis, quod finis fortitudinis esset bonum temperantiae. Quod est inconveniens: quoniam finis est nobilior eo quod est ad finem; fortitudo autem est temperantia nobilior, et non e contra.

Et augetur dubium. Quia Auctorem loqui de fine fortitudinis ex parte actus fortitudinis, probatur ex verbis eiusdem in sequenti articulo, ubi dicit: 7olerare mortem non est laudabile secundum se, sed solum secundum quod ordinatur ad aliquod bonum quod consistit in actu virtutis, puta ad fidem et ad dilectionem Dei. Unde ille actus virtutis, cum sit finis, melior est. Haec ille. Ex ultimis siquidem verbis habetur quod ille actus virtutis propter quem fortis sustinet et in quo firmatur, est finis, et melior actu fortitudinis.

Ad hoc dubium dicetur sequenti articulo, ubi allegata verba discutientur.

X. In eadem responsione dubium aliud ex Martino, ibidem, occurrit, directe contra hanc responsionem arguente pro quanto dicit quod martyrium comparatur ad fidem sicut ad finem in quo quis firmatur, et ad fortitudinem ut ad habitum elicientem. Ista, inquit, solutio non videtur sufficere. Tum quia falsa. Quoniam non ideo quis firmatur in fide quia pro fide suscipit martyrium: sed e contra, quia firmatus est iam in fide, ideo pro fide suscipit martyrium.

Tum quia non satisfacit argumento. Quia dato quod fides sit finis martyrii, non propter hoc tamen habetur quod sit mater: quia mater non est propter quam res est, sed per quam res est. — Haec Martinus.

Potest et contra idem argui quia per martyrium fides martyris evacuatur: quoniam martyr per martyrium transit ad patriam caelestem. Ergo fides martyris non est finis sui martyrii. Finis enim acquiri aut conservari debet per id quod est ad finem: et non debet desinere esse, ut de fide contingit in proposito.

XI. Ad primum Martini dicitur quod, quia cawsae sunt invicem causae, non inconvenit utrumque verum esse: scilicet quod quia firmus in fide, ideo imperative suscipit martyrium; et e contra, quia suscipit martyrium, ideo et meritorie, et ut per medium ad finem, et saltem per redundantiam, firmatur in fide.

Ad secundum eiusdem dicitur quod quia finis in operabilibus est sicut principium in speculabilibus; et virtus ad quam spectat finis est imperativa actibus virtutum obsequentium ad finem: ideo ex hoc ipso quod bonum fidei est finis martyrii, sequitur quod fides sit finis martyrii, utpote primario imperio generans illud ad proprium ipsius

fidei bonum. Unde ad probationem dicitur quod, licet mater non habeat rationem finis, tamen habet rationem generantis: quae convenit virtuti ad quam spectat finis, quae est fides. Propter quod novitiis dicito quod fides, hoc est virtus fidei, est mater martyrii, quia fides, hoc est bonum fidei, est finis martyrii: quia ex hoc ipso habet ipsa virtus quod imperet.

Ad aliud argumentum dicitur quod quanto tempore martyr sustinet martyrium, tanto tempore fides firmatur: quia non sustinet nisi dum vivit, quo tempore fides est et firmatur. Evacuatio autem fidei fit post banc vitam. — Posset quoque, sed non oportet, dici quod martyr per martyrium firmatur in fide acquirendo visionem, quae succedit fidei, qua visione fit in eo firmitas evidentiae respectu eorum quae sunt fidei.

XII. In responsione ad secundum eiusdem articuli dubium occurrit ex Martino, ibidem, volente aliquod martyrium non esse actum caritatis, etiam imperative: quia stat aliquem fidelem in peccato mortali subire mortem ut non neget fidem Christi. Tale enim martyrium est sine caritate: ac per hoc, nullo modo a caritate. 1

Et si dicatur quod tunc ei confertur gratia, sicut ei qui baptizatur: hoc non obstat. Tum quia hoc non videtur verum universaliter: quia forte ponit obicem. — 'Tum quia, si datur caritas, illa sequitur naturaliter actum martyrii: ac per hoc, non est imperativa martyrii.

XIII. Ad hoc dicitur quod martyrium, non secundum opinionem hominum, sed secundum veritatem, ut scilicet importat sustinere mortem propter fidei veritatem, secundum suum genus est actus caritatis, imperative tamen, ut praedictum est. Et ratio est quia ponens vitam pro Christo, ipso facto praeponit Christum vitae suae; ac per hoc, omnibus bonis minoribus vita; et consequenter omnibus exterioribus bonis tam corporalibus quam spiritualibus, puta honori, gloriae et famae (haec enim omnia, secundum veritatem, minora sunt vita, et minima bona sunt); et ulterius praeponit habituali bono omnium quas habet virtutum, pro quanto sunt in praesenti vita. Unde sicut actus interioris dilectionis quo Deus, ut finis aeternae felicitatis revelatae, diligitur super omnia, est actus caritatis elicitus; ita exterior actus quo Deus, ut finis etc., diligitur facto super omnia, est ex suo genere actus caritatis, imperatus tamen, Et propterea Salvator martyrii actum. caritati attribuit, dicens: Maiorem caritatem nemo habet, etc. Verum quia nullus actus exterior est ita ex suo genere bonus quin possit male fieri, ut patet discurrendo per actus exteriores fidei, spei, caritatis, iustitiae, etc.; ideo exterior martyrii actus potest male fieri: puta si quis, ut non neget fidem Christi, sustineat mortem, propter inanem gloriam; tunc enim actus imperandus, quantum est ex se, ex caritate, imperatus est ab inani gloria. Et quia talis, latentem celans itatem suae intentionis, coram Deo est martyr diaboli, coram hominibus autem haberetur pro Christi martyre; sic sustinens mortem pro fide Christi non habuit verum martyrii actum, de cuius ratione est quod sustinere mortem sic fiat propter bonum fidei ut non. ordinetur ad aliquid contrarium alicui spectanti ad veritatem fidei; constabit autem in articulo ultimo huius quaestionis quod omnis virtus moralis spectat ad veritatem fidei, ac per hoc, omne peccatum illi contrariatur. Quo fit ut martyrium habens ceteras suas debitas conditiones, scilicet quod sit voluntaria toleratio mortis propter veritatem fidei Christianae in favorem seu honorem Dei tanquam finis ultimi, nunquam sit imperatus nisi a caritate: propter allatam rationem, quia scilicet talis actus ex suo genere exigit imperium caritatis.

XIV. Ad primum autem argumentum: Martini dicitur quod si quis in peccato mortali existens, superveniente persecutore, in voluntarium huiusmodi actum prorumperet, statim caritatem a Deo haberet. Ita quod. caritas infunderetur in termino deliberationis ac propositi et principio imperii actus talis: et sic totus actus martyrii esset imperatus a caritate. Aut saltem ipfunderetur post inchoatum imperium, ante tamen mortem: et tunc, quia inter instans infusionis caritatis et mortis oportet esse tempus medium, martyrium erit imperatum a caritate, etsi non ab initio propter obicem ex parte hominis, tamen quoad prosecutionem; et hoc sufficit ad salvandum quod martyrium semper est actus imperatus a caritate, - Primum tamen horum ita veritati innititur ut non sit opus ad hoc secundum recurrere. Nam homo qui veraciter nunc mori pro Christo deliberavit ac proposuit, sic ut paratus sit statim imperare executionem, quantum est ex se, paravit se ad gratiam et caritatem: ac per hoc, decet Deum, liberalissimum, statim caritatem infundere in principio imperii; ita quod primum instans imperii est instans infusionis caritatis, quasi imperium informatum caritate sit terminus temporis immediate praecedentis, quo deliberatum et propositum est.

Et per haec patet solutio utriusque obiectionis Martini. Quia et universaliter verum est quod in principio imperii adest caritas: quoniam obex nullus obstat. Nec caritas huiusmodi est consequens, sed imperans martyrium.

