Quaestio 147

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis centesimaequadragesimaeseptimae, in responsione ad secundum, adverte primo, duo quae recta ratio observat in subtractione alimenti: scilicet conservationem naturae, et potentiam ad opera debita. Ex primo siquidem habetur quod non est virtutis sic abstinere ut vita minuatur quoad tempus:'sive hoc fiat unico actu, puta inedia multorum dierum; sive fiat frequentibus excessibus, puta crebris inediis supra vires; ut patet ex auctoritate Hieronymi: Non differt utrum parvo vel magno tempore te interimas.

Ex secundo autem habes quod qui tenetur ad aliquod opus, vel liberale, puta ad legendum, praedicandum, cantandum; vel mecharficum, puta ad fodiendum, aedificandum, etc.: — abstinentia impediens potentiam ad haec non est actus virtutis. Et simile est de viro qui tenetur ad reddendum debitum coniugale uxori: abstinentia siquidem impediens hoc non est actus virtutis.

II. Sed accidit hoc in loco dubium devotarum personarum. Ferventes siquidem spiritu, aiunt se velle mortificare, nec curare an decem annis minus victurae sint.

Et augetur dubium ex eo quod personas spirituales quae excesserunt in abstinentiis et huiusmodi, quamvis arguendas credimus, non tamen damnamus homicidii aut saevitiae in seipsas. Quod tamen iudicium fieret si statim se occidissent, aut simile damnum sibi intulissent. Differt ergo an magno vel parvo tempore te interimas.

III. Ad hoc dicitur quod quia, ut ex dictis patet, regula temperantiae est necessitas vitae praesentis et quantum ad esse et quantum ad bene esse, etiam in ordine ad alios; si quis ex intentione abstineat ut moriatur aut infirmetur, aut impotens sit ad debita officia peragenda, huiusmodi abstinentia directe contrariatur temperantiae, utpote ex parte regulae et finis eius.

Si quis vero abstineat ut carnem spiritui subiiciat, aut ad poenitentiam pro peccatis suis agendam, et in hoc excedat: aut advertit se excedere, et putat se bene facere: - et tunc procul dubio peccat. Communiter tamen est peccatum veniale huiusmodi excessus: propter rectam intentionem, et nocumenti ignorantiam quoad notabilitatem. Apprehendunt enim nocumenta corporis, puta dolorem stomachi, etc., quasi nihil. Et tanto plus excusantur quanto sanitas corporis consideratur ab eis non absolute, sed in ordine ad servitium spiritus. Et secundum morales regulas II Ethic., declinandum est in eam partem vitii quae est similior virtuti: constat autem abstinentiae magis assimilari nimiam abstinentiam quam competenter se nutrire. — Si autem non advertit se excedere, utendo illa quam habet discretione, nullum peccatum est.

Ad primam obiectionem dicitur quod verba piarum personarum sunt pie interpretanda. Intendunt siquidem dicere quod, vacando actibus virtutis et rationabili abstinentiae, non curant diminutionem vitae: et in hoc recte sentiunt. Et non intendunt dicere quod volunt ita abstinere ut anticipent mortem.

Ad confirmationem dicitur quod auctoritati Hieronymi non contrariatur commune iudicium, Quoniam Hieronymus loquitur de interimentibus vel impedientibus se ex intentione, vel advertendo notabilem excessum nocumenti, Commune autem iudicium extra hos casus est.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis, in responsione IN secundum, dubium ex Martino occurrit, ubi. supra, in quaestione de leiunio, arguente contra Auctorem in hac secunda solutione, sic. Ieiunium non includit negationem aliorum vitiorum tanquam actus principales, neque tanquam circumstantiam. Ergo i ieiunium, positis vel remotis alis vitiis, est vestitum omni circumstantia debita. Ergo est actus virtuosus, sive alia vitia ponantur sive non.

Ad hoc dubium dicitur negando consequentiam. Quoniam actus ieiunii, ut actus est virtuosus, etsi non exigat negationes aliorum vitiorum ut actus principales aut proprias circumstantias, exigit tamen eas ut concomitantes formam communem omnis virtuosi actus moralis. Est enim forma moralium prudentia, quam exigit omnis moralis virtus, et necessario comitatur omnem moralem virtutem: ut patet ex his quae de connexione virtutum dicta sunt.

II. Adverte autem hic quod notanter dicimus, zeiunium ut est actus virtutis, seu virtuosus. Dicimus enim ad differentiam ieiunii ut est actus vitiosus; et ieiunii ut est actus ex proprio tantum genere virtuosus. Tripliciter siquidem contingit actum. aliquem ex suo genere bonum inveniri. Primo, ut ordinatum ad finem malum, puta inanem gloriam, Et tunc est imperative actus illius vitii, ac per hoc est actus vitiosus. — Secundo, secundum seipsum, absque tamen propria virtute elicitiva ipsius: ut cum iniustus et avarus reddit creditori quod suum est; fit enim tunc actus iustitiae absque iustitiae virtute, et sic de aliis. Et sic luxuriosus et blasphemus, etc., ieiunans facit actum abstinentiae ex suo genere, absque abstinentiae virtute. Et per hoc liberat se a peccato transgressionis praecepti Ecclesiae de ieiunio. — Tertio, ut elicitum ab ipsa virtute. Et sic solum vocatur et est actus virtuosus, seu virtutis, simpliciter. Et hoc modo loquitur Auctor in littera de ieiunio, ut est actus elicitus a virtute abstinentiae, quae est connexa ceteris virtutibus in forma virtutum, quae est prudentia. Sic autem acceptum ieiunium non cadit sub praecepto Ecclesiae. Quia, ut superius didicimus, non praecipit lex modum operis, scilicet quod ex habitu virtutis operemur: sed ipsa opera quae ex suo genere nata sunt esse opera virtutum.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis, et specialiter in responsione ad secundum, dubium occurrit, an is qui non eget ieiunii remedio ad deletionem cohibitionemque culpae nec mentis elevationem, teneatur ad ieiunium Ecclesiae ex praecepto. Et est ratio dubii quia secundum Auctoris doctrinam, apparet pars negativa vera. Quoniam et in responsione ad primum expresse dicitur quod ieiunium absolute non est de necessitate praecepti: sed est de necessitate praecepti unicuique tali remedio indigenti. — Et in responsione ad secundum dicitur quod praecepta quae per modum statuti communis proponuntur, non eodem modo obligant omnes, sed secundum quod requiritur ad finem quem legislator intendit..

