Quaestio 4

Commentaria Cardinalis Caietani

In quaestionis quartae articulo secundo, omisso primo, dubium occurrit. duplex. Primum, quomodo credere sit a duobus activis, i intellectu scilicet et voluntate. Sed quoniam hoc in quaestione sexagesimaquinta praecedentis Libri dictum est; solvendo rationem Scoti, ideo secundum dubium ex eodem Scoto, in xxv dist, III Senr.,- occurrit. Et ut intelligatur dubium, praemitto duo. Alterum est quod aliud est fidem. et eius actum, scilicet credere, dependere a voluntate: et aliud est fidem perfectam in suo actu, vel actum fidei perfectum, dependere a voluntate perfecta. Haec enim sunt valde diversa, et non sunt confundenda. Et licet utrumque sit verum et assertum ab Auctore, et primum pro principio et secundum pro conclusione hic inductum; non tamen pro eodem sumenda sunt. Quia in primo dicto nihil aliud significatur nisi quod credere est a voluntate: et non dicitur, a voluntate perfecta per habitum caritatis. Et hoc est verissimum et certissimum: quia credere est voluntarium positive, ut experimur. In secundo autem dicto significatur non. quod credere, sed quod bene credere est a voluntate perfecta caritate.

Alterum. quod praemitto est quod Scotus ibidem utrumque: confundit. Nam in titulo suae quaestionis loquitur de fide, et in corpore articuli de. actu. credendi. Affert tamen rationem huius litterae. contra se, explicans maiorem de actu dependente a duobus agentibus si sit perfectus, ut hic assumitur, et tractans postmodum exemplum de serra. Veruntamen, quidquid ipse intenderit, afferam ex ipso id quod contra nos opponi potest.

Arguit ergo Scotus ad hoc quod ad perfectum actum fidei non requiritur in voluntate perfectio quam dicimus caritatem. Tum quia, posito quod voluntas moveat intellectum ad credendum, ad hoc sufficit ipsa cum intellectu disposito: per habitum fidei inclinantem intellectum ad credendum. - Tum quia, sicut in serra sufficit acuties ad scindendum, ita in virtute motiva sufficit ipsa virtus motiva absque aliquo superaddito. - "Tum quia differentia inter actum credendi perfectiorem et minus perfectum sufficit quod reducatur in dispositionem intellectus proportionaliter magis vel minus perfecti: et non oportet propterea aliam in voluntate perfectionem ponere.

II. Ad primum horum dicitur quod aliud est loqui de credere; et aliud de virtuose credere. Licet enim ad credendum sat sit voluntas sine habitu, ad virtuose tamen credendum, de quo solo est sermo in conclusione hac, exigitur voluntas perfecta habitu, ut in littera probatur.

Ad secundum autem dicitur quod aliud est loqui de scindere; et aliud de bene secare. Nos dicimus quod ad bene secare exigitur perfectio instrumenti et principalis agentis per artem: ut experientia testatur. [ste autem homo declinat ad actum. scindendi absolute, et virtutem motivam non principalem, qualis est mens respectu artificialium organorum.

Ad tertium. demum dicitur quod aequivocat de perfectione et imperfectione actus credendi. Argumentum enim loquitur de perfectione graduali secundum intensum et remissum in eadem specie, ut album differt a magis albo. Nos autem loquimur de perfectione qua virtus simpliciter differt a virtute non simpliciter, quae est alterius rationis. Et dicimus quod actus fidei ut est in statu virtutis simpliciter, oportet quod sit ab utroque principio perfecto. Et propterea Auctor in principio corporis articuli dicit quod, cum fides sit virtus, etc.

Omnium ergo solutio stat in hoc quod actus fidei perfectus sic ut sit actus virtuosus simpliciter, exigit perfectionem in intellectu et voluntate, a quibus fit. Aliter perfecte virtuosus non est, ut in littera probatur. Cum his tamen stat, ut dictum est, quod sit actus fidei sine caritate, ut infra amplius patebit.