At si contra hoc afferatur illud Auctoris in Quolib. IV, qu. x, art. r, scilicet quod aliquis absque caritate potest sufferre martyrium, iuxta illud Apostoli, Si tradidero corpus meum ita ut ardeam, caritatem autem non habeam, etc.: — respondeo o quod ibi Auctor loquitur de possibili potentia perversae voluntatis. Potest enim perversa voluntas humana, ex sua libertate perversa, et obstinate velle perse- verare in concubinatu quandiu vixerit, et simul velle potius mori quam fidem Christi negare. Et sicut hoc potest homo simul velle, ita potest simul efficere: ut scilicet, in concubinatus affectu perseverans, voluntarie occidatur ne fidem Christi neget. Haec enim nullam contradictionem implicare manifestum est. In praesenti vero loco, dicendo martyrium esse actum a caritate imperatum, secundum regularem cursum loquimur, iudicantes actum martyrii secundum suarum conditionum merita: et quod ei imperativum principium, aut quod elicitivum conveniat, ex suis conditionibus determinamus. Et si Martinus intendebat ita posse esse martyrium sine caritate, non erravit. Posset etiam quis in peccato mortali existens ex improviso dormiens occidi quia Christianus. Tunc enim, quia martyrio adulti ratio generis moralium actuum, scilicet voluntarium, deest, martyrium non est, proprie loquendo. Et ideo, regulariter loquendo, ille sic occisus non esset salvus. Uterque ergo horum martyrum. damnatus esset propter obicem appositum, licet ex diversis causis proximis: quia in primo ex pertinacia; in secundo ex priori negligentia, qua ivit dormitum sine contritione. Si hoc namque fecisset, martyrium effectum suum habere in dormiente contrito non minus est credendum quam in Innocentibus.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem quaestionis centesimaevigesiipd cM dubium occurrit circa rationem litterae ad concludendum quod martyrium, relatum ad fortitudinem, non est actus perfectissimus. Et est ratio dubii quoniam cum dicitur, Quia tolerare mortem non est laudabile secundum se, sed solum secundum quod ordinatur ad aliquod bonum quod consistit in actu virtutis etc., aut sumitur ly tolerare mortem secundum solam actus substantiam: aut secundum quod est actus fortitudine informatus. Si namque sumitur primo modo, verum dicitur, sed non infert conclusionem intentam. Verum siquidem est quod tolerare mortem secundum se non est laudabile, quoniam nihil boni moralis ponit passio ista: sed ad intentam conclusionem, scilicet, Martyrium, relatum ad fortitudinem, non est actus perfectissimus, nihil facit; quoniam martyrium sic acceptum non importat solummodo tolerare mortem, sed fortiter tolerare mortem. — Si vero sumatur secundo modo, tunc falsum assumitur, scilicet: 7olerare fortiter mortem non est secundum se laudabile. Quoniam hic actus includit actualem fortitudinem ut formam, quae est morale bonum, et proximus finis tolerationis secundum suam substantiam, ut patet ex supra dictis: ac per hoc, est secundum se laudabilis.

II. Ad hoc dicitur quod, cum fortitudo sit circa mortis pericula optima, ut patet ex III Ethic., ad fortitudinis actum duplex, seu dupliciter oportet concurrere bonum moralis virtutis. Primo, ad constituendum materiam eius optimam, hoc est, constituenda mortis pericula in optimo esse: aliter non essent materia circa quam versaretur fortitudinis virtus; praesupponit siquidem fortitudo pericula circa quae versatur esse maxima et optima, Secundo, ad informandum actum sustinendi vel aggrediendi, timendi vel audendi, etc.: oportet namque sustinere quando, sicut, ubi, etc., oportet; quodcumque enim horum defuerit, deficit fortitudinis ratio. Nec refert in proposito an sint bonitates diversarum, aut eiusdem rationis istae duae. Eadem namque ratio est si pericula mortis reddantur bona propter fortitudinis bonum, puta quia directe imminent ut auferant fortitudinis virtutem ab homine: et sic bonitas fortitudinis bonificaret materiam et actum fortitudinis. Vel si pericula reddantur bona propter iustitiae bonum, puta si directe immineant ut deseratur iustitia: et sic alterius rationis erit bonitas materiae, scilicet iustitia, et bonitas actus, scilicet fortitudo. Nihil, inquam, refert ad propositum utro modo contingat: sat enim est proposito utramque bonitatem requiri ad fortitudinis exercitium. Et quoniam actus dependet ex obiecto, consequens est ut fortitudinis actus formatus ex bonitate obiecti dependeat ut a materia circa quam est. Et propterea in littera dicitur quod tolerare mortem, ut est actus fortitudinis, non est secundum se laudabile, ut ly secundum se denotat praecisionem a bonitate materiae circa quam est. Quoniam, seclusa per intellectum, conditionalem saltem, bonitate materiae circa quam est, tolerare mortem, quantumcumque ad fortitudinem referatur, non est laudabile: ista siquidem conditionalis est vera: Si fortis toleraret mortem non bonam secundum finem materiae circa quam, non esset laudabilis. Intendit igitur Auctor quod martyrium, relatum ad fortitudinem, dependet ex bonitate bonificante mortem illiusque pericula, ita quod sine tali bonitate materiae martyrium non esset laudabile.

III. Et haec sufficiunt ad motum dubium. Sed quoniam in littera subditur quod huiusmodi bonum bonificans materiam in quod ordinatur martyrium relatum ad fortitudinem, consistit in actu virtutis, et quod actus ille, cum sit finis, est melior actu fortitudinis: ideo videndum est si, universaliter aut particulariter, verum. est quod bonum bonificans materiam fortitudinis sit finis fortitudinis melior ipsa. Hoc enim erit respondere dubio in praecedenti articulo, in responsione ad primum; et declarare simul haec et prius dicta, atque similia.

Sciendum est ergo quod aliter est dicendum si omnino universaliter de fine bonificante materiam fortitudinis loquimur: et aliter si de eodem regulariter sermo est. Ad cuius evidentiam, recolere oportet quod fortitudo est triplex: scilicet monastica, politica et gratuita, Monastica vocatur fortitudo absolute, ut scilicet bonum fortis est; politica vero, ut a legali iustitia imperatur et ad commune bonum ordinatur; gratuita autem, vel eadem ut a caritate imperatur, vel quae infusa est, Inter quas in proposito haec differentia est, quod bonum bonificans materiam fortitudinis politicae est formaliter determinatum, quia iustitia legalis est; et similiter determinatum est bonificans materiam fortitudinis gratuitae, quia iustitia fidei est, ut clare habes de his duobus in art. praec., in resp. ad 1; bonum autem bonificans materiam fortitudinis monasticae non est determinatum, quia potest esse bonum cuiuscumque virtutis ipsius fortis. Quo fit ut aliter se habeat fortitudo monastica ad tolerandum mortem propter castitatem et similia, et aliter politica atque gratuita: quoniam castitas ad bonificandum pericula mortis respectu fortitudinis monasticae concurrit omnino formaliter ut proprius materiae finis; ad bonificandum vero eadem pericula respectu fortitudinis politicae, sic se habet formaliter quod tamen est materia iustitiae legalis, ac per hoc non ipsa absolute, sed ipsa ut ordinata per legalem iustitiam ad commune bonum, est finis bonificans materiam. Et propter hoc dictum est quod finis bonificans materiam politicae fortitudinis est determinatus formaliter. Et similiter castitas ut ordinata ad iustitiam quae est per fidem et dilectionem Dei, est bonificans. materiam fortitudinis gratuitae: ac per hoc, finis bonificans materiam gratuitae fortitudinis est formaliter determinatus. Ex quibus sequitur differentia solvens difficultatem motam. Nam ex his sequitur quod in fortitudine tam politica quam gratuita unus et idem finis formalis est fortitudinis ex parte materiae et ex parte actus, licet diversimode: quia respectu materiae est finis proximus; respectu vero actus est finis non proximus, principalis tamen; non proximus quidem, quoniam proximus finis actus est fortitudo actualis; principalis tamen est, quia est finis ipsius actualis fortitudinis. Et ratio est quia in utraque fortitudine finis materiae est nobilior fortitudine etiam actuali, et propter ipsum fortis fortiter se habet. In monastica autem fortitudine non semper sic est finis fortitudinis ex parte materiae, et ex parte actus. Quia quandoque finis proximus ex parte materiae est bonum ignobilioris virtutis quam sit fortitudo: et tunc fortis non agit fortiter propter illius alterius virtutis bonum ut finem sui actus principalem, sed ut finem secundarium sui actus et proximum finem ex parte materiae. Et quoniam homo naturaliter est animal politicum, et homo Christianus civis est caelestis patriae; idcirco regulariter fortitudinis actus formatus, et martyrium relatum ad fortitudinem, ordinatur ad ulteriorem finem qui est melior, ut in littera dicitur, fortitudine, et est proximus finis materiae consequens est quod argumentum non sit ad propositum, fortitudinis: quoniam tam iustitia legalis quam iustitia fidei nobilior est fortitudine. Et hoc intendebat Auctor in hac littera, et in responsione ad primum praecedentis articuli, quod scilicet regulariter bonum in quo fortis firmatur, et ad - quod ordinatur ut finem proximum materiae circa quam, est finis fortitudinis etiam ex parte actus. Cum quo tamen stat-quod hoc non est usquequaque universaliter verum: quia in fortitudine monastica bonum in quo fortis firmatur, et ad quod tanquam in bonum materiae circa quam ordinatur fortiter agere, est solum finis principalis fortitudinis ex parte materiae, et ex parte actus non est nisi secundarius finis, Et per haec patet resolutio huius difficultatis, et intellectus plurium dictorum.