Affirmativa autem pars probatur, primo, ex communi ratione obligationis praeceptorum. Nam, ut superius didicimus, sub praecepto non cadit finis, sed id quod statuitur faciendum, quod est ordinatum ad finem. Unde dictum est quod sub praecepto de sanctificatione festorum non cadit quies spiritualis, quae est finis, sed quies corporalis a servilibus, quae est statuta propter quietem spiritualem ut finem. Et sic in proposito abstinentia est quae cadit sub praecepto: et non aliquod illorum trium quae ponuntur finis abstinentiae. Ac per hoc, sive finis abstinentiam exigat in aliquo sive non, tenetur implere id quod sub praecepto cadit. - Secundo, ex eo quod aliter liceret cuilibet commutare sibi ieiunium in alia opera: verbi gratia, delere peccata eleemosyna vel nova contritione, cohibere peccata multa cautela et oratione, elevatam mentem habere parco alimento, absque ieiunio tamen, Et tenet sequela: quia commutatione tali utens non indiget remedio ieiunii ad hos fines, sed meliori remedio utitur.

II. Ad hoc dicitur quod procul dubio quilibet non impeditus, sive egeat sive non remedio ieiunii, subiacet praecepto ieiunii. Et ratio est quia lex ieiunii data est omnibus potentibus ieiunare, quia omnes tales indigent remedio ieiunii vel pro peccato praeterito delendo, vel cavendo futuro: constat enim omnes esse peccatores, quandiu in via hac sumus. Et si quis non egeret tali remedio in specie, quia tamen lex data est de tali specie remedii quo communiter homines egent, subiacet etiam ille dictae legi. Pro universali siquidem regula est habendum quod lex quae communiter fit ad omnes ut singulares personas, pro remedio vel quocumque alio medio exequendo, ligat omnes non impeditos. Quia licet ratio legis sit indigentia remedii, vis tamen coactiva eius est ad non impeditos: quoniam hoc expedit et ad communem legis finem, qui est facere homines virtuosos; et communem hominum subiectionem sub lege; et est de natura vis coactivae legis, scilicet obligare si impedimentum non obstat, sicut competit naturalibus agentibus agere efficaciter in passum non impeditum.

Ad primum ergo in oppositum dicitur quod sensus litterae est quod ieiunium, quia est de genere utilium, non cadit sub praecepto nisi in ordine ad finem: hoc enim sonat nomen remedii. Quod gratis conceditur. Quia ratio legis ieiunii est determinare remedium cuilibet communiter opportunum: quoniam quilibet potens eget tali remedio, vel ut curativo vel ut praeservativo, ut praedictum est.

Ad secundum vero dicitur quod obligatio legis dicitur ligare unumquemque secundum requisitionem ad finem, quia ordo communis ad finem est ratio obligandi quemlibet potentem; et impedimenta talis finis per huiusmodi medium sunt rationes excusantes ab observatione legis huius. Ita quod necessitas ieiunii ad finem in quolibet singulari non ponitur causa legis nisi ex communi conditione, et non ex partiali dispositione cuiusque: excusantia autem ex particularibus impedimentis impotentiae istius vel illius conditionis personarum, vel ipsarum personarum, sumuntur habita ratione finis.

III. In eodem articulo, in responsione ad secundum, dubium occurrit, an frangens Ecclesiae ieiunium non in contemptum, sine causa rationabili tamen, peccet mortaliter. Et est ratio dubii diversa diversorum sententia,

Ad huius evidentiam, sciendum est quod in ieiunii ecclesiastici, de quo est sermo, observatione duplex virtus invenitur, scilicet obedientia et abstinentia: nam ieiunando exequitur homo Ecclesiae praeceptum, et per hoc obedit; et medium ab ecclesiastica prudentia determinatum in cibo et potu servat, et per hoc abstinet. luxta dictas autem virtutes, duo quoque vitia contrariantur ieiunio: scilicet inobe- dientia et gula. Et ex parte siquidem inobedientiae, non est peccatum mortale transgredi simplicia statuta iuris positivi, nisi propter contemptum: quoniam solus contemptus est formaliter inobedientia mortalis, ut patet ex dictis in tractatu de obedientia. Ex parte vero abstinentiae, quae- ut remedium quoddam praecepta est, non est peccatum mortale nisi impediatur finis intentus per talem abstinentiam. Sic enim in hac littera de utroque modo transgrediendi ieiunium habes: Cuius auctoritatem si quis contemnat, vel hoc modo transgrediatur quod impediatur finis intentus, peccat mortaliter. Verum quia in primo omnes conveniunt, scilicet quod violans ieiunium Ecclesiae ex contemptu peccat mortaliter; et in secundo consistit difficultas duplex; prima, quae aut qualis est transgressio ieiunii impediens finem; secunda, si talis transgressio constituit mortale peccatum: ideo utrumque considerandum est.

IV. Requiruntur igitur ad primum duae conditiones. Altera est ut sit transgressio medii statuti ab Ecclesia. Altera est ut sit impediens finem. Ob defectum primae conditionis, comedens nimis, quasi usque ad crapulam, in die ieiunii, non incidit in casum istum: quia talis excessus non est transgressio medii ab Ecclesia statuti; nam Ecclesia non obligavit ad quantitatem cibi in die ieiunii, sed quoad quantitatem reliquit unumquemque in iure naturae. Si enim huiusmodi excessus contrariaretur statuto Ecclesiae, cum habeat alteram conditionem, scilicet quod impedit finem (nam venter plenus spumat libidinem, et mentem deprimit, et vitium facit aut auget), sequeretur quod esset solutio ieiunii cum peccato mortali. - Ob defectum secundae conditionis, qui non servat medium ab Ecclesia statutum ut pascat se gregemque suum pane vitae et intellectus, immunis est a peccato: quoniam talis finem ieiunii non impedit, sed promovet in se et in aliis, ut patet.

Et prima quidem conditio omnibus nota est: quoniam penes conditiones ieiunio ab Ecclesia appositas, puta tempus, qualitatem cibi, horam, unitatemque manducandi, consistit. - Secunda vero ab ipso Auctore exposita in IV Sent., dist. xv, qu. m, art. i, qu 4, ad 3, invenitur, dum dicit: Intentioni legislatoris obviat qui ex contemptu, vel sine aliqua rationabili causa, ordinationem non servat. Et hancmet expositionem hoc in loco insinuat, dum contra transgressionem vel ex contemptu vel ex impedimento finis, distinguit non servare ex rationabili causa, subdendo: Si autem ex aliqua rationabili causa, etc. - Et per haec clare patet quae et qualis est trangressio impediens finem.

V. An autem sit mortale peccatum semper huiusmodi transgressio, apud Auctorem non vertitur in dubium: quia expresse in littera dicitur quod talis transgressio est peccatum mortale. Sed ex aliorum dictis dubium habet. Nam quidam videntur velle quod transgressio ieiunii ex contemptu sola est peccatum mortale. Quidam autem: etiam i//a quae est sine causa est peccatum mortale; nam illa quae fit ex causa non ex toto sufficiente, peccatum veniale est. Inter istas autem opiniones, prima a ratione longe est, supposito quod Ecclesia ieiunium praeceperit. Quoniam solam Obedientiam in Ecclesiae praeceptis consideravit: cum tamen, ultra communem conditionem praeceptorum, quam attendit obedientia, oporteat considerare actum virtutis qui sub praecepto ponitur, et finem eius. Et propterea Auctor duas radices transgressionis posuit: alteram ex parte auctoritatis praeceptivae; et alteram ex parte finis intenti per actum imperatum a lege. Haec enim duo sunt principalia in qualibet lege, ad quae cetera ordinantur. Et propterea penes ambo transgressio mortalis, quasi principium legalis vitae tollens, determinatur.

Secunda vero opinio multum inniti videtur aequitati, ne lex positiva nimis dura sit, Et potest ad Auctoris doctrinam reduci, distinguendo de causa rationabili: scilicet simpliciter et absolute; vel secundum aestimationem. Nam non servare ieiunium ex causa rationabili simpliciter et absolute, non est contra praeceptum Ecclesiae, quod intelligitur, cessante rationabili causa ad oppositum. Et hoc est clarum. Et similiter si non servo ieiunium ex causa ratio'nabili secundum meam aestimationem, absque fraude, puta quia videtur mihi quod sim adeo debilis ut non compre- hendar sub obligatis. ad ieiunium, quamvis in veritate non sit in me debilitas sufficiens ad eximendum me a vinculo ieiunii, excusor a peccato mortali: quamvis peccem venialiter si, absque pastoris indulto, negligenter meas vires examinans, violavi ieiunium. Ad quaesitum ergo respondendo, dicitur quod solvens Ecclesiae ieiunium sine causa rationabili tam absolute quam secundum aestimationem suam, peccat mortaliter: quoniam talis et transgreditur medium abstinentiae statutum ab Ecclesia, et transgreditur sic ut impediat legislatorem a fine intento in ipso homine potente ieiunare, dum sine omni rationabili causa medium renuit in seipso ad finem. Hoc namque est evidenter impedire intentionem legis talis ut perveniat ad finem: ac per hoc, est directe legi obviare. — Solvens autem illud ex causa rationabili secundum aestimationem suam absque fraude, vel aliorum melius iudicantium scrupulosos, non peccat mortaliter: quoniam infra latitudinem causae rationabilis continetur uterque modus rationabilitatis in tali materia; ut communis opinio, et conscientia hominum timentium Deum approbare videtur.

Et scito quod, nisi communis Christianae Ecclesiae interpretatio. susciperet statutum ieiunii esse non simplex statutum, sed habere vim praeceptivam, stricte sumendo praeceptum, verum procul dubio esset quod non nisi propter contemptum transgressio ieiunii esset peccatum mortale. Quoniam in simplicium statutorum materia transgressio medii et impeditio finis, licet sit mala, non tamen mortale inducit peccatum, nisi materia illa ad caritatem Dei aut proximi necessaria sit: quod in proposito constat non habere locum, quia ieiunium huiusmodi constat nec ad Dei nec ad proximi dilectionem esse necessarium. Et haec dixerim quia, ex vi verborum, nullibi ieiunium ecclesiasticum invenitur praeceptum, loquendo de praecepto stricte.

VI. In eodem articulo dubium occurrit de causa rationabili ex qua potentes ieiunare non tenentur ad ieiunia. De impotentia namque dubium non est. Et de quibusdam conditionibus personarum, an scilicet reddant homines impotentes, ut pueritia, senectus, et huiusmodi, in sequenti articulo erit sermo. Nunc quaestio occurrit de causa rationabiliter excusante potentes alias ieiunare: an sit necessitas sola, an etiam pietas. Et est ratio dubii quia hinc apparet quod sola necessitas excuset: quoniam dicitur quod itinerantes et operari qui possunt iter aut opus minuere aut differre absque damno, tenentur ad ieiunia. — Inde autem apparet quod etiam pietas: quoniam dicitur quod peregrinatio festina ex devotione ad aliquod festum excusat a ieiunio.

VII. Ad hoc dicitur quod rationabilis in primis causa quod alias potentes ieiunare non ieiunent, est necessitas alicuius impedientis ieiunium quod oportet fieri vel ad conservandum vitam vel sanitatem vel statum temporalem, vel vitandum damnum, aut acquirendum aliquid raro contingens. Declaro singula. Si oportet aliquem laborare quia ex solo labore vivere potest, aut sine talis laboris mercede non potest habere omnia necessaria ad sanitatem vel statum temporalem sui et suorum: puta quia est faber, et sine continuo exercitio non potest vivere ipse cum sua familia iuxta gradum suum, et dotare filias, et tenere filium in studio, et vestire suos ut decet suam conditionem, et alia huiusmodi. Similiter ad vitandum damnum, non solum repente occurrens, puta propter bellum imminens, sed simliciter: puta quia mercator, si non cito pergit aut percit talia opera, damnificatur in rebus suis. Et similiter si damnum lucri cessantis repente accidit: ut de piscatione allecium dicitur. In omnibus enim dictis casibus et similibus necessitas excusat a ieiunio Ecclesiae, ex quo, simul cum his operibus, non possunt ieiunare.

Excusat quoque multo magis necessitas spiritualis. Nam si ad vitam spiritualem sui vel alterius oportet aliquid incompatiens ieiunii perficere, puta longam diaetam facere, aut ex officio vel obedientia praedicare vel confessiones audire, docere verbo vel scripto, aut aliquid huiusmodi, ita quod talis homo non potest, ieiunando, aliquid huiusmodi adimplere, excusatur a ieiunio. — Et simile est de omnibus quae quis tenetur adimplere: Ecclesia enim, prae- cipiens ieiunia, non absolvit hominem ab his ad quae alias tenetur, ut, praetermissis illis, ieiunet. Et propter hanc rationem uxor quae ex ieiunio macilenta minusque grata viri sui oculis apparet, et hinc despici aut minus amari se conspicit ab eo, excusatur a ieiunio: quoniam ipsa tenetur se conservare gratam viro suo. Pincernae quoque principum etiam mane comedentium excusantur quoad illos actus quibus praesumunt aliqua pro securitate dominorum suorum: quoniam adhoc alias tenebantur. Nec spectat ad eos iudicare an domini sui excusentur a ieiunio: sed, iuxta Apostoli sententiam, qui mom manducat manducantem non iudicet, sed praesumat ipsum vel: dispensatum a Papa, vel a conditione aliqua occulta sibi. Et ex eadem radice excusantur etiam si, pro huiusmodi securitate dominorum infirmorum aut dispensatorum, credentiam facerent in cibis prohibitis, scilicet ovis et carnibus. Non absolvuntur tamen isti propterea a ieiunii vinculo: sed illas sumptiones computare debent ac si non fuissent, ex alio capite, quia scilicet non fiunt manducandi gratia, sed ex necessitate servitii contingunt.

Pietas deinde excusat quoties ieiunium maioris boni invenitur impeditivum: ut habes in cap. Non mediocriter, de Consecr., dist. V. Et ratio est quia ieiunium praeceptum est ut medium promotivum ad spirituale bonum. Constat autem quod si observaretur quando est impeditivum maioris boni, tunc contra intentionem legis ageretur, quae ieiunium ut promotivum, et non ut impeditivum boni praecepit: intentioni siquidem promovendi ad bonum obstat impedire maius bonum. Nec obstat quod de Consecr., dist. V, cap. Ieiunia, Gelasius Papa dicit: Ieiunia sine rationabili necessitate non solvant: quoniam extra rationabi- lem necessitatem non est pietas, quoniam valde necessaria est, et magis quam corporalis ieiunii exercitatio, iuxta illud Apostoli, Exerce teipsum ad pietatem, etc. — Et hinc fit ut excusentur a ieiunio qui ex pietate sponte vacant operibus misericordiae, tam corporalis quam spiritualis, si ieiunium eos ab huiusmodi operibus impediret. Qui autem vacant istis propter lucrum, ut mercenarii, ex hoc capite non excusantur (sed forte ex alio capite superius dicto, scilicet ex necessitate): quia isti non pietatis, sed mercedis gratia operantur. Et propter hoc, illi qui praedicant aut confessiones audiunt sua sponte ut lucrentur pecunias, si non possunt simul ieiunare, non excusantur propterea a ieiunio. - Et quia ieiunium impedire maius bonum contingit non solum quasi per se, hoc est ex parte ieiunantis, sed per accidens, hoc est ex parte alterius, cüi persona tenetur convivere; ideo, si propter improbitatem viri uxor potens ieiunare compellitur ad non ieiunandum, potest ex dispensatione ieiunium solvere: quoniam casus est talis in quo, si legislator adesset, mallet pacem domus quam ieiunium uxoris; compatiendum quippe est sexui. Deberet tamen per alia pia opera uxor ieiunium suum redimere: et hoc auctoritate episcopi.

In utroque autem, scilicet necessitatis vel pietatis casu, scito quod quidquid excusaret a custodia diei festi, excusat a ieiunio,'si est illi incompossibile: quoniam praeceptum ieiunii minus est et minus arctum.

In omnibus autem casibus in quibus rationabilis est causa solvendi ieiunium, si aliquid ambiguitatis habet, superioris arbitrium, causa cognita, vel commutatio licitam tute reddit solutionem ieiunii: quoniam superioris iudicium supplet defectum in huiusmodi.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quaestionis centesimaequadragesimaeseptimae dubium occurrit, an, in causa dubia circa observandum ieiunium Ecclesiae, possint ordinarii dispensare. Et est ratio dubii quia quod non possint, habetur ex hoc quod ordinarii non habent potestatem super lege universalis Ecclesiae, qualis est lex ieiunii. — Et confirmatur ex consuetudine populi Christiani recognoscentis solam Apostolicam sedem super hac lege.

Oppositum. autem apparet, quia secundum hoc esset minus bene provisum populo Christiano. Quoniam isti casus dubii frequenter accidunt, et auctoritas provisiva casibus istis esset inaccessibilis tempore casus: quoniam Papa in uno tantum est loco, et impossibile esset ex toto terrarum orbe in tam frequentibus casibus recursum ad ipsum habere.

Il. Ad hoc dicitur quod dispensare in ieiunio contingit dupliciter. Uno modo, absolute tollendo vel commutando vinculum legis quoad hanc personam. Et hoc spectat ad Papam, qui solus est super universalia iura positiva. Et hoc est quod attestatur consuetudo populi Christiani.

Alio modo, in hoc particulari casu. Et hoc spectat ad episcopos, et etiam ad presbyteros curatos, et universaliter ad praelatos, respectu suorum subditorum, propter rationem supradictam: attestante hoc Auctore, in IV Sent., dist. xv, dicente expresse, qu. mr, art. 2, ad ult., de laborantibus, quod possunt, secundum dispensationem sacerdotis sui, ieiunium solvere; et in hoc loco, ad tertium: nisi forte ubi est ita consuetum, quia ex hoc ipso quod praelati dissimulant, videntur annuere; ex quibus verbis patet quod non de solo Papa loquitur, quoniam locorum consuetudines non praesumitur Papam scire, sicut nec statuta municipalia. Minus ergo sapiunt praelati qui, petentibus subditis in causa dubia dispensationem cenandi in ieiuniis Ecclesiae, aut aliter ieiunium solvendi praeveniendo horam ieiunii, remittunt eos in conscientia sua. Debent enim compati infirmis, et commutare, ad caütelam, ieiu- nium in Septem Psalmos, vel aliquid huiusmodi. Et eadem ratione, possunt dispensare in qualitate ciborum praelati in casu.

III. In eodem articulo, in responsione ad primum, dubium occurrit ex Martino, in dicto tractatu, qu. rv de leiunio, arguente contra haec verba: Praecepta Dei sunt praecepta iuris naturalis, quae secundum se sunt de necessitate salutis. Contra: sacramenta novae legis, quae sunt necessitatis, sunt praecepta Dei. Et non sunt praecepta iuris naturalis. Ergo. — Praeterea, accedere ad suam est praeceptum Dei. Et tamen non est praeceptum iuris naturalis.

Ad hoc dicitur quod praecepta Dei in hoc loco appellantur non quaecumque praecepta sunt a Deo quocumque modo, puta per revelationem, aut per medium Christum hominem: sed solum illa quae sunt a Deo per seipsum praecepta per hoc quod sunt ab ipso indita rationali creaturae, quae patet esse praecepta iuris naturalis. Sacramenta autem Ecclesiae non sunt hoc modo praecepta Dei. - Quod autem dicitur de accessu ad suam vel non suam, falsum est non esse praeceptum iuris naturalis.

IV. In eodem articulo quarto, in responsione ad secundum, dubium ex Martino, ibidem, occurrit, quod ratio Auctoris ad excusandos pueros non concludit universaliter de omnibus Ecclesiae ieiuniis, sed de quadragesimali tantum. Arguit enim sic. Secundum istos, bonum est quod pueri assuefiant ad ieiunia, ieiunando bis aut ter in quadragesima. Ergo in tot septimanis ter ieiunare non est pueris nocivum: nam si noceret, non esset bonum. Sed ieiunia Quatuor Temporum et maiorum solemnitatum non sunt crebriora quam ieiunare ter in quadragesima. Ergo ex ista ratione non excusantur pueri a ieiuniis Quatuor Temporum et maiorum solemnitatum.

Ad hoc dicitur quod ratio litterae concludit universaliter impotentiam puerorum ad non ieiunandum absolute: et non pro tot vel tot diebus, Nec obstat quod subdatur bonum esse assuefieri ad ieiunia: quia hoc non est exceptionis aut vinculi, sed consili. Nam sicut possent pro maiori necessitate, non obstante damno aliquo, quandoque cogi ad ieiunia pueri, ut in littera dicitur; ita potest eis consilium dari quod aliquod quandoque damnum sustineant ex ieiunio, non obstante libertate eorum propter aetatis impotentiam. Hac ergo ratione sunt pueri absoluti simpliciter ab omni Ecclesiae ieiunio: quamvis bene faciant si quandoque ieiunent aut abstineant. Ratio siquidem concludit libertatem puerorum: consilium autem infert supererogationem eorundem,

V. In eadem responsione dubium est de senibus, in quibus est evidens etiam necessitas ex prima ratione in littera allata, scilicet propter debilitatem naturae, ex qua provenit quod egent frequenti cibo, et non multo simul assumpto.

Dubium quoque occurrit de mulieribus praegnantibus et lactantibus, in quibus videtur evidens necessitas propter secundam rationem litterae, quia scilicet indigent multo nutrimento, propter alimentum fetus seu prolis, quod ex superfluo proprii alimenti fit.

Ad primum, de senibus, dicitur quod. quia senectus non est evidenter omnibus una, sicut aetas augmenti, quoniam aetas augmenti determinatur ab ortu, qui certus est, aetas vero senectutis a naturali occasu, qui incertus est; sunt enim quidam sexagenarii ita fortes sicut alii quadragenarii, et unus altero habet multo. plures circulationes caelestes, propter quod..contingit forte aliquem esse senem in.trigesimo, aliquem in quadragesimo, vel aliquo huiusmodi anno: ideo non. determinatum. est tempus quando homines propter senectutem. excusantur a ieiunio, Formaliter tamen loquendo, quandocumque quis est vere senex, non tenetur ad ieiunia Ecclesiae. Et ratio est quia natura est adeo debilis in sene ut non possit multum simul. cibum digerere: et propterea egent frequenti alimento modico, sicut infirmi. Communiter autem videtur hoc accidere anno sexagesimo aetatis: cum scriptum sit :-.Dies annorum. nostrorum septuaginta anni, et. quod veterascit et senescit, prope interitum est, ut dicitur ad Hebraeos. Est ergo sexagenarius communiter prope naturalem interitum, ac per hoc senex. Unde, nisi evidenter constet quod possunt alimentum pro ieiunio opportunum digerere et tolerare, non debent conari ad ieiunium, sed debilitati quam sentiunt subvenire frequenti bono et modico alimento: quoniam senectus morbus est incurabilis.

Ad secundum, de praegnantibus et lactantibus, dicitur quod, nisi sint mulieres adeo robustae naturae ut unica comestione possint tantum alimenti sumere et digerere quod sat sit pro se et fetu seu prole, non tenentur ad ieiunium: immo peccarent ieiunando, propter nocumentum prolis: Communiter autem mulieres non sunt tam robustae naturae. Propter quod concludendum est quod secundum legem, quae fit ut in pluribus, appellatione potentium ieiunare non veniunt mulieres praegnantes aut lactantes. Et sic sub lege illa, Omnes potentes ieiunare ieiunent, etc., non comprehenduntur.

VI. In eodem articulo, circa operarios, adverte quod, cum ab Auctore et aliis audis quod peccant qui nolunt conducere operarios nisi cum pacto quod non ieiunent: intelligitur, si nolunt eos conducere etiam modificata mercede iuxta modificationem operis; vel cum aequali mercede, stante qualitate operis soliti tempore non ieiunii. Et non intelligitur, si nolunt minuere mercedem iuxta diminutionem operis: nam conductor operariorum non tenetur operario plus promittere aut dare quam opus suum. mereatur. Et propterea si operarius, qui scit se teneri ad ieiunium, qui habet aliunde unde vivat, et vult minuere laborem: - debet etiam minuere mercedem; alioquin ipse, non conductor, peccaret. In primo autem casu conductor peccaret: pro quanto deterioris conditionis ab eo redderentur ieiunantes iuxta Ecclesiae praeceptum quam inobedientes, et sic daret occasionem peccandi. Si tamen necessitas operis festinationem exigat, potest tute dicere: Invenias alium conductorem, etc. In secundo vero casu manifeste peccat conductor, inducens obligatum, potentem et volentem ieiunare, ad peccatum, [a

VII. Occurrit hoc in loco dubium de invitantibus ad comedendum, ac ministrantibus comedentibus in die ieiunii, ubi communiter creditur aut scitur quod nolunt ieiunare, Et est ratio dubii quia hinc apparet quod peccent: quia cooperantur ad solutionem ieiunii absque rationabili causa. — Inde autem apparet quod non peccent. Quia nec ex proposito, nec ex intentione tendunt invitantes aut ministrantes ad hoc ut solvatur ieiunium, Peccata autem ex intentione iudicantur et specificantur.

Ad hoc dicitur quod hic non vertitur in quaestionem an peccent illi qui directe ad solvendum ieiunium invitant aut ministrant. Quia horum peccatum est manifestum, sicut invitantium aut cooperantium ad furtum et alia mala. - Nec etiam est quaestio an peccent illi qui, praesumentes quemlibet salutis suae memorem, et nescientes potentiam vel impotentiam privilegiaque hominum, simplici corde invitant ad comedendum pro urbanitate aut hospitalitate, etc., vel petentibus cibos ministrant. Quoniam horum excusatio est manifesta, ex eo quod non tenentur scrutari potentiam aut conscientiam proximi, — Sed quaestio est de ministrantibus aut invitantibus ad comedendum potentes et nolentes ieiunare, absque privilegio, ut communiter creditur. Et est sermo de comestione quae, si fiat, solveret ieiunium: puta de cena post sumptum prandium, vel comestione summo mane, et huiusmodi.

Et ad hoc dicitur quod ministrantes cibos istis excusantur a peccato: quoniam non -cooperantur comestioni quatenus est solutiva ieiunii, ut procedit a mala voluntate non ieiunantis; sed cooperantur comestioni quatenus est actus deserviens nutritivae et sustentationi naturae. Hoc enim licitum esse ex eo constat quod Deus ipse cooperatur illi comestioni quatenus servit naturae. Ministri autem ciborum, ut sic, absolute loquendo, actui comedendi serviunt ut est actus hominis, non vitii. Et ideo, ut dictum est, excusantur.

Invitantes autem .ad comedendum aut credunt invitationem suam fore occasionem illis exequendi violationem ieiunii, quam non exequerentur forte nisi invitati, quamvis parati sint ad non ieiunandum: et tunc non excusantur, quoniam non licet etiam paratos ad malum inducere ad illis executionem. - Si autem omnino cenaturi sunt, et ego invito eos ad mecum cenandum, non invito eos nisi ad locum et societatem cenae, et ministro illis cibos. Ex nullo autem horum apparet peccatum aliquod. Et propterea excusantur: sicut etiam hospites cenaturos invitant ut in suo hospitio, magis quam in alio, cenent.

Commentaria Cardinalis Caietani In articulo quinto, in responsione ad tertium, dubium occurrit de ieiunio exultationis, an sit in praecepto. Et est ratio dubii quia in littera dicitur et quod non debet cadere sub praecepto, et quod Ecclesia non praecepit. - In oppositum autem est quia ieiunium vigiliae Pentecostes, et quatuor temporum infra hebdomadam Pentecostes, est ieiunium. exultationis, quoniam est in tempore Paschali: in cuius signum, non fiunt tunc in Ecclesia prostrationes. Et tamen haec ieiunia ita sunt in praecepto sicut alia Ecclesiae ieiunia.

Ad hoc dicitur quod ieiunia haec, secundum Auctorem, non sunt in praecepto. Sunt tamen rationabiliter statuta infra illud tempus, ut exultationis ieiunia principaliter; et secundario, iuxta Leonis, dist, LXXVI, cap. Igitur,. sententiam, ad castiganda delicta quae inter Paschelia gaudia ex negligentia et immoderata licentia commissa sunt, ut in IV Sent., dist. xv, qu. mr, art. 3, qu r, ad 5, habes.

Quia vero nam. et tollit et facit legis vinculum; et communiter homines reputant non minus esse in praecepto haec quam alia quatuor temporum ieiunia: ideo ex consuetudine sunt in praecepto sicut cetera; ita quod vinculum quod lex non fecit, consuetudo intulit. Et propter hoc Auctor in littera caute locutus est, dicens quod: ieiunium exultationis non debet cadere sub praecepto, et quod ab Ecclesia non est institutum, scilicet sub praecepto, ieiunium in toto Paschali tempore.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo inb; pm Occurrit. de comestione quae onsuevit fieri a ieiunantibus hora cenae, an frangant ieiunium si comedant ea quae assumuntur ad nutrimentum ut fructus, panis et huiusmodi. Et est ratio dubii quia ut in littera dicitur, electuaria et potus ideo non frangunt ieiunium quia eorum usus non est secundum se principaliter ad nutrimentum, Ergo illa quorum usus prinest ad nutriendum, frangunt ieiunium. - Et confirmatur. Quia Auctor, in IV Sent. dist. xv, qu. ri, art. 4, dicit quod omnia quorum usus est manducare, frangunt liia: ultra unicam comestionem sumpta.

In oppositum est populi Christiani consuetudo.

II. Ad huius evidentiam, scito quod hic sunt quinque dubia. Primum: an unica comestio sit ab Ecclesia statuta in, ieiuniis. Quia nullum dicitur haberi ius expressum. Secundum: an usus comestibilium sit per modum medicinae licitus, tam vespertina hora quam aliis horis.

Tertium: an pro sustentatione naturae liceat illa eadem poen uti hora vespertina, qua ieiunantes utuntur per modum medicinae.

Quartum: an liceat pro sustentatione naturae uti refectione vespertina in mane, et prandere vespere, absque solutione ieiunii.

Quintum: an nesciens aut non cogitans istas causas medicinae vel sustentationis naturae, sed simplici corde, tanquam consuetudine communi, sumens refectionem vespertinam, violet ieiunium.

III. Et primi quidem dubii solutio est quod unica comestio magis videtur in praecepto ieiunii praesupposita, tanquam communiter intellecta, quam expressa: ita quod .hoc modo est statuta ab Ecclesia, et non solum ex consuetudine, iuxta illud litterae: Ecclesiae moderatione statutum est ut semel in die, etc. Probatur autem quod dicimus, tum ex eo quod ieiunium tanquam a Patribus veteris Testamenti acceptum, Ecclesia indixit. Constat autem quod apud ludaeos semel tantum in die comedebatur, scilicet ad vesperum. - Tum ex cap. Quadragesima, de Consecr., dist. V, ubi inter dies ieiunii et dominicos in quadragesima differentia ponitur, dicendo quod dies dominici abstinentiae subtrahuntur: et constat quod non in aliquo alio subtrahuntur quam in multiplicata comestione, quoniam in qualitate ciborum conveniunt.

Secundi autem dubii solutio est. quod, licet priscis temporibus non fuerit forte licitum sumere fructus, herbas aut buccellam. panis ne potus lavet stomachum, quia horum usus secundum se est manducatio, ut Auctor dicit; hodie tamen omnia licita sunt per modum medicinae in vespertino potu; fraude cessante: quoniam iam. consuevit Christianus populus uti, per modüm medicinae huiusmodi, his quorum usus est: manducatio. Deferendum. tamen est consuetudini loci: ut scilicet, ubi non consuevit sumi panis, non sumatur sine rationabili causa, puta quia fructus nocent aut non habentur, aut non possunt conteri dentibus.

Tertii vero solutio est quod, licet Panormitanus, Extra, de Observat. Ieiun., putaverit licitum; secundum tamen veritatem, non est licitum. Quoniam cibus directe sumitur. ad sustentationem naturae per viam nutrimenti, et non ad delectationem. Et propterea Ecclesia, interdicendo binam comestionem, inhibet eam ut comestio ordinatur ad nutriendum corpus: vult enim ieiunantes affligi in corpore.

Et ex hoc patet solutio quarti dubii: quod scilicet pro sustentatione naturae nec vespere nec mane licet manducare. Secus autem, ut dictum est, pro medicina aut necessitate. Nam si quis non posset aliter ieiunare nisi huiusmodi refectionem sumendo in mane vel vespere, recte faceret si illam sumeret, et sic pro suis viribus ieiunium persolveret: satisfaceret siquidem iste optime ecclesiastico praecepto. Et si in aliquo dubitaret, tute posset hoc facere cum superioris arbitrio, ut de aliis dubiis casibus est dictum. Nec propterea debet iste omnino praetermittere ieiunium: sicut qui non potest totam quadragesimam, sed ter in hebdomada ieiunare, debet sic facere.

Ad quintum demum dubium. dicitur quod, quia illa quae ex relatione. ad aliquid fiunt, ad illius naturam reducuntur, ideo refectiones. quae praetextu consuetudinis fiunt, cum consuetudo rationabilis sit, — ad rationabilem usum talis refectio reducitur. Et propterea excusantur tales a peccato. Instruendi tamen sunt huiusmodi simplices de fundamento consuetudinis: scilicet quod super modo medicinae fundata est, etc.

IV. In eodem articulo sexto, in responsione ad secundum, dubium occurrit de potu, qui dicitur sumi ad alterationem corporum et digestionem ciborum: cum medici testentur potum, tam vini quam aquae, post horam, laedere corpus digestionemque impedire; et, breviter, quasi venenum esse ieiunantibus huiusmodi potus, qui fiunt communiter cibo indigesto.

Ad hoc dicitur quod aliud est loqui de potu: et aliud est loqui de potu post horam inchoatae digestionis super cibo indigesto. Auctor siquidem loquitur de potu absolute, qui procul dubio ad alterandum et digestionem ciborum assumitur. Et quia non principaliter sumitur ad nutriendum, ideo dicitur licitus tempore ieiunii. De potu autem, tam aquae quam vini, super cibo indigesto, non est theologi, sed medici docere. Expedit tamen ut temperantiae deserviat huiusmodi artis quoad hoc notitia. Quoniam ad temperantiam spectat, ut dicit Aristoteles, refutare ea quae contra sanitatem. corporis sunt. Unde magna abusio est illorum qui, cibo adhuc indigesto, vespere bibunt ieiunantes: et, quod peius est,;ne potus noceat, sumunt ali- quod comestibile, ut duo cruda, cibus scilicet et potus, addantur indigesto. Propter quod multi infirmi et imbecilles rationabiliter cum tempore fiunt: et aliis causis, quae parum aut nihil in causa sunt, attribuuntur infirmitates eorum. Et ex hoc patet quod non licet ieiunantibus causa medicinae super indigesto. sumere aliquid.comestibile. ne potus noceat: sed. post completam digestionem hoc licet. Et ad hoc introducta est Ecclesiae consuetudo.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo septimo dubium ex Martino, in qu. mr de Ieiunio, occurrit, contra opinionem Auctoris arguente, quia homines communiter consueverunt comedere hora tertia: ac per hoc, hora sexta debet esse hora comedendi ieiunantibus.

Dubium secundo occurrit ex opinantibus quod nimia anticipatio horae taxatae non violat ieiunium, sed est tantum peccatum veniale: quia capitulum Solent, de Consecr., dist. I, potius loquitur de perfectione quam de necessi- tate; nec aliquod invenitur praeceptum obligativum ad mortale; circa horam comedendi in die ieiunii.

II. Ad evidentiam horum, sciendum est quod, quia materia ista est iuris positivi, quod, sicut consensu utentium firmatur, ita contraria consuetudine infirmatur et tollitur; sic quod accidit ut quod prius erat ius, non sit amplius de iuris necessitate, et quod prius nefas erat, licitum. postniodum sit: — tempore igitur divi Thomae, ut patet in littera, communiter homines comedebant hora sexta, hoc est in meridie, tunc enim est summus solis ascensus; et ieiunantes comedebant hora nona, quae consequenter est tertia hora post meridiem, in qua hora constat Christum expirasse. Et propterea Auctor adinvenit rationem congruam iuri et facto. Ex eo autem quod hodie homines communiter comedunt hora tertia, et ieiunantes hora sexta, currit ratio Auctoris de dilatione. prandii ieiunantium proportionaliter: quia sicut se habet hodie prandium horae sextae ad prandium horae tertiae, sic se habebat prandium horae nonae ad prandium horae sextae. — Et per hoc patet responsio ad Martinum.

Ad alios vero dicitur quod canon ille allegatus aperte testatur esse ex statuto vel consuetudine taxatam horam saltem nonam. ad ieiunium, dato quod consilii sit. expectare persolutum officium vespertinum: quoniam testatur quod anticipantes, statim ut pulsabatur ad nonam, ibant pransum. — Sed his omissis, convincuntur isti ex hac propositione: Communis animi conceptio Christianorum est quod comedens summo mane in die ieiunii non ieiunat. Quae patet ex hoc quod quilibet Christianus, videns aliquem in die ieiunii summo mane comedentem, dicit, Iste non ieiunat: verba namque sunt signa conceptuum. Ex hoc autem quod omnes homines communiter iudicant non ieiunare illos qui tam notabiliter ante consuetam horam qua ieiunantes solent prandere, comedunt, evidenter patet quod hora consueta comedendi pro ieiunio, quaecumque hora sit illa, est de necessitate ieiunii: si enim non esset de necessitate, non negaretur esse ieiunium quod tam notabiliter anticipatur. Tenetur ergo quilibet ad consuetam horam prandii in ieiunio, sicut tenetur ad ieiunium ipsum. Et haec eadem ratio applicata ad unicam comestionem, probat quod unica comestio est de necessitate ieiunii, assumendo quod communis animi conceptio Christianorum est quod in hoc distinguuntur dies ieiunii ab aliis, quod in illis semel tantum in die, in aliis pluries comedimus.

III. In eodem articulo dubium occurrit, an, sicut hora, ita et officium clericis sit taxatum: puta quod teneantur ad Nesperos ante prandium tempore quadragesimae. Et est ratio dubii opinio diversa.

Ad hoc breviter dicitur quod, sicut in ieiuniis quatuor temporum non tenentur dixisse nonam antequam comedant, ita nec in quadragesima tenentur dixisse vesperos ante prandium, Nisi causa tamen rationabilis aliud suadeat, debent qui tenentur ad officium et ieiunium, dixisse nonam in vigiliarum et quatuor temporum ieiuniis, et vesperos in quadragesima ante prandium: ut in cap. Solent, de ConSecr., dist. I, insinuatur. Nec moveor alia ratione ad haec nisi quia nec scriptae legis, nec consuetudinis praecepto ad haec arctamur.

IV. In eodem articulo, in responsione ad ultimum, dubium. occurrit, an egens dispensatione in una conditione ieiunii, et propterea dispensatus, sit totaliter liber a vinculo praecepti de ieiunio: verbi gratia, in casu qui ponitur in littera, Et est ratio dubii quia hinc est auctoritas litterae pro parte negativa. - Inde autem est quod dispensatus de unica comestione, est totaliter liber a ieiunio. Unica vero comestio est una conditio ieiunii.

Ad hoc breviter dicitur quod procul dubio egens dispensatione in una sola conditione ieiunii, etiam si illa conditio sit de necessitate ieiunii, et in illa sola dispensatus (sive a praelato sive a necessitate) sit, non est propterea dispensatus seu absolutus a ieiunio. Verbi gratia, si quis est non. potens expectare horam consuetam prandii, sed potest, summo mane comedendo, ieiunium quoad reliqua servare; et dispensatur a praelato quacumque hora voluerit: non propterea est absolutus a vinculo ieiunii, sed debet, sicut potest, ieiunare. Et eadem ratione tenetur sic ieiunare, si necessitas evidens ipsum dispenset quoad dictam conditionem. Et hoc satis ex auctoritate huius litterae habetur. Et ratione firmatur: quia impotens servare praeceptum Ecclesiae quoad omnes eius conditiones, debet servare illud secundum illas quas potest.

Non est autem eadem ratio de unica comestione, et aliis conditionibus. Quoniam ieiunium novi Testamenti ex abstinentia carnium et unica comestione constat tanquam ex substantialibus, ita quod unica comestio est essentialior ieiunio, utpote a principio ieiunii instituta in veteri Testamento, in quo usque ad vesperam affligendum hominem ieiunio statutum est, nullus tamen cibus vespere prohibitus erat. Patet etiam ex hoc quod Ecclesiae consuetudo traxit horam prandii in ieiunio a nona in sextam: in unica tamen comestione perseverat, nisi in diebus dominicis, quibus se non abstinere fatetur. Dispensatus ergo a praelato vel evidenti necessitate de unica comestione, est simpliciter dispensatus de ieiunio, et e contra: quia, ablato essentiali, aufertur res. Sed dispensatus in aliis conditionibus non est dispensatus a ieiunio: quoniam sine istis potest ieiunium quoad substantialia remanere.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo octavo eiusdem centesimaequadragesimaeseptiLus quaestionis dubium occurrit, an hi qui non comprehenduntur sub praecepto Ecclesiae de ieiunio, teneantur abstinere a cibis vetitis, puta carnibus, ovis et lacticiniis. Et est ratio dubii quia in littera expresse dicitur qualitatem ciborum interdictam ieiunantibus. Non ieiunantibus ergo legitime non est interdicta. Et confirmatur: quia pueris, ex consuetudine, ova dantur in quadragesima. In oppositum autem videtur communis opinio.

Ad hoc dicitur quod, quia consuetudo est optima legum interpres; et communiter in populi Christiani observatione invenitur quod dispensati ex impotentia evidenti ab abstinentia carnium, sunt totaliter absoluti a praecepto ieiunii; potentes vero abstinere a carnibus, non potentes autem abstinere ab ovis aut a lacticiniis, non absolvuntur a praecepto ieiunii; et rursus potentes abstinere ab his omnibus, sed impotentes ad servandam unicam comestionem, liberantur a ieiunio solum, et non ab abstinentia praedictorum in quadragesima (nam in aliis ieiuniis, quoad usum ovorum et lacticiniorum, statur consuetudini loci): ideo dicendum est quod tam ieiunantes quam non ieiunantes tenentur ad abstinentiam a cibis prohibitis, consuetudine praeceptum Ecclesiae sic interpretante, Et eadem ratione, parvulis pueris dantur licite ova vel carnes, iuxta patriae consuetudinem, in quadragesima.

II. Circa ieiunium postremo dubium occurrit an, frangendo ieiunium, toties quis in die eodem peccet mortaliter quoties comedit, an semel tantum. Et est ratio dubii quia violatio ieiunii in qualitate ciborum toties est novum peccatum quoties comeduntur cibi vetiti, Ergo, pari ratione, quoties receditur ab una comestione, vel hora consueta notabiliter anticipatur, toties peccatur. — In oppositum autem videtur communis opinio tenens quod, nisi adsit noyus contemptus, semel tantum peccatur.

Ad hoc dicitur quod, licet diversae sint in hac quaestione opiniones, rationabiliter distingui potest: quod cum ieiunium contineat tres negationes, scilicet non vesci carnibus etc., non comedere plus quam semel in die, et non comedere ante horam consuetam, non eodem tamen modo se habent ad ieiunium istae negationes: sed duae ultimae cadunt sub praecepto ieiunii non nisi ut partes, vel quasi partes, constitutivae ieiunii; prima autem cadit sub praecepto absolute, durante tamen tempore illo, puta quadragesimae, quatuor temporum, vigiliarum. Et propterea quoties quis comedit carnes aut alios prohibitos cibos in die, toties de novo peccat mortaliter, iuxta regulam transgressionis praeceptorum negativorum. Cadit namque sub Ecclesiae praecepto quod in toto illo die non comedantur carnes, sicut cadit sub praecepto Dei quod in toto tempore huius vitae non furemur. Et sicut qui commisit semel vel bis furtum, non excusatur quin tertio peccet si tertio furetur; ita qui iam semel et bis comedit carnes durante tempore prohibitionis, non excusatur quin tertio peccet si tertio comedat carnes. Non quoties autem quis comestiones multiplicat in die ieiunii, toties peccat. Quia non cadit sub praecepto Ecclesiae non multiplicare comestionem absolute: sed ut requiritur ad ieiunium. Ex quo autem negatio comestionis non potest amplius pro illo die esse conditio ieiunii, quia iam ieiunium solutum est, sequitur quod non cadat sub praecepto ieiunii, Non fit ergo exceptio in materia hac a regula praecepti negativi: sed declaratur sub qua ratione huiusmodi negationes cadunt sub praecepto, scilicet ut sunt conditiones ieiunii. Et quia prima solutio ieiunii facit has conditiones non posse pro illo die induere conditionem ieiunii, ideo non cadunt amplius sub praecepto ieiunii, Non sic autem esse patet de negatione esus carnium et prohibitorum: quia absolute, et non solum ut conditio ieiunii, cadit sub praecepto illius temporis. Unde et diebus dominicis quadragesimae viget praeceptum illud.

Et per haec patet communis opinionis veritas et ratio.