III. In eiusdem articuli secundi responsione ad tertium adverte. primo quod, quia obiectum fidei est Deus ipse, qui est summum omnium speculabilium propter seipsum, ideo Auctor ex ipsa natura obiecti ponit fidem habitum speculativum, Et quoniam idem obiectum est etiam ratio summa operum, ideo ex eiusdem obiecti natura habitum fidei ex- tendit ad proximum proportionaliter, sicut et. obiectum ipsum extenditur.

Adverte secundo, quod haec dixit Auctor de fide comparando practicum speculativo. Altius enim et verius loquendo, dicendum est, secundum ipsum et veritatem, quod fides est habitus altior practico et speculativo, praehabens eminenter utrumque, sicut sensus communis respectu sensuum propriorum: et propterea utrumque opus habet. Sed loquendo ut plures, et comparando ad haec duo, sub speculativo comprehenditur. Hanc autem esse mentem Auctoris patet tum ex eo quod theologica scientia, quae virtualiter continetur in principiis, quorum est fides, est huiusmodi, ut in Primo Libro ostensum est. Tum ex eo quod dona Spiritus Sancti, quae ex fide emanant, sunt huiusmodi, ut infra patebit. — Esse autem hanc doctrinam secundum veritatem eminentia divinae cognitionis, cuius fides est impressio proprii ordinis, manifestat, ut de theologia —— fuit.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo articuli tertii eiusdem quaestionis quartae adleise quod termini in unaquaque arte intelligendi sunt secundum subiectam materiam illius artis. Unde cum in moralibus, de quibus tractatur, una virtus dicitur forma alterius, non eo modo dicitur quo in naturalibus forma dicitur informare materiam. Non enim propterea hoc dicitur aut quaeritur quasi una virtus sit subiectum alterius, aut actus virtutis unius sit subiectum actus alterius: sed ad imperium unius super actu alterius sermo refertur. Quod enim naturaliter alteri imperat ad finem ipsius im- perantis illud dirigit, ac per hoc dupliciter actum ' imperatum informat, ut in littera dicitur: primo, dando illi finem unde specificatur; secundo, dando illi: modum quo convenienter ad illum finem congruat. Qui enim scindit propter domum aut navim faciendam, aliam speciem et alium modum scissioni dat quam qui scindit ea ad comburendum. Quia ergo tam finis quam modus datus ab imperante informat actum imperatum, ídeo' virtus imperans forma dicitur virtutis imperatae. Et eq hunc sensum quaeritur an fidei forma sit caritas.

II. In responsione ad secundum in eodem articulo adverte quod, si comparatio fiat virtutis ad virtutem aut actum, aut actus ad actum, extrinseca inveniuntur: quoniam naec in voluntate, illa in intellectu. Sed si comparatio fiat actus imperati ad modum quem ab imperante suscipit, sic invenitur intrinseca: eo tamen modo quo modus actionis est in ipsa actione ut modus eius. Et similiter si comparatio fiat actus ad specificam denominationem quam ab extrinseco obiecto virtutis imperantis habet, intrinseca invenitur: eo tamen modo quo denominativa relatio ab extrinseco dici potest intrinseca. Auctor autem, quia virtutem virtuti comparat, optime dicit eam esse formam extrinsecam virtutis et actus eiusdem.

III. In. responsione ad tertium eiusdem articuli adverte quod, quia argumentum non tendebat directe ad impugnandum quod caritas est forma fidei; sed indirecte, hoc modo, quia probabat quod obedientia est magis forma fidei quam caritas, et ex hoc sequeretur quod caritas non esset simpliciter forma fidei: ideo Auctor, ad intentum principale respiciens, dicit quod, quia a caritate non solum formatur fides, sed etiam obedientia et quaecumque alia virtus praevia fidei, ideo caritas simpliciter est forma fidei, utpote forma omnium: quidquid sit de illarum informatione respectu fidei. Hoc enim ex septimo huius quaestionis articulo patet.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo articuli quarti terminos ex praecedenti articulo declaratos habes. Fides enim formata significat fidem a caritate actam: fides vero informis significat fidem. quae est in existentibus extra caritatem. Et est sermo de fide una et eadem numeraliter, an ipsamet fiat de informi formata, cum Christianus poenitens assequitur caritatem :. et de formata informis, cum existens in caritate labitur in peccatum mortale furti vel homicidii manens fidelis,

In corpore eiusdem articuli dubium occurrit circa illud dictum: 7d quod pertinet ad voluntatem non per se pertinet ad fidem. Hoc enim contradicit doctrinae superius traditae, Subiectum namque per se. ipsius fidei per se pertinet ad fidem, ita quod variat ipsam: ut patet inductive de omnibus per se subiectis virtutum et habituum. Sed intellectus non absolute, sed motus a voluntate est per se subiectum fidei, ut praedictum est. Ergo id quod pertinet ad voluntatem, scilicet ipsa motio a voluntate, pertinet per se ad fidem, ita quod variat ipsam varietate corruptionis. Si enim ab intellectu auferas ly motus a voluntate, impossibille est quod remaneat fides nisi aequivoce. Ruit ergo ratio litterae super dicta propositione fundata.

Ad hoc dicitur. Ad voluntatem aliquid potest pertinere dupliciter: primo, secundum substantiam; secundo, secundum perfectionem. Id quod pertinet ad voluntatem secundum ipsius voluntatis substantiam est actus eius, Et de hoc dictum fuit quod per se pertinet ad subiectum fidei. Et conceditur quod variaret fidem, ut arguendo tangitur. Id. vero quod pertinet ad perfectionem voluntatis est bonitas, laudabilitas, etc., actus: hoc enim fit per habitum caritatis in proposito. Et de hoc dicitur hic; quod.non per se spectat ad fidem, ita quod ipsam secundum substantiam varie. Quamvis quodammodo pertineat per se ad fidem ut virtus est, ut infra patebit.

Commentaria Cardínalis Caietani

In corpore articuli quinti eiusdem quaestionis dubium duplex occurrit ex Durando, in xxur dist. III Sent., qu. iv, art. 2, arguente primo contra hoc, scilicet quod fides est virtus. Distinguit namque quod virtus dupliciter sumitur: large, pro habita inclinante in actum bonum; et stricte, pro habitu ponente potentiam in ultimo perfectionis debitae suo actui, sic enim virtus est zitimum de potentia. Et hoc modo, inquit, fides non est virtus: quia non facit evidentem cognitionem, qua natus est actus intellectus perfici.

II. Secundum vero est ex eodem arguente contra hunc articulum tripliciter quod fides non sit magis virtus cum cdritate quamr sine caritate. Primi, ex actu. Quia assentire vero supernaturali non est perfectius intrinsece cum caritate quam. sine caritate: ergo. Antecedens probatur: quia ex caritate nullam perfectionem pertinentem ad cognitionis genus recipit; sed extrinsecam tantum, puta esse meritorium. Consequentía patet: quia non ex quacumque perfectione actus pensatur virtus, sed intrinseca illi; alioquin actus opinionis meritorius faceret quod opinio esset virtus. — Secundo, et in idem redit, ex habitudine fidei ad caritatem. Fides non dependet a caritate quoad habitum, quia est prior illa: nec quoad actum, quia non perficitur intrinsece ab illa. Ergo non est per illam virtus. — Tertio, contra exemplum litterae, quia non est simile de virtute morali et prudentia, quia connexae sunt: fides autem. et caritas non sunt connexae.

III. Ad primum dubium dicitur quod arguens deceptus est non distinguendo inter virtutem: intellectualem et virtutem. Plus enim exigitur ad virtutem intellectualem quan ad virtutem, etiam intellectus. Unde gratis conceditur quod fides non est virtus intellectualis, quia non facit evidentiam in intellectu speculativo, in quo est. Cum hoc tamen stat quod est virtus intellectus theologica, ponens intellectum in ultima perfectione quam natus est supernaturaliter habere in via. Quoniam ex natura sua determinat infallibiliter intellectum ad verum et bonum supernaturale eius obiectum ac finem: quod: est ultimun» de potentia pro statu isto. Et propterea fides, ut in littera dicitur, est simpliciter virtus; et nom largo: vocabulo.

IV. Ad: evidentiam autem secundi dubii sciendum est quod, cum fides informis non distinguatur specie nec nu- mero a formata, non sic accipienda est distinctio non virtutis a virtute in ea sicut distinguitur habitus non virtus ab habitu qui est virtus, puta opinio a scientia: sed accipienda est sicut habens statum virtutis distinguitur a seipso non habente statum virtutis, sicut imperfectum distinguitur a seipso perfecto. Fides namque sine caritate non est in statu virtutis simpliciter: cum. caritate autem est in statu virtutis. Et hoc ex actu et subiecto manifestatur. Ex actu quidem, quia actus pendens per se a duobus non est perfectus simpliciter nisi utrumque sit perfectum: assentire autem vero supernaturali credendo pendet ex intellectu et voluntate: ergo nom est actus simpliciter virtuosus nisi tam intellectus quam voluntas perfecta sit. Ex subiecto vero, quia subiectum per se fidei est intellectus motus a volunfate: ergo subiectum per se fidei perfectae est intellectus motas a voluntate perfecta, ut proportionaliter sibi respon deant perfectio et perfectibile.

V. Ad primam autem obiectionem Durandi, negatur antecedens: et dicitur quod credere ex caritate est perfectior actus intrinsece quam credere non ex caritate. Ft cum arguitur, Caritas nihil addit pertinens ad genus cognitionis: respondetur quod hoc est verum, sed non probat probandum. Quia credere non significat actum intellectus absolute, sed ut moti a voluntate. Et propterea, licet credere prout spectat. ad intellectum non sit perfectius simpliciter, tamen est perfectius non per accidens, ut actus opinionis in habente carítatem, sed per se: quia est actus per se pendens a voluntate. Et licet caritas et eius actus extra fidem et eius actum sinf, id famen quod actus fidei ab actu caritatis habet non est extrinsecum ab: ipso; sed constituit ipsum in esse virtuosi actus. Et similiter id quod subiectum fidei, scilicet intellectus motus a voluntate, habet a caritate, non est extra subiectum fidei, sed constituit ipsum in statu subiecti virtutis simpliciter. Nec est simile de opinione et eius actu: quia bonum consurgit ex causa integra; opinio autem non est infallibiliter ad verum, ut solus status virtutis ei desit.

Et per hoc patet responsio ad secundum. Quia fidem quoad actum intrinsece non dependere a caritate potest dupliciter intelligi. Primo, absolute: et sic est verum, Secundo, in esse perfecto: et sic est falsum. Quemadmodum enim actus temperantiae quoad esse perfectum intrinsece dependet a prudentia, quia est actus concupiscibilis ut subest rationi; ita actus fidei quoad esse perfectum simpliciter dependet a caritate, quia est actus intellectus ut subest voluntati. - Et nihil facit ad hoc mutua connexio, quam obiicit Durandus. Dependentia in causa est, non connexio: per accidens enim connexio ad propositum concurrit.

Cum his tamen tene quod fides informis est virtus secundum quid: quia est semper principium actus boni infra latitudinem intellectus, quia non est nisi veri. Quia tamen non est evidentis, ideo non est virtus intellectualis, sed theologica secundum quid: formata autem simpliciter, ut dictum est.

VI. In eodem quinto articulo, in corpore et responsione ad secundum, dubium occurrit ex Scoto, in III .Sent., dist. xxr, volente quod fides infusa non magis inclinat ex parte habitus in non decipi quam fides acquisita, Quia | non decipi non se tenet ex parte habitus, nec ex parte obiectum cui assentit. vere vel false praesentatur habitui inclinanti. Sicut habitus principiorum inclinat ex parte sui naturaliter in verum: et si sit deceptio, hoc est ex obiectis falso occurrentibus et praesentatis intellectui. Sed in. proposito uterque habitus inclinat naturaliter, et per modum naturae praebet assensum. Ergo, etc.

Ad hoc, non nisi cum admiratione istius viri, respondeo quod liquido patet non decipi tenere se ex parte habitus ex ipsa differentia inter habitus intellectuales qui sunt virtutes et illos qui non sunt virtutes. Illi enim, quantum est ex se, inclinant tantum in verum, quia ad cognoscendum esse quod est et non esse quod non est; nec possunt inclinare ad actum oppositum. Isti autem ad utrumque se. habent: et ideo non sunt virtutes. Unde oppositum est eius quod arguens fingit. Quia cognitio et assensio vera ex meritis habitus est ex propria natura ad actum talem inclinantis: et si contingat decipi, ex habitu illo non provenit, nec ex obiecto praesentato sufficienter: cum possit intellectus uti habitu virtutis et non adhaerere falsae praesentationi; falsum enim obiective non habet vim coactivam intellectus ad se, sicut habet verum quando est evidens. assensus quem facit: sed ex parte obiecti, secundum. quod | Fides ergo infusa inclinat ad verum supernaturale indeceptibiliter, quia secundum ipsam assentiendo non possumus falli.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo articuli sexti est sermo de unitate per se et simpliciter habitus, quae est unitas speciei specialissimae. Unitas enim generica est unitas secundum quid; et unitas numeralis est per accidens, hoc est per aliud, scilicet per subiectum.

In corpore articuli dubium ex Scoto, in xxv dist. III Sent., occurrit, arguente contra hoc, scilicet quod fides infusa habet unitatem ex obiecto primo, scilicet Deo. Primo, quia Deus non movet in ratione obiecti ad cognitionem omnium credibilium. - Secundo, quia in Deo ut obiecto non concipiuntur omnia credibilia, ut ex illo deduci possint: licet contineat omnia ut causa effectiva omnium.

Ad haec facile respondetur. Et dicitur quod Deus movet obiective ad credendum omnia credibilia; et similiter in ipso ut obiecto concipiuntur omnia credibilia; iuxta illud: Creditis in Deum, et in me credite. Quoniam omnia credita reducuntur ad Deum creditum: et ipse Deus, ut creditus, movet ad credendum reliqua ut aliquid sui, ut ex primo articulo patet. - Nec exigitur ad obiectum dans unitatem fidei sic continere omnia ut ex illo possint deduci omnia. Quoniam fides non est habitus deductivus, sicut scientia; sed creditivus. Unde non solum Deus ut efficiens continet omnia quae sunt fidei et fidei habitum; sed obiective sumptus. Sic enim significatur per ly creditus,

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo articuli septimi ly inter virtutes importat virtutes theologales et morales tantum, de quibus tractatur. De intellectualibus enim, ut scientia et arte, non est quaestio.

In corpore articuli dubium occurrit de titulo iuncto corpori articuli. Quoniam aut est sermo de virtutibus moralibus ut Christiani sunt; aut hominis sunt. Si de virtutibus Christianis, frustra secunda pars articuli de praecedentibus fidem, quae constituit Christianum, adiungitur. Si de humanis, constat quod iustitia et temperantia, etc., priores fide directe esse possunt, ut patet.

Ad hoc dicitur quod sermo praesentis articuli est de virtutibus simpliciter, ut scilicet sunt dispositiones perfecti ad optimum simpliciter, idest Deum ut obiectum beatitudinis patriae caelestis: et non ut virtutes in genere, quemadmodum in praecedenti Libro dictum est. Et inter virtutes simpliciter oportuit distinguere, ut in littera fit, quod per se fides est prior ceteris: per accidens autem aliquae earum, imperfecte tamen rationem virtutis habentes, ut aliqualiter disponunt ad optimum simpliciter, praecedunt, ut removentes prohibens. Et sic nihil superfluit; et theologicus sermo de virtutibus formalis invenitur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo octavo dubium occurrit ex Durando, in III Sent., dist. XXIIII arguente directe contra distinctionem in littera factam de certitudine secundum se et quoad nos, applicatam ad propositum, quod fides est certior secundum se intellectu, sapientia et scientia, haec autem sunt certiora quoad nos. Contra, inquit, primo: quia distinctio ista habet locum in obiectis, ut patet II. Metaphys.; non autem in habitibus et actibus. Ergo. — Assumptum probatur quoad me partem. Quia habitus est dispositio habentis, et fectio eius, in ordine ad obiectum. Non est go. certior habitus aut actus nisi per quem obiectum t certius habenti: quamvis possit dici nobilior ex solo Obiecto. — Probatur haec sequela. Quia certitudo actus vel habitus penes modum quem ponit circa habentem attenditur, non penes obiectum: ut patet ex prooemio Anima, ubi certitudo distinguitur contra nobilitatem obiecti; Alioquin coinciderent, et omnis scientia nobilior esset certior.

Praeterea, certius est quod est dubio impermixtius. Sed ipbd vere, etc., est; dubio impermixtior. Ergo.

Praeterea, scientia beatorum certior est fide nostra. Sed non ex parte obiecti: quia idem est. Ergo ex parte modi uo intellectus attingit Deum. Ergo certius est scire Deum sid credere Deum. Quod est contra litteram.

II. Ad haec dicitur quod iste bonus homo noluit intelligere rationes terminorum in littera positas; et propterea, errans in fundamento, ruit ex toto. Certitudinem namque ndum se non. definivit Auctor penes obiectum, sed EK causam. Et bene dixit: quia commune est omni certior secundum se ex sua causa esse certius. Separata de a sua materia, ex sua causa formali, vel quasi causa formali, certissima dicuntur secundum se. Habitus autem et actus certitudinem habent ex suis causis. Et, ut in littera patet, non ex certitudine obiectiva fides certior scientissimo quam de eo quod sibi secundum suam rationem videtur. Et multo magis homo certior est. de eo quod audit a Deo, qui falli non potest, quam de eo quod videt propria ratione, quae falli potest.

AD TERTIUM DICENDUM quod perfectio intellectus et scientiae excedit cognitionem fidei quantum ad maiorem manifestationem: non tamen quantum ad certiorem inhaesionem. Quia tota certitudo intellectus vel scientiae secundum quod sunt dona, procedit a certitudine fidei: sicut certitudo cognitionis conclusionum procedit ex certitudine principiorum. Secundum autem quod scientia et sapientia et intellectus sunt virtutes intellectuales, innituntur naturali lumini rationis, quod deficit certitudine verbi Dei, cui innititur fides. secundum se dicitur; sed ex certitudine medii quod causat fidem et actus eius.

Unde ad primum argumentum dicitur quod haec distinctio non solum in obiectis, sed in habitibus et actibus locum habet. Et ad probationem in contrarium dicitur quod certitudo habitus et actus attenditur quandoque penes obiectum, ut patet in littera ex hoc quod ars et prudentia, quae sunt circa possibile aliter se habere, sunt minus certae scientia et intellectu, habitibus circa necessaria: quandoque autem attenditur penes causam. Et non oportet quod attendatur semper penes modum cognitionis quem de facto habet cognoscens: penes modum siquidem istum attenditur certitudo quoad nos. Unde fides infusa ex meritis proprii medii, scilicet veritatis divinae, nata est certificare magis quam lumen naturale: sed propter excellentiam credibilium nos non ita certificamur. Per habitum ergo vel actum certiorem fit obiectum certius eo modo quo habitus vel actus est certior: si secundum se, fit secundum se certius; si quoad nos, fit quoad nos certior.

Ad secundum vero, quod Auctor contra se primo loco hic facit, patet ex ipso eodem responsio: quod certius secundum se est secundum se dubio impermixtius; ef certius quoad nos est dubio quoad nos impermixtius. Cum his tamen stat quod certius secundpm se sit permixtius dubio quoad nos, ut in proposito accidit.

Ad tertium, conceditur quod scire Deum certius est quam credere Deum, ceteris paribus. Sed in proposito non sunt cetera paria: quia scire Deum est ex lumine naturali, credere autem Deum est ex veritate divina ut proprio, medio. Et propterea credere Deum est certius secundum se quam scire Deum per metaphysicales demonstrationes. In patria autem constat quod scire Deum est per essentiam divinam immediate. Et propterea est certissimum | secundum se et quoad nos.