IV. In eodem tertio articulo dubium occurrit ex Martino, in dicto tractatu, qu. rr, circa illud: Martyrium inter ceteros actus humanos est perfectior secundum suum genus, quasi maximae caritatis signum. Arguit siquidem Martinus dupliciter. Primo, contra negativam, scilicet: Martyrium, relatum ad virtutem proxime elicientem, non est actus perfectissimus. Secundo, contra affirmativam: scilicet quod martyrium est actus perfectissimus, quasi maximae caritatis signum.

Arguit igitur primo sic. Idem est martyrium quod eli-. citur. proxime ab. aliqua virtute, et ad quod primo movet caritas, Sed martyrium ad quod primo movet caritas, est

actus perfectissimus. Ergo martyrium secundum quod elicitur proxime ab aliqua virtute, est perfectissimus actus. — Et si ad hoc respondeatur quod ex praemissis simpliciter et absolute non sequitur conclusio cum ly secundum quod: et tamen hic infertur quod martyrium, secundum quod elicitur a virtute proxima, est actus perfectissimus: — contra hanc solutionem: Virtus proxime eliciens martyrium aut elicit tolerantiam mortis secundum se: et hoc non, quia sanctus Thomas dicit hoc non esse laudabile. Aut secundum quod ordinatur ad fidem et dilectionem Dei. Et sic elicit martyrium per comparationem ad primum motivum eius. Ergo, per comparationem ad elicientem virtutem, martyrium est actus perfectissimus.

Contra affirmativam autem arguit. Perfectum in ratione signi non est nisi extrinseca denominatione perfectum, Ergo ex hoc quod. est esse signum maximae caritatis, non potest probari. quod martyrium sit perfectissimus inter humanos actus. — Et confirmatur hoc per exemplum. Nam licet musca ex nihilo creata sit signum perfectissimae potentiae, scilicet creativae, nullus tamen ex hoc concederet quod ipsa esset perfectior quam equus ex equo genitus.

V. Ad primum horum non oportet aliter respondere: quia bene responsum est. Nec solutio quoad formam aliqualiter improbatur, sed quoad materiam. Unde ad improbationem dicitur quod divisio est insufficiens: quia datur tertium. Virtus enim proxime eliciens martyrium, quantum ex se est, nec elicit tolerare mortem secundum se, nec in ordine ad fidem et caritatem, sed ut fortiter operetur: iam enim probatum est superius quod fortitudo agit propter bonum proprii habitus ut proprium et pro- ximum finem. Dixi autem, quantum est ex se: quia ut fortitudo imperata a caritate, elicit martyrium integraliter; ita quod elicit tolerare mortem et propter bonum fortitudinis ex propria virtute, et propter bonum fidei et caritatis ut imperata.

Ad obiectionem autem contra affirmativam partem, scilicet, Martyrium est perfectissimus actus quasi signum etc., respondetur quod signum est duplex. Quoddam, pure signum. Et de tali procedit argumentum: sed non est ad propositum. — Quoddam non pure signum, sed vera res, hoc est operatio illius cuius dicitur signum. Et de tali est sermo. Tale enim signum intrinsece claudit in se suam perfectionem iuxta modum sui generis, et signi rationem induit ea ratione quia demonstrat suum principium. Quia ergo constat quod Auctor loquitur de actu caritatis, qui est illius operatio; ac per hoc, non loquitur de puro signo: quia de puro signo procedit, et non aliter.

Ad confirmationem autem ex exemplo de signo quod est effectus, scilicet musca creata, dicitur quod non recte applicatur exemplum. Quoniam sermo est de operatione, et non de illius effectu: musca autem non est operatio, sed effectus. - Et rursus, musca creata non est signum perfectissimae potentiae ratione effectus, qui est musca: sed ratione operationis, quae est creatio. Et propterea non debet inferri, Ergo musca est perfectissimus effectus: sed, Ergo creatio muscae est perfectissima factio, utpote perfectissimae potentiae signum ut operatio eius, Et hoc est verum. Et similiter infertur in littera: Ergo martyrium est operatio perfectissima quasi maximae caritatis signum, vf operatio eius scilicet.

VI. In eodem tertio articulo nota perspicaciter verba conclusionis principalis in littera, scilicet: Martyrium inter ceteros actus humanos est perfectior secundum suum genus. Nam ly martyrium supponit pro martyrio integraliter, ut scilicet est etiam actus caritatis. Et comparatur ad reliquos omnes humanos actus, tam interiores quam exteriores: nullum enim exclusit, dicendo, inter ceteros actus humanos, hoc est voluntarios. Sed limitata est illius excellentia per ly secundum suum genus. Potest namque actus aliquis humanus esse perfectior aliquo martyrio: et unius martyrium esse perfectior actus quam martyrium alterius. Actus namque dilectionis quo Beata Virgo diligebat Deum, perfectior fuit actus humanus quam martyrium sancti Petri et reliquorum sanctorum: sed non fuit perfectior secundum suum genus, sed secundum gradum maiorem caritatis. Si namque ad genus operis attendamus, martyrium caritatis actus est praeponens Deum rei maxime amatae, scilicet vitae: et hoc non solum voluntate aut verbo, sed opere executionis consummato. Nullum autem genus actus maioris perfectionis aut dilectionis potest inveniri: et propterea Deus dixit: Maiorem caritatem nemo habet, etc. Si vero ad gradum caritatis in hoc vel illo subiecto attendamus, sic invenitur et quod martyrium unius, puta sancti Petri, est perfectius martyrio alterius, puta sancti Quintini, utpote ex maiori caritate procedens: et similiter aliquis actus interior vel exterior, puta dilectio interior Beatae Virginis; et similiter explanatio qua discipulos Domini quae de Filii annuntiatione, conceptione, nativitate, etc., noverat, docuit; perfectior actus, ex parte maioris caritatis in ipsa Beata Virgine, fuit quam martyrium aliquod, puta beati Petri. Non tamen fuit perfectior actus quam quodcumque martyrium: quia martyrium Christi, qui ad hoc venit in mundum ut testimonium perhiberet veritati, est actus et secundum suum genus, et ex parte gradus caritatis in subiecto, simpliciter perfectissimus inter omnes actus humanos. Et merito sic esse debuit, ad hoc ut supremum genus actuum humanorum, quod est martyrium, habeat sui supremum, hoc est martyrium supremum simpliciter, hoc est supremum simpliciter inter omnes actus humanos. Hoc enim ordo universi expetere videtur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem quaestionis centesimaevigesimaequartae dubium occurrit ex Martino, in dicto tractatu, qu. rv, volente quod actualis tolerantia mortis non sit de ratione martyrii. Arguitque contra sanctum Thomam dupliciter. Primo. Potest esse perfecta dilectio fidei cum contemptu vitae propter eam, formaliter imperativa executionis, indicata signis exterioribus non fallacibus nec dupli- cibus, sed tam certis quod nullus apprehendens rationabiliter poterit dubitare talem contemnere mortem actualiter, et interpretative omnia alia quae dicuntur bona praesentia, pro bono fidei, sine actuali tolerantia mortis. Sed, positis prioribus, ponitur perfecta ratio martyrii. Ergo ad perfectam rationem martyrii non exigitur actualis tolerantia mortis. - Minor probatur. Quia, positis illis omnibus, habetur,

et apud Deum et apud homines, sufficiens testimonium contemptus vitae pro fide. - Maior iterum probatur, et etiam minor, ponendo quod tyrannus se habeat ad aliquem passurum pro fide sicut Abraham ad Isaac, ita quod extendat gladium super eum et ab angelo prohibeatur. Tunc enim omnia sine morte concurrunt, et sufficiens testimonium apud Deum et homines.

Secundo. Si ad rationem martyrii exigitur tolerantia mortis, aut actus martyrii est post mortem. Et hoc non: quia sic martyrium non esset actus meritorius. — Aut est in instanti aliquo praecedente instans mortis. Et hoc non. Quia inter illud instans et instans mortis est tempus medium. Ergo potest, naturaliter vel supernaturaliter, non consequi ad martyrium non exigitur mors; vel quod actus iste qui concessus est fuisse martyrium, nunquam fuit martyrium; quod sanctus Thomas non concederet. - Aut est in tempore praecedenti. Et hoc non: quia tunc idem sequitur. Quia in secunda medietate eius poterit per divinam potentiam impediri ne sequatur mors: et tamen in prima medietate actus ille fuit martyrium: ergo actus qui fuit martyrium, potest nunquam fuisse martyrium. - Aut est in instanti mortis. Et hoc non: quia tunc homo non est amplius viator, nec habetur tunc actus meritorius.

II. Ad idem quoque arguit idem Martinus in qu. 1 dicti tractatus de Martyrio, quinque mediis. Primo. Quia alias sequeretur quod duo omnino aequales in proposito gravissimorum. suppliciorum pro Christo, in hoc solum differentes quod furor tyranni saevit in unum et non in alium, Sic in merito differrent quod unus esset martyr et alter non. Consequens est falsum. Ergo. - Probatur falsitas consequentis.. Quorumcumque actus interiores sunt eiusdem rationis et intensionis, eorum merita sunt eiusdem rationis et aequalia. Sed actus interiores istorum. sunt huiusmodi, ut supponimus. Ergo uterque est martyr.

Secundo. Quia aliter sequeretur quod per aliquid mere violentum, quod non est in potestate virtuose operantis, aliquis de non-martyre fieret martyr. Consequens est falsum, Ergo. — Consequentia patet: quia per tolerantiam mortis violentae, quae non est in potestate martyris, de non-martyre fieret martyr.

Tertio. Dives est liberalis, deficiente paupere cui det, si non solum est paratus, sed extrahit pecuniam ut det his quos credit pauperes, sed, comperto quod sint simulatores, retrahit manum. Ergo Christianus potest esse martyr, deficiente qui eum occidat, si ipse non solum est paratus, sed imperet actu executionem passionis mortis.

Quarto. Actus formaliter imperativus passionis mortis pro Christo est ita proprius habitui elicitivo martyrii quod non potest ab alio habitu elici. Ergo habens ipsum est vere martyr. - Consequentia nota. — Et antecedens patet: quia. nulli alii habitui potest attribui.

Quinto. Omnis actus ex cuius frequentatione natus est generari habitus elicitivus martyrii, est actus martyrii. Sed actus sic imperativus est huiusmodi. Ergo est actus martyr, — Probatur minor. Quia aut ex istis volitionibus imperativis frequentatis sufficienter generantur habitus martyrii: aut, ultra hoc, requiritur actualis mors. Si primum, habetur intenta minor. Si secundum, sequitur primo, quod nunquam in aliquo viatore esset habitus martyrii. Sequitur secundo, quod habitus martyrii non potest naturaliter generari ex pluribus volitionibus, sed una tantum. Sequitur tertio, quod nullus habitus martyrii acquisitus incinabit in actum martyrii; et patet sequela, quia talis non est capax amplius martyrii, cum iam sit mortuus.

III. Ad huius rei evidentiam, non oportet aliud iacere fundamentum quam illud quod in littera positum est: sed illud quam solidum sit, ostendere. Tota siquidem res in hoc stat quod martyrium est Christi testimonium. facto seu opere quo ponitur vita pro Christo. Et ratio litterae est quia aliter non est perfecta ratio testimonii, quoniam, durante vita, semper aliquid restat operis apponendi ad testimonium, quia semper restat ponere vitam. Patet autem fundamentum hoc solidum esse, primo, ex ipsa ratione perfecti, et testimonii opere. Constat siquidem testimonium operis cui semper aliquid operis restat, non esse perfectum. Sed durante vita, semper testimonio quod consistit in opere aliquid operis testificativi restat: quia restat hoc opus, ponere vitam. Ergo.

Et ne aliquis haesitet in illa propositione, scilicet, Martyrium est Christi testimonium consistens in opere, probatur. Quod enim martyrium consistat in actu exteriori, ex hoc patet quod martyrium testimonium Dei est apud homines: homo autem 0n intuetur cor, sed videt quae foris sunt, ut dicitur I Reg. xv1.

Quod autem non consistat in actu exterioris locutionis tantum; et similiter quod non consistat in quocumque exmors, Et ponendo quod per divinam potentiam non sequatur mors, oportet alterum duorum concedere: vel quod teriori opere citra ponere vitam; et ex parte dilectionis, et ex parte testimonii patet. Ex parte siquidem testimonii, quia martyr dicitur testis antonomasice: et similiter martyrium dicitur testimonium per excellentiam. Ergo martyrium est testimonium summum in genere exteriorum testimoniorum. Ergo martyrium consistit in opere quod est ponere vitam. Et patet sequela: quia tam locutio quaecumque, quam praeparata exhibitio ad mortem, quam etiam pati cruciatus et dolores, sunt. minora opera secundum suum genus quam ponere vitam; unde, ut in littera dicitur, multi cruciatus sustinent ut mortem evadant, ut patet de his qui a iudicibus maleficiorum torquentur, - Ex parte vero dilectionis, martyrium est actus maximae caritatis. Ergo est ponere vitam pro Deo. Antecedens est per se clarum. Consequentia patet ex sententia Domini: Maiorem caritatem nemo habet quam ut animam suam ponat. Non dixit, ut animam suam, hoc est vitam, ponere imperet, sed, ponat: ponere siquidem vitam differt ab actu imperativo ponendi sicut executio ab imperio.

IV. Et licet haec sufficiant, soliditas tamen conclusionis ostenditur etiam ex eo quod omnes vere martyres Christi sunt salvi: sed non omnes imperantes executive subire mortem sunt salvi. Quia ante mortem posset quis peccare mortaliter: tum. quia posset propter tormenta desistere a confessione fidei, ut patet, et de facto multis hoc accidisse videtur; tum quia posset post diu insuper vivere, et variis peccatis implicari. Et sic verum esset quod multi Christi martyres perfecte sunt damnati, secundum adinventionem huius novellae doctrinae: quod Ecclesia Christi horret audire.

Sequeretur etiam quod unus et idem. posset esse centies vere et perfecte martyr. Quod alienum est a communi theologia.

Sequeretur etiam quod Ioannes Evangelista esset martyr. Quod iste homo negat. - Et patet sequela. Quia in ferventis olei dolium missus, habuit actum imperativum executionis mortis: cum. ferventis olei. dolium mortis sit procu] dubio illativum,

V. Et si quis bene perspiciat, ista nova adinventio sibi ipsi dissonat. Quoniam universaliter verum videmus quod ideo propositum vel imperium alicuius actus exterioris requiritur ad. virtutem aut salutem, quia perfectio consistit in illo actu exteriori, Ideo enim requiritur ad salutem propositum baptismi, quia perfectio salutaris consistit in exteriori baptismo; ideo ad virtutem iustitiae requiritur propositum restituendi, quia perfectio iustitiae habentis alienum consistit in exteriori restitutione; ideo in peccatore requiritur ad poenitentiam propositum confessionis, quia perfectio consistit in exteriori confessione et receptione clavium; ideo in medico requiritur imperium medicinae, et in aegro non sufficit imperium executionis, sed oportet actualiter suscipere medicinam, quia perfectio consistit in actu exteriori; et sic de aliis. Et propterea consequens est quod ideo imperium executionis ponendi vitam requiritur ad martyrium, quia perfectio martyrii consistit in actuali positione vitae. Dicere ergo quod ad martyrium requiritur actus imperativus ponendi vitam, et quod martyrii perfectio non consistat in ponere vitam, est dissonare a veritate et seipso.

VI. Ex dicto igitur solido fundamento, videlicet: Martyrium consistit in testimonio summi facti exterioris, hoc est, ponere vitam pro Deo, ad opposita respondendum est. Sed debes scire prius regulam tam bonitatis quam malitiae consistentis in actu exteriori. Et est quod ex proposito vel imperio illius actus, aliquis est et dicitur talis secundum quid: ex solo autem illo facto actualiter, est et dicitur aliquis talis simpliciter et absolute. Declaratur regula in vitiosis et virtuosis actibus. Quia enim homicidium consistit in facto quo aufertur vita hominis, ideo quicumque proponit occidere aliquem est homicida secundum quid, hoc est mentalis: iuxta illud: Qui odit fratrem suum homicida est. Et similiter quicumque extendit actualiter gladium ad occidendum aliquem, qui tamen non moritur, homicida est secundum quid: scilicet inchoative et quantum est ex

Cum his tamen adverte quod, quia in instanti mortis homo simul moritur et mortuus est, ideo quatenus de martyre in illo mortis instanti verificatur quod moritur, ita verificatur quod meretur: supposito, ut de facto est, quod mori martyris sit meritorium. Nam pro quacumque mensura dürationis verificatur quod martyr moritur, pro eadem patet manifeste quod verificatur quod moritur meritorie. Qualitas siquidem actus, importata per ly meritorie, sub eadem est mensura qua est actus quem qualificat. Ac per hoc, quia in proposito qualificat mori, ergo pro quase. Nunquam tamen est simpliciter et absolute homicida, nisi vere inferat passionem mortis. Unde et nunquam esset irregularis, nisi actio sua inferret mortis passionem. — Similiter, quia restitutio est actus exterior iustitiae, et consistit in facto quo alteri quod suum est redditur; quantumcumque quis proponat restituere, aut proponat restitutionem, nisi sequatur hoc factum, quod scilicet domino, vel illi qui succedit pro domino, detur quod suum est, nunquam aliquis est simpliciter iustus iustitia quae penes restitutionem attenditur, sed semper imperfecta restitutio, ac per hoc illius propria iustitia imperfecta est, utpote defectum patiens in suo proprio actu. — Et simile est de martyrio: quod licet ex proposito et ex imperio executionis, et cum aliquo facto, puta passione cruciatuum multorum tendentium ad mortem, non tamen illam inferentium efficaciter, dicatur et sit aliquis martyr secundum quid, puta mentalis aut inchoative; nunquam tamen est aliquis simpliciter et absolute martyr nisi actualiter ponat vitam pro Deo. Et hoc propter imperfectionem actus, quousque perveniatur ad factum in quo consistit martyrium: ut patet ex antedictis.

VII. Ad primum ergo duorum primo obiectorum, negatur minor, scilicet, Sed, positis omnibus illis, ponitur perfecta ratio martyrii: quoniam deest passio mortis. — Ad probationem autem illius, scilicet quod tali actu habetur apud Deum et apud homines sufficiens testimonium contemptus vitae pro Christo, respondetur quod aliud est haberi testimonium sufficiens: et aliud est haberi testimonium summum ex genere operis inter actus exteriores, Ad martyrium non sat est testimonium sufficiens, sed exigitur testimonium summum: quia martyrium importat testimonium per excellentiam, seu antonomasice. Constat enim liquido quod tale testimonium sine passione mortis non est summum: quoniam excellentius genus est testimonium ipsius passionis mortis, ac per hoc, illud non est summum genus testimonii, Et quod testimonium ipsius mortis sit excellentius, quamvis ridiculum sit dubitare, ex eo tamen convincitur quod post imperium, etc., remanet spes vitae praesentis. Multi enim post huiusmodi imperia vixerunt: ut in exemplo suo de Isaac patet. Et procul dubio, quia vivere potest, remanet secundum se vita in spe, quamvis iste homo non speret: sed hoc est per accidens; quia de matura talis actus secundum se loquendum est.

Ad secundum dicitur quod, proprie loquendo, distinctio illa quatuor mensurarum, in qua est actus martyrii, est insufficiens, ut iacet in littera: datur siquidem quinta mensura. Et est tempus immediate praecedens instans mortis. Actus siquidem martyrii, licet ante inchoet, nisi tamen ad temporis immediate praecedentis instans mortis mensuram perveniat, non est martyrium nisi secundum quid: quia non potest consistere in facto summi testimonii nisi illo tempore mensuretur. - Et si contra hoc afferatur, quia potest per divinam potentiam in secunda medietate illius temporis impediri sequela mortis, etc.: — respondetur quod hoc est incompossibile posito. Nam posito quod actus martyrii mensuretur tempore immediate praecedente instans mortis, incompossibile est quod mors non sit in instanti immediate sequente illud tempus: quoniam hoc est ponere quod tempus illud sit immediatum instanti mortis, et quod non est immediatum eidem; quod implicat contradictionem, nec subiacet divinae potentiae. Ex eo namque quod actus martyrii mensuratur tempore immediate praecedente instans mortis, sequitur quod mors immediata sit tempori illi: ex eo vero quod ponitur impediri mors, sequitur quod mors non sit immediata tempori illi. cumque mensura verum est quod martyr moritur, verum etiam est quod moritur meritorie, quod est mereri. Quemadmodum ergo in tempore immediate praecedente instans mortis martyr moritur ut in via immediata ad mortem; et in ipso instanti moritur ut in termino: ita martyrium, ac per hoc actus meritorius, mensuratur tempore immediate praecedente ut actus viatoris immediatus ad terminum, et mensuratur instanti ut in termino. Ita quod quatenus in instanti mortis martyr moritur ut in termino vitae, eatenus martyrium consummat et meretur ut in termino vitae. Sic enim mereri, scilicet ut in termino vitae, non repugnat illi qui sic est mortuus quod tunc primo est viator in termino: sicut sic mortuo non repugnat tunc etiam mori, ut patet in V Physic.

VIII. Ad primum autem [secundo] obiectorum dicitur quod argumentum in duobus deficit. Primo, in illa conditione in consequente posita, scilicet: in hoc solum differentes quod furor tyranni saevit in unum et non in aliam. Quoniam haec differentia, quae exprimitur, est occasionalis et involuntaria ex parte sanctorum. Sed illa quae tacetur, est voluntaria, et vere causa differentiae, scilicet quod tantum unus sentit voluntarie mortem: ex hac enim differentia provenit quod unus est martyr et alter non. — Secundo deficit, quia consequens tunc est verum. Et ad probationem dicitur quod, stante aequalitate interiorum, conceditur quod aequaliter meretur quoad praemium essentiale. Sed ex hoc non sequitur, Ergo uterque est martyr: sed est sophisma figurae dictionis, quoniam "mutatur quid in quale sed quomodo. Potest enim esse, et de facto ita esse credimus, ut. multi confessores sint multis martyribus aequales in praemio essentiali: non tamen propterea sunt martyres. ^

Ad secundum, negatur sequela. Et ad probationem dicitur quod in morte martyrum concurrunt actio tyranni et passio martyrum. Et licet actio non'sit in potestate martyrum, pdssio tamen est in potestate eorum: quia est vó- luntaria et meritoria, Unde de Christi passione dicitur illud: Actio displicuit, passio grata fuit. Et per huiusmodi passionem voluntariam violentae mortis de non-martyre fit homo martyr: et non per actionem tyranni. Nec inconvenit huiusmodi tantum bonum dependere occasionaliter ex iniqua actione tyranni. Et dixi, occasionaliter quia licet tyrannus occidendo sit per se causa mortis, non tamen est nisi occasio tanti boni, scilicet voluntariae et meritoriae mortis; martyrium namque a Dei gratia et martyre est, non a tyranno.

Ad tertium dicitur quod dives in huiusmodi casibus non nisi imperfecte est liberalis: quia non nisi inchoative. Ad quartum, conceditur gratis quod ad eundem habitum spectat ponere animam pro Deo, et proponere et- eligere, quod plus est quam imperare hoc. Sed tam propositum quam electio est actus imperfectus respectu martyrii: quoniam neutrum est martyrium perfectum, sed mentale aut inchoative. Et ideo ex hoc non sequitur, Ergo est vere martyr: quia martyr ab actu perfecto exteriori summi te- stimonii dicitur, et non ab habitu aut ab actu inchoato.

Ad quintum dicitur quod gratis conceditur quod electio executionis mortis pro Deo, quae electio est effectus imperii, qui actus est prudentiae, ut patet in VI Efhie.: huiusmodi, inquam, electio, includens imperium etc., est actus martyrii inchoative: sed non habet perfectam rationem actus martyrii, quia deficit factum in quo consistit excellentia testimonii, Et adverte hic quod si in hac ratione quaeritur aut supponitur quod martyrium sit habitus, falsum quaeritur aut supponitur. Si autem per habitum martyrii intelligat quis habitum elicitivum martyrii, tunc dicitur quod talis est fortitudo, imperativus autem caritas, ut patet ex supra dictis. Et caritas quidem, cum fortitudine gratuita, a Deo infunditur, et non est habitus acquisitus. Fortitudo vero acquisita non necessario requiritur ad actum martyrii. Unde nullus habitus acquisitus elicitivus martyrii requiritur ad martyrium. Nec ex frequentatis electionibus seu imperiis (concordando cum isto in vocabulis minus propriis) generatur alius habitus quam fortitudo: quae potest vocari habitus martyrii, pro quanto firmat circa pericula maxima et optima. Nec ad generationem fortitudinis requiritur martyrium simpliciter: sicut nec ad generationem temperantiae requiritur quod actualiter exercuerit supremum temperantiae actum perfectum. Sed sicut fabricando fabri fimus, ita exercendo nos in occurrentibus actibus opportunis virtutes acquirimus. Argumentum autem procedit ac si martyrium esset habitus generandus ex actibus martyrii: quod est ridiculum. Maiorem, inquit Christus Iesus, caritatem nemo habet, etc.; et non dixit, Maius martyrium nemo habet; docens quod caritas, mediante infusa fortitudine, est habitus quo quis ponit animam pro Deo amico, quod est esse martyrem. Nec oportet ponere aliquem habitum acquisitum inclinativum ad martyrium: quoniam habitus infusi exiguntur et sufficiunt.

IX. In responsione ad secundum, dubium occurrit ex Martino, ubi supra, qu. iv, dicente quod ista responsio relinquit multa dubia. Primum, an carnis integritas sit pretiosior vita: quod tamen petebat argumentum cui hic respondetur. — Secundum, quid est testimonium sufficiens: et cuius. - Tertium, apud quem, - Et quartum, an mulier patiens corruptionem propter Christum, sit vere martyr apud Deum.

Ad hoc dicitur breviter quod falsum est quod argumentum peteret an per se integritas carnis sit pretiosior vita. Sed argumentum, hoc supposito, arguit quod pati violationem integritatis est martyrium, ut patet in littera. Et ideo si dicta quaestio non determinatur in hac responsione, nihil obstat: quia Auctor respondet non curando de tali suppositione. Ita quod, cum potuisset respondere dupliciter, scilicet ad suppositionem, et argumentum, dimissa Supp: sitione, respondit argumento: quod non esse reprehensibile patet. Et ad argumentum quidem dicit quod non constat apud homines utrum talis mulier patiatur in contemptum fidei, vel in contemptum castitatis. Videtur namque quod tam Agneti quam Luciae, licet occasione Christianitatis, tamen in castitatis contemptum principaliter forte poena haec data esset: utraque namque castitatem praetulerat, ut patet in gestis utriusque.

Ad suppositionem autem dici potuit quod perdere carnis integritatem contingit dupliciter: scilicet voluntarie, et invite. Et quod integritas voluntaria pretiosior est vita, quoniam includit moralem bonitatem: integritas autem. quae potest perdi invite, non est pretiosior vita. - Posset aliter dici quod integritas carnis secundum se non est pretiosior vita: sed integritas carnis ut custos virtutis, est pretiosior vita. Commixtio namque carnalis via est multum potentissima ad luxuriam, saltem venialem, inducendam, quam integritas carnis obstruit, Et quia hoc officium habet carnis integritas ex natura sua; et ut in pluribus peccatum aliquod, saltem veniale, intervenit in hoc quod est pati commixtionem viri: ideo si mulier damnata ad alterum duorum, scilicet ad patientiam commixtionis vel ad patientiam mortis, dicat se paratam potius ad patiendum mortem, recte eliget; quoniam eligendum est potius pati mortem, si inferatur, quae ad nullum malum morale ducit, quam pati commixtionem, quae potentissima est ad inducendum ad peccatum, immo quae ut in pluribus inducit peccatum in patiente. Et confirmatur: quia tentatio carnalis intrinseca, qua scilicet caro concupiscit adversus spiritum, nunquam est eligibilis, quoniam 2onnullum peccatum est, ut Augustinus dicit; eligendo autem patientiam commixtionis, eligitur, secundario tamen, tentatio carnalis intrinseca, quoniam naturaliter nata est in tali commixtione inveniri. Et propterea mulieres laudabiliter contemnunt vitam pro servanda integritate carnis ut castitatis custode. Et quia, ut dictum est, hoc habet integritas carnis non in hac vel in illa, sed communiter; ideo suppositionem illam quasi veram Auctor pertransiit, insinuatione praemissa in argumento quod de integritate carnis in ordine ad castitatem est sermo, cum dixit, £t ita videtur quod corporalis integritas castitatis praeferatur vitae corporali: ly enim castitatis innuit quod de corporali integritate ut castitatis signaculo, loquitur.

Ad reliqua dubia dicitur quod etiam ista responsio relinquit sub dubio an Deus sit trinus et unus, et an sol sit maior tota terra, et infinita alia: non potest tamen propterea reprehendi, quia dubia ista sunt impertinentia ad responsionem. Omnia tamen illa tria. in hoc articulo solvuntur. Nam secundum in corpore articuli, ubi dicitur quod oportet quod sit testimonium summum, hoc est in opere mortis: et quod sit fidei Christianae testimonium. - Tertium, in hac responsione, ubi dicitur, apud homines. — Quartum, in eadem responsione, ubi dicitur quod rom proprie habet rationem martyrii. Si enim non proprie habet rationem martyrii, nec apud Deum nec apud homines est proprie martyrium.

X. In responsione ad tertium, adverte quod Martinus dicit, in eadem rv qu., quod carcer ad quem sequitur mors praevisa et contempta est martyrium: et subdit, ZZuic conclusioni videtur contradicere Thomas, in responsione ad tertium. quarti articuli de martyrio. Mirum est de ista interpretatione huius responsionis. Nam cum dicit Auctor, nisi forte secundum quod ex his sequitur mors, ex dictis in corpore articuli et ex subiunctis in responsione ad quartum, intelligi voluit. Ex his namque constat quod ad martyrium exigitur subire voluntarie mortem: et propterea qui patitur carcerem voluntarie, et non mortem inde sequentem, non est martyr; et si carcer est de sua natura mortalis, a principio, voluntarie carcerem talem volens, martyri actum incipit.

XI. In responsione ad quartum eiusdem quarti articuli dubium occurrit ex Martino, in eadem qu. tv. Si huiusmodi tolerantia afflictionum est, apud te, actus martyrii meritorius, aut est pro instanti terminante continuationem earum ad mortem. Et hoc non: quia tale instans est instans mortis. - Autestin instanti aut tempore praecedente. Et hoc non. Tum, primo, quia tunc non est tolerantia mortis. — Tum, secundo, quia possibile est per divinam potentiam ne mors sequatur. Ergo actus qui fuit martyrium, poterit nunquam fuisse martyrium. — Tum, tertio, quia si de facto impediretur, sicut in multis martyribus impedita est, mortis sequela, oritur quaestio, an talis esset martyr aut non. Si non, ergo ad martyrium non sufficit tolerare afflictiones naturaliter continuandas. Si sic, ergo sine actualis tolerantia mortis potest esse martyrium.

XII. Ad haec breviter, fovendo supra dicta, dicitur quod in huiusmodi tribulationibus continuatis usque ad mortem, ipsum voluntarie propter Deum sustinere usque ad mortem est actus martyrii meritorius: et mensuratur hic actus tempore immediate praecedente instans mortis ut mensura successiva, et instanti mortis, quatenus tunc martyr moritur, ut termino successivae mensurae. Et hoc sub aliis verbis dicitur quod, sicut mensuratum est sustinere continuatum ad mortem, ita mensura est tempus terminatum ad instans mortis: ita quod sustinere ut continuatur morti, est martyrium; et tempus ut terminatum ad instans mortis, est mensura martyrii. Et in hoc fige pedem.

Unde patet responsio ad primum. Quia scilicet divisio est insufficiens: quia datur hoc aliud membrum quod dictum est.

Et si contra hoc afferantur tres obiectiones allatae contra tempus mortem praecedens, respondetur. Et ad primam, negatur assumptum. Quia in tempore immediate praecedente instans est tolerantia mortis ut in via indefectibili omnino a morte: et in ipso instanti est toleratio mortis ut in termino, in quo non inconvenit mereri ut in termino.

Ad secundum dicitur quod non est compossibile, per quamcumque potestatem, tribulationes esse continuas usque ad mortem, et tribulationes esse sine mortis termino: quoniam implicat contradictoria, ut patet.

Ad tertium dicitur primo, quod Auctor non dicit quod sustinere tribulationes continuandas naturaliter ad mortem est martyrium: sed dicit quod sustinere tribulationes continuatas ad mortem est martyrium. Et propterea argumentum, quod de continuandis, et non continuatis loquitur, non est contra litteram, contra quam iste arguit.

Dicitur nihilominus secundo, ad propositum casum, quod dupliciter contingit impediri mortales passiones a morte. Uno modo, per viam impedimenti simpliciter, ut accidit beato Ioanni Evangelistae, cum ante Portam Latinam missus est in ferventis olei dolium: quoniam fuit impedita mors totaliter, ne scilicet tunc vel ullo unquam tempore ex illo oleo fervente moreretur. Et cum sic impedimentum praestatur, dicendum est quod talis non est proprie martyr: ut de ipso beato Ioanne patet. — Alio modo, per viam suspensionis ad tempus, ut accidit beatae Caeciliae dicenti: Impetravi a. Domino indutias martyrii mei. Et videtur hoc accidisse frequenter sanctis martyribus, ex eo quod in talibus tormentis tandiu vitam habuerunt integrae virtutis vitalis, ut loquela et actus eorum manifestare. videntur, Et tale impedimentum, quia ad tempus est, non impedit rauonem martyrii: quoniam omnino tandem passio quam sustinet continuatur ad mortem, ita quod ex illa sequitur mors, impedimento quod suspendebat sublato ab ipsomet qui illud apposuerat, Deo scilicet glorioso; in cuius signum, quandoque orasse legitur martyres ut iam spiritum Deo redderent. Et propterea nullum ex hac doctrina sequitur inconveniens: sed semper stat solidum illud fundamentum, quod ad martyrium requiritur actualis passio mortis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem centesimaevigesimaequartae Lanupsionis dubium statim in titulo occurrit, de quo genere causae est quaestio hic, cum de causa martyrii quaeritur utrum sit sola fides. Constat enim quod non de effectiva: quia ista est caritas, etc. Nec de formali, ut patet. Nec de materiali: quia materia martyrii, cum sit actus fortitudinis, sunt ad intra passiones, ad extra vero pericula mortis. Nec de finali: quia inquantum est actus fortitudinis, habet pro fine bonum proprii habitus; inquantum vero est actus fidei et caritatis, habet pro fine Deum, qui est finis omnium theologalium virtutum.

Ad hoc dicitur quod martyrium dicit duo: scilicet testimonium; et tale testimonium, scilicet per mortem. Et quod inquantum est testimonium, quaestio est de causa finali proxima: quoniam testimonium, ut sic, ordinatur ad manifestationem veritatis ut proximum finem. Et propterea quaeritur utrum sola fides sit ad quam manifestandam ordinetur testimonium martyrii. - Inquantum autem testificatio haec fit per mortem, est etiam quaestio de causa finali martyrii ex parte materiae. Quoniam finis bonificans mortem est bonum veritatis cui testificatur martyr per mortem: ideo namque mors illa est bona, quia est propter bonum cui attestatur.

Nec huic obstat quod Deus sit finis proximus virtutum theologalium. Quia martyrium non est actus elicitus, sed imperatus a theologalibus virtutibus. Et ideo non est mirum si habet Deum pro fine principali, bonum autem veritatis fidei pro fine proximo.

II. In eodem quinto articulo, circa illud: Omnium virtutum opera, relata in Deum, possunt esse martyrii causa, dubium ex Martino occurrit, in dicto tractatu, qu. v, ponente, in 7 concl., quod non pro quolibet virtutis opere potest quis subire martyrium. Et probat hoc tripliciter. Primo, quia quaedam sunt opera virtutis tam parvae necessitatis et utilitatis quod non licet, secundum dictamen rectae rationis, pro eis se exponere morti, sed recta ratio dictat quod sunt intermittenda. Probatur hoc auctoritate Aristotelis, III .Ethic., cap. de Violento, dicentis quod turpissima sufferre pro nullo vel modico bono, pravi est.

Secundo, quia pro operibus eutrapeliae, affabilitatis, similiter pro parvis operibus misericordiae et liberalitatis, nemo sapiens debet se exponere morti.

Tertio. Quae iuste et rationabiliter prohiberi possunt a superiori ne causent aegritudinem, non solum possunt, sed. debent intermitti propter timorem mortis. Sed aliqua virtutis opera sunt huiusmodi. Ergo. - Maior patet. — Et minor probatur per Gregorium, in Registro, indict. IV, epist. xv, ubi Episcopo Ravennati, vomitum sanguinis patienti, praecipit ne ieiunet, ne praedicet, etc., quia sic dicunt, propter infirmitatem, medici.

III. In eodem quoque articulo dubium aliud, si tamen aliud est, occurrit ex eodem, ibidem, infitiante hanc litterae rationem seu illationem: Pro protestatione fidei licitum est subire martyrium; sed in omni opere bono quod fit, et in omni opere malo quod vitatur, propter Christum, fit protestatio fidei; ergo pro quolibet bono opere faciendo, et quolibet malo vitando, propter Christum, licitum est subire martyrium. Ad hanc, inquit, Thomae rationem, concedo antecedens, et nego consequentiam. Quia est aliquod bonum opus seclusa circumstantia mortis, quod, posita mortis circumstantia, desinit esse bonum: ut opus eutrapeliae et opus ieiunii, Est etiam aliquod opus malum seclusa circumstantia mortis, quod, eadem posita, non est opus malum: ut verbum otiosum, mendacium iocosum, occultatio veritatis, ut Abraham tacuit Saram esse coniugem.

IV. In eodem quoque articulo parum distans dubium ex eodem Martino, ibidem, occurrit circa responsionem ad secundum, pro quanto ibi dicitur quod vitatio mendacii, contra quamcumque veritatem sit, inquantum mendacium est divinae legi contrarium, potest esse martyrii causa. Inquit enim quod non constat adhuc omne mendacium esse peccatum veniale vel mortale. Nec adhuc etiam constat peccatum veniale esse divinae legi contrarium. — Vel, licet omne mendacium, seclusa circumstantia alicuius excessive tristis et dolorosi, sit peccatum mortale vel veniale; multa tamen sunt quae nec mortalia nec venialia sunt, posita circumstantia alicuius excessive tristis et dolorosi, sicut gravium cruciatuum aut incommodorum, aut mortis.

V. Ad horum evidentiam, declarandum est unde hic difficultas apparet: et quam nulla sit difficultas, si opus virtutis in actu, et excellentia illius perspecta fuerit. Sciendum est igitur quod aliquod opus potest dici opus virtutis dupliciter: primo, ex suo genere tantum; secundo, ex genere et omnibus circumstantiis, quando, ubi, sicut, etc. Exemplum primi: restituere depositum ei qui deposuit, subvenire indigentiam patienti, mala poenae voluntarie sustinere ad evitandum malum culpae. Exemplum secundi: reddere quod suum est unicuique quando, ubi, sicut, etc., oportet; opera misericordiae exercere quando, ubi, sicut oportet; ieiunare quando, propter quid, sicut oportet; et sic de aliis. Est autem inter haec tanta differentia quod opera bona ex suo genere tantum non sunt universaliter opera virtutis, nisi sint etiam bona ex circumstantiis: quoniam bonum consurgit ex causa integra. Immo, si absque debitis circumstantiis fiant, mala moraliter sunt: quoniam saltem sunt contra prudentiam, quae forma est virtutum moralium, quae circumstantias omnes exigit ad opera virtutis; et ex hoc ipso quod homo se applicat ad quodcumque opus virtutis ex suo genere, quando vel ubi, etc., non decet, peccat. Et ex hoc te habere volo quod cum in littera dicitur quod omne opus virtutis potest esse causa martyrii, intelligitur de opere virtutis non partialiter, quale est opus virtutis ex solo genere, sed totaliter, ita quod hic, nunc, coram istis, etc., est opus virtutis: quod enim non est nunc, hic, coram istis, etc., opus virtutis, non est tunc agendum; et consequenter non est pro eo tunc agendo moriendum. Hoc est primum in quo deficiunt argumenta allata ex Martino: quoniam accipiunt per opera virtutis opera solum ex suo genere bona; cum tamen constet quod nisi sint ex circumstantiis quoque bona, non sunt virtutis opera nisi partialiter.

VI. Aliud autem est, quoniam non aequa lance bonum honestum et malum culpae bono commodi et malo poenae comparantur. Nosse namque oportet quod bonum moris quod integre, ut dictum est, bonum moris est, praestat omni bono exteriore, puta divitiis, honoribus, regnis, etc.; et corporalibus, puta pulchritudine, sanitate; et, breviter, ipsa vita. Quod patet apud philosophos, quia bona animi, quae non possunt auferri ab invitis, sunt ceteris excellentora: et apud Christianos, quia talia sola sunt quae ad Deum hominem appropinquant. Et ex hoc volo te scire quod, sive magnum sive parvum fuerit opus virtutis, dummodo sit integre opus virtutis, pro eo faciendo potest homo subire mortem: quoniam praeelegit maius bonum prae- ferendo bonum moris vitae corporeae. Et si (pro quia) hoc est faciendum pro bono moris, quanto magis faciendum est hoc pro bono moris. relato in Deum! Illud siquidem bonum est hominis secundum animum: hoc autem bonum est hominis secundum animum, et, ultra hoc, est bonum divinum, ex hoc ipso quod fit propter Deum. Et sic constituitur causa martyrii, ut in littera dicitur. Inquantum scilicet bonum moris, non martyrium, sed simplici fortitudinis actui causam daret. Et propterea in littera dicitur omne opus virtutis, secundum quod refertur in Deum, esse causa martyrii.

VII. Tertium vero ex his deducendum est: quod cum duae sint partes iustitiae, scilicet declinare a malo et facere bonum; et vitare malum culpae nulla egeat circumstantia ad hoc quod sit bonum moraliter nisi circumstantia finis, scilicet virtutis amore (iuxta illud: Oderunt peccare mali

formidine poenae etc.), quoniam praecepta negativa divini vel naturalis iuris obligant semper et ad semper; ideo vitiatio mali culpae ex circumstantia imminentis mortis nunquam desinit esse bona. Ac per hoc, facere contra vel praeter praecepta negativa divini vel naturalis iuris nunquam fit bonum aut non malum moraliter ex timore mortis: quamvis, ut in III Ethic. Aristoteles dicit, quandoque sit venia dignum. Et ex hoc habes quod nunquam dicere verbum otiosum aut mendacium ex quacumque circumstantia fit licitum: quia negativa sunt praecepta de non mentiendo, de non dicendo verbum otiosum.

Facere autem bonum quod per praecepta affirmativa praecipitur, multis eget circumstantiis, quae, quoniam circa singularia sunt, multipliciter variantur. Et quoad haec, verum et indubitatum est quod circumstantia imminentis mortis potest facere de opere quod alias esset bonum, tunc non bonum, immo malum. Verbi gratia, si persona valde utilis Ecclesiae exosa esset tyranno, adeo ut credatur quod si coram illo compareret, occideretur ab illo; et adveniente die solemni quo missarum solemniis tyrannus interesse debet, persona illa deberet ex officio cantare missarum solemnia: imprudenter faceret persona illa si celebraret coram tyranno, propter imminens periculum mortis; quia potest per alium sine ullo scandalo missa celebrari, et Ecclesiae sanctae sua persona conservari; et sic uti officio suo, quod alias esset sanctum, tunc ex huiusmodi circumstantia efficeretur imprudens, ac per hoc malum moraliter. Et in promptu huiusmodi et similium ratio est: quia scilicet praecepta affirmativa non obligant ad semper, sed pro loco, tempore, circumstantiisque aliis.

VIII. His igitur praelibatis, ad dubia et argumenta respondendum est. Et ad primum dicitur quod, sive sit parva sive magna necessitas aut utilitas, nihil refert quoad hoc quod est licite subire martyrium propter opus virtutis, si tamen est tunc virtutis opus integraliter, ut patet ex dictis. Est tamen ex hoc differentia quoad teneri ex praecepto, vel ex consilio: et rursus ad teneri ex obligatione contra, vel praeter praeceptum, ad martyrium. Quando namque opus imminet cuius oppositum esset mortale peccatum, tenetur sub praecepto ad martyrium. Quando vero oppositum esset peccatum veniale, tenetur quidem ad martyrium sic quod praeter, non contra praeceptum facit, si peccat venialiter ut non moriatur. Quando autem rale opus est quod est integre bonum si tunc fiat, et nihilominus, si praetermitteretur, nullum peccatum esset, tunc martyrium est de consilio. — Ad auctoritatem Aristotelis dicitur quod Aristoteles dicit; pro nullo aut modico bono: et non dicit, pro bono morali, seu virtutis. Et iterum dicit quod praeferre modicum bonum utile magnae ignominiae, pravi animi est: ut faciunt qui patiuntur turpissimas sibi inferri iniurias, puta adulterii, pro pecunia, et similes. Nos autem loquimur de bono virtutis moralis, de quo dicit ibidem Aristoteles, distinguendo, quod quaedam facere quae non oportet propter timorem mortis, quandoque dignum videtur venia; quaedam autem talia sunt quod potius est moriendum. Ex quibus patet quod Aristoteles nunquam excusat facere quae non oportet, sed digna venia ponit quandoque: certum est enim quod venia non egent nisi culpae. Et hoc etiam nos dicimus, quod quandoque propter timorem mortis peccare non nisi veniale est: ut si quis mendacium officiosum diceret ne moreretur. Cum quo tamen stat quod licite posset eligere subire mortem pro evitando illud veniale: et tanto plus, quanto vitatio illius venialis, relata in Deum, quid divinum fit; quod Aristotelem latuit.

Ad secundum dicitur quod pro operibus eutrapeliae, affabilitatis, liberalitatis et misericordiae parvissimis, si tunc sunt opera virtutis integraliter, relatis in Deum, vir sapiens licite subit martyrium.:

Ad tertium dicendum quod Gregorius loquitur de praeceptis operibus vel prohibitis affirmativis, vel a iure positivo, quae exigunt debitas circumstantias ad hoc quod sint virtutis opera integra: ut sunt ieiunium, uti praedicationis officio, et huiusmodi. Haec enim, nisi prudentibus circumstantiis vestiantur, non sunt virtutum opera: scriptum est enim, rationabile obsequium vestrum, ad Rom. xu. Et propterea gratis concedimus quod talia quandoque sunt licita et quandoque non. Et propterea non semper sunt causa martyrii: quia non semper sunt virtutum opera.

IX. Ad secundi dubii argumentum dicitur quod mirum esset de ista negatione consequentiae, nisi iam constaret ex dictis quod iste aequivocat de opere virtutis. Quoniam Auctor loquitur de virtutis opere integre, quod implicat ex aliqua circumstantia. desinere esse bonum: iste vero accipit opus virtutis ex suo tantum genere. Et propterea ratio litterae stat solida.

Quod autem ille dicit, esse malum aliquod seclusa mortis circumstantia, quod, illa apposita, non est malum, dupliciter potest intelligi. Primo, de actu per se malo, ut est mendacium, furtum, etc. Et de hoc est falsum: quia quod est secundum se malum moraliter, nulla potest circumstantia fieri non malum; quoniam ad malum quilibet singularis defectus sufficit, ut Dionysius dicit, tv cap. de Div. Nom. - Secundo potest intelligi de actu qui esset malus sine tali circumstantia. Puta, dicere aliquod verbum sine necessitatis aut utilitatis causa, est otiosum et malum: et si ex aliqua circumstantia fieret necessarium aut utile, non esset otiosum. Et de tali malo verum dicitur: sed nihil obstat doctrinae Auctoris. Quoniam nos dicimus quod pro evitando verbo otioso, salva hac ratione quod tunc sit otiosum, licite patitur quis martyrium, referendo vitationem illius peccati ad Deum, ut praedictum est: argumentum autem concludit quod pro vitando verbo quod alias fuisset otiosum, tunc tamen non est otiosum, non est moriendum. Quod gratis concedimus: quia tunc non imminet vitatio verbi otiosi.

X. Ad tertii dubii novellam sapientiam dicitur quod constat mendacium omne esse peccatum, ex Augustino, in libro contra Mendacium; ex Gregorio, cum tractat de mendacio obstetricum, ut patet superius in qu. de Mendacio; et ex Aristotele, in IV Ethic., Mendacium est secundum se pravum (- ergo semper est pravum, quia nunquam perdit seipsum ex quacumque apposita circumstantia); et ex ratione, quia mendacium est actus cadens super indebitam materiam, ut habes superius in quaestione dicta.

Constat etiam quod peccatum veniale est contra legem Dei, hoc est, prohibitum a lege Dei: quamvis non sit contra legem ut ly contra distinguitur a praeter legem. Quia prohibitorum per legem Dei aliquod tollit caritatem, et hoc est contra legem Dei: et aliquod non tollit caritatem, sed fervorem eius, et hoc est praeter legem Dei. Utrumque tamen ita constat esse contra legem Dei ut pro eo moriendum sit: ut patet Extra, De his quae vi metusve causa fiunt, cap. Sacris; et ex ratione prius allata, quia bonum moris, relatum in Deum, quantumcumque minimum, praestantius est quam bonum vitae corporalis.

Unde eiicienda est procul ab ecclesiastica etiam disputatione praesumptio ista volens mendacia excusare totaliter a peccato. Scriptum est enim quod proles est diaboli, procul a Christianis abiicienda finibus.