Quaestio 88

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis octogesimaeoctavae, circa principium corporis articuli, ubi dicitur, Obligat autem homo. se homini per modum promissionis, dubium occurrit, an promissio sine iuramento sit obligatoria in foro conscientiae.

Ad hoc dicitur quod promissio dupliciter fieri potest. Primo, in actu signato et exercito simul: ut dicendo, Promitto tibi quod faciam hoc. Secundo, in actu exercito solum: ut dicendo, Faciam hoc. Et quomodocumque fiat promissio, non refert. Veruntamen in hoc secundo modo loquendi, quia potest multiplex sensus esse, oportet quod cum animo promittendi futuri temporis verbum in usum veniat, si promissio esse debet. Nam cum dicitur, Faciam hoc, potest tripliciter exponi: primo, ut sit enuntiatio propositi, quasi diceret, Zntendo hoc facere; secundo, ut sit enuntiatio eventus, quasi diceret, Ponetur in effectu facere hoc; tertio, ut enuntiat promissionem, quasi diceret, Promitto quod faciam hoc. Et in hoc solo tertio sensu habet vim promissionis. Unde quia ea quae sunt in voce sunt signa eorum quae sunt in anima, oportet quod animus promittendi adsit, si, cum quis dicit, Faciam, aut, /bo, promissionem significat.

Utroque igitur modo facta promissio ex materia et eo cui fit promissio, iudicanda est. Nam si fiat promissio de aliquo levi, simpliciter vel illi cui et propter quem promittitur, promissio non obligat ad mortale. Si autem de notabili, obligat ad sui observationem sub mortali, concurrentibus reliquis conditionibus. Quod enim. promissio ex natura sua obliget, in littera habes hic et in art. 3, ad I et manifeste patet ex usu hominum. Nam fidei reos dicimus non servantes promissum licitum. Hoc enim testatur quod contra fidelitatem agitur cum promissio violatur. Quo fit ut idem sit violare promissionem et violare obligationem. - Quod autem obligatio quandoque sit ad mortale et quandoque ad. veniale, patet ex hoc quod quandoque violatur cum modico damno proximi, parum autem pro mihilo reputatur; quandoque cum notabili detrimento proximi, quod de genere suo constat esse mortale.

Sunt tamen duo hic non praetereunda. Alterum spectans ad rem ipsam: scilicet quod omnia debent esse immutata, si promissa sunt servanda, ut Seneca dixit. Ac per hoc, si quis promisisset alicui dotare hinc ad annum ilius filiam, et interim tanto est affectus infortunio rerum suarum ut extra ordinem illum sit in quo promisit, non tenetur ad promissa, quae constat quod non promisisset in tali statu. Et simile est de his qui promittunt ire aliquo, et postmodum maiora urgent. - Alterum est spectans ad loquentium abusum. Quoniam communiter videntur homines simplici promissione uti ubi non intendunt se obligare ad mortale. .Cuius signum est quod nolunt super promissione iurare, non pro reverentia iuramenti, sed ne peccent mortaliter si non servent, seu quia nolunt se ligare, arbitrantes ex simplici promissione se non teneri nisi de quadam benevola honestate. Omnes enim qui tali animo promittunt quod, si tunc quaereretur ab eis ut se obligarent sub peccato mortali si non servent, et negarent, constat non proprie promittere, in rebus arduis. Et hinc ortum videtur ut parum aestimentur promissiones hominum: iuxta illud: Pollicitis dives quilibet esse potest.

II. In eodem articulo primo quaestionis octogesimae octavae dubium occurrit, quo pacto in praecedenti Libro definitum est quod ultimus actus rationis practicae est praecipere: et in hoc Libro distinguitur actus imperandi contra actum deprecandi et promittendi. Non ergo sufficienter fuerat prius determinatus ultimus actus rationis practicae.

Ad hoc dicitur quod praecipere seu imperare intelligi potest dupliciter. Primo, respectu electionis absolute, quia scilicet aliquis praecipit sibi ipsi eligere: et sic praeceptum est ultimus actus rationis practicae ad agendum vel faciendum. Alio modo sumitur praecipere respectu aliorum, prout aliquis praecipit subditis suis: et sic praecipere distinguitur contra deprecari et contra promittere, quia praecipere ad inferiores, deprecari ad superiores ut plurimum, promittere est ad omnes. Et scito quod omnes hi tres actus distinguuntur a praecipere primo modo per hoc quod praecipere primo modo, ad cuius rectificationem ponitur prudentia, est causa electionis: hi autem tres actus sunt materia et effectus electionis; nam postquam homo consulte elegit imperandum aliis aut orandum aut promittendum, imperat, orat, promittit. Nulla ergo est insufficientia in superioribus admissa.

III. In. eodem articulo, circa primam conditionem ad votum requisitam, scilicet deliberationem, dubium occurrit, an vota ex facilitate cordis, ex repentino timore, ex nimio dolore, ex magna tribulatione facta, sint vere vota. Et est ratio dubii quia huiusmodi promissiones fiunt absque maturo discursu, quem deliberatio importat. Dicimus enim ea quae ex passionis impetu facimus, non deliberate fecisse, et similiter quae repente agimus. Et, breviter, agere ex subreptione, passione et facilitate, contra agere ex deliberatione distingui communiter videtur: ut patet ex hoc quod fnulta voluntarie agimus, et quandoque iuramento firmamus, quae tamen nec deliberate agimus nec ex deliberatione iuramento firmamus, ut patet in communibus locutionibus.

Et confirmatur. Quia deliberatio aut requiritur ad votum ut proprie sumitur et distinguitur contra propositum et promissionem: aut ut communiter sumitur pro voluntario libere. Non hoc secundo modo: quia .sic sufficeret dicere quod ad votum requiritur propositum et promissio. Ergo primo modo. Ac per hoc, non omnis voluntaria promissio Deo facta est votum: quia stat quod sit voluntas cum proposito, et tamen non sit deliberata, sumendo proprie deliberationem.

IV. Ad hoc dicitur quod nulla est hic difficultas quod - deliberatio requiratur ad votum, sed difficultas est quid importat deliberatio ad votum requisita. Richardus, in Quarto, dist. xxxvrr, actus voluntarios distinguit in actus deliberatos et non deliberatos, appellans deliberatos illos qui sunt plene voluntarii, non deliberatos vero qui non sunt plene voluntarii, qui scilicet per subreptionem fiunt. Et vult quod vota per subreptionem non obligent ad mortale. — Petrus vero de Palude, ibidem, vult quod illa deliberatio quae sufficit ad constituendum. hominem servum diaboli per peccatum mortale, sufficiat ad constituendum debitorem Deo per votum. Vult tamen quod vota faciliter facta non sunt usquequaque obligatoria.

Si quis autem diligenter doctorum dicta consideret convenientium. in hoc quod ad votum exigitur deliberatio, et quare, facile veritatem percipiet quaestionis. Advertendum est quod deliberatio duo importat: scilicet discursum seu collationem inter multa; et determinationem ad unum. Non enim deliberatio petitur nisi quando optio datur multorum eligendorumi: saltem affirmationis vel negationis, puta facere vel non facere. Et similiter eo usque petimus ab aliqua persona ut deliberet, donec determinet se an velit pacem aut bellum, nuptias aut caelibatum, et. huiusmodi, Et constat quod huiusmodi determinatio conferendo conditiones unius partis cum conditionibus alterius in ordine ad se vel alterum fit, experientia testante. Et de discursu quidem seu collatione huiusmodi nulla est quaestio quod est actus intellectus practici. Verum cum. determinatio sit duplex, quaedam intellectus practici, quae fit in conclusione consilii per actum iudicii, ut patet ex supradictis, et quaedam voluntatis, quae fit per actum voluntatis determinate volentis potius hoc quam illud, puta nubere quam virginitatem servare; et quantumcumque aliquis iudicet expedire sibi magis hoc quam illud, non adhuc deliberasse dicitur, quoniam multi sunt iudicantes sibi magis eligendum fore aliquid, puta veram poenitentiam peccatorum, non tamen deliberant illam amplecti: consequens est ut deliberatio importet determinationem voluntatis. Ita quod deliberatio, licet in se duo claudat, scilicet collationem practici intellectus et determinationem voluntatis, unum tantummodo significat, scilicet ipsam voluntatis. determinationem, non absolute, sed ut ex discursu collativo fit. Propter hoc enim videtur a Damasceno distinctio illa de voluntate facta, scilicet in voluntatem naturalem et deliberativam. Hinc etiam fit ut deliberans aliquid facere, si est bonum, meretur, et si est malum, peccat: utrumque enim voluntatis est, Nec obstat si quandoque inveniatur quod deliberatio est actus rationis: quoniam hoc est verum quoad collationem, At si quis contendat quod deliberatio significat collationem, non qualitercumque, sed ut infert determinationem voluntatis: meminerit quod non de re, sed de vocis significatione quaestionem facit,

Ex hoc autem quod deliberatio determinatio est voluntatis ex collatione, manifeste patet quod actus voluntatis qui non ex collatione, sed ex simplici apprehensione obiecti prodeunt, deliberati non sunt, ut appetere beatitudinem, velle esse, nolle miseriam, et huiusmodi: sunt enim actus hi a voluntate non ut deliberativa, sed. ut natura est, ut in superioribus declaratum fuit. His quoque similis est appetitus illorum quae, ut oblata nobis sunt, statim complacent, quamvis, ut collata fuerint, refutentur, ut sunt primi motus nostri appetitus circa mala: est enim tunc quaedam appetitio talis obiecti delectabilis vel utilis absolute oblati tanquam consonantis, quae postmodum reprimitur considerata annexa turpitudine vel periculo, ut patet in motibus avaritiae, luxuriae et huiusmodi.

Verum, ne fallaris, scito quod dupliciter contingit voluntarium actum esse ex collatione: scilicet actualiter, vel virtualiter. Ille actus dicitur esse actualiter ex collatione de quo fuit collatio an faciendus sit. Sed hoc contingit dupliciter: scilicet perceptibiliter, et quasi imperceptibiliter. Exemplum primi, ut cum quis confert an ducenda sit uxor, et tandem deliberat uxorari: tunc enim velle uxorem et ducere uxorem ex deliberatione actualiter et perceptibiliter procedit. - Exemplum secundi, ut cum quis ex impetu passionis irae commovetur ad occidendum vel blasphemandum, et huiusmodi, et percutit vel blasphemat: tunc enim, offerente passione vindictam ut consonam, occurrit quasi imperceptibiliter oppositum, puta, Quid facis? Oportet enim eum advertere quid faciat, si humanum actum facit ex passione, alioquin non sibi imputaretur: et sic quasi imperceptibiliter confert eligendo consonum passioni. Actus quoque ex collatione virtualiter. dupliciter contingit. Primo, ille actus dicitur esse virtualiter ex collatione de quo non in seipso, sed in sui principio collatio praecessit. Et hoc modo artifices absque actuali deliberatione, non tamen absque virtuali, operantur: non enim cum quis pulsat aut scribit, deliberat de singulis actibus; sed deliberavit de initio scribendi aut pulsandi, et universaliter de utendo tunc arte illa. — Secundo, actus ille voluntarius di- citur esse ex collatione virtualiter qui sic volenti consonat ut nolit conferre de illo: ut contingit quando quis operatur ex habitu seu consuetudine, aut negligentia. Qui enim consuetudinem suam prosequitur in bono vel in malo, nop deliberat actualiter quando secundum illam operatur, nec unquam forte proposuit uti illa consuetudine: sed quia refutat collationem, et illud opus acceptat ac si contulisset, dum. sic acceptat illud quod fugit oppositum, consequens est quod ex collatione virtualiter operatur. Omnis enim voluntarius actus, praeter naturales et primos motus, ex collatione est: ac per hoc, deliberatus actualiter vel virtualiter, positive vel negative, explicite vel implicite.

Ex eadem quoque radice patet distinctio deliberationis a proposito. Quoniam deliberatio determinationem voluntatis ex collatione significat indifferenter respectu praesentis aut futuri: deliberamus enim et nunc pulsare, scribere, ire, etc.; et deliberamus nos ituros, pulsaturos, missuros, et huiusmodi. Propositum autem et ad futura restringitur, nullus enim proponere dicitur nisi de futuris agendis vel omittendis: et collationem rationis praeferentis unum alteri non importat, sed-voluntatis actum simplicem ad futurum committendum aut omittendum significat.

V. Cum autem multipliciter contingat in humanis actibus deliberationem intervenire, qualem exigat votum deliberationem ex ratione quare ad votum requiritur deliberatio, sumendum est. Si enim deliberatio exigitur ad hoc ut votum sit actus perfecte humanus, consequens est quod omnis deliberatio sufficiens ad peccatum mortale sufficit ad votum: quoniam mortale peccatum non est in primis motibus, quantumcumque durent, sed in solis actibus perfectis humanis consistit; ut patet de delectatione morosa, quae nunquam est peccatum mortale nisi ratione acceptata. Si vero exigitur deliberatio ad hoc ut promissio sit discussa ac mature digesta, non omnis deliberatio quae sufficit ad peccatum mortale, sufficit ad votum. Et licet hic secundus dicendi modus magnae videatur inniti aequitati, quoniam promissio tam arduum habens vinculum, scilicet mortis aeternae, non nisi consilio exacto fieri debet, multo magis quam obligatio ad poenam proprii capitis, quanto vita aeterna pretiosior est temporali: primus tamen dicendi modus ex Auctore, sacris canonibus, et ratione comprobatur verus. Auctor siquidem in littera propterea deliberationem exigi dicit ad votum, quia propositum est actus voluntatis deliberatae: ac per hoc docet quod illa deliberatio sufficit ad votum quae sufficit ad propositum. Constat autem quod omnis deliberatio sufficiens ad peccandum mortaliter sufficit ad actum propositi: nam peccatum mortale est etiam actus voluntatis deliberatae. — In sacris quoque canonibus, Extra, de Voto et Voti redempt., cap. Venientis, expresse votum factum magis animi facilitate quam arbitrio rationis, validum iudicatur. - Rationi quoque consonat ut sicut iurans ex consuetudine mala aut facilitate reus est periurii in iuranfento assertorio, si veritas deest, ita vovens suo se vinculo illaqueat. Immo dupliciter hi rei esse videntur: primo, quia actu tanto, scilicet voto et iuramento, tam irreverenter utuntur, scilicet absque exacta diligentia; secundo, quod votum aut iuramentum non servant.

Cum his tamen omnibus distingue quod vota dupliciter fiunt. Quaedam ex diligenti discursu ac proposito. Et haec plene sunt vota. Et in his dispensandis aut redimendis aut commutandis diligens est adhibenda provisio. - Quaedam vero ex facilitate animi aut passionibus statim fiunt: ut multis pro qualibet re statim voventibus contingit. Et quidam tot multiplicant faciliter propter eandem rem vota ut nesciant ad quae vovendo se obligarunt. Et talia vota, licet sint vere vota et ad peccatum mortale obligantia, quia ex proposito promissio talis fit Deo; non sunt tamen usquequaque obligativa, pro quanto facilis debet eorum esse dispensatio, redemptio aut commutatio, ut in dicto cap. Ve- 5 nientis apparet.

VI. Ad obiecta autem in oppositum dicitur quod distinctio voluntariorum contra deliberata potest dupliciter intelligi. Primo, ut sint actus perfecte humani seu voluntarii, et tamen non sunt deliberati. Et sic est falsum. Alio modo, quia sunt actus aliqui voluntarii, imperfecte tamen, quia non sunt deliberati. Et sic est verum: ut patet in primis motibus. Nec est verum quod multa agamus et iuramento firmemus sine deliberatione, nisi quando non advertimus id quod facimus aut dicimus: eodem enim modo excusaretur a voto si quis non adverteret se vovere. Falsum est igitur quod agere ex passione, facilitate et huiusmodi, distinguatur contra agere ex deliberatione absolute: sed distinguitur contra agere ex digesta deliberatione. Unde si Richardus. per vota ex subreptione intelligit vota secundum primos motus, bene dicit: si autem vota non exacta collatione facta, errat.

Ad confirmationem autem iam patet responsio, quod non ideo deliberatio distinguitur contra propositum quia requiratur exacta deliberatio: sed ideo quia est mater propositi; et etiam ut conditiones voti quod omnino plene habet rationem voti, innotescant. Dictum est enim quod tale votum collationem exactam exigit, quae per deliberationem distinctam contra propositum insinuatur.

VII. In eodem articulo primo quaestionis octogesimaeoctavae, circa secundam conditionem voti, scilicet propositum, dubium occurrit: quia multi putant quod propositum sic sit conditio voti quod etiam sufficit ad votum quando coniungitur alteri actui, puta susceptioni habitus in religione. Et-dicunt hoc haberi ex cap. Consulti, Extra, de Regul. - Cuius oppositum hic docemur.

Ad hoc dicitur quod propositum cum quocumque alio, nisi interveniat promissio implicita vel explicita aut praesumpta, nunquam sufficit ad votum. Textum autem illius capituli memini me alibi exposuisse ex textu capituli Statuimus: quod scilicet intelligitur de proposito habente implicite promissionem. Quoniam intelligitur de tali voluntate mutandi vitam qualis est voluntas perseverantis post completum probationis annum: quia de voluntate illius qui renuntiat anno probationis intelligitur, ac per hoc facientis, quantum ex se est, nunc quod facturus est probationis tempore completo. Hoc autem est promittere. Quia implicite igitur promittit renuntians anno probationis; et textus loquitur de proposito mutandi vitam renuntiando probationis anno, ut iungendo utrumque capitulum patet: consequens est quod propositum non faciat votum, quamvis sit illius conditio.

VIII. In eodem articulo, circa tertiam conditionem, quae est promissio in ordine ad alias duas, scilicet deliberationem et propositum, dubium occurrit: quia sola promissio sufficit ad votum, et aliae duae conditiones superfluunt. Quod sic probatur. Quia promittens voto solemni obedientiam, etc., sine proposito observandi tam essentialia quam caeremonialia religionis, intendens tamen vere profiteri et effici religiosus, vovet. Et tamen sine deliberatione et proposito faciendi. Non exiguntur ergo ad votum tot conditiones, sed sufficit sola promissio Deo. — Nec putet inexpertus aliquis casum dictum impossibilem. Quoniam de facto forte saepe accidit in istis qui ideo profitentur ut habeant redditus annuos unde luxuriose vivant, etc.

IX. Ad huius evidentiam, scito quod, cum votum sit promissio alicuius operationis vel omissionis (omnis enim vovens promittit aut velle aut dicere aut dare, etc., aut non velle, non facere, non dicere, etc.), dupliciter possunt concurrere dictae conditiones ad votum. Primo, quod omnes sint circa materiam voti: hoc est quod isti tres actus, scilicet deliberare, proponere et promittere, circa illud idem obiectum versentur quod est materia voti; verbi gratia, quod aliquis deliberet ieiunare, proponat ieiunare, promittat ieiunare. Alio modo, quod primi duo actus habeant pro obiecto tertium actum et non materiam voti, verbi gratia, quod aliquis deliberat promittere ieiunium, proponit promittere ieiunium: et tertius actus habeat pro obiecto ipsam voti materiam, scilicet quod promittit ieiunium. Isto enim modo non deliberat quis ieiunare, nec proponit ieiunare, sed deliberat et proponit promittere ieiunium: ita quod solus tertius actus, scilicet promissio, cadit supra materiam voti, puta ieiunium. In primo autem modo omnes tres actus cadunt supra materiam voti, puta ieiunium.

Scito secundo, quod promissio votiva, sicut aliae promissiones, triplici animo fieri potest. Primo, cum animo promittendi et servandi promissum. Et talis est undique vera promissio. — Secundo, cum animo promittendi, sed non cum animo servandi promissum. Et talis promissio est partim vera et partim mendax. Vera quidem, quantum ad ipsum actum promittendi: quia intendit se vere obligare per promissionem. Mendax autem, quantum ad rem promissam: quia promittendo obligat se ad observationem promissi, et cum hoc habet intentionem fallendi, quia intendit non servare promissum. Cuius signum est quod si alicui homini aliquis promitteret reddere depositam pecuniam cum intentione non observandi promissum, quantumcumque intendat se vere obligare promittendo, deceptum illum qui dedit depositum dicimus, et deceptorem ab initio vocamus depositarium. — Tertio autem modo fit promissio sine animo observandi promissum, et sine animo promittendi. Et haec fit cum solo animo proferendi illa verba promissoria, propter metum vel quamcumque aliam causam. Et talis promissio est undique mendax quoad homines.

X. Examinemus igitur singula, ut propositae satisfiat quaestioni. In primo modo promittendi, scilicet animo promittendi et servandi promissum, plena voti ratio invenitur: et omnes tres actus, scilicet deliberare, proponere et promittere, super materiam voti cadunt, ut patet.

In secundo vero modo, scilicet animo promittendi sed non animo servandi promissum, diminuta seu monstruosa ratio voti invenitur. Est tamen ibi vere ratio essentialis voti et illius vinculum, cum peccato mortali tunc et quandiu in tali voluntate non servandi promissum perseverat. Patet enim ibi salvari voti essentiam ex eo quod vere intendit profiteri seu promittere. Nec minus tenetur sic profitens aut vovens ad observandum promissum quam ille qui vovit animo non solum promittendi, sed servandi. In hoc autem modo liquet quod trium actuum requisitorum ad votum, tertius tantum, scilicet promissio, fertur super materiam voti: promittit enim castitatem vel ieiunium vel aliquid huiusmodi. Duo vero antecedentes actus, scilicet deliberare et proponere, cadunt non supra materiam voti, quia non intendit sic promittens servare castitatem, sed supra ipsum tertium actum, scilicet promissionem: quoniam ex deliberato proposito promittit.

In tertio autem modo voti, scilicet cum quis profitetur aut vovet sola voce sine animo promittendi, ratio aut vinculum voti non invenitur secundum veritatem: unde non est ibi votum, sed voti fictio. Quia tamen omo videt quae foris sunt, et secundum ea quae foris aguntur Ecclesiae iudicium est et esse debet, coram Ecclesia est ibi votum. Sicut cum aliquis suscipit ordinem sacerdotii ab episcopo secundum Ecclesiae ritum, quamvis suscipiens non intendat suscipere sed simulare se suscipere, apud Ecclesiam est sacerdos, et habendus est et tractandus ut sacerdos, licet in veritate non sit sacerdos. Unde Ecclesia cogit omnes huiusmodi ad reddendum vota sua, quae distinxerunt labia sua. Et licet sic vovens non teneatur ad observandum promissum ratione voti, tenetur tamen ratione Ecclesiae et scandali. Ecclesiae quidem, quia si fraus et dolus nulli debent patrocinari in praeiudicium unius personae, multo minus in praeiudicium Ecclesiae. Constat autem quod si quis promittit alicui coram testibus utile aliquid, quod sive habuerit animum promittendi sive non, cogitur a iudice humano observare. Si quis igitur profitetur ministris Ecclesiae aut vovet coram aliis, sive habuerit animum sive non, cogendus est implere quod dixit. Alioquin nullus posset cogi ad servanda promissa: quia semper ignoramus animum promittentis, Et si ipsi non credendum est quando promisit, quomodo eidem credendum erit dicendo se non vere promisisse? Quare magis tunc mendax quam nunc? Et ex his patet quod non est credendum ab Ecclesia iuranti se non esse professum animo profitendi, nisi ostendat sufficientia indicia violentiae, aut huiusmodi: sicut etiam non est credendum alteri coniugum iuranti quod non animo coniugii coniugium subiit. Et si contra hoc dicatur quod ab aliquibus Ecclesiae ministris datur fides huiusmodi iuramento religiosorum de suo animo in profitendo, patet responsio: scilicet, non quod fit, sed quod fieri debet spe- ctandum est. Possunt, si volunt, isti ministri facile videre errorem suum ad similia respiciendo. Si enim de proprio animo contrario publicis factis ac dictis a se fides danda est iuranti, quotidie matrimonia dissolventur, sacerdotes fient laici, contractus omnes rescindi possent, et, breviter, universa non solum ecclesiastica, sed humana conversatio destrueretur. - Et per haec etiam patet quantum scandalum daretur non servando huiusmodi vota.

XI. Ex his autem haberi potest solutio quaestionis: quod scilicet votum non monstruosum requirit illas tres conditiones sic quod illi tres actus, scilicet deliberare, proponere et promittere, cadant super materiam voti. Unde in littera dicitur quod promissio oritur ex proposito faciendi, et non dicitur ex proposito promittendi. Naturali namque ordine proponere aliquid facere aut omittere deliberati animi circa illud actus est: et similiter promittere aliquid ex propo- sito illud idem faciendi provenit, ubi sine fallacia agitur. Assignantur autem huiusmodi tres conditiones necessariae ad votum perfectum, non ad votum diminutum. Sicut, si diceretur quod partes necessariae ad personam humanam sunt manus, pedes, cor, etc., verum diceretur de persona humana perfecta intelligendo: cum quo tamen stat quod humana persona posset inveniri sine manibus et pedibus. Et hoc modo votum invenitur cum sola promissione cadente super materiam voti, absque reliquis conditionibus seu actibus cadentibus super eandem. Distinctio igitur voti in votum perfectum et monstruosum quaestionem solvit.

XII. In. responsione ad secundum eiusdem primi articuli, nota unde venit nomen voti, et transumptio ad significandum desiderium. Dicitur enim quis voti compos, cum desiderium suum implevit.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo articuli secundi eiusdem octogesimaeoctavae hui, adverte quod quia in primo articulo de forma voti determinatum est, consequenter in hoc de materia voti quaeritur et determinatur. Et quia materia voti dicitur esse bonum melius, hoc est bonum supererogationis, propterea Auctor, quaerens de materia voti, quaerit utrum sit de meliori bono.

In corpore eiusdem secundi articuli, adverte quod eorum quae aliquo modo nostrae subsunt voluntati, septem sunt genera: quaedam necessaria simpliciter, ut mori; quaedam necessaria ad finem aeternae salutis, ut praecepta, scilicet diligere Deum et proximum, non adulterari, non occidere, etc.; quaedam expedientia ad aeternam salutem, ut consilia, puta dare eleemosynam, servire infirmis, mancipari divinis obsequiis, et huiusmodi; quaedam bona nec tamen de praecepto nec de consilio, ut nubere; quaedam indifferentia, ut transire extra muros villae, uti veste alba vel nigra, et huiusmodi quae, sive sic sive aliter fiant, nil refert secundum rationem; quaedam impedientia viam aeternae salutis, ut peccata venialia, ut dicere verbum otiosum, et huiusmodi; quaedam contraria aeternae saluti, ut peccata mortalia, homicidium, adulterium, blasphemia, etc.

Horum autem septem generum quatuor extra quaestionem sunt: quoniam manifeste constat de illis, scilicet primo, tertio, sexto et septimo. Nam clare patet primum genus, scilicet necessariorum absolute, non posse esse materiam voti: nullus enim vovere potest se moriturum nisi stultus. Tertium autem genus, scilicet consiliorum, constat esse materiam voti: de bonis enim melioribus ad quae non tenemur vota nos facere experimur. Sextum vero et septimum, scilicet impedientium et contrariorum aeternae saluti, non posse esse materiam voti patet: quia, ut in littera dicitur, non esset promissio, sed comminatio, si quis se aliquid displicens Deo facturum decerneret.

Tria autem genera, scilicet secundum et similiter quartum ac quintum, quaestionem habent: et similiter tertium genus quoad sua opposita, scilicet non facere opera quae sunt de consilio, ut non mutuare, non fideiubere, et huiusmodi. Et cum bona quoque supererogationis malum habent annexum, sub dubio cadunt: ut vovere religionem propter avaritiam, et similia. Unde quinque sunt tractanda dubia: primum est de necessariis ad salutem; secundum, de oppositis consiliorum; tertium, de bonis supererogationis propter malum finem; quartum, de indifferentibus; quintum, de bonis non sub praecepto aut consilio.

II. Circa ea igitur quae sunt de necessitate salutis, duplex occurrit dubitatio. Prima: an talia cadant sub voto proprie dicto. Secunda: an in baptismo fiat vere votum. Et utriusque dubii ratio est multiplex sermo doctorum. In primo siquidem, dicunt multi quod non est proprie votum: et tamen quod qui vovet non fornicari, si fornicatur, peccat dupliciter, scilicet contra votum et contra praeceptum. In secundo quoque, quidam negant, quidam affirmant esse votum.

Dicendum est ad primum quod sine dubio necessaria ad salutem possunt esse materia voti proprie dicti. Et ratio in littera redditur: quia sunt voluntaria. Effectus vero voti in huiusmodi necessariis ad salutem est facere idem alio modo Deo debitum a seipso vovente: ita ut non fornicari, quod erat debitum solum ut erat castitatis, modo est etiam debitum quia est religionis. Manifestantur autem haec sic. Vovens non fornicari, si post fornicatur, non solum peccat peccato. luxuriae, sed etiam irreligiositatis, agens contra votum. Ergo est ibi vera species voti. Non enim circumstantia mutaret speciem nisi esset ibi essentialis ratio illius speciei. Ubi autem salvatur essentialis ratio alicuius, ibi est proprie illud: ut patet discurrendo. Quia ergo in huiusmodi transgressionibus invenitur essentialis ratio speciei ad quam trahit circumstantia contra votum, manifestum fit quod ibi proprie fuit votum.

Nec putes me contradicere Auctori in xxxvmr dist. Quarti, ubi votum de necessariis ad salutem non proprie, sed communiter votum esse dicit. Quoniam, ut ibidem patet, aequivocamus de proprio. Nam nos accipimus in proposito ly proprie ut distinguitur contra fransumptive, ut denotat ipsam essentiam voti, quia scilicet ibi salvatur essentia voti. Auctor autem ibidem accipit proprie non ex parte essentiae voti, sed ex parte materiae voti, et ut distinguitur contra commune similiter ex parte materiae. Et vocat votum communiter, quia obligat ad ea ad quae communiter homines tenentur: votum vero proprie, quod obligat ad ea ad quae alius non teneretur. Unde nulla est in hoc controversia, sed opus est intelligentia vocabulorum.

III. Ad secundum vero dubium, de voto baptismi, dicendum est quod non est ibi proprie votum: nec Christianus, quando fornicatur, peccat dupliciter, scilicet contra praeceptum et contra votum, sed simpliciter, scilicet contra praeceptum; gravius tamen quam infidelis, ut superius didicimus, quia dignior est propter sacramenta quibus imbutus est. Quod autem non fiat in baptismo votum pro- prie, manifestatur dupliciter. Primo, quod non sit ibi votum explicite, ex verbis quae dicit baptizandus, quae sunt tria, scilicet, Abrenuntio, Volo et Credo. Nullum autem horum significat promittere, quod est proprie vovere. Abrenuntiare enim diabolo et pompis et operibus eius significat abdicationem, non promissionem: unde renuntians suo iuri vel beneficio nihil promittit, sed spoliat se illo. Velle. quoque baptizari non est promittere. Credere in Deum Patrem etc., non est promittere.

Secundo, manifestatur quod non sit ibi votum implicite. Hoc enim posset dupliciter contingere. Primo, ratione ecclesiastici statuti: quemadmodum implicite fit votum continentiae in susceptione sacri ordinis. Secundo, ratione ipsius rei, scilicet assumptionis novi status ac professionis fidei: quasi hoc habeat vim voti. Et quidem quod non interveniat in baptismo votum ex praecepto Ecclesiae, manifestatur ex hoc quod adulto qui baptizatur nullibi invenitur praeceptum quod voveat, sicut praeceptum est suscipientibus ordinem ;sacrum quod voveant castitatem. Ac per hoc, si adultus corde contrito suscipiat baptismum, non intendens nisi baptisma suscipere, et ad nihil aliud se obligare intendens nisi ad quod baptismus obligat, constat quod non vovet, et nullius est reus praecepti: nec est alio modo Christianus iste quam alii. - Et confirmatur. Quia Ecclesiae non est multiplicare laqueos in sacramentis necessitatis. In cuius signum, in sacramento poenitentiae, quae est secunda post naufragium tabula, poenitens renuntiat operibus diaboli per contritionem ac confessionem, et vult suscipere poenitentiam et suscipit, et tamen non vovet: immo inhibetur confessoribus inducere poenitentes ad vovendum abstinere a peccatis, ne multiplicentur laquei, scilicet praecepti et voti. - Et confirmatur. Quia vovere est consili, baptizari est praecepti. Inconsonum est ergo annectere praeceptum voti praecepto baptismi: quoniam sic. vovere. non esset consili, sed praecepti universaliter et simpliciter; non sicut in ordine sacro praecipitur vovere, quia suscipere ordinem non est in praecepto.

Quod autem non sit in baptismo votum implicite ex natura facti, quia scilicet assumitur novus status, scilicet Christianitatis, et fit professio fidei, quasi hoc factum habeat vim voti, vel habeat annexum votum novae vitae et fidei, ex eo patet quod, seclusis Ecclesiae statutis, cum quis suscipit sacerdotii ordinem, novum statum assumit, mancipaturque divinis obsequiis atque consecratur ad illa, sine ullo voto. Ad professionem quoque fidei sat corde et ore illam confiteri est, cum proposito mutandi vitam. Unde Salvator docendos homines esse ante et post baptismum statuit: non exigendam promissionem, sed exhibitionem sui ad baptismum praedicandum. Dixit: Qui crediderit et baptizatus fuerit: non, Qui voverit. Unde licet plus sit exhibere se ad baptismum et fidem quam promittere, non tamen includit promittere: sicut donare plus est quam promittere, donans tamen nihil promittit.

In promptu autem ratio est quare baptismo non oportet nec expedit adiungere votum proprie dictum. Quia votum est privata lex a se sibi voluntarie imposita. Cum autem quis baptizatur, legem Christi voluntarie suscipit habentem sufficientem vim coactivam et inductivam ad observantiam fidei et praeceptorum. Non est ergo opus quod baptizatus addat sibi aliam legem obligantem praecise ad praecepta. - Quod vero non expediat, patet ex dictis: quia est multiplicatio laqueorum ad nihil quodammodo utilium; quoniam aeque cavemus vel non cavemus a casu cum tali voto et sine tali voto, ut experientia testatur.

Sine dubio igitur non est votum in baptismo, nisi large voti nomine utendo pro voluntate novae vitae in professione fidei, Et sic forte multi doctores exponi possunt. Quod si aliqui aliter senserint, sanctum est praehonorare veritatem. In littera tamen, in responsione ad. primum, Auctor non affirmat in baptismo esse votum: sed, supponendo hoc a Magistro Sententiarum, in xxxvi dist. Quarti, et a Glossa dictum, ubi etiam ipse approbavit, exponit modum quo haec comprehenduntur sub voto, dicens quod hoc modo sub voto baptizatorum etc. Augustinus quoque, ad Neophytos, ut habetur de Consecr., dist. IV, cap. Prima, dicens quod "spopondistis abrenuntiare diabolo" etc., aut large sponsionem accepit: aut ritum forte qui tunc apud eos erat, expressit.

IV. Circa opposita consiliorum, dubium non simpliciter, sed quorundam videtur esse, an possit quis vovere quod non mutuabit aut dabit eleemosynam, non ingredietur religionem, et huiusmodi. Et ratio dubii videtur esse quia quod licitum est facere licitum est vovere. Constat autem quod licitum est non mutuare, non ingredi religionem, et huiusmodi: quia haec sunt de consilio, quod non tenemur sequi. Ergo.

Sed huius opinionis error facile deprehenditur si consideremus cui fit votum, quia scilicet fit Deo, ut inferius patet. Certum est enim quod, etsi non displiceat Deo te non sequi consilium suum, displicet tamen ei quod tu promittas ei te consilium suum non secuturum. Quoniam hoc esset facere quod promissio sibi facta esset vinculum contra consilium suum: ac per hoc, Deus ipse ex una parte daret consilium, et ex alia parte prohiberet consilium suum, dum acceptaret vinculum contra suum consilium. Non est ergo Deo acceptabilis promissio contra consilia sua. Ac per hoc, non est votum: sed in hoc habet locum illud: In turpi voto muta decretum. Immo sic voventes peccant abutendo promissione ad Deum.

Sed tunc insurgit quaestio, quale peccatum est hoc, veniale scilicet an mortale. Videtur enim talis vovens non solum irreverentiam Deo exhibere indiscrete ei promittendo, sed etiam blasphemiam incurrere, attribuendo Deo quod ei non convenit, scilicet esse sibi gratum vinculum contra sua consilia. Et deliberat proponere contra ea quae sunt de necessitate salutis: quoniam consilia in articulo necessitatis sunt praecepta. Hoc autem est peccare mortaliter.

Si diligentius tamen consideretur, tria mala in huiusmodi votis inveniri contingit. Primum, ex parte rei promissae, quae quandoque, scilicet in articulo necessitatis, potest esse in praecepto. Et ex hac parte, si quis tam pertinaci animo voveret non mutuare, non dare eleemosynam, et huiusmodi, ut etiam intendat in articulo necessitatis haec non facere, sine dubio peccat mortaliter. - Secundum, ex parte inclusae attributionis Deo: quia scilicet hic clauditur quod Deo sit gratum vinculum contra sua consilia. Et si quis hoc cognosceret, animadverteret et non curaret, blasphemia esset. Sed quoniam hoc magis supponitur quam fiat a vovente (supponit enim sic vovens Deo acceptum esse suum votum), ideo hoc malum, nisi fieret ex industria, non induceret mortale. - Tertium, ex parte abusivae promissionis: quia scilicet fit Deo promissio sibi displicens, iuxta illud: JDisplicet ei stulta promissio. Et in hoc formaliter consistit peccatum istud. Et si quidem ex intentione aliquis eligeret formaliter displicere Deo, cum hoc de genere suo sit' mortale, contrarium directe caritati, sine dubio peccaret mortaliter. Sed cum materialiter eligitur id quod displicet Deo, non oportet esse mortale: ut patet cum quis deliberate dicit verbum otiosum. Constat autem quod talis vovens non solum materialiter, sed etiam ex ignorantia satis excusabili, quia regnat etiam apud doctos, ut dicitur de Ostiensi, facit quod Deo displicet: credit enim sic vovens se obsequium praestare Deo vovendo, et licite vovere, Propter quod non nisi venialiter peccant sic voventes et non intendentes contra praecepta Dei vovere, ut communiter accidere videtur.

V. Circa bona supererogationis, dubium occurrit a Richardo, in Quarto, dist. xxxvi, motum, sed parum discussum: an votum factum de bono supererogationis propter malum finem sit vere votum. Et est ratio dubii quia bonum supererogationis propter malum finem non est bonum, sed malum formaliter: ut patet de eleemosyna propter inanem gloriam. Quod autem est formaliter malum ' non potest esse materia voti.

In oppositum est quod si quis profitetur religionem Hierosolymitanam, seu aliquam eiusmodi, ut habeat divitias unde luxuriose vivat, et propter luxuriose vivere profitetur, vere votum emittit boni supererogationis, scilicet religionis, propter malum finem, scilicet luxuriosam vitam. Potest ergo de bono fieri votum propter malum finem.

VI. Ad evidentiam. huius difficultatis, distinguendus est sensus quaestionis, et singula tractanda sunt membra, cum suis incidentibus. Tripliciter igitur potest intelligi quod homo voveat bonum supererogationis propter. malum finem. Primo, ut malus finis sit finis illius boni quod dicitur. voveri: sicat vana gloria est finis eleemosynae cum quis voveret dare eleemosynam propter inanem gloriam. — Secundo, ut malus finis sit finis non boni quod promittitur, sed applicationis hominis ad vovendum: sicut luxuriosa vita 'est finis professionis cum quis profiteretur aliquam religionem ut luxuriose viveret. — 'T'ertio, ut malus finis sit finis ipsius voti, ita quod ipsum votum ordinatur ad malum finem ut quod est ad finem ordinatur ad finem: sicut victoria in bello iniusto esset finis voti si quis promitteret Deo quod si daret illi witsodem in tali bello, offerret Deo mille aureos.

In primo ergo sensu, dicendum est quod votum nihil valet: quia non est votum, sed diabolica promissio, quia materia eius non est aliquod bonum, sed formaliter malum; ut patet in exemplo dato cum quis vovet dare eleemosynam propter inanem gloriam. Et ratio est quia iuxta hunc sensum ordo promissae actionis ad malum finem cadit sub voto, non sola actio supererogationis. Verbi gratia, ly propter inanem gloriam determinat ly dare eleemosynam, quoniam est finis illius dare: ac per hoc, materia: talis-voti non est solummodo dare eleemosynam, —sed totum hoc, scilicet dare eleemosynam propter inanem gloriam, quod constat esse formaliter malum. Attende ergo in huiusmodi votis si malus finis ponitur finis actionis supererogativae quae est materia voti, ut vides in exemplo dato. Et cum hoc inveneris, dicito promissionem talem non esse votum: quia supererogationis bonum non nudum, sed vestitum tali propter, ponitur materia voti.

In secundo autem sensu, quando scilicet malus finis ponitur finis solius applicationis ad vovendum, ut patet in exemplo professionis propter vitam luxuriosam, dicendum est quod votum est vere votum et validum, quamvis talis sic vovendo peccet mortaliter. Et in promptu ratio est. Quia malus finis, iuxta hunc sensum, non est finis voti, aut actionis vel omissionis supererogativae (non enim qui profitetur ordinat suum obedire ad luxuriam): sed est finis epHeni cnt ad profitendum. Nam si quaeratur: Propter quid applicas te ad profitendum et tot Deo promittendum? respondebit: Ut vivam luxuriose. Ex fine autem applicationis ad vovendum non adimitur aut datur natura voti, aut illius vinculum. Discute igitur et hoc diligenter. Quoniam multas quaestiones inde solves de multis voventibus propter malum finem, puta ut complaceant alicui scelerato in hoc quod vovent. In omnibus enim huiusmodi vere votum est et bonum et sanctum, sed applicatio ad vovendum est diabolica: propter quam, ut dictum est, ovi sic vovens.

Et ex his patet quod obiectiones ad utramque partem allatae concludunt verum: prima iuxta primum sensum; et secunda iuxta secundum.

VII. In tertio vero sensu, quando finis malus ponitur finis ipsius voti, distinguendum est. Quia hoc potest dupliciter fieri. Primo, ut promittatur executio voti pro malo obtinendo fine: verbi gratia, vovet dux belli iniusti se, ante congressum belli, oblaturum Deo mille aureos pro obtinenda a Deo victoria. Et sic, cum talis oblationis mille aureorum finis sit malus, redit casus reprobatus in primo clare namque patet quod ipsa voti executio, scilicet offerre mille aureos pro iniusta victoria, est actio formaliter mala, non minus quam dare eleemosynam propter inanem gloriam. Non est ergo sic facta promissio votum.

Secundo, ut promittatur executio voti post obtentum a Deo finem. Et in hoc sensu difficultas emergit. Quia ex quo iste est consecutus victoriam, licet iniustam; et victoria ista est a Deo, quia omne bonum est a Deo, licet iniustitia eius non sit a Deo: consequens est quod teneatur iste servare promissum bonum, scilicet offerre Deo mille aureos. - Et confirmatur. Quia plus tenetur servare promissum homo Deo quam alteri homini. Sed homo homini tenetur servare promissum bonum quamvis ex turpi causa: ut patet de promissa mercede meretrici. Ergo homo tenetur servare promissum bonum Deo quamvis ex turpi causa, scilicet victoria iniusta.

Sed cum nemo, ut Augustinus dicit, Deo auctore fiat malus aut peior; et quilibet in assequendo suum malum finem fiat peior: consequens est quod Deus non sit auctor assecutionis mali finis. Ac per hoc, votum tale blasphemia potius quam votum est, et ad nihil omnino obligat nisi ad poenitentiam. Blasphemum est namque attribuere Deo quod ipse concedat iniustam victoriam, non minus quam quod ipse concedat concubitum alienae uxoris: par enim est ratio de quolibet malo fine; et constat quod si quis promitteret Deo offerre sibi mille aureos si faceret quod comcumberet cum uxore proximi sui, blasphemus esset, faciens, quantum in se est, Deum lenonem, — Quod autem dicitur victoriam esse a Deo, verum est: sed iste promittit pro victoria belli iniusti, quae, ut sic, non est a Deo; sicut etiam delectatio concubitus et ipse concubitus est a Deo, sed non cum uxore aliena, ut sic, pro quali concubitu et delectatione ille voveret. - Confirmatio quoque nihil adiuvat: quoniam ab homine potest obtineri turpe obsequium, a Deo autem non. - Nec propterea minus solida est haec doctrina quia sic vovens non credit se blasphemare. Quoniam secundum naturam voti iudicium fit: non secundum istius aut illius ignorantiam.

VIII. Sed quid dicendum est si votum fieret sub conditione talis eventus absolute: et non sub conditione determinata ad patrocinium divinum? Verbi gratia, dux in tali bello voveet se oblaturum Deo mille aureos si evenerit victoria: et non, si Deus dederit, aut non dederit.

Respondeo quod quia, sub quacumque verborum forma votum fiat, secundum contentum et intentum sensum iudicandum est; ideo, cum in huiusmodi votis bonum promissum, puta oblatio, aliquem ordinem ex intentione voventis accipiat ad optatum malum, puta iniustam victoriam (quoniam, promittendo bonum si malum eveniet, ordinat executionem illius boni ad eventum huius mali) oportet inspicere qualis sit iste ordo promissi boni ad malum, et secundum illum iudicare. Si enim promissum bonum ordinetur quasi effectivum aut impetrativum mali, puta si dux sic vovendo intenderet ut per hoc votum assequeretur victoriam, iam patet ex dictis quod blasphemia potius quam votum est. Et eadem ratio est si oblatio promissa ordinetur ad malum quasi recompensativum pro gratiarum actione, ut si dux sic vovendo intendat se obligare ad gratiarum actiones Deo pro beneficio talis victoriae: continet enim hoc eandem blasphemiam. — Si vero promissum bonum ordinetur ad malum solo eventu, puta, Si erit victoria, offeram mille (quod tamen difficile est accidere homini rationali, cuius est conferre unum alteri): in tali casu votum esset vere votum, et, adveniente conditione, tenetur servare promissum.

Et multo magis validum est votum simile si bonum pollicitum ordinatur ad malum ut punitivum aut ut praeservativum, Exemplum primi: si quis voveret quod si committeret adulterium, offerret mille pro poenitentia. Exemplum secundi: Si committam adulterium, ingrediar religionem: ut quia scit se nolle esse religiosum, et propterea reddat sibi adulterium magis alienum quam ingressum religionis. In his namque et similibus, ubi nulla est mala relatio boni ad malum aut ad Deum, votum est vere votum, et ligat conditione extante.

IX. Adverte tamen quod si quis discerneret in optato malo, puta victoria in bello iniusto, bonum a malo; et voveret offerre mille aureos pro consequendo eo quod est boni in iniusta victoria: cum hoc vere sit Dei donum, vota huiusmodi essent vere vota et valida; essemus enim tunc extra casum quo promittitur bonum supererogationis propter malum finem, quoniam finis esset bonus. - Et eadem ratione valida sunt vota de bono supererogationis propter assecutionem bonorum temporalium turpibus causis annexorum :' verbi gratia, si quis vovet se oblaturum statuam argenteam Deo si ex concubina habuerit prolem, ita quod beneficium optatum sit generatio, non illicitus concubitus; constat enim hoc esse Dei beneficium, et licitum desiderium. Et similiter si quis vovet se oblaturum. decimam partem turpis lucri, ita quod beneficium optatum sit lucrari, non causa eius: ut, si quis lusurus, ad hoc ut lucraretur, voveret Deo daturum in eleemosynam decimam partem lucri, votum esset validum; quia licet ludere. propter lucrum sit malum, ex quo tamen ludit, lucrari non est illicitum. — Ex his autem patet quid dicendum est de votis pugnantium iliicite in duello. Quia scilicet si voveret quis pro. incolumitate aut vita aut quacumque alia re quam licite optat obtinenda, votum verum est: si autem pro occisione adversarii aut quavis re illicite optata obtinenda, blasphemia potius quam votum est.

Nec te moveant quorundam verba contra vota. conditionalia pro temporalibus obtinendis, quasi sit. illicitum vovere pro temporalibus, tanquam sit. emere. temporalia pro spiritualibus, aut spiritualia pro spiritualibus, Extranea namque sunt haec a proposito. Nulla est hic emptio, nulla commutatio: sed oblatio, quae est religionis actus, conditionata, si divina largitas tale beneficium concesserit. Stultum enim est votum emittere quasi commutando cum Deo: bonorum siquidem nostrorum non solum on eget, sed nec aliquid ex nostris bonis potest sibi accrescere.

X. Circa indifferentia vero ad bonum et malum moraliter, distinguendum est. Nam indifferentia dupliciter assumi possunt in materiam voti: scilicet, salva eorum indifferentia; vel translata de indifferentium ordine ad ordinem bonorum, seu expedientium ad bonum. Et primo modo votum nihil valet: secundo autem modo: votum ligat. Verbi gratia, non filare in sabbato est indifferens, quia nec bonum nec malum morale importat: et propterea mulier vovens non filare in sabbato nihil vovet. Et si adiungatur ad non filare in sabbato reverentia beatae Virginis, adhuc non filare retinet suam indifferentiam: quia negatio filationis ob reverentiam beatae Virginis nullum bonum morale importat, quoniam nullam affirmationem habet annexam quae sit.materia reverentiae beatae Virginis; ordinare siquidem talem negationem in reverentiam beatae Virginis est nihil ordinare, sicut nec ordinare in eiusdem reverentiam filare; nihil namque magis est in reverentiam unum magis quam alterum. Secus autem est cum quis vovet non facere opera servilia in reverentiam beatae Virginis: quoniam hoc babet annexam expeditionem ad cultum divinum, sicut in diebus festis, Sed non filare stat cum operibus magis impedientibus mentem: et non fit propter expeditionem mentis ista negatio filandi, sed ex ignorantia vovendi. Nihil ergo valent huiusmodi vota, quorum materia, relata etiam ad aliud, indifferens remanet.

Sed quando materia absolute est indifferens, relata autem ad aliud est bona, aut expediens ad bonum, votum valet, ut dictum est. Verbi gratia, ire Parisium est quoddam indifferens, et si quis vovet ire Parisium, nullo voti vinculo adstringitur: sed si addatur ad ire Parisium ob visitandum beatum Dionysium, tunc ire Parisium non est indifferens, sed actus virtutis, puta religionis; et propterea votum valet. Et similiter ire domum talis viri est actus indifferens: sed si meum ire ad illam domum «est mihi in scandalum propter frequentem abusum ludi, aut occursum alicuius mulieris, aut aliquid huiusmodi, tunc non ire domum. illam, relatum. ad securitatem animae meae, est de genere expedientium, ac per hoc bonorum et consultorum a Domino, iuxta illud: Si manus tua scandaliqat te, abscinde eam etc. Et propterea si quis ob sui cautelam vovet non ire illuc, votum valet.

Sed tunc insurgit quaestio an, cessante illa superaddita relatione qua habet rationem expedientis mihi, cesset votum. Verbi gratia, vovit quis. non ire ad talem domum ut fugitet ludum. malum. vel mulierem ibi, etc.: post lapsum temporis in domo illa non est amplius huiusmodi mulier, aut non amplius luditur ibi: — an tunc etiam cesset voti vinculum, ita quod libere potest ille ire in domum illam. - Et respondendum est quod licite potest ire in domum illam: quia non ire ad domum illam. non. est amplius materia voti, Ex hoc namque non ire ad illam domum erat materia voti, quia relata erat ad evitandum scandalum. Cessante ergo fundamento relationis, puta muliere aut ludo ibi, cessat relatio, et mutatur materia. illa de. relata in non relatam, ac per hoc de expediente in indifferentem, quae non est materia voti. Sine ergo dispensatione. aliqua licite potest ire ad domum illam. in hoc casu. - Et quoniam de similibus idem. est iudicium, docti viri erit in huiusmodi votis indifferentium secundum dicta iudicare.

XI. Circa bona quae. non sunt praecepta nec consulta, ut nubere, dubium occurrit, an vovens nubere verum votum emittat, et. consequenter teneatur nubere. Videtur enim primo, quod sic. Primo, quia votum non minus obligat quam. iuramentum. Sed iurans nuptias tenetur ad illas, nisi ingrediatur religionem. Ergo eodem modo. vovens.- Et confirmatur, Quia votum de minori bono, dummodo non sit exclusivum maioris, tenet. Alioquin votum non posset fieri nisi de optimo, aut. compossibili cum optimo, et sic multa vota perirent: ut patet de voventibus perpetua servitia hospitalibus, et huiusmodi, quae non.sunt compossibilia cum optimo; scriptum est enim: Optimam partem elegit. sibi Maria. Yr

In oppositum est quia voti materia est bonum supererogationis. Constat. autem: matrimonium non esse bo sitas supererogationis, Ergo.

XII. Ad evidentiam huius difficultatis, aliter Oportet procedere quam in indifferentibus, quae vana sunt respectu Dei; et quam in formaliter oppositis consiliorum, quae non sunt de genere bonorum, quorum vinculum displicet Deo, ut ostensum est: quoniam haec de quibus est quaestio sunt bona mmolitiss et ut patet I ad Cor. vu, qui matrimonio iungit virginem suam non solum non peccat, sed bene facit. Considerandum itaque est quod quoddam est boni genus quod. non solum est tale bonum opus, sed continet in se status mutationem, ut patet de matrimonio: qui enim matrimonium contrahit statum mutat, quoniam de statu continentium ad statum transit coniugatorum. Mutatio autem status potest esse duplex: scilicet descensiva, et ascensiva. Et quia mutatio de statu continentium ad statum. coniugatorum non est mutatio ascensiva, sed descensiva, ut patet I ad Cor. vu; consequens est quod, per se loquendo, nubere est descendere a statu meliori ad statum. minus bonum. Sed quoniam status non semper consonat personae: - quoniam multi sunt in statu continentum qui non sunt continentes: quibus dicitur ab Apostolo: Melius est nubere quam uri: — ideo distinguendum est, quod votum nubendi dupliciter fieri potest. Primo, absolute. Et sic non valet: quia est votum de declinando a statu continentium ad statum coniugatorum, quae declinatio, etsi sit licita, est tamen minus grata Deo, cui fit promissio votiva, quam perseverantia in statu continentium, in quo manet vovens. Constat enim quod promissio de minus grato alicui quam id quod habet, non obligat illi: quia mallet perseverare in eo quod habet. Haec autem est huiusmodi: quia est promissio de declinando a meliori; et de Deo scriptum est quod movet ad disponendum ascensiones in corde hominis quem adiuvat. Non est igitur, absolute loquendo, votum, cum quis vovet nubere.

Secundo, potest dictum votum fieri propter eine tionem vitandam: quia scilicet cognoscit se labilem, et nisi nubat, cadet in crimina multa. Et secundum antedicta votum videtur validum: quia si votum de indifferenti absolute, differenti autem quoad cautelam a malo, obligat, ut dictum est, a fortiori votum de bono remedium daturo tot periculis obligat. - Et haec quidem ratio concluderet nisi esset differentia in hoc quod indifferens relatum ad cautelam nullam implicat culpam: matrimonium autem relatum ad vitandam propriam fornicationem culpam continet venialem, apud Auctorem, in IV SSent., dist. xxx1, ratione superfluitatis. Nullum autem culpabile potest sub voto cadere, Et propterea, hoc sequendo, diceretur quod nec sic votum nubendi valet. - Ego autem non video superfluitatem aliquam in tali remedio respectu humanae naturae sic infirmae ut est. Quoniam si in carne praeter carnem vivere angelicum potius est quam huma-

num, consequens est quod, communiter loquendo, superare ac domare concupiscentias .sub perpetua continentia angelicum quoque sit, et heroicae virtutis, non humanae. Ac per hoc, humana ratione utendo, sapientis viri qui non potest se continere esse videtur uti tali remedio: et quidquid detrimenti actualis rationis in huiusmodi maatrimonio continget, recompensatur non solum ex bono evasionis tot periculorum, sed etiam ex quiete multo maiore passionum concupiscentiae, ut experientia testatur. Et sic opinor votum nubendi factum propter fornicationem vitandam ab impotente se continere propter suam fragilitatem, etc.,esse validum: quia nulla culpa huiusmodi matrimonio esse videtur. Nec: propterea arguo Auctorem; qui absolute loquitur.de matrimonii usu propter fornicationem vitandam. Hoc tamen in loco proprio, Deo dante, dicetur ERG exatninando matrimonii bona ut est officium, ut est contractus, ut est remediam, ut est sacramentum.

Ad rationes igitur in oppositum, pro quanto inferunt quod votum nubendi est absolute validum, respondendum est. Et ad primam dicitur quod licet non minus obliget votum quam iuramentum, tamen alii obligat votum et alii iuramentum: nam votum soli Deo fit, iuramentum autem homini praestatur. Ac per hoc, sicut alios contractus rerum iuramento inter homines firmatos tenetur quis servare, ita contractum personarum. Licet enim Deo minus grata sit promissio matrimonii quam perseverantia in statu continentiae, homini tamen, cui facta est promissio matrimonii, magis grata, ac per hoc debita est observatio promissi quam recedere a promisso. — Ad secundam. dicitur quod. votum de minori bono potest dupliciter. intelligi: scilicet in genere, vel absolute. Si in genere bonorum. supererogationis, sic verum est quod validum est, ut obiiciendo probatur: potest enim sub voto cadere quod- libet supererogationis bonum, quantumcumque unum sit minus. alio. Si absolute, sic non est verum universaliter, ut patet ex dictis.

XIII. In responsione ad secundum, nota quod Auctor non dicit, Quaedam sunt quae possunt bonum vel malum eventum habere: sed dicit, Quaedam bona in se sunt quae possunt bonum vel malum eventum habere. Nota autem hoc. Quia oportet votum, si votum est, habere propriam materiam, scilicet bonum: sicut votum lephte, cuius materia propria fuit immolare Deo; sed quia materia remota voti, quae erat materia sacrificii, scilicet animal immolandum, erat incerta, potuit habere bonum vel malum eventum, ut habuit. Praesuppone igitur semper in voti materia bonitatem, et deinde scrutare eventus: quoniam ubi deesset bonitas, votum non esset. Et propterea dictum est quod nec illicita, nec opposita consiliorum, nec indifferentia possunt esse materia voti: nihil enim horum est bonum.

XIV. In responsione ad tertium in eodem articulo secundo, nota duo. Primo, quod littera non dicit quod quando observatio voti est manifeste nociva notabiliter, requiratur recursus ad superiorem, etiam in promptu habitum: sed dicit quod congruentius talia vota secundum superioris arbitrium etc, Et ratio est quia desinit in tali casu res promissa, scilicet abstinere, esse pro tunc materia voti, ex quo non est pro tunc actus virtutis talis maceratio corporis, ut in littera habes.

Secundo, quod vota de vanis et inutilibus, qualia sunt indifferentia, sunt deridenda, non servanda. Et ratio est quia non. placent Deo vana aut inutilia, cui sola bona placent. Universaliter quippe verum est quod oportet materiam. voti bonam esse moraliter: quamvis, ut patet ex dictis hoc non sufficiat ad voti materiam.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio quaestionis octogesimaeoctavae, nota quod fides in morali theologiae doctrina dupliciter sumitur. Primo, pro virtute theologali: de qua in principio huius Libri tractatum est. - Secundo, pro virtute morali, qua, ut Augustinus, ex Cicerone in IV de Repub., inquit, fiunt dicta, seu pollicita; quae decus est principum; qua etiam hosti servatur quod dictum est. Et de hac modo est sermo, cum fideles aut infideles in promissionibus servandis dicimus.

In eodem tertio articulo, in responsione ad primum, cave ne fallaris, nesciens usum vocabulorum apud Auctorem, et putes quod simplex promissio obliget secundum honestatem, hoc est congruitatem. Error est iste. Utitur siquidem Auctor honestatis nomine contra legem exterius coactivam, ut patet superius in qu. rxxx. Intendit namque Auctor quod debitum est duplex: civile, et morale. Et hoc vocat alio nomine debitum ex honestate. Et hoc morale seu ex honestate debitum subdividitur in debitum morale sine quo honestas morum servari nequit, et quod est propter melius, ut patet ibi, Ex hoc igitur quod simplex promissio obligat ex honestatis debito, intellige quod obligat secundum debitum morale, quod spectat ad forum conscientiae (unde et in littera dicitur quod obligat ex naturali iure): quamvis non possit civiliter cogi, hoc est a iudice damnari, Et ex his patet doctrinam in primo articulo traditam de obligatione simplicis promissionis esse consonam Auctori.

Adverte quoque quantum a seipso in xxxviii dist, IV Sent. differat Auctor hic, dum, altius naturam vimque promissionis contemplatus, ex ipsa vim obligatoriam ad Deum intulit.

II. In responsione ad secundum in eodem tertio articulo, dubium occurrit, an ille qui vovit hanc religionem in hoc monasterio determinate et principaliter, et sine sua nova culpa. repulsus. est, teneatur servare castitatem, Et est ratio dubii quia in voto religionis, etiam huius, includitur votum continentiae. Ac per hoc, si non potest servare votum religionis, quia hoc non est in potestate sua, tenetur servare votum continentiae, quia hoc est in potestate sua: sicut dicitur in littera de ea quae vovit virginitatem et postmodum est corrupta, quod tenetur servare quod potest, scilicet continentiam. — Et confirmatur. Quia in littera dicitur quod si illud quod quis vovit ex quacumque alia, hoc est non culpabili, causa impossibile reddatur, debet homo facere quod in se est: ut saltem habeat promptam voluntatem faciendi quod potest. Iste igitur qui sic repulsus est, ex quo religio quam vovit facta est sibi impossibilis ex aliorum voluntate, debet habere promptam. voluntatem faciendi quod potest. Constat autem quod potest continere. Ergo tenetur continere. in

In oppositum autem est quia cum quis vovet quod est in alterius potestate, si ille in cuius est potestate non vult, vovens est absolutus ipso facto: tanquam votum conditionaliter factum non extante conditione. Sed hoc est huiusmodi. Ergo. - Et confirmatur. Quia accessorium sequitur naturam principalis. Continentia autem accessoria est ad religionem. Si ergo iste est absolutus a voto religionis, ergo et a voto continentiae in religione inclusae.

III. Ad hoc dici potest negando quod in tali voto claudatur votum continentiae. Potest enim votum religionis dupliciter intelligi: scilicet ut sit religionis constitutive; vel obiective. Nam si est votum religionis constitutive, hoc est constituens religionem, constat quod includit tria essentialia religionis vota. Et hoc est votum quod in professione emittitur. — Si vero est votum religionis obiectiv hoc est habens religionem pro obiecto tantum, quia sc licet vovet se futurum religiosum: in tali voto non « ditur votum continentiae. Cuius signum est quod si, ante-. quam fiat religiosus, fornicaretur, non facit contra votum castitatis.

Sed haec responsio, licet bene distinguat, male tamen solvere videtur. Quoniam vovens religionem et eius perseverantiam vovet, hinc ad tantum tempus, et assumere religionis statum et perseverare in eo. In hoc autem secundo includitur castitatem servare. Unde et, adveniente tempore quo esset in mora, si fornicaretur, faceret contra votum castitatis. Manifestatur autem hoc esse verum ex eo quod si habens tale votum statum matrimonialem ingrederetur, non posset exigere debitum, sicut habens votum continentiae non potest exigere.

Sed quoniam difficultas ista, scilicet an in tali voto claudatur votum continentiae, non est clara; ideo tractanda est praesens quaestio praesupponendo quod in voto simplici religionis contineatur votum continentiae implicite. Aliter ergo dicitur distinguendo de intentione voventis. Aut enim intendit se obligare ad continentiam, etc., etiam si non posset recipi in religione: aut, si cogitaret quod non esset recipiendus, ad nihil intendit se esse obligatum. Et in primo casu teneretur ad continentiam, in secundo non. Sed quoniam haec responsio particularis est, scilicet respectu huius qui habet talem intentionem; et quaestio est de voto absolute: oportet ex natura voti satisfacere quaestioni, et non ex particularibus intentionibus huius et ilius voventis.

IV. Dicendum est ergo quod quemadmodum in habitibus virtutum, sublata ratione formali obiecti, non. remanet virtutis habitus, ita et in voto. Formalis autem ratio voti religionis est status religiosus, ad quem quasi materialiter se habent vota obedientiae, paupertatis et castitatis. - Rursus, cum omne votum de eo quod est in potestate alterius, habeat implicitam conditionem, si ille voluerit, seu non contradixerit (alioquin tale votum esset illicitum aut fatuum); et constet quod votum de assumendo religionis statu in hoc monasterio stat in potestate praelati et capituli: consequens est quod tale votum sit formaliter de assumendo religionis statu et perseverando in eodem in hoc monasterio si monasterio placuerit; materialiter autem de observanda obedientia, castitate, paupertate, etc. Cum ergo conditio non extet in proposito casu, quia monasterium recusat eum; et sic ratio formalis, quae sub conditione pendebat, cesset: consequens est quod votum totaliter cessat, et licite potest talis persona nubere, absque conscientiae scrupulo.

Et confirmatur hoc. Quia servare castitatem et paupertatem, etc., in voto religionis sunt velut accessoria. Quoniam repraesentatur naturali ordine voventibus quod in religione servare haec opportunum et consonum, nec multum difficile est, quae remansuris in saeculo aut impossibilia, aut adeo difficilia videntur ut communiter voventes religionem, si non remansuros se scirent, non voverent haec. Hoc autem est signum .quod. natura talis voti non fertur super haec misi- misi- per. religionis statum, et non aliter: quoniam quod communiter invenitur signum naturae rei est. Reddito ergo huic religionis statu, quem vovit, impossibili absque sua culpa, absolutus est a voto non medio, sed toto.

Et ex his patet responsio ad obiectionem in contrarium: quia non nisi materialiter, seu secundario, clauditur votum continentiae sub formali et principali, sub conditione non extante. - Ad confirmationem vero dicitur quod Auctor intelligitur sic: Debet facere quod in se est circa ea ad quae remanet obligatio voti. In proposito autem casu non remanet obligatio ad reliqua, non extante conditione circa principale.

V. In eadem responsione, circa eundem casum, dubium Occurrit, an semel refutatus ab hoc monasterio teneatur ulterius expectare, si forte alias admitteret eum.

Ad hoc dicitur quod attendendum est in hoc casu ad causam repulsae, an scilicet sit temporalis, an perpetua. Nam si repellunt illum non simpliciter, sed pro nunc, tenetur expectare: ex hoc ipso quod non est simpliciter refutatus. Si autem repellitur totaliter, non oportet amplius expectare, manifestato eisdem prius suo voto: quia hoc forte esset inductivum eorum ad recipiendum eum.

In eadem responsione dubium occurrit de eo qui vovit principaliter religionem, aut religionem talem, puta Praedicatorum, et repulsus est a multis religionibus, aut a pluribus locis eiusdem religionis: an teneatur quaerere per omnes religiones et per omnia loca.

Ad hoc dicitur quod quantum est ex natura voti, iste tenetur omnes requirere, si spes est quod alicubi inveniat receptores. Et ratio est quia ex quo obligavit se ad id quod dependet a totis, debet omnes a quibus dependet requirere. Dixi autem, quantum est ex natura voti: quia ex intentione voventis posset aliter accidere. Nam si vovens non intendebat se obligare nisi ad religiones sibi notas, et in locis propinquis, non tenetur limites suae intentionis exire. Unde adolescentula vel vidua quae vovet ingredi religionem, et nullum in terra sua aut propinquis locis inveniens monasterium quod illam velit, per hoc quod quiescit patienter, reputans sibi esse amplius impossibile quod vovit, satis ostendit facto suo quod non intendebat se obligare ut iret aut mitteret per mundum quaerendo monasteria. Et simili modo potest discerni intentio voventium. Nullus siquidem in Italia vovens religionem intenderet se obligare ad eundum in Graeciam, Daciam, et similia, si hoc sibi diceretur quando vovet.

Sed quid, si talis non invenit nisi monasteria non reformata parata ad eius receptionem? Numquid obligabitur?

Dicendum quod, sive vocentur monasteria reformata sive non, si publice constat quod non servatur ibi regularis disciplina, sed quilibet vivit ad placitum, et reputantur malae conscientiae fere omnes: non tenetur persona quae vovit religionem in veritate subire conversationem talium monasteriorum; scriptum est enim: Cum perverso perverteris. — Secus autem est si vocarentur vitae communis, et tamen in veritate bene viverent, cum timore Domini, in substantialibus et multis accidentalibus, sub praelatorum cura in veritate: quamvis non ita districte viveretur ut regularis exigit disciplina. Hoc enim modo omnes antiquae hodie videntur esse religiones secundum veritatem: quamvis secundum vocabula quaedam regularis vitae vocentur et sint in respectu ad laxiores.

VI. In eadem responsione, pro quanto ibi tractatur quando votum est factum impossibile ex culpa voventis, dubia duo simul occurrunt. Primum est, ad quid tenetur qui vovii ingredi religionem, et postmodum contraxit et consummavit matrimonium. Secundum est, ad quid tenetur qui vovit perseverare in religione, et post contraxit et consummavit matrimonium. In utroque siquidem casu factum est votum impossibile ut observetur ex culpa voventis, qua voluntarie coniugem se constituit.

Ad primum horum dicitur quod, cum votum de ingressu religionis intelligatur secundum formam Ecclesiae, scilicet ut ingrediatur bona fide probaturus et probandus; manifeste patet quod in tali voto non clauditur votum continentiae nisi in potentia, quae est conditio diminuens: homo enim in potentia non est homo. Et simile est de aliis religionis votis. Unde, durante impossibilitate implendi votum de ingressu huiusmodi, ad solam poenitentiam peccati, quia fecit se impotentem, et voluntatem implendi quando poterit, remanet obligatus.

VII. Ad secundum vero dubium, quia ponitur sub voto cadere perseverantiam in religione, non facile liquet ad quid remanet obligatus. Discordia siquidem apparet in principiis, et in applicatione ad conclusionem. In principiis quidem, quoniam, ut prius tactum fuit, votum simplex religionis creditur differre in materia a voto solemni professionis: ita quod materia voti professionis est obedientia, paupertas, castitas, etc.; materia autem voti simplicis, cum scilicet quis vovet religionem assumere et perpetuo permanere, est ipsa professio in veritate; in hoc enim clauditur ut perseveret. Non enim plus tenetur ad perseverandum in religione qui prius votum simplex habuit de religione absolute, quod includit perseverantiam, et postmodum est professus, quam qui sine praecedente simplici voto professus est: quoniam non plus cadit sub voto simplici religionis quam perseverantia debita ex professione, ut patet Extra, de Voto, cap. Per tuas, ubi episcopo Gebennensi praehabenti votum religionis dicitur quod fiat religiosus, et si post fuerit iterum ab ecclesia Gebennensi factus episcopus, poterit esse episcopus. Idem est ergo vovere se futurum religiosum, et se ingressurum et perseveraturum in religione, et se professurum religionem. Constat autem quod si quis vovet se professurum religionem, materia talis voti est ipsa professio: cuius professionis materia sunt obedientia, paupertas et castitas. Non est ergo eadem materia utriusque voti religionis, simplicis scilicet et solemnis.

Aliis autem videtur quod materia utriusque voti est eadem, sic quod tota materia voti solemnis est materia voti simplicis: quamvis non e contra, quia etiam ipsum votum solemne est materia voti simplicis. Et ratio horum est quia promissio est propter promissum, ac per hoc magis tenditur per votum ad promissum quam ad obligationem promissi, quemadmodum magis tenditur ad terminum quam ad viam: promissio enim et obligatio propter rem promissam fit, et ordinatur ad illam sicut via ad terminum. Unde qui vovet profiteri, cum profiteri importet promissionem et obligationem ad castitatem etc., non vovet profiteri nisi propter esse religiosum, obedientem, pauperem, castum. Cadit ergo sub voto suo tota materia professionis, ad quam directe tendit media professione. — Et confirmatur. Quia secundum Anselmum, votum se habet ad opera quae sunt illius materia sicut arbor ad fructus: ita quod qui vovet dat arborem et fructus, et non dat arborem reservando sibi fructus (quoniam nihil voveret), nec fructus solos, sicut qui facit bonum sine voto. Constat autem. quod promittens arborem cum fructibus habet pro materia promissionis utrumque, scilicet arborem et fructus, et tenetur ad utrumque. Ergo qui vovet profiteri habet pro materia voti professionem et opera sequentia, scilicet obedire etc.

Ex hac autem discordia in principiis deducitur diversa conclusio. Nam secundum primam viam, dicitur quod in casu posito tenetur transgressor, ultra poenitentiam, solummodo ad voluntatem implendi votum quando poterit. — Iuxta secundam autem viam, tenetur ad haec et opera religionis quae potest facere in illa impotentia profitendi constitutus.

VIII. Duabus autem existentibus his extremis opinionibus, media via incedendum est, et dicendum quod votum quo quis se obligat ad esse religiosum habet duplicem materiam: scilicet proximam ac immediatam, et remotam ac mediatam. Et quod materia eius proxima ac immediata est assumere statum religiosum, seu, quod idem est, profiteri religionem, seu obligare se voto solemni ad religionem: materia autem remota et mediata est obedire, continere, abdicare a se proprietatem rerum. Declaro singula: primo, quod utrumque sit materia talis voti; secundo, quod primum sit materia proxima ac immediata; tertio, quod secundum sit materia remota ac mediata. Quod enim utrumque sit materia talis voti, patet ex hoc quod ex vi voti non per accidens, sed per se tenetur quicumque est adstrictus tali voto non solum ad profitendum religionem, sed observandam religionem: non minus quam iurans alicui accipere illam in uxorem tenetur non solum contrahere per verba de praesenti, sed habere se ad illam ut uxorem. Et ratio utrobique est eadem: quia scilicet professio et contractus matrimonii vane promitteretur nisi propter opera religionis et coniugii. — Quod vero professio sit proxima et immediata materia talis voti, patet ex hoc quod directe, absque ullo medio, tale votum attingit ipsam. Qui enim promittit se religiosum fore, promissionem suam directe et immediate applicat super professione facienda, qua constituitur religiosus. - Quod autem opera religionis, scilicet obedire, continere, etc., sint mediata et remota materia talis voti, patet ex hoc quod non cadunt sub tali voto nisi mediante professione, cuius haec opera sunt materia. Sicut qui vovet suscipere ordinem sacrum in ecclesia occidentali habet pro materia proxima suscipere ordinem et obligare se ad continentiam: pro materia vero remota habet ipsam continentiam, quae est materia voti quae in susceptione ordinis sacri emittitur.

Duabus autem talis voti existentibus materiis diversimode, sic quod una non nisi mediante alia cadit sub voto, consequens est quod secundaria sequatur naturam primae, mediata naturam immediatae, quoad obligationem et nonobligationem. Quia cum votum ipsum obligatorium sit, eodem modo materia voti refertur ad obligationem quo refertur ad votum. Quod igitur non nisi mediante alio est materia voti, illud non nisi mediante eodem est materia obligationis. Ac per hoc, cum opera obedientiae, continentiae et abdicationis proprietatis rerum non nisi mediante professione cadunt sub simplici voto religionis, oportet ut non nisi mediante professione cadant sub obligatione dicti voti simplicis. Et ex hoc manifeste sequitur quod quidquid excusat a professione, excuset a consequentibus seu. comitantibus vinculis et operibus. Ac per hoc, si quis vovit non solum ingressum religionis, sed etiam perseverare, seu, quod idem est, profiteri, et postmodum consummavit matrimonium, non tenetur ad vota obedientiae, paupertatis, castitatis, et reliqua concomitantia, quandiu in statu isto est: quoniam ex quo excusatur a proxima et immediata materia voti, scilicet professione, excusatur quoque a remota et mediata, scilicet operibus castitatis, obedientiae, etc., quae non nisi mediante professione fuerunt et sunt materia simplicis voti. - Nec refert quoad hoc quod culpabiliter se posuit in hoc statu. Quia culpabiliter se posuisse in hoc statu bene facit quod iste peccavit et quod tenetur poenitere, sed non facit quod non excusetur a professione: excusatio namque a professione est effectus non culpae aut meriti, sed est effectus status in quo iste invenitur. Unde et in littera ille cui ex sua culpa votum est redditum impossibile, non. dicitur quod teneatur ad aliquid plus quam ille cui sine culpa sua redditum est. impossibile, praeter poenitentiam.

Confirmatur autem hoc tripliciter. Primo, quia si quis, apud nos, vovit se post annum suscepturum ordinem sacrum, et, elapso anno, non impleat votum, sed declinet ad alia, etc.: iste, licet peccet non implendo votum, non tamen peccat non dicendo officium divinum, ad quod obligaret ordo sacer, quod cadit sub suo voto consequenter. Et similiter, si fornicatur, non peccat contra votum continentiae, quod in ordine sacro fuerat emissurus.

Secundo, quia cum votum sit quaedam singularis lex quam homo sibi ipsi instituit, eodem modo iudicandum est de obligatione voti quo iudicatur de obligatione legis. Constat autem quod si esset lex obligativa alicuius ut fieret post tale tempus subdiaconus aut religiosus, et iste, elapso tempore, non obediret legi sed vagaretur ad libitum: non esset in eo culpa, secundum affectum et speciem, nisi omissionis eius quod tenebatur suscipere; nec exigeretur ab eo quare non servat paupertatem, continentiam, obedientiam, aut quare-non dicit officium, etc.; sed quare non suscepit subdiaconatum aut religionem.

Tertio, ducendo. ad inconveniens. Quia si, destruendo huius solutionis fundamentum, dicatur quod sub voto cadunt opera religionis et professio eorundem, sequitur quod habens tale votum, si est coniugatus, teneatur ad votum paupertatis: potest enim habere solam administrationem bonorum, absque proprietate, in matrimonio. Sequitur quod teneatur ad votum obedientiae in his quae non contrariantur coniugio. Et similiter castitatis. Immo sequitur quod teneatur dicere horas canonicas, si professi tenentur. Quae inconvenientia videntur. Et si quis sequelas ex voto obedientiae consideret, deducet subiectionem huius respectu regulae et statutorum et censurarum illius religionis quam vovit assumere: et exinde tot ut absurdum sit audire.

Dicendum est igitur ad quaesitum quod ad poenitentiam magnam tenetur, quia magni reatus peccatum incurrit; et ad voluntatem profitendi religionem quando poterit. Nec video quod teneatur de necessitate salutis ad aliud. Deberet tamen bonis operibus exhibere se quasi religiosum.

Unde collige quod votum religionis tripliciter dicitur: scilicet votum de ingressu religionis; et votum de professione religionis; et votum de ipsa religione, quod solum proprie dicitur votum religionis. Quod si fiat sine Ecclesiae approbatione, est simplex: si cum approbatione, est solemne. Unde etiam videre potes quam differens sit propria materia in primo, secundo et tertio: et quod eadem est materia tertii et quarti.

IX. Ad rationes vero aliarum opinionum respondendo, dicitur quod prima opinio favet nostro proposito, dum ponit diversitatem materiae: et verum dicit loquendo de materia proxima et immediata, penes quam cetera pensantur.

Secunda autem opinio, fundata. in ratione et similitudine, non habet necessitatem. Quoniam ex hoc quod promissio est propter promissum, nihil aliud habetur nisi quod. vana esset promissio absque debito promissi: ac ex hoc optime infertur quod debitor futurae promissionis est debitor ad constituendum se obligatum ad exequendum id quod sub futura promissione cadit. Et non sequitur quod ista promissio prima, qua obligo me ad promittendum, cadat super executione futurae promissionis. Ut patet in exemplo. Si quis promisit alicui quod post mensem ducet eam in uxorem, sub hac promissione non cadit quod teneatur ei reddere debitum coniugale: ad quod tamen obligabitur ex contracto coniugio, quod est quasi secunda promissio, ad quam secundam promissionem tenetur et prima, ut patet.

Ad id vero quod additur, quod magis quaeritur opua quam promissio, sicut terminus quam via: respondetur quod, reddendo singula singulis. respectu cuiuslibet promissionis, verum est quod magis quaeritur opus quam promissio. Sed error est in hoc quod respectu primi voti, scilicet simplicis, opus est ipsa solemnis. professio, et non opus obedientiae etc. Ac per hoc, conceditur quod sicut professio fit propter obedire, continere, etc., ita votum simplex fit propter profiteri. Hoc est enim opus ad quod solummodo immediate ordinatur promissio talis voti simplicis: et hoc opus est terminus voti simplicis. Et est opus hoc tanti meriti quod si absque culpa sua non sequeretur executio obedientiae, continentiae aut paupertatis, creditur quod evolaret ad caelum, quantum est ex parte huius meriti,

Similitudo autem ex Anselmo, quamvis excludi posset ex eo quod theologia symbolica non est argumentativa, veruntamen dicitur primo, quod male affertur ad propositum. Quia Anselmus comparat facere cum voto vel sine voto ad donationem ífructus cum arbore vel sine arbore: et non comparat voventem futurum votum ad promittentem arborem et fructus. - Dicitur secundo quod, admissa similitudine ad propositum, debet cum grano salis intelligi, distinguendo quod fructus possunt dupliciter promitti. Uno modo, ex aequo cum arbore: ac si promittat duo disparata, arborem ex una parte, et fructus ex altera. Alio modo, ordine quodam, scilicet mediationis et immediationis: ita quod arbor promittatur immediate, et fructus mediante arbore. Qui ergo promitteret arborem seorsum et fructus seorsum, ad utrumque tenetur, quia duo promisit: qui vero promitteret fructus prout sunt in arbore, non tenetur nisi ad arborem íructuosam, nihil sibi reservando. Votum autem-quo quis vovet se futurum religiosum, assimilatur promittenti arborem cum fructibus secundo modo, et non primo. Et propterea non obligat nisi ad professionem fructuosam, - Immo ex hac similitudine sequitur contra arguentem. Quia quemadmodum, succisa iniuste arbore, etiam ab ipso qui promiserat, non tenetur recompensare nisi quantum valebat illa arbor fructuosa, nec tenetur singulis annis dare ei fructus qui producti fuissent; ita, succisa facultate profitendi Deo, nisi de fructuosa professione, et non de operibus ipsis qui fuissent fructus professionis, tenetur.

X. In eadem responsione ad secundum eiusdem tertii articuli, dubium occurrit de illa quae vovit virginitatem ratione non continentiae absolute, sed continentiae virginalis, an, corrupta culpabiliter, teneatur continere. Et est ratio dubii quia si ista fuisset praescia sui casus, non vovisset: sicut nec vovisset si fuisset corrupta. Allegatur siquidem dictum Auctoris in xxxvii dist. IV Sent., qu.1, art. 3, qu 1, ad 1, quod i/lud quod votum fiendum impediret si praesens esset, etiam voto facto obligationem aufert: et super hoc discretio obligationis votorum fundanda dicitur. Constat autem in proposito casu hoc accidere. Ergo. - In oppositum est communis doctorum sententia de voto virginitatis, cum tamen rationabile sit multas, si non essent virgines, non fuisse se adstricturas voto.

Ad hoc dicitur quod de voto dupliciter loqui possumus: scilicet aut secundum naturam voti; aut secundum intentionem voventis. Et si in proposito est dicendum secundum naturam talis voti, scilicet virginitatis, cum servare virginitatem non consistat in operatione, sed in non operando, quoniam consistit in negatione venereae voluptatis voluntariae; et haec negatio non pro quodam tempore, sed semper, sit de ratione virginitatis, exigitur namque ad virginem quod nunquam voluntarie veneream admiserit voluptatem: consequens est ut votum virginitatis ex sua natura obliget ad nunquam voluntarie venereum admittere opus. Et quia universali negativae quaelibet singularis affirmativa contradicit, ideo voto de nunquam admittenda venere, quocumque tempore admittatur, oppositum est. Idem est ergo amore virginitatis vovere, et vovere amore nunquam admittendi veneream voluptatem. Ac per hoc, si: qua persona post votum virginitatis semel deliquit, non liberata est ab obligatione nunquam delinquendi.

Si autem dicendum est secundum intentionem voventis, sic non est dubium quod votum ultra limites intentionis voventis non obligat. Et si aliqua hac praecise intentione vovisset ut, si virginitatem contingat ipsam perdere, non vult amplius obligari, non tenetur ex voto, post perditam virginitatem, de cetero continere: perinde enim esset ac si vovisset se non prima vice admissuram veneream volupta- tem. —- Verum talis intentio non probatur in aliqua persona ex allatis, dubitando scilicet ex hoc quod, si fuisset praescia sui casus, non vovisset. Constat namque innumera pacta yalida esse talia, scilicet quod si affuisset a principio praescientia futurorum, non fuissent facta; ut patet de matrimoniis et professionibus multis. — Similiter nec ex hoc quod si fuisset non-virgo, non vovisset. Hoc namque spectat ad excitationem ad votum, et non ad conditionem obligationis: non enim ex hoc fit votum conditionale, sed incitat ad faciendum votum absolute.

Auctoritas autem allata Auctoris non suffragatur, et male. videtur intelligi. Quoniam Auctor loquitur de impedimento voti, et non de impedimento voluntatis voventis. Et docet quod quidquid impediret votum fiendum, aufert voto facto obligationem, ut patet de materia impossibili ibidem pluribus exemplis: oportet enim votum habere materiam possibilem, quoniam ad impossibile nemo tenetur. Et non docet quod quidquid impediret voluntatem voventis si praesens esset, auferat a voto obligationem. Haec enim doctrina universas religiones cum clero enervaret: quoniam innumeri eventus, si praesentes essent quando fit votum, impedirent voluntatem voventis, qui tamen non auferunt voto facto obligationem.

XI. Circa eandem materiam, scilicet, votum continentiae, occurrunt duo dubia mota ab aliis, sed minus, ut videtur, bene soluta. Primum est, an votum non nubendi sit votum castitatis. - Secundum est, an concubina vel meretrix, ut satisfaciat lenoni suo timenti ne eum deserat, vovens non nubere, possit post licite nubere.

Ad primum dubium, quod in Quolibeto nostro primo tractavi, iterum dicitur quod votum non nubendi aequivalet voto castitatis quoad propriam materiam voti castitatis, licet non quoad communem materiam votis et praeceptis. Ad cuius evidentiam, scito quod votum castitatis habet duplicem materiam: scilicet communem, et propriam. Materia propria eius est castitas supererogationis, quae directe opponitur operibus matrimonii: quoniam propria materia voti est bonum supererogationis. Materia vero communis eius est castitas opposita luxuriae: et propter hanc communem materiam fit ut habens votum castitatis, si fornicatur, facit contra votum; iam enim dictum est quod votum proprie dictum cadit super materiam communem, et non solum super propriam, dum dictum fuit quod necessaria ad salutem possunt esse materia voti proprie dicti. In voto autem non ifubendi constat quod sola castitas supererogationis clauditur. Aequivalent ergo votum non nubendi et votum castitatis quoad propriam materiam voti: quamvis ille qui habet votum non nubendi, si fornicetur, non faciat contra votum; haec enim differentia ex materia communi voti, et non ex propria procedit, ut patet ex dictis. Et quia vota secundum propriam materiam voti primo considerantur, iudicantur, dispensantur et commutantur, ideo eiusdem rationis sunt ambo: licet non advertentes ad huiusmodi distinctionem aliter dicere videantur.

Ad secundum dubium, sub dubitatione relictum, in xxxvi dist. IV .Sent., a Petro de Palude, dicitur cum distinctione: quod aut mulier talis intendit vere votum emittere et obligare se ad id ad quod tale votum ex se natum est obligare, quamvis non intendat servare castitatem, sed luxuriose vivere et de carne continue cogitare: - tale votum est obligativum, sicut professio illius qui propter avaritiam et commoda luxuriae, verae professionis vinculum subiit nihil intendendo observare, ipsum obligat, ut supra dictum est. - Aut mulier intendit obligare se so]um ad non nubendum ut liberius male faciat, credens hoc posse cadere sub voto. Et sic, cum finis sit malus, et id quod est ad finem non sit de genere suo bonum, quia finis est libertas peccandi, et materia, quae est ad finem, est non nubere, quod constat non esse de genere suo bonum; clare patet quod votum tale non est votum, sed promissio de non impediendo malum, procedens ex errore supponentis hoc posse esse materiam voti. Unde ad nihil obligat tale votum. - Et licet utraque intentio possit aaccidere, prima tamen communiter accidere videtur. Quoniam intendunt voto illo se adstringere quo bonae mulieres solitae sunt se adstringere cum vovent non nubere. Et hoc lenones ab eis requirunt, ut tali vinculo arceantur a matrimonio contrahendo.

XII. In responsione ad tertium eiusdem tertii articuli dubium occurrit de votis quae fiunt non statim, nec certo tempore, sed sine determinatione temporis solvenda: ut cum quis vovet ieiunare tribus diebus, aut offerre aliquam imaginem, etc., et nihil cogitat de tempore, certus tamen est quod non se intendebat obligare ad statim.

Ad hoc dicitur quod quando intentio voventis ignota est sibi ipsi, ita quod nihil aliud scit de intentione sua nisi quod in casu proponitur, tunc posset alicui videri quod idem esset iudicium de obligatione huiusmodi votorum, et de obligatione praeceptorum affirmativorum: quoniam huiusmodi vota obligant non ad semper, quemadmodum affirmativa praecepta. Et secundum hoc, sicut praecepta affirmativa sine determinatione temporis obligant solum ad tempus necessitatis, ita etiam ista vota non obligarent nisi in articulo necessitatis. Sed hoc non recte dicitur in proposito. Quoniam votum, licet sit lex quaedam singularis, non est tamen, in proposito, de his quae sunt quandoque necessaria ad salutem, ita ut articulus necessitatis determinaturus sit tempus obligationis, sicut in praeceptis affirmativis contingit, ut patet de praecepto baptismi, et honorandi parentes, et huiusmodi. — Praeterea, praecepta affirmativa dantur communiter hominibus, in quibus est tanta varietas ut unum omnibus necessarium tempus forte impossibile esset statuere. Lex autem votiva est singularis, voventem tantum sponte obligans tempore praefixo a vovente. — Praeterea, obligatio votiva est ex intentione voventis. Contra intentionem autem voventium communiter: videtur esse quod expectetur articulus necessitatis.

Non est igitur de tempore executionis votorum. sicut de executione praeceptorum affirmativorum censendum: sed, iuxta sacrae legis auctoritatem allatam in littera, tempus executionis est infra tarditatem seu moram iuxta conscientiam voventis, quando non est tempus praefixum. Ita quod si conscientia sua sibi dictat quod expectare per annum aut duos annos, etc., non est contra vinculum sui voti, non est in mora, non fardat reddere Deo votum suum. Potest autem hoc multipliciter scire. Primo, ex recordatione vinculi quod habet, quod nunquam occurrit sibi cum remorsu quod non implevit aut implet, sed ut post implendum. - Secundo, ex hoc quod intentio sua erat ita obligare se promissione votiva sicut consuevit promittere alia, scilicet faciendo cum tempore satis large. — Tertio, quia multa tempora sunt tempora commoda secundum veritatem, quae tamen secundum morem voventis non reputantur commoda, et ipse intendebat de tempore commodo in idiomate suo. — Quod si nec ex his nec aliis potest intentio voventis haberi, determinatio temporis arbitrio boni viri, pensatis singularibus conditionibus perso-- nae, materiae, etc., relinquitur: si non potest tunc tutiorem partem eligere, scilicet reddendo votum.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quaestionis octogesimaeoctavae, adverte quod articulus praesens de utilitate voti inquirit, ut divisio quaestionis et titulus articuli testantur: ita quod expedire significat in proposito utile esse, sicut in Evangelio,, Expedit ut unus moriatur pro populo. Propter quod in corpore articuli utilitas voti monstratur, non respectu Dei, sed nostri, quoad utrumque, scilicet promissionem et redditionem, ordine tamen praepostero, ab opere ad" principium. procedendo, ut a notioribus et potioribus fiat disciplina.;

In eodem articulo, in responsione ad primum, circa illud, Tulis est necessitas voti etc., dubium occurrit: quoniam falsum videtur esse quod necessitas voti sit similis necessitati non peccandi. Quoniam necessitas non peccandi est necessitas ad bonum ut distinguitur contra malum: necessitas vero voti est necessitas ad bonum ut distinguitur contra minus bonum. Quia materia propria voti est bonum supererogationis, ut patet ex dictis, ad quod votum necessitat: bonum autem supererogationis, ut sic, non opponitur malo, sed. minus bono. Igitur. — Praeterea, votum non necessitat ad bonum supererogationis absolute, sed ad tale bonum supererogationis, puta peregrinationem, ieiunium,etc. Haec autem bona quandoque sunt impeditiva maioris boni: ita quod, si ille non vovisset, quilibet consuleret sibi quod cepa aut aliquid aliud maius su- pererogationis opus faceret, quam peregrinaretur. Ergo votum. necessitat ad bonum "habens per accidens annexum impedimentum melioris. Constat autem quod necessitas non peccandi non necessitat ad huiusmodi bona, sed ad bonum. Non est ergo talis necessitas voti sicut necessitas non peccandi. — Nec est habens similitudinem quandam cum confirmatione beatorum, propter easdem rationes. — Quorum oppositum in littera dicitur.

Ad hanc dubitationem breviter dicitur quod similitudo, Siin omnibus curreret, non esset similitudo, sed identitas: sufficit namque quod teneat quoad id ja quo fit assimilatio. Hoc autem est in proposito firmitas seu necessitas ad bonum. In hoc autem constat quod voti necessitas similis est libertati a peccato et confirmationi in bono quae est in beatis, quidquid sit de necessitate ad tale bonum, etc. Et hoc sufficit ad propositum, ubi sustinetur quod necessitas voti non opponitur libertati quia est necessitas ad bonum, sicut necessitas confirmatorum non opponitur libertati quia est necessitas ad bonum.

Pro plenitudine tamen doctrinae, scito quod votum de bono quod quandoque per accidens impediret maius bonum, non ita necessitat ad tale bonum quin relinquat viam ad melius per commutationem; vel propria potestate, sicut cum commutatur in votum religionis: vel auctoritate superioris, cum commnutatur in alia; ut inferius patet.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem octogesimaeoctavae quaestionis dubium occurrit circa processum litterae. Nam ex hoc quod votum est promissio Deo facta, et promissio est ordinatio promissorum in eum cui promittitur, optime sequitur: Ergo votum est ordinatio eorum quae quis vovet in Deum. Et tamen in littera infertur: Ergo est ordinatio in divinum cultum. Aliud est enim ordinari in Deum, et aliud ordinari in Deum per, viam cultus: caritas namque ordinat in. Deum, et non per viam cultus.

Ad hoc dicitur quod quia sermo rei, non res sermoni debet subiici; et in unaquaque materia sermones intelliguntur secundum subiectam materiam; ideo non est facienda. vis in verbis, ubi constat de rebus. Constat autem quod Deo promittimus quidquid promittimus sub ratione reverentiae; quoniam promittitur ut offerendum Deo. Divinam autem reverentiam constat ad cultum Dei pertinere. Et propterea ex hoc quod voto promissa ordinantur in Deum, infertur: Ergo ordinatur in cultum. Non ergo ex hoc quod aliquid ordinatur in Deum, sed ex hoc quod aliquod promissum ordinatur in Deum, concluditur: Ergo ordinatur in cultum divinum. Unde etiam credere et sperare, qui sunt actus theologalium virtutum, et amare Deum, si ex voto fiant, ordinantur, ut exeunt a subiecto, in divinam reverentiam, finem religionis: licet hoc sit per accidens.

II. In responsione ad secundum articuli quinti eiusdem quaestionis octogesimaeoctavae, adverte quod promissio potest dupliciter accipi. Primo, in ordine ad rem promissam. Et sic sumitur in littera, et bene dicitur quod non est dare, scilicet nisi in causa. — Alio modo sumitur ut est in se quidam mentis actus, quo mens nostra se subiicit Deo dum. promittit illi aliquid. Et sic qui promittit Deo dat Deo non rem dandam, sed mentem secundum illum actum; sicut etiam. dictum est quod oratio est oblatio | mentis. Et sic vovens cultum Deo affert etiam in actu. Unde Isaias inter actus religionis non solum posuit reddere vota, sed. vovere, dicens: Vota vovebunt Domino etc., ut in littera habes.

III. In responsione ad tertium eiusdem quinti articuli dubium occurrit de votis quae fiunt sanctis: quoniam male videntur interpretata in littera. Quia eodem modo promittimus sanctis quo accidit Deo: scilicet quod non intercedunt duae promissiones, sicut accidit in votis quae fiunt in manus praelatorum, ut patet ex ipsa vocum differentia. Dicimus namque, Voveo tibi, sancte Petre: et non. dicimus, Voveo tibi, Domine Abbas, sed, Voveo Deo et sanctis quod ero tibi obediens..

Ad hoc dicitur quod quia sancti sunt medii inter Deum et homines, et medium utriusque naturam sapit, ideo diversa de sanctis sentiuntur in proposito. Si enim considerentur sancti ut homines seu creaturae rationales, capaces secundum se honoris, obedientiae, etc., sic promis- siones quae eis fiunt non sunt vota, sed. possunt esse materia voti, Et in hoc conveniunt sancti cum hominibus viatoribus. Et sic considerat eos littera, loquens de sanctis ex ea parte qua distinguuntur a Deo: et, verum dicit.

Si autem considerantur sancti ut sunt dii participative, immo ut in eis est et honoratur Deus, sic promissiones eis factae sunt vota: quoniam Deo in ipsis fiunt. Et quoniam voti nomen sonat promissionem. Deo factam, ideo cum absolute quis vovet sancto alicui, intelligitur vovere Deo in illo sancto: sicut blasphemans aliquem sanctum intelligitur blasphemare Deum in sancto illo, ut superius dictum est, quia blasphemia solius Dei est; simile namque est de vovere, quoniam soli Deo fit. - Et confirmatur. Quia aliter sanctis, aliter hominibus aliquid promittitur. Sanctis namque promittitur sicut Deo, scilicet non ratione utilitatis sanctorum aut certificationis eorundem, sicut, fit hominibus, ut patet in littera articuli praecedentis, Eadem ergo ratione votum fit Deo et sanctis. - Nec obstat quod vovere sit actus latriae seu religionis. Quoniam. eiusdem virtutis actus est vovere et orare: et constat quod oramus sanctos in ordine ad Deum. — Et confirmatur hoc ex eo quod voventes non recurrunt ad sanctos nisi sicut orantes ad eosdem recurrunt. Et cum certa ratione nesciamus an sancti nostra vota cognoscant (quamvis pie hoc credamus), consequens est ut vovendo sanctis ad Deum in ipsis recurramus. — Consonat quoque huic interpretationi modus vovendi: quia scilicet sanctis absolute vovemus, sicut Deo; praelatis autem non, sed vovere nos dicimus Deo aut sanctis servare quae homini promittimus, ubi manifeste. ctos contra homines distinguimus, ponentes illos « Dei. Et hoc de facto servatur in professione Fra dinis Praedicatorum voventium Deo, Beatae Mariae, b Dominico, et omnibus sanctis, quod erunt obedientes lato suo.

IV. In eadem responsione dubium occurrit, an, quando in voto concurrunt duae promissiones, altera ut materia altera ut essentia voti, si quis transgressor voti extiterit, peccatum duarum specierum incurrat. Verbi gratia, voveo Deo quod ero obediens praelato meo: si sum inobediens; an peccem solum contra votum; an etiam. contra sei tiae virtutem, ut sic peccatum sit et in specie sacri et in specie inobedientiae. Et est ratio dubii quia, s dicitur, pari ratione vovens ieiunare die sabbati, fi frangendo postmodum ieiunium peccabit etiam dupliciter, scilicet peccato gulae et peccato sacrilegii. Quod videtur falsum: cum contingat frangere votum ieiunii absque: violata sobrietate. - Si vero, non sic dicitur, pari ratione frangens ieiunium praeceptum ab Ecclesia non peccaret contra sobrietatem seu abstinentiam, sed solum contra obedientiam: cuius oppositum superius et inferius habetur. Est enim votum lex singularis, sicut praeceptum lex communis.

V. Ad huius evidentiam, primo sciendum est quod inter | praecepta legis et vota est convenientia secundum aliquid, et differentia secundum aliquid. Conveniunt siquidem. in hoc quod tam praecepti quam voti materia est actus virtutis: praecipit siquidem lex quae sunt. iustitiae, mansuetudinis, temperantiae, etc. Differunt vero in hoc quod materia praecepti est actus necessarius ad virtutem, sine quo scilicet virtus salvari nequit: sive ista necessitas sit ex natura actus absolute, ut patet de honoratione parentum (sine ea siquidem non potest salvari pietas), et de furto, homicidio, adulterio, etc., cum quibus non stat virtus; sive ista necessitas sit ex positione legis, ut patet de coniunctione carnali cum. consanguineis vel affinibus in secundo et aliis gradibus; est enim. huiusmodi abstinentia necessaria ad castitatem non ex natura actus et virtutis, ut patet in antiquorum sanctis matrimoniis in talibus gradibus, sed ex legis determinatione. Et simile est de ieiunio respectu abstinentiae, extractione homicidae de ecclesia respectu sacrilegii, et aliis eiusmodi. Materia vero voti est actus supererogationis. Nec ex voto fit talis actus necessarius ad virtutem illam, quoniam votum non respicit virtutem ilam ut finem, sicut lex, uius est facere homines virtuosos: sed fit ex voto talis actus necessarius ad virtutem religionis, ex hoc c ipso quod assumitur ut materia voti. Ita quod actus —wvoto promissus, puta ieiunare sabbato, qui erat supererogationis respectu operantis et virtutis illius ad quem. spe€tat actus ille, puta ieiunare, factus est ex vi voti necessarius respectu operantis et respectu religionis, cuius est vovere et reddere vota: et non est factus necessarius respectu iliius virtutis cuius actus ieiunare est, puta abstinentiae. Ita quod sicut praeceptum positum substernit actum. ieiunii virtuti. abstinentiae tanquam necessarium ad illam, et propterea frangens ieiunium Ecclesiae peccat conabstinentiam, et non contra obedientiam formaliter, si desit contemptus; ita votum substernit actum ieiunii virtuti religionis tanquam necessarium ad illam, et propterea frangens ieiunium votivum peccat contra religionem, et non contra abstinentiam. formaliter, si desit superfluitas gulae opposita. abstinentiae.

Sciendum secundo, quod sicut promissio facta Deo est actus religionis, ita promissio facta homini est actus fidei ae est virtus moralis. Et ratio in promptu est: quia scilicet eiusdem virtutis est promittere et reddere promissa; ie. est enim fides, ut Tullius et Augustinus dicunt, qua fiunt. dicta. Fidei igitur actus est promittere homini. Sed quoniam valde diversa sunt quae contingit hominem homini promittere, materia promissionis non habet certam determinatam virtutem: contingit enim promittere homini actum iustitiae necessarium, ut reddere depositum vel mutuum, aut conferre officium reipublicae parti digniori; et actum fortitudinis supererogationis, ut pugnare pro amico; vel liberalitatis, ut donare praedium, etc.

Quibus praemissis, respondetur quaesito cum distin- ctione: quod quando in voto sunt duae promissiones, si promissio quae dicitur materia voti secundum se obligat ad mortale, tunc transgressor voti peccat contra votum, et contra fidem, et ulterius contra illam virtutem, quia actus promissus erat necessarius ad virtutem. Ut patet si quis non solum. promitteret homini reddere depositum, sed. voveret Deo quod servaret promissum homini: transgrediendo namque votum, triplicem deformitatem incurreret, sacrilegii, infidelitatis et iniustitiae. - Si autem promissio illa facta homini absolute non obligat ad mortale, sed obligatio ad mortale est solum ratione adiuncti voti, tunc transgressor non incurrit peccatum nisi contra votum. Et hoc, loquendo de peccato quod perfecte est peccatum, scilicet mortale: quod dico, quia possent aliae deformitates leves adiungi.

Unde. quia promissio de obedientia quae fit praelatis ex se absolute obligat ad mortale, etiam si nunquam voto firmaretur, quoniam est in perpetuae obligationis vinculum: ideo transgressor voti obedientiae peccat dupliciter, et contra votum et contra obedientiam.

VI. Et ex his patet solutio primae obiectionis, et similium, assumendo pro regula quod quando actus cadens sub voto non esset necessarius cessante voto, tunc transgressio unius esset speciei: quando vero esset necessarius, tunc, ultra transgressionem voti, fieret contra illam virtutem. Et inde est quod licet coniugatus et non coniugatus haberent votum castitatis, si coniugatus utatur uxore sua post votum petendo debitum, peccat contra votum et non contra castitatem: non coniugatus vero, si cognoscat mulierem, peccat contra votum et contra castitatem.

Secundae quoque obiectionis patet etiam solutio: quod scilicet non est par ratio de praecepto et voto, licet votum quaedam singularis lex sit. Quoniam praeceptum ordinatur ad virtutem illam cuius actum praecipit. Cuius signum manifestum est quod iudex capiens in ecclesia homicidam est sacrilegus, non autem capiens nocturnum populatorem; et cognoscens consanguineam quarto gradu committit incestum, quem tamen non committeret si Ecclesia restringeret consanguinitatem ad tertium solum gradum: committentes siquidem haec sacrilegii et incestus rei dicuntur, et non rebellionis aut inobedientiae. Hoc enim testatur quod praecepta ordinant actum ad virtutem illam cui substernitur. Votum vero ordinat actum ad religionis virtutem, cui actum quem pro materia assumit, substernit. Quoniam nihil aliud votum facit nisi quia assumit talem actum in materiam religionis: sicut praeceptum, ut dictum est, assumit talem actum in materiam talis vel talis virtutis. Non est ergo in voto supererogationis nisi simplex transgressio voti: in praecepto autem est transgressio virtutis, et si contemptus praecepti adsit, est etiam transgressio obedientiae debitae superiori, cui contemptus opponitur. Quod in voti transgressione non habet locum, quia non a superiore, sed a seipso votum est: nisi forte adesset contemptus divini praecepti de voto servando.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo sexto eiusdem quaestionis octogesimaeoctavae, nota quod, cum in quarto articulo de utilitate voti; et in quinto de specie bonitatis voti, in sexto comparativa secundum bonitatem quaestio agitur: an scilicet sit melius opus cum voto quam sine. Et additur in titulo, magis meritorium: - in habentibus caritatem, quorum solummodo opera sunt meritoria.

In responsione ad secundum: eiusdem sexti articuli dubium occurrit, an ille quem poenitet vovisse, ita quod displicet ei vovisse, et si esset in statu libertatis, sicut erat antequam vovisset, nollet vovere, ex quo tamen voto adstringitur, vult servare votum suum, peccet: et si. peccat, an peccet mortaliter. Videtur enim quod non peccet: quia velle suum fertur in obiectum licitum absque aliqua mala circumstantia. Manifestatur assumptum. Quia idem est obiectum istius, et obiectum unius alterius non habentis votum qui refutat obligare se voto: quem constat non peccare. Differentia namque inter istos duos. non est ex parte obiecti, sed ex parte modi volendi: quia habens votum fertur in libertatem a voto conditionaliter, scilicet si esset in statu libero; non habens vero votum fertur in libertatem absolute, quia est in statu libero.

In oppositum autem est quia actus cadens super materia repugnante est malus. Sed actus poenitendi in proposito cadit super materia repugnante, quia super bono, scilicet voto emisso: poenitentia enim non debet esse nisi mali praeteriti. Ergo eiusmodi. poenitentia peccatum est, - Et videtur quod sit mortale. Tum quia ex hoc ipso Ee habet materiam repugnantem, est actus malus ex suo nere. Tum quia alioquin religiosus. dolens esse ,f fore religiosum, paratus tamen. vivere religiose j est, esset in bono statu: dolor enim iste nihil ali quam poenitentia voti religionis, cum voluntate non, vovendi religionem si esset liber. t

II. Ad evidentiam horum, tria vidindi sunt:: primo, quid dicendum sit de poenitentia voti absolute; secundo, quid de poenitentia voti talis, puta religionis vel peregrinationis; tertio, quid de poenitentia subsecutorum bonorum operum.

Quoad primum, sciendum est quod aliud est loqui de poenitentia voti: et aliud. de poenitentia eius quod est fecisse votum. Nam poenitentia voti est dolere de promissione. Qui autem dolet de promissione promissionem non servat: ut patet in his qui de malis promissionibus, propositis et deliberationibus dolentes, propositum deliberationemque mutant et promissionem non servant. Propter quod poenitentia voti peccatum mortale est manifeste. Sed de tali poenitentia non est praesens quaestio.

Poenitentia autem eius quod est fecisse votum est dolor de praeterita applicatione sui ad vovendum, et non de voto ipso. Dolet enim talis poenitens quod se subiecit voto: et non mutat propositum adimplendi promissa, proposita et deliberata. Et de hac poenitentia est praesens quaestio, quae vocatur abusive de voto, quia est de voto quoad eius emissionem. De huius igitur poenitentia absolute loquendo, dicendum est quod est de genere actuum qui absolute sumpti male sonant, qui tamen adiunctis quibusdam: conditionibus honestantur: sicut occidere hominem male sonat, sed si adiungantur debitae conditiones, scilicet propter iustitiam, etc., est actus honestus. Non solum namue votum, sed etiam applicare se ad vovendum est actus ius: ac per hoc male sonat quod sit materia poenitentiae, quoniam poenitentia malorum est. Sed si causae aliquae rationabiles adiungantur, poterit actus honestari. Neque enim emissio voti est ita de genere bonorum ut non possit licite esse materia actus nolitionis: ut patet in eo qui vult non vovere, seu refutat vovere. Nec obstat quod emisisse votum est praeteritum: quia eiusdem rationis est actus praeteritus et futurus; eiusdem siquidem rationis est velle occidere hominem, et velle occidisse hominem. Similiter non obstat quod actus praeteritus est iam acceptatus; quoniam ipsa acceptatio praeterita et futura eiusdem est rationis, et idem est de ipsa iudicium et applicatione ad vovendum. Ratio autem quare aliquod bonum potest licite esse materia nolitionis, ac per hoc poenitentiae, est quia tale bonum non est necessarium ad salutem: quae enim sunt necessaria ad salutem non possunt licite refutari; et similiter non potest eorum esse poenitentia sine peccato mortali, ut patet.

III Quoad secundum, differentia est inter vota maximorum. et diuturnorum Boiorum. et alia vota. Nam poenitentia votorum maximorum ac diuturnorum, ratione suae materiae infert remiussiorem voluntatem in bono quam fuerit: quae sine detrimento virtutis perseverantiae non est. Nam ubi prius iste quem modo poenitet fecisse vo- tum religionis aut continentiae, perseverabat in complacentia inchoata utriusque, scilicet eius quod est facere tale votum et ipsius voti, modo, mutata voluntate circa primum, non perseverat in illo, quod est quasi radix tanti boni: et consequenter magis ex necessitate quam amore perseverat in conservando continentiam et religionem. Quod sine peccato veniali non est, non parvi periculi ad disponendum ad mortale: cui enim minus continentia aut religio placet, non facile tot pericula evadet, aut remedia opportuna suscipiet, castigando corpus, etc.

Poenitentia autem aliorum votorum, ut peregrinationis, ieiunii, et huiusmodi, ratione materiae non inferunt. remissiorem voluntatem in bono: quoniam sunt particularia quaedam parva bona, et constat facile aliquem ista bona refutare propter meliora. Unde huiusmodi votorum poenitentia nec ratione formae nec ratione materiae est peccatum, si ex rationabili causa sit. Alioquin, veniale peccatum est.

IV. Quoad tertium, distinguendum est, quod aut poenitentia est de operibus bonis factis ex voto praesupposito voto: et sic est manifeste peccatum mortale. Hoc enim nihil aliud est quam dolere de praeterita observatione voti, quam constat fuisse de necessitate salutis. - Aut poenitentia est de ipsis eisdem operibus non praesupposito voto, sed magis cum eradicatione voti. Verbi gratia, plantavit quis arborem fructiferam in horto suo, multo tempore fructus protulit: poenitet post multum temporis dominum plantasse in suo horto arborem illam, velletque caruisse semper illa arbore et fructibus perceptis potius quam habere illam cum fructibus. Sic in proposito poenitet aliquem se professum esse, velletque nunquam professum esse, non curans quod etiam non fecisset tot bona quae fecit servando professionem suam, etc.: poenitentia siquidem ista non est de observatione voti, sed de ipsa applicatione ad. votum cum subsecutis nullo praesupposito vinculo. Et talis poenitentia eiusdem est rationis cum poenitentia talis voti, secundo loco discussae. Ac per hoc, si habet pro materia maxima diuturnaque bona, ut castitatem vel religionem, peccatum tanto gravius est quanto remotioris a bono voluntatis est, dum omnia refutaret bona peracta si posset: infra latitudinem tamen venialium valde proximorum casui ad mortale. Si vero habet pro materia particularia parva bona, posset esse sine peccato, si rationabilis causa subsisteret.

Et ex his patet responsio ad obiecta.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo quaestionis octogesimaeoctavae dubium occurrit, in quo consistit solemnitas voti. Et est ratio dubii tum ipsa rei obscuritas; tum diversitas opinionum; tum necessitas sciendi hoc, quoniam hinc multarum quaestionum solutiones pendent. Et ne in aequivoco laboremus, quid nominis praeponamus. Solemnitatis nomine in proposito nuncupamus illud unde votum habet quod dirimat matrimonium. In hoc enim secundum omnes differt votum solemne a voto simplici, quod votum solemne non solum impedit, sed etiam dirimit matrimonium si contrahatur, ita quod matrimonium post contractum est nullum: votum autem simplex impedire solummodo matrimonium potest.

Est igitur triplex de hoc opinio. Prima est quod solemnitas voti consistit in benedictione seu consecratione voventis. Dupliciter enim solemnizatur votum: scilicet per professionem religionis approbatae; et per susceptionem sacri ordinis. Et in susceptione sacri ordinis manifeste intervenit consecratio voventis. In. professione vero intervenit benedictio: ut patet ex vr cap. Eccles. Hier., ubi ritus constituendi monachum ponitur; et in Pontificali seu Ordinario Romanae Ecclesiae, ubi etiam ordo constituendi monachum habetur, licet aliter quam tempore Dionysii fiebat.

Sed haec opinio falsa est. Tum quoniam solemnitas voti non consistit in eo sine quo votum solemne invenitur. Sed votum solemne religionis sine omni benedictione voventis invenitur. Ergo solemnitas eius non consistit in benedictione voventis, - Patet minor dupliciter. Primo, quia professio tacita, voluntate deliberata acceptata, est vere votum solemne, non praesumptum, sed vere actum: et tamen sine omni benedictione fit. Secundo, quia professio explicita non fit in omnibus religionibus approbatis cum benedictione: ut patet in ordine Praedicatorum, ubi solae vestes benedicuntur post professionem immediate; ita quod etiam hoc fit postquam est solemni voto alligatus ille cuius vestes benedicuntur.

Tum quoniam solemnitas voti non consistit in eo cum quo stare potest quod votum coniunctum sit simplex. Sed consecratio sacri ordinis est huiusmodi quod cum ipsa stare potest quod votum continentiae illi annexum sit simplex. Ergo solemnitas talis voti non consistit in consecratione. - Patet minor ex hoc quod Ecclesia posset statuere quod: cetero suscipientes ordinem sacrum non nisi simplex votum continentiae emittant: tunc enim quilibet voveret castitatem suscipiendo sacrum ordinem, et tamen non nisi simplex votum haberet.

Tum quoniam, concurrentibus simul voto et consecratione, seu voto religionis et benedictione, semota Ecclesiae institutione aut approbatione, non constituitur votum solemne. Ut patet ex eo quod si quis, secluso Ecclesiae statuto, suscipiens subdiaconatum, ut totaliter sacris manciparetur, voveret continentiam, non propterea adstringeretur voto solemni: et tamen concurrerent simul consecratio et votum ratione consecrationis emissum, Et similiter si quis profiteretur aliquam religionem quae nunc est approbata, semota idpM Ege (puta quod desineret esse approbata, et post aliquis eam profiteretur), et benediceretur ut de monachis est ordinatum, non propterea adstringeretur voto solemni, Non habet erg: votum continentiae ex hoc quod fit cum susceptione sacri ordinis, quod sit solemne: neque votum religionis ex hoc quod fit cum benedictione, quod sit solemne.

II. Secunda autem opinio est quod solemnitas voti. consistit in exhibitione sui ipsius; ita. quod votum simplex habet solam promissionem; votum autem solemne habet promissionem et exhibitionem, non promissorum in seipsis, sed in sua radice, quia habet exhibitionem sui Menu novo statu, in quo radicaliter continentur omnia promissa. Nam et qui profitetur religionem, et qui suscipit sacrum ordinem, non solum promittit servare, etc.: sed ipso facto mutat statum, quamvis non mutaret vestes, habitationem et conversationem, ut patet.

Sed nec haec opinio est vera. Quoniam mutatio status, mancipando hominem ad divinum cultum et religiosa opera, stare potest cum voto simplici: ut patet si Ecclesia institueret quod in sacro ordine et religione aliqua votum simplex fieret. - Et rursus, in sacro ordine mancipatur homo ad divinum cultum sine dependentia ab annexo voto: ut patet in Ecclesia primitiva; et orientali usque in hodiernum diem. In religionibus vero, quantumcumque aliquis exhiberet seipsum et voveret, nisi Ecclesiae auctoritas interveniret, nunquam votum religionis esset solemne: ut patet de votis profitentium religionem non approbatam, quamvis sanctam.

II. Est igitur tertia opinio, quae est veritas, quod solemnitas voti consistit in hoc quod Ecclesiae auctoritate statutum est tale votum esse solemne, scilicet. per quod homo inhabilis est ad matrimonium: ut in voto sacri ordinis, et in voto regularis obedientiae, castitatis paupertatisque, ut est votum religionis. Probatur autem hoc esse verum tam ex eo quod Ecclesia posset statuere quod quicumque coram tribus voveret continentiam, faceret votum solemne continentiae, ita quod ipso facto esset voto solemni adstrictus: sicut statuit quod quicumque suscipit Ordinem sacrum emittat votum continentiae, quod voluit Ecclesia esse solemne. Constat autem quod in casu dicti statuti nulla benedictio, nulla consecratio, nulla mutatio status, nisi-consequens dictum votum, interveniret. Sola ergo Ecclesiae auctoritate praeveniente votum quod in se esset simplex, est solemne.

Et confirmatur hoc ex profitentibus tria vota de facto, hoc est sine. Apostolica auctoritate, scilicet obedientiae, paupertatis et castitatis, in religione non approbata ad hoc quod sit simpliciter religio: ut multis personis tertii habitus ex devotionis fervore inventum est contigisse. Huiusmodi enim vota non excedunt vim voti simplicis, ex hoc solo quod auctoritas Ecclesiae deest. Secus autem esse de eisdem personis tertii habitus tria religionis vota profitentibus de licentia Sedis Apostolicae, Sixtus IV per bullam declaravit. Et hoc est quod in Sexto Bonifacius VIII determinavit, dicens quod solemnitas voti sola Ecclesiae institutione est inventa. Et propterea Apostolica auctoritate decrevit duo tantum vota esse solemnia: scilicet religionis approbatae, et ordinis sacri.

IV. Et si contra dictam doctrinam obiiciatur quod contradicit Auctori in littera quoad primae opinionis reiectionem; et in IV Sent., dist. xxxvii, tam. quoad secundae opinionis refutationem quam quoad tertiae opinionis assertionem: — respondeo quod quantum ad primam opinionem spectat, in aequivoco forte sumus. Quia Auctor de solemnitate caeremoniali de facto ordinata in huiusmodi votis adhibenda loquitur: ego autem de solemnitate qua ipsum votum absolute in se habet quod sit solemne. Veruntamen de benedictione, cuius meminit in littera, latior erit sermo.

Quantum vero ad secundam et tertiam opinionem, non contradico Auctori. Ad cuius evidentiam, scito quod exhibitio sui ipsius et statutum Ecclesiae possunt dupliciter considerari. Scilicet seorsum: et sic neutrum sufficit ad solemnitatem voti. Et propterea secunda opinio, ponens in sola exhibitione consistere solemnitatem, refutata est: et ab ipso Auctore refutatur, IV Sent., dist. xxxvi, qu. 1, art. 2, qu 3, dum dicit quod quantumcumque aliquis profiteatur, nisi servato positivo iure hoc faciat, non est votum solemne. Propterea quoque tertia opinio ab Auctore ibidem refutatur, quod scilicet super simplici statuto Ecclesiae fundatur. Oportet namque, iuxta secundum distinctionis propositae membrum, ambo simul concurrere: scilicet et Ecclesiae auctoritatem; et ex parte voventis impotentiam tradendi seipsum alteri. Quae impotentia, quia negatio est, fundatur super affirmatione aut approbatae exhibitionis sui ipsius, ut Auctor voluit et rationi consonat, quasi Ecclesia propter hoc inhabilitet ad carnis seu mundi opera, quia approbat exhibitionem ad Dei cultum seu famulatum; aut approbati sic voti ut ex hoc ipso quod votum est sic, hoc est cum inhabilitatione voventis ad matrimonium etc., approbatum prius ab Ecclesia, impotentia ista consequatur; utroque siquidem modo Ecclesia facere potest.

V. Ex quibus patet primo, quod ad solemne votum duo exiguntur tantum: nam ex parte voventis requiritur quod voveat; ex parte autem Ecclesiae, quod votum sit inhabilitans hominem ad matrimonium, etc, Hanc enim inhabilitantem vim non posse votum ex privata potestate habere, sed ab Ecclesia solum, manifeste patet ex eo quod, sublata Ecclesiae approbatione et institutione, quantumcumque aliquis suscipiendo subdiaconatum voveret castitatem, et quicumque alius professionem alicuius religionis faceret, nunquam solemni voto ligaretur, nunquam inhabilis esset ad matrimonium, quamvis peccaret contrahendo, utpote contra votum simpliciter agens. Et in hac vi consistit solemnitas voti.

Patet secundo, quod haec vis inhabilitans, secundum praesentes Ecclesiae institutiones, convenit voto ratione exhibitionis ipsius voventis ad cultum ordinis sacri vel famulatum religionis approbatae. Cuius signum evidens est quod si quis susciperet ordinem sacrum a non-episcopo, ac per hoc non susciperet in veritate sacrum ordinem, non adstringeretur voto solemni ad castitatem. Hoc enim ideo est quia Ecclesia vim inhabilitantem statuit in voto mediante ordine, Et simile est de professione omnino invalida. Et propterea ius canonicum et omnes dicunt quod votum. solemnizatur per susceptionem ordinis sacri, vel per professionem religionis approbatae.

Patet tertio, quod haec vis inhabilitans non necessario exigit talem exhibitionem ad hoc quod possit inesse voto ex nova constitutione Ecclesiae. Quoniam posset Ecclesia statuere quod vovens coram tribus continentiam emittere intelligatur votum inhabilitans ad matrimonium, seu votum solemne continentiae, quod idem est.

Et ex his omnibus apparet quod omnes opiniones aliquid veri dixerunt, et quod doctrina haec non contrariatur Auctori.

VI. In eodem septimo articulo, tam in corpore quam in responsione ad primum, adverte quod in voto solemni per susceptionem sacri ordinis manifeste invenitur aliquid aliud a voto spectans ad Deum, scilicet ipse ordo sacer. In voto autem professionis benedictio spiritualis, cuius meminit Auctor, non invenitur universaliter, ut consuetudo Ecclesiae testatur: non enim ministri Ecclesiae invocant, ut Deum benedicere putemus, iuxta auctoritatem litterae; quae non adducitur ab Auctore ad probandum quod in professione fiat benedictio, sed ad hoc quod, quando per ministros Ecclesiae fit benedictio, Deus est qui benedicit. Quare autem Auctor benedictionem ad votum solemne omnis approbatae religionis extenderit, ratio esse videtur quia attendit ad id quod de iure fieri debere videtur, et non ad id quod fit: quasi praesumatur quod profitentes absque benedictione intelliguntur profiteri cum benedictione, sicut ab Apostolis et Ecclesia institutum est de monachis; sicut profitentes tacite per habitus gestationem post annum, etc., praesumuntur vovere solemniter sicut ab Ecclesia institutum est. Ratio vero quare benedictionem huiusmodi tanti fecerit, videtur esse quia aliter stabiliter fundare indispensabilitatem voti solemnis religionis, iuxta decretalem allatam inferius in art. 11, non poterat.

Ad cuius clariorem notitiam, scito quod in votis solemnibus quae habet Ecclesia, vidit Auctor tria inveniri: scilicet votum, mancipationem ad divinum cultum seu famulatum, et consecrationem seu benedictionem. Et supponit, ut inferius patet, quod votum religionis esset indispensabile per quamcumque Ecclesiae auctoritatem. Et propterea oportuit quod indispensabilitatem fundaret super aliquo quod non subiiceretur ecclesiasticae auctoritati quoad illius mutationem. Et quoniam tam votum quam mancipatio ad Dei famulatum, utpote hominum opera, ab Ecclesia mutari possunt, ad opus Dei recursum habuit, scilicet consesecrationem et benedictionem, ut, in his constituendo solemnitatem voti, indispensabile concluderet votum solemne quoad id quod per se ad solemnitatem spectat, ut in dicto articulo inferius patet. Haec est' radicalis ratio quae coegisse videtur Auctorem ad ponendum quod solemnitas voti consistit in consecratione vel benedictione divina.

Altera autem ratio quae in hac littera affertur ex simi- litudine solemnitatum in aliis actibus seu statibus, scilicet militiae et nuptiarum, fundata super ratione communi, quia scilicet solemnitas unicuique rei adhibetur secundum illius rei conditionem, efficaciter infert quod solemnitas caeremonialis in voto debet fieri secundum aliquid spectans ad Deum, puta secundum puritatem mentis, confessionem et caeremonias ecclesiasticas ad. Dei cultum pertinentes, sicut etiam ipsum votum ad Dei cultum pertinet, cum sit religionis actus: hoc enim optime infertur ex ratione, et similitudine militiae et nuptiarum. Sed, toto hoc concesso, non habetur quod solemnitas qua votum habet vim dirimendi matrimonium, consistat in his caeremoniis, aut divino effectu per eas. Videtur siquidem mihi quod hoc in loco distinctio illa locum habeat, scilicet de prima impositione nominis, et de translatione eius ad aliud significandum. Solemnitas namque, si secundum propriam significationem sumitur, caeremonialia, et praecipue sacra importare videtur, quae singulari quodam tempore fiunt: et inde translatum est ad alia. Et a consuetudine Ecclesiae factum est ut, cum de voto agitur, significet in voto vim dirimendi matrimonium, seu id unde votum habet vim talem. Unde Auctor, ad propriam vocabuli significationem more suo adspiciens, et in caeremonialibus significatis nomine solemnitatis divinum opus contemplatus, ad ipsum divinum opus, scilicet spiritualem benedictionem, solemnitatis nomen applicavit, volens quod ex tali divino opere votum habeat vim dirimendi matrimonium, etc. Ut autem ex dictis patet, haec benedictio non invenitur in omni vero voto solemni. Et ubi invenitur, per accidens se habet ad solemnitatem voti, non caeremonialem, sed legitimam, de qua est quaestio. Quae voti solemnitas ideo vocari potest legitima, quia, lege sancita et hoc nomine nuncupata, legis vim habet. Haec autem ideo dicta sint ut mens litterae percipiatur: et ut scias solemnitatem duplicem esse in voto, scilicet caeremonialem, et legitimam, quae ratione caeremoniarum adiunctarum sortita videtur nomen solemnitatis. Sed. de nomine non est quaestio, sed de re.

VII. In eadem responsione ad primum eiusdem septimi articuli dubium occurrit, an distinctio voti simplicis et solemnis sit specifica, sic quod transgressor utriusque simul incurrat deformitates duarum specierum: verbi gratia, habens votum solemne et simplex continentiae, si fornicatur, peccet contra continentiam, latriam voti simplicis, et latriam voti solemnis. Apparet enim ex dictis Auctoris in IV, dist. xxxvii, quod distinguantur haec vota specie, sicut. vegetativum et sensitivum: et consequenter quod duarum specierum mala incurrat transgressor utriusque. - In oppositum videtur esse quia nihil est vinculi, nihil virtutis in voto simplici quod non sit in solemni. Et similiter quidquid transgressionis est in voti simplicis violatione, clauditur in violatione solemnis. Nulla ergo alia additur deformitas ex violatione simplicis voti de eodem.

Ad hoc dicitur quod. quemadmodum oculus hominis et oculus leonis sunt eiusdem speciei inquantum sunt potentiae visivae, propter identitatem formalem obiecti utriusque, puta coloris (potentiarum enim diversitas vel identitas formalis penes obiecti formalis diversitatem vel identitatem attenditur); et sunt diversarum specierum inquantum sunt naturalia membra hominis et leonis, iuxta illud Averrois, in I de Anima, Membra. hominis et membra leonis differunt, quia anima hominis differt ab anima leonis (haec siquidem distinctio ex parte subiecti seu habentis se tenet): ita votum solemne et votum simplex, si ad actus referantur, praesupposita identitate materiae, eiusdem: sunt speciei, quoniam utrumque cultum Deo affert promittendo idem; si autem referantur ad voventem, sic claudunt in se diversitatem specificam, saltem propter inhabilitatem voventis ad opposita, puta ad matrimonium, ad habendum proprium, etc. Propter quod, votum solemne dicitur habere plene vim obligativam: simplex autem non: Quoniam simplex votum continentiae sic obligat ad contunentiam quod relinquit potentiam ad matrimonium et eius opus: solemne autem sic obligat quod vovens est inhabilis ad matrimonium et eius opus, ita quod, si contrahat matrimonium, est nullum, et si utatur illo, peccat mortaliter, etiam reddendo debitum. Et quoniam distinctio specifica vitiorum ex parte obiecti attenditur, unde non est hic diversitas; ideo eiusdem speciei est transgressio voti solemnis solum, et coniuncti cum voto simplici praecedente vel sequente. Immo eiusdem est speciei transgressio solemnis et simplicis, et differunt solum secundum magis et minus grave. Unde in littera dicitur quod gravius DUC cat qui solemne transgreditur. 3 non

Ad obiectionem autem ex IV Sent. dicitur quod distinctio specifica qua sensitivum in homine differt specie a sensitivo puro, puta in leone, non est ex parte obiecti, ut patet de oculis et ceteris sensibus, sed ex parte habentis. Unde ex hoc non habetur aliquid contra determinationem factam.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo octavo eiusdem octogesimaeoctavae quaestionis fusos occurrit, an votum subditi de eo in quo subiicitur, obliget subditum ad mortale antequam innotescat superiori. Verbi gratia, vovet religiosus quotidie dicere septem psalmos poenitentiales, nec hoc votum indicat praelato suo: si interim transgreditur tale votum, an peccet mortaliter. Videtur enim quod non peccet, saltem mortaliter. Quia tale votum, usquequo innotescat praelato, non est firmum: ut patet, et in littera dicitur in responsione ad tertium et ad quartum. Et si non est firmum, ergo non est votum: quoniam de ratione voti est firmitas. Et si non est votum, ergo non habet vim obligativam ad mortale. - In oppositum est quia votum conditionatum, extante conditione, obligat ad mortale. Sed huiusmodi votum est conditionatum, ut in littera dicitur in responsione ad ultimum. Et conditio extat: nam conditio subintellecta est, si superior non contradixerit, et haec extat quandiu superior nescit tale votum. Ergo huiusmodi votum obligat ad mortale nesciente superiore.

Ad evidentiam huius difficultatis, sciendum est quod bonum supererogationis quod subditus vovet, potest dupliciter se habere ad subditum voventem: scilicet ut inhibitum, in communi vel in particulari; yel ut non inhibitum. Habet enim se ad religiosum ut inhibitum in communi opus peregrinationis, quia non potest sine licentia exire claustrum; ut inhibitum vero in particulari, opus mortificationis verberando se, et huiusmodi, si a praelato prohibentur fieri sine sua licentia; ut non inhibitum vero, opus orationis quando sibi vacat. Si igitur subditus vovet opus supererogationis inhibitum, subintelligitur conditio affirmativa, scilicet, si superior consenserit: quoniam aliter materia voti non esset opus virtuosum; opus enim inhibitum, stante inhibitione, constat non esse opus virtuosum. Votum autem est promissio facta Deo, et non debet esse ridiculosa. Unde. tenetur subditus consensum superioris requirere antequam sit in mora persolvendi votum: nisi enim ipse superiorem teneretur requirere de relaxanda inhibitione seu concedenda licentia, vana et ridiculosa esset promissio. — Et confirmatur. Quia in promissione quae fit homini cum conditione si consenserit amicus vel cognatus, etc., aut implicite subintelligitur quis debeat requirere consensum, aut specificatur quis tenetur, si inter rationales homines fit contractus. In voto autem inter hominem et Deum fit quasi contractus. quidam: et cum non expectetur quod Deus procurare debeat consensum superioris, restat ut vovens teneatur ad superioris consensum requirendum. Tempus autem requirendi, ut dictum fuit, est antequam sit in mora implendi promissum.

Si autem subditus vovet opus supererogationis non inhibitum, tunc conditio subintellecta est negativa, scilicet, si non contradicat superior. Et ratio est quia actus supererogationis qui est in potestate superioris non inhibitus est vere actus virtutis: et stante conditione non- inhibitionis, est in potestate voventis durante conditione. Ergo potest esse materia voti, Non requiritur ergo ad hoc quod tale votum sit vere votum conditionatum, consensus superioris: quoniam in nullo potestatem superioris laedit. Et propterea ad dubium motum dicitur quod si subditus quicumque, puta puella, uxor, religiosus, etc., voveat non inhibita quae sunt in potestate superioris, tenetur ea implere, superiore nihil de hoc sciente; et peccat mortaliter transgrediendo, durante conditione non-contradictionis superioris.

Et ad obiectionem in oppositum dicitur quod votum tale non est firmum simpliciter et absolute, quia non habet materiam quae absolute sit in potestate voventis, sed in potestate alterius: est tamen firmum durante conditione. Et propterea obligat durante conditione, et non obligat absolute.

Et ex his patet sensus litterae: et quare Auctor sub disiunctione ponat conditionem affirmativam et negativam, dicendo: si superiori placuerit, vel non renitatur. Facta est enim haec disiunctio propter diversam dispositionem materiae promissae secundum esse inhibitum vel non esse inhibitum, ut declaratum est.

II. Sed hic occurrit dubium non pertranseundum silentio, an superioris consensus vel contradictio in votis subditorum referatur ad opus quod est materia voti: an ad vinculum voti. Est namque dubitare de hoc quaerere, cum quis subditus vovet, verbi gratia, peregrinationem vel ieiunium, si superior negat licentiam peregrinandi aut inhibet ieiunium, an teneatur manifestare superiori vinculum facti voti de hoc: an sufficiat quod superior, nesciens votum, contradicat operi. Ex hac siquidem cognitione multa dependent. Videtur enim quod contradictio vel dissensus referatur ad vinculum voti: quoniam contradictio superioris nihil aliud est quam irritatio voti; non irritatur autem votum a superiore nesciente. Et confirmatur: quia Num. xxx, ubi de huiusmodi votis est sermo, consensus vel contradictio superioris refertur manifeste ad votum; ut patet ibi in littera de patre respectu puellae, et viro respectu uxoris. — In oppositum autem est quia oppositorum eadem est ratio. Sed ad constituendum votum conditionatum validum sufficit superioris consensus ad opus, ut patet ex dictis. Ergo ad destituendam obligationem huiusmodi voti sufficit superioris dissensus respectu operis.

Ad hoc dicitur quod quia consensus vel dissensus superioris exigitur ad votum. ratione materiae, quia scilicet id quod voto promittitur est in potestate superioris; et ad hoc quod sit materia voti, oportet quod sit actus virtutis, nec potest-esse actus virtutis nisi sit a superiore non inhibitus: ideo contradictio vel consensus superioris directe ad opus respicit, quod est voti materia, Et propterea, si opus inhibetur, desinit esse materia voti, durante inhibitione, et obligatio voti non se extendit ad illud: et si opus non inhibetur, iam habetur materia voti, et obligatio voti extendit se ad illud,.durante non-inhibitione.

Ex eo autem quod cessat obligatio voti ratione materiae subtractae ab eo cuius est, sequitur quod non tenetur indicare voti sui vinculum superiori. Quoniam indicatione opus est quando obligatio remaneret respectu illius operis tunc exequendi: non autem quando desinit esse. Sicut nec habens votum simplex continentiae tenetur coniugi indicare votum suum, sed potest licite reddere debitum: eadem ratione, quia scilicet actus concubitus reddendo debitum desinit esse materia voti castitatis, durante coniugio. — Nec obstat si dicatur quia, si indicaret voti sui vinculum superiori inhibenti opus, forte concederet illud. Quoniam licet hoc forte accideret, non tamen ad hoc tenetur ex vi voti: sicut nec talis coniux tenetur petere a:coniuge quod non teneatur reddere debitum, vel quod non petat debitum. Et ratio eadem est quae iam dicta est: quia scilicet obligatio voti deficit propter subtractionem materiae, durante tali statu seu inhibitione. Dixi autem, ex »i voti: quia secus esset quando intentio alicuius voventis fuisset obligare se ad manifestandum votum illi in cuius potestate est materia quam promittit.

Ad obiectionem vero in oppositum dicitur quod aliud est votum irritare: et aliud est votum desinere ab obligatione, totaliter vel nunc, propter defectum materiae totaliter vel ad tempus. Irritatio namque requirit notitiam voti, aut saltem superioris voluntatem irritativam votorum subditi: et de irritatione loquitur Scriptura, quae notitiam superioris ponderat. Desitio autem ab obligatione defectu materiae non exigit nisi materiae defectum, sive scienter sive ignoranter dominus materiae illam auferat. Et de hac est sermo in praesentiarum.

Sed quoniam idem non est petere aliquam rem vel aliquod opus absolute, et petere haec eadem ut exhibenda Deo ex suscepto beneficio per votum, et universaliter ut promissa Deo; et negat quandoque quis concedere aliquid absolute subdito quod ut Deo exolvendum concederet: ideo tutius est dicere quod tenetur petere rem vel opus ut promissa Deo. Nec est simile de coniuge habente votum castitatis: quia non uti actu venereo reddendo debitum nec etiam sub conditione cadit sub voto castitatis; votum autem subditi conditionaliter comprehendit opus etiam inhibitum: Et haec via est regulariter amplectenda. In casibus autem prima via sufficere videtur: non. tamen ad irritandum votum, ut dictum est.

III. In eodem articulo. circa vota subditorum occurrit aliud dubium, an subditus vovens cum licentia. superioris qui post votum factum revocat licentiam, teneatur adimplere votum, Et videtur quod non. Primo, quia haec est Augustini sententia, sumpta ex xxx cap. Num., ut patet per ipsum Augustinum in eodem loco. Cuius verba in parte allegantur a Magistro Sententiarum, in xxxi distinctione Quarti; et habentur in Decretis, XXXIII, qu. v, cap. Manife- stum, ubi Gratianus, in fine cap. Mulierem, expresse hoc explicat. - In oppositum autem est quia superior: revocans peccat: ut patet ex eo quod Num. xxx dicitur de viro revocante quod portabit iniquitatem suam. Et constat quod ideo peccat quia iniuste inhibet rem Deo cum suo consensu promissam, non dari. Iniustis autem inhibitionibus non est obediendum, sed contradicendum. Igitur subditus tenetur fidem promissam Deo servare, contra voluntatem superioris iniustam,

Ad huius evidentiam, praemittenda sunt duo. Et primo, quod cum consensus vel dissensus superioris in voto subditi respiciat directe materiam voti, quae, quia non est ipsius voventis sed superioris, non potest esse materia voti subditi (nullus enim potest obligare Deo quod suum non est); consequens est ut quando superior concedit subdito vovere aliquid, puta ieiunium vel orationem, facit actum illum qui est materia voti esse voventis, non simpliciter et absolute, sed ad promittendum et exhibendum Deo, quod exigitur et sufficit ad hoc quod res sit materia voti subditi: ut manifestius patet in exemplo rerum corporalium. Vir namque concedens uxori ut voveat tale vas argenteum Deo, non facit per hanc concessionem quod illud vas sit simpliciter et absolute uxoris, sed facit quod illud vas sit uxoris quoad promittendum et exinde exhibendum Deo: nam uxor non potest, per istam concessionem, facere quidquid vult de illo vase; sed solum promittere et exinde exhibere illud Deo. Non transfertur ergo per huiusmodi concessionem vasis dominium in uxorem simpliciter, sed' secundum quid, scilicet quoad promittendum et inde exhibendum Deo: sed, remanente dominio vasis apud virum, uxor fit domina eiusdem vasis quoad haec tantum. Sicut, si vir concederet tale vas alicui ut. daret illud in pignus, non pro ipso domino, sed pro eo cui conceditur vas, dominium vasis absolute remaneret apud virum, et is concessum est esset dominus quoad hoc quod est din illud in pignus: esset enim vas suum quoad hoc, et non simpliciter. Quando igitur superior consentit inferioris voto, facit ut materia voti sit sua, scilicet ipsius subditi: sua autem non simpliciter, sed ad promittendum et exinde exhibendum Deo. Et propterea remanet post concessionem dominium simpliciter illius materiae apud superiorem.

Secundo sciendum est quod quando aliquid conceditur alicui non absolute, sed ad aliquem actum, res illa sic concessa non transit in actuale dominium eius cui est sic concessa nisi per actum illum ad quem est concessa. Ac per hoc, donec exerceatur actus ille, res sic concessa non est, etiam quoad hoc, extra dominium superioris qui concessit, nisi in potentia, quia scilicet subditus potest rem ilam assumere in materiam talis actus. Verbi gratia, prosequendo exemplum positum, vas concessum a viro uxori ad vovendum illud Deo vel ad dandum in pignus, quia non est concessum absolute, sed ad actum promittendi et exinde exhibendi Deo vel dandi in pignus, ideo non transit etiam in dominium uxoris quoad hoc, scilicet quod sit suum ut materia promissionis etc., nisi in potentia, donec promittat illud Deo. Nam antequam promittat illud Deo, non est illud vas suum in actu ut materia promissionis, sed in potentia, quia scilicet potest illud promittere. Unde si uxor nunquam promissionem reduceret ad actum, nunquam vas concessum sibi ad actum promissionis tantum, efficeretur actu suum secundum quid, scilicet ut materia promissionis suae.

Ex his autem principiis respondendum. est ad: quaesitum quod subditus qui vovit de consensu superioris postea revocantis seu inhibentis exhibitionem rei voto promissae, excusatur a peccato non servando votum: superior vero peccat mortaliter revocando seu inhibendo. Quod enim subditus excusetur, sequitur ex eo quod res concessa sibi ad promittendum et exhibendum, licet facta fuerit actualiter sua ut materia promissionis quando vovit, non tamen facta est sua in actu, sed in potentia, ut materia exhibitionis. Et propterea ex quo superior, antequam ab eo transferatur dominium quoad hoc quod res sit materia exhibitionis, rem illam retraxit ad se; subditus, cuius non erat adhuc actu etiam secundum quid res illa, non tenetur ad exhibendum quod suum non est. - Quod vero superior mortaliter peccet inhibendo, sequitur ex hoc quod, licet apud superiorem remanserit dominium illius rei exhibendae. Deo, remanet tamen. dominium obligatum ad exhibendum rem illam Deo ratione voti sui subditi, quo res illa obligata est Deo de consensu ipsius superioris. Et propterea, tanquam violator et delusor vinculi ad Deum, mortaliter peccat. Et propterea lex divina, Aum. xxx, maritum qui post consensum revocavit, portare suam iniquitatem statuit: uxori autem non iussit ut invito marito exequeretur, insinuans per hoc, ut Augustinus exposuit, uxorem esse excusatam ab observatione voti.

Et per hoc patet responsio ad obiectionem in oppositum. Quia scilicet iniuste inhibere aut praecipere contingit dupliciter. Uno modo, ut a iustis exequendis ad quae tenemur abstineamus, aut ut iniusta faciamus: ut si quis praeciperet furari, aut. non credere in Deum. Et sic non est obediendum iniuste mandantibus. - Alio modo, quia

m ipse praecipiens aut inhibens peccat inhibendo seu praecipiendo. Et sic iniuste inhibentibus aut praecipientibus est parendum. Et sic est in proposito. Quoniam, ut dictum est, subditus non tenetur ad exhibendum Deo quod debebat .esse.suum et impeditum est ne sit suum: sed superior. impediens. post vinculum ne sit subditi ad exhibeneo, ut consenserat, in culpa solus est.

IV. Cave autem. hoc in loco ne ex dictis accipias aut inferas quod si praelatus consentiat voto sui subditi, non possit sine peccato in voto illo postea dispensare. Hoc namque non est dictum, nec clauditur sub data doctrina, si- formaliter intelligatur, ut intelligi debet. Sermo namque habitus fuit de superiore et subdito inquantum huiusmodi: inquantum scilicet superior est dominus aut quasi dominus materiae voti, et subditus dominio illius caret. Magna autem est differentia inter superiorem, et ecclesiasticum praelatum. Nam vir est superior respectu uxoris, et pater respectu filii, et dominus respectu servi: non tamen ecclessiasticus praelatus. Et rursus superioris potestas est ad irritandum vota: ecclesiastici autem praelati, ut sic, potestas est ad dispensandum vel commutandum vota. Et superioritas convenit alicui in propria persona, eadem ratione qua est dominus vel quasi dominus materiae promittendae, ut patet. de patre, marito, etc.: praelatio autem. ecclesiastica convenit alicui in persona Dei, ut inferius in hac eadem quaestione patet ab Auctore. Unde haec duo inveniuntur et separata, et coniuncta. Quando sunt separata, ut contingit in votis saecularium, verbi gratia in votis mulierum habentium. viros, potestas superioris est in marito, potestas autem praelati est. in episcopo. Et tunc maior est potestas superioris quam praelati: quia superior, utpote dominus materiae. voti, potest irritare votum, utpote de re sua sine se factum; praelatus autem, utpote dispensator, non dominus, potest dispensare vel commutare. Et propterea uxorum vota tutius a viris irritantur quam a praelatis dispensantur, Et simile est de aliorum subditorum votis, quoad Ad in. quo sunt alterius. —. Quando. vero sunt coniuncta in eodem supposito, ut contingit in praelatis religiosorum, qui sunt et tanquam domini materiae vovendae et tanquam dispensatores votorum. in persona Dei, non sunt deterioris conditionis ex hoc quod sunt coniuncta haec duo in uno quam si essent separata, Et propterea, sicut in votis uxoris de consensu. mariti factis. potest episcopus dispensare, ita in votis religiosorum de superioris consensu factis potest ipse idem, inquantum praelatus, in persona Dei dispensare. Nam quando consensit voto subditi, non ut praelatus in persona Dei, sed ut quasi dominus materiae promittendae consensit. Unde si postea in persona Dei dispenset aut commutet, non est revocator concessionis aut inhibitor servandae promissionis, sed dispensator. Nec hoc est auctorizare in facto proprio, ut quidam. timere videntur: quoniam nihil de. proprio facto iudicat; sed de voto subditi tanquam rato et firmo, cui per accidens coniungitur quod ex. propria concessione ipsius. qui. dispensat fuerit ratum. Quae enim sunt per accidens tanquam externa relinquuntur.

V. Circa vota subditorum aliud adhuc dubium occurrit, an, si irritata sunt ab habente potestatem. non perpetuam, sint semper irrita: aut, cessante statu subiectionis illius, reviviscant. Verbi gratia, an puella teneatur ad exequendum suum votum a patre irritatum, postquam, aetate puellari transacta, facta est sui iuris.

Ad hoc dicitur quod, sive votum fuerit perpetuum sive temporale, ex quo est factum de eo quod est non suum, si superior in cuius potestate tunc est illud quod voto promittitur, irritat votum, amplius non tenetur. Et ratio est quia si teneretur postquam est facta persona illa sui iuris, aut absoluto illo praelato: qui irritavit, ista obligatio, cum non sit postea de novo adveniens, non esset nisi ratione continuati vinculi ipsius voti. Sed vinculum voti, ex quo fuit irritatum, desiit esse: et constat quod illud quod non est continuari non potest. Non ergo tenetur quis ad implendum votum semel irritatum. Et hoc aperte in sacris canonibus patet, Extra, de Convers. Coniug., cap. Quidam et cap. Placet, ubi vir professus, irritante uxore suum votum, illa mortua, non tenetur ad religionem.

Sed adverte quod si persona subdita voveret nunc aliquid non pro nunc, sed pro tempore quo illud erit suum, quod votum tale est firmum, adeo quod non potest a superiore irritari. Verbi gratia, uxor vovet ieiunare quando erit vidua: et sic de aliis, Et ratio est quia res promittitur pro illo tempore quo non erit in potestate superioris: et iam constat quod ideo superior habet potestatem irritandi quia est dominus aut quasi dominus materiae quae promittitur (cuius oppositum hic accidit), et non ratione superioritatis respectu personae voventis, nisi quatenus ipsa persona voventis esset voti materia. Super hoc enim fundamento tota haec doctrina fundata est, et bene.

VI. In responsione ad tertium eiusdem octavi articuli, primo declarandus est verus sensus litterae; deinde discutienda sunt dubia quaedam de votis religiosorum. Scito igitur quod responsio ista communiter videtur male intellecta. Quoniam intelligitur quod haec littera reddat pro ratione quare nullum votum religiosi est firmum, quia nullum tempus est in quo praelatus non possit subditum occupare. Et quia ratio ista inefficax invenitur, aut reprehenditur Auctor, aut excusatur cum glossis. Et, salva eorum. reverentia, omnium error accidit quia verba litterae secundum planam eius constructionem non consideraverunt. Littera namque in principio responsionis ponit causam quare nullum votum religiosi est firmum, tali contextu quod primo explicat ipsam rem quae est causa, dicens quod rejigiosus' subditus est praelato quantum ad suas operationes secundum professionem regulae. Et statim subdit adverbium causale ad inferendam dictam conclusionem, dicens, Et ideo...nullum votum religiosi est firmum nisi sit de consensu praelati. Sed quoniam in contextu litterae inter ly ideo et ly nullum votum mediat una parenthesis, quia interponitur totum hoc, scilicet, etiam si aliquis ad horam aliquid facere possit quando ad alia non occupatur a praelato, quia tamen nullum tempus est exceptum in quo praelatus. non possit eum circa aliquid occupare, idcirco male intellecta est haec littera. Ubi adverte duo. Primo, quod ratio illius interpositionis fuit ut responderet non tacitae, sed expressae obiectioni in argumento, et in ipsa interpositione replicatae, scilicet: Etiam si religiosi possunt aliqua bona facere sine licentia praelatorum: ergo possunt promittere. - Secundo, quia illa conclusio, Nullum votum religiosi est firmum, est conclusio illata in contextu litterae ex duobus. Primo, ex propositione posita in principio responsionis tanquam causa conclusionis, ut dictum est. Secundo, ex illa adversativa interposita, scilicet, quia tamen nullum tempus est etc., non tanquam a causa conclusionis: sed tanquam a particulari causa excludente particularem obiectionem, scilicet de votis quorum adimpletio eget tempore; non enim omnia vota, etiam propriissime, respectu boni supererogationis, egent tempore in executione, ut patet de voto abstinentiae. Propter hoc enim, secundum planam constructionem litterae, illa conclusio utrique deservit. - Hic est procul dubio sensus litterae.

VII. Circa conclusionem autem ipsam, scilicet, Nullum votum religiosi est firmum, dubium multiplex oritur. Pri- mum est de eius ratione: qua scilicet ratione habeatur veritas istius conclusionis.

Secundum est de eius veritate. Nam videtur habere instantiam in tribus generibus rerum, Primo, quoad inhibita seu mandata ex regula seu statutis religionis. Videtur enim quod possint talia a religiosis voveri firmiter, quoniam non est subditus praelato contra regulam aut statuta: ut si quis voveret ieiunare feria sexta, aut tenere silentium in dormitorio. - Secundo, ex his quae sunt ex genere suo peccata venialia: ut non dicere verbum otiosum. Videtur quod religiosus possit haec firmiter vovere: quia in his non est subditus alicui homini. — Tertio, in his quae sunt ditur. Et simile est iudicium de actibus virtutum necessaris ad salutem: ut communicari semel in anno, colere Deum.

VIII. Ad. primum dicitur quod ideo religiosus non potest vovere quia Ecclesia sic statuit: ut habetur XX, qu. iv, cap. Monacho, ubi dicitur: Monacho non licet vota vovere. Quod si voverit, frangendum est. — Sed cum textus iste sit ex Basilio a Gratiano acceptus, et a Concilio aut Apostolica Sede non ostendatur habere robur, nulla ex hoc loco Ecclesiae, sed Basilii auctoritas habetur. Et propterea dicens Richardus quod Ecclesia divina auctoritate hoc statuit, si statutum Ecclesiae attulisset, fecisset satis: accommodationes vero quas affert taceo, quia rationem efficacem quaerimus.

Ad rationem igitur in littera positam me converto, scilicet, quia religiosus subditus est praelato quantum ad suas operationes secundum professionem regulae. Ex hoc enim habetur quod, cum omne votum habeat pro materia operationes ipsius religiosi, consequens est ut religiosus non sit dominus materiae voto promittendae. Et si quidem omnes religiosi operationes sint subditae praelato, manifeste ratio currit universaliter. Si autem aliquae sic et aliquae non, oportet videre unde universalis sequela habeatur.

Principium autem huius evidentiae hinc sumendum est quod operationes religiosi quoad duo possunt subiici praelato. Primo, quoad exercitationem, quia scilicet praelatus potest illas, vel earum omissiones, praecipere exequendas a subdito: ut sunt ire ad chorum, servire infirmis, etc. — Secundo, quoad qualitatem operationis, quia scilicet praelatus potest de operatione illicita facere licitam dispensando: ut comedere bis feria sexta, loqui tempore silentii. et huiusmodi, quae sunt operationes secundum regulam illicitae, quas tamen secundum regulam potest, quando ei' videbitur, praelatus dispensando facere licitas huic suo subdito.

Constat autem quod operationes necessariae ad salutem, aut quae sunt peccata ex suo genere, sive venialia sive mortalia, neutro modo subsunt praelatis religiosorum. - Operationes vero supererogationis superexcedentes professionem aliquo modo subsunt, et aliquo modo non subsunt praelatis: Nam quoad exercitationem, scilicet quod fiant a subditis, non subsunt praelatis; votum meum, inquit Bernardus, mon augeat praelatus sine mea voluntate: non enim potest praelatus regulariter praecipere ieiunium quando secundum regulam non tenetur religiosus ieiunare (quod tamen potest in casu: quando scilicet tale opus ad ea quae sunt regulae foret opportunum). Quoad omissionem vero subsunt praelatis omnia, excepto transitu ad altiorem religionern seu statum: potest enim praelatus religioso suo subdito quodlibet aliud' supererogationis opus inhibere, quia istae operationes possunt ordinari ad ea quae regulae sunt, in quibus directe religiosus est subditus praelato. - Opera autem illicita ex regula quae praelatus potest facere licita suo subdito dispensando, constat quod subsunt praelato quoad qualitatem: quia potest secundum regulam de illicitis facere licita. Et etiam quoad exercitationem: quia, praesupposita dispensatione, potest praecipere suo subdito eorum executionem in ordine ad ea quae sunt secundum regulam. Potest enim praelatus religioso subdito praecipere quod loquatur tempore silentii, aut bis comedat tempore ieiunii, quando dispensando vinculum regulae aufert quoad illum tunc, et necessitas aut pietas hoc suadet. Et ratio est quia nihil prohibitum in regula, dispensabile tamen a praelato, est quod. non possit, dispensatum, ad ea quae sunt regulae rationabiliter ordinari: religiosus autem, subditus praelato secundum regulam, non solum subditus est quoad operationes et omissiones contentas in regula, sed quoad eas quae ad contenta sub regula rationabiliter ordinari possunt; alioquin oporteret inter praelatum et subditum disceptationes esse an facere vel omittere hoc vel illud propter bonum conventus, aut obsequium, M5 tenetur, quia non est hoc expressum in regula.

Ex quibus omnibus colligitur quod religiosus subditus est praelato in operationibus exercendis et omittendis omnibus quae non sunt de necessitate salutis aut peccata, excepeccata mortalia, ut non furari: in his namque nulli subpto exercitio excedentium regulam, et transitu ad altiorem religionem vel statum. Quae quia semper intelliguntur excepta, ideo absolute verificatur quod religiosus est subditus praelato in omnibus operationibus et omissionibus suis. -Unde facile patet ratio quare nullum religiosi votum proprie, scilicet respectu boni supererogationis, operationis vel omissionis, est firmum: quia scilicet est subditus: praelato quoad haec secundum regulam, quia est subditus 'ei in omnibus suis operationibus et omissionibus quae sunt aut possunt esse opportunae ad regulam et ad ea: quae regulae sunt. Et propterea, licet religiosus non subsit praelato in omnibus absolute, quia tamen est subditus ei in omnibus suis quae sunt vel. esse possunt opportuna secundum regulam, ideo bene infertur quod est ei subditus in omnibus suis operationibus et omissionibus supererogationis, reductive saltem ad regulam et ea quae sunt regulae. Et propterea nullum illius votum de huiusmodi est firmum, utpote factum de eo quod est in potestate alterius directe vel reductive. Quod magis respondendo singillatim singulis dubiis patet.

IX. Unde ad primum dubium, de voto eorum quae sunt statuta in regula, dicitur: quod tale votum est votum supererogationis quando fit de his quae sunt dispensabilia a praelato: quia est de his quae sunt religioso ex dispensatione licita, et ad quorum opposita potest cogi a praelato dispensante cum eo; quohiam, ut dictum 'est, horum opposita sunt quandoque opportuna ad ea quae religionis sunt, propter quod praelatis commissa est auctoritas dispensandi. Nec hoc est praecipere contra aut praeter regulam, sed secundum regulam: quoniam secundum regulam habet potestatem dispensativam ,. et constat quod, dispensatione facta, regula non obligat. Unde nihil contra aut praeter eam agitur, sed secundum eam praecipit actum opportunum ad ea. quae regulae sunt. Quo fit ut huiusmodi vota dupliciter derogent potestati: praelati. Primo, quoad qualitatem actus; quia praelatus potest facere, dispensando, de actu illicito licitum. huic suo subdito; et si votum subditi esset validum, quantumcumque: praelatus faceret licitum, esset illicitum huic qui vovit. Secundo, quoad exercitationem seu omissionem: quia praelatus potest, dispensando, praecipere subdito suo oppositum illius inhibiti seu mandati; et si votum esset validum, non posset hoc praecipere. Et si bene prospexeris, horum inconvenientium causa est usurpatio dominii suarum operationum: nam firmitas talium votorum ex sola voluntate subditi ' minium praesupponit in subdito, ut possit super tales: rationes et quoad qualitatem, reddendo sibi eas illicitas lege proprii voti, et quoad exercitationem, obligando se ad illa omittenda aut exequenda, et dicat praelatus quidquid vult. Non sunt ergo firma talia vota sine consensu praelati. - Nec obstat quod praelatus non possit haec facere licita aut praecipere nisi dispensando. Quoniam: potestas dispensativa, et factiva de illicito licitum, et praeceptiva omnium reductive opportunorum ad ea quae sunt regulae, est potestas praelati ordinaria, contra quam qua stat omne votum subditi esse infirmum. IQQ SADRB Ad secundum vero dubium, de voto vitandi ea quae sunt peccata venialia, ut non dicere verbum otiosum et huiusmodi, dicitur quod huiusmodi vota religiosorum sunt firma non minus quam si a saecularibus fierent: quia non sunt de his quae subsunt potestati praelatorum directe vel reductive quoad qualitatem aut exercitationem, ut. patet. Unde huiusmodi vota non potest praelatus irritare: sed potest ea commutare in persona Dei. Et quandoque sunt adeo indiscreta ut mereretur puniri vovens, pro eo quod tanto se exponit periculo peccandi mortaliter. Nec Auctor, nec iura de huiusmodi votis loquuntur, cum de votis religiosorum loquuntur: — non sunt: de bono supererogationis.

Ad tertium demum dubium dicitur quod vota de his quae. necessaria sunt ad salutem, a quocumque fiant, vera vota sunt et firma: quoniam in his nullus praelato subest. Nec oportuit haec excipi: quia, ut dictum est, non habent propriam voti materiam, ratione cuius subditi non possunt vovere sine voluntate superioris.

Commentaria Cardinalis Caietani

ES articulo nono eiusdem octogesimaeoctavae quaestionis, notanda: sunt, primo, tria; deinde dubia sunt movenda Nota ergo primo, differentiam originis respectu efficaciae in voto simplici, vel solemni. Nam voti simplicis efficacia ex deliberatione animi est, qua quis intendit se obligare, quod promittendo Deo fit, ut dictum est. Voti autem solemnis efficacia oritur ex statuto Ecclesiae: sive hoc fiat media consecratione aut benedictione, ut de facto fieri Au- ctor interpretatur; sive fiat sine benedictione et consecratione, ut praedeclaratum est. Et ex hoc sequitur quod ante factum Ecclesia habet maiorem potestatem supra votum solemne quam supra simplex: quoniam statuta Ecclesiae sunt in eius potestate; singulorum autem animi interiores motus, in quibus perficitur votum simplex, non ita subsunt Ecclesiae, ut patet.

Et ex hac differentia sequitur secundo notandum, quod scilicet Ecclesia potest, ante factum, votum solemne irritum facere si fiat: ut patet ex littera dicente quod, quantumcumque aliquis sit doli capax, non potest obligari voto solemni religionis, propter Ecclesiae statutum. Ex hoc ergo quod Ecclesia sic statuit, inhabiles sunt impuberes ad votum solemne religionis. Et quia plus est inhabilitare omnes huiusmodi impuberes quam inhabilitare aliquem unum puberem, ideo, sicut potest prohibere omnes impuberes doli capaces (qui secundum naturae ius possent) solemniter profiteri, ita potest prohibere ne aliquis, puta Petrus, profiteatur, irritum et inane decernendo si secus factum fuerit. Et ratio iam dicta est superius. - Et bene adverte quod non loquimur de quocumque voto solemni, sed religionis tantum. Nam secus est de voto solemni continentiae: tale namque votum, si impubes est doli capax, suscipiendo sacrum ordinem emittit.

Tertio notandum est quod Auctor est male intellectus in illis verbis: Si vero ante pubertatis annos attingit usum rationis, potest, quantum in ipso est, se obligare. Interpretati namque sunt quod de omni voto, etiam religionis, loquatur, et impugnarunt: cum tamen clare constet quod loquitur de voto distincto contra votum religionis, ut patet per sequentia, scilicet:: Quantumcumque autem sit doli capax, ante annos pubertatis non potest se obligare voto solemni religionis. Et scito quod votum solemne religionis quod non valet pro solemni propter defectum aetatis, non remanet habens vim voti simplicis, declarante seu statuente hoc Ecclesia, Extra, de Regular., cap. Is qui, in Sexto, ubi dicitur quod professus ante completum annum quartumdecimum. potest libere redire ad saeculum. Quod non diceret Ecclesia si talis, quantum in ipso est, teneretur ad religionem aut continentiam.

II. Occurrit autem, primo, dubium circa illud: Nec tamen propter hoc, scilicet quod impuberes sunt doli capaces, in aliquo eximuntur a cura parentum. Videtur namque quod hoc sit falsum. Quoniam impubes, si malitia supplet aetatem, potest contrahere verum matrimonium, ut patet Extra, de Despons. Impub. Et si potest contrahere, ac per hoc dare potestatem sui corporis alteri homini invitis parentibus, ergo ante annos pubertatis eximitur a potestate parentum, Cuius oppositum dicitur in littera. — Et rursus, si potest corpus suum dare invitis parentibus homini, ergo Deo: cum non debeat esse magis liber ad dandum alteri homini, si iusta est ecclesiastica lex, quam Deo. - Et confirmatur. Quia Ecclesia videtur hoc approbare: ut patet XX, qu. t, cap. Firma, ubi professio virginitatis et nuptiae aequiparantur quoad tempus.

Ad hoc dicitur, primo, quod aliud est impuberem esse doli capacem: et aliud eum esse talem ut malitia in eo suppleat aetatem respectu matrimonii. Quoniam primum importat solius animae dispositionem, quod scilicet habeat usum rationis liberum. Secundum autem importat animae et corporis simul dispositionem: quoniam tunc malitia dicitur in proposito supplere aetatem quando et usum rationis habet et corpus potens ad generandum. Alioquin, malitia non suppleret aetatem facientem corpus potens ad generandum: nec posset corpus suum facere alterius, de praesenti, ad generationis actum, quod facit contrahens matrimonium de praesenti (propter quod dicitur de praesenti); aliter esset.promissio corporis potius quam donatio. Auctor autem non loquitur hic in casu quo a iure dicitur quod malitia supplet aetatem ante annos communis p bertatis: sed in casu quo est doli capax, et malitia su plere diceretur aetatem quoad actum interiorem voi. ideo obiectio non est contra Auctorem.

Sed quid dicendum est ad. obiectionem subiunctam scilicet quod ante annos pubertatis, si malitia sup sica aetatem, potest quis corpus suum invitis parentibus re homini, ergo Deo? - Dicendum est quod cum ista ex positivo iure pendeant, oportet veram doctrinam iuri conformari: et dicere quod utique verum est quod, quando malitia supplet aetatem, immo etiam ante, si sit doli re potest puer dare corpus tam Deo quam homini; sed potest dare tali modo, scilicet per solemne votum regio. - nis, Ecclesia sic statuente. Cum quo stat quod possit ud dare: quia potest alio modo illud dare Deo, scilicet per votum solemne continentiae suscipiendo ordinem: sacrum. Quia Ecclesia acceptat tale votum: immo statuit tale votum esse solemne etiam in tali puero doli capace. Quod patet ex eo quod Ecclesia exigit a tali quod se in sacro ordine quem sponte suscepit, recognoscat: et constat quod vult ordini sacro inseparabiliter annexum esse votum continentiae, in Ecclesia occidentali. — Et si instetur: Ergo doli capax puer potest, invitis patentibuit facere votum solemne continentiae, et se eximere a potestate parentum: - respondendum est quod id quod est inconveniens absolute, potest per accidens fieri non inconveniens. Et sic est in pro posito. Quoniam totum hoc est ratione ordinis sacri, et non ratione propriae potestatis pueri: exemptio nqmque et votum consequuntur ordinem sacrum in proposito: Auctor vero et doctores loquuntur absolute.

Ad confirmationem autem dicitur quod ponderanda sunt verba canonis: quoniam ibi expresse de aetate est sermo, et non de malitia supplente aetatem. Quare autem canonicum ius in matrimonio et voto solemni continentiae ordinis sacri, malitiam vel usum rationis supplere admisit aetatem, et non in voto solemni religionis, ratio em esse potuit, Prima, propter mortem civilem quae in fessione religionis intervenit, quae ardua valde mutatio. jn quae in aliis non invenitur. Secunda, propter sac ecclesiastica in illis intervenientia, scilicet ordinis et. matrimonii: in professione namque religionis nullum intervenit sacramentum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo decimo eiusdem octogesimaeoctavae quaestionis, nota primo, quod in littera tres causae enumeratae pro ratione dispensandi in voto se tenent omnes ex parte materiae voti, ut patet applicando: esse namque malum, vel inutile, vel maioris boni impeditivum, ad. materiam voti spectat. Neque enim Auctor omnes causas dispensandi complecti intendebat: quia non de his erat quaestio, sed sat fuit ostendere quod dispensari potest in voto ex natura ipsius materiae voti, quae potest reddi vel mala, vel inutilis, vel maioris boni impeditiva. Inferius autem in articulo. ultimo huius quaestionis, de causa dispensandi tractabimus.

Nota secundo, quod inter dispensationem proprie dictam et commutationem voti hoc interest, quod dispensatio aufert voti materiam et vinculum, quia decernitur absolute non servandum: commutatio autem aufert a voto materiam, et non vinculum. Nam remanet vinculum seu obligatio voti super alia materia cadens: tenetur enim ex voto adimplere id in quod commutatum est, et non ex praecepto, proprie loquendo. Unde nullum intervenit praeceptum in commutationibus votorum: sed, habente potestatem commutandi commutante, concurrit sola passiva acceptatio. eius qui vovit, et sic facta est commutatio. Et hoc rationi consonat: ut etiam in exequendo commutatum actus latriae inveniatur, sicut inveniebatur in exequendo promissum voto.

Nota tertio, quod licet veteris legis ratio, in responsione ad primum data, optima videatur, utpote super littera fundata, quae vocat huiusmodi animal consecratum Domino: tamen, quia lex illa non est moralis, sed caeremonialis, hodie non ligat. Non desunt tamen dicentes quod lex illa non vetat mutabilitatem animalis omnino, sed ex potestate voventis, ita quod non licebat voventi illud mutare in melius, licuisset tamen sacerdotis auctoritate hoc facere. Primum tamen consonat litterae statuenti alias mutationes mediis sacerdotibus agendas, et istam absolute prohibenti.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo undecimo eiusdem quaestionis octogesimaeoctavae, declaranda est littera quantum ad tria. Primum est quod opinio ista de indispensabilitate voti solemnis religionis non est Auctoris absolute, sed cum duabus limitationibus quae habentur in littera. Prima limitatio est: quia decretalis, Extra, de Statu Monach., cap. Cum ad monasterium, sentit hoc. Inchoat enim sic Auctor: Sed quia decretalis inducta expresse dicit quod nec Summus Pontifex potest contra custodiam castitatis monacho licentiam dare, ideo etc. Secunda limitatio est quod opinative Auctor hoc sentit. Unde statim subdit: /deo aliter videtur dicendum. Est igitur ista non sententia, sed opinio Auctoris, quatenus ex decretali dependet. Et quoniam. eiusdem est interpretari canonem cuius est condere illum, si Auctor vidisset Summum Pontificem declarasse quod decretalis illa intelligitur stante monachatu, procul dubio non suscepisset onus huius opinionis ad defensionem illius decretalis non interpretatae. Videtur autem pluries a Romano Pontifice interpretata decretalis illa ut diximus, dum dispensavit cum multis religiosis ut contraherent- matrimonium: ut de rege Aragonum Petrus de Palude, in xxxvmr distinctione Quarti, refert; et de Constantia filia Rogerii Regis uxoreque Henrici VI, quae erat sanctimonialis in Panormo et iam quinquagenaria, ut historiae tradunt, dispensata a Papa Celestino III, quae genuit ex tali coniugio Federicum II.

Secundum est quod non intendit Auctor quod sicut consecratio ordinis imprimit characterem indelebilem, ita benedictio spiritualis qua monachus benedicitur imprimat aliquam »spiritualem formam indelebilem ;in religioso. — Nec etiam intendit quod postquam benedictus est, non potest facere Papa quod non fuerit benedictus. Hoc enim nec divinae subiicitur potestati, iuxta Agathonis dictum, VI Ethic. quia est impossibile quod fuit, postquam fuit, non fuisse. — Sed intendit quod sicut res quae benedicitur ut sit sacra, quandiu vivit seu est in esse suo, perseverat sacra, ut patet de calice, corporali, paramentis, etc.; ita homo qui benedicitur ut sit religiosus, quandiu vivit, perseverat religiosus. Et sic, sicut non potest humana auctoritate fieri ut sit res illa non sacra, ita non potest fieri ut homo iste sit non religiosus. Iste est planus sensus litterae, secundum quem non oportet fingere aliquam formam indelebilem in religioso, sicut nec in paramentis sacerdotalibus et aliis huiusmodi.

Tertium est quod licet Ecclesia possit aliter solemnizare vota quam per sacrum ordinem et religionis statum, quia tamen de facto non nisi mediantibus his vota solemnizari statuit, ideo votum continentiae per sacri ordinis susceptionem solemnizari dicitur ad gradum sacri ordinis, et similiter vota religionis ad statum religionis, tanquam finis atque ratio solemnizationis illius sit gradus ordinis sacri, et istorum status religiosus. Et propterea Auctor ex connexione ad huiusmodi fines dispensari vel non dispensari posse deducit in littera votum solemne continentiae. — Haec quoad expositionem litterae.

II. Circa rationem in littera redditam quare votum so- lemne:. religionis sit indispensabile, dubium occurrit, quantum valeat. Male enim de conclusione iudicium. fit, indiscussa ratione illius. Quidam namque dicunt quod ratio inefficax est, tum quia sacra possunt deordinari a Papa ab eo ad quod per consecrationem dedicata sunt: ut si Papa praeciperet quod nullus consecraret in tali calice. - Tum quia, dato quod sacra non possint non; perseverare. sacra, possunt tamen desinere esse obligata ab eo ad id [ad] quod ex solo Ecclesiae statuto sunt obligata. Sic autem est in proposito: quia votum religiosi obligare ad continentiam sic quod matrimonium contractum post non valeat, ex solo Ecclesiae statuto est.

Sed neutrum. horum satisfacit rationi. Non. primum: quia aliud est inhibere usum. calicis, aliud est execrare illum. Religiosus: autem, si fiat saecularis, execratur, quia iam non est religiosus: sicut calix execraretur si posset fieri calix indifferens ad omnem potationem. — Nec secundum: quia religiositati de qua loquimur non inest ex Ecclesiae statuto inhabilitas ad. matrimonium; ut in. littera probatur, et etiam isti fatentur, Unde si homo religiosus perseverat religiosus, inhabilis est ad matrimonium non ex statuto, sed ex natura: ita quod oppositum implicat contradictoria. Oportet ergo aut religiositatem cessare, aut inhabilitatem manere.

III. Aliter igitur alii, quos alibi sum in hoc secutus, solvunt, dicentes quod sacra, etsi non possint passim ad alios transferri usus, possunt tamen transferri ad alios usus in articulo necessitatis: ut panes propositionis translati sunt ad usum David et suorum propter articulum necessitatis, ut Dominus exposuit. Ac per hoc, ratio ista non concludit indispensabilitatem in articulo necessitatis. Potest namque qui benedictus est ut sit religiosus, in necessitatis articulo ad usum matrimonii transferri auctoritate Ecclesiae, quamvis matrimonium repugnet religiositati absolute. 1

'Sed huic exceptioni obstaret si verum esse constaret quod de Matthaeo Apostolo dicitur, quod potius mortem elegit quam dispensare cum Iphigenia, virgine Deo dicata, quod contraheret matrimonium cum rege promittente conversionem dimidii regni ad fidem si ipsa sibi matrimonio copularetur. Verum quia hoc non invenio pro authentico recipi in Ecclesia; et aliter potest rationis huius efficacia discuti atque veritas videri: idcirco alia gradiendum est via.

IV. Principium autem huius evidentiae hinc sumendum est. Benedictionum duplex est genus: nam quaedam sunt invocativae, et quaedam constitutivae. Benedictiones constitutivas voco omnes quibus ea quae benedicuntur constituuntur in esse sacro: et tales sunt omnes benedictiones vestium sacerdotalium. Benedictiones vero invocativas appello eas quibus ea.quae benedicuntur non propterea sunt sacra: ut sunt benedictiones mensae et domus et navis, etc. Ad discernendum autem has benedictiones ab illis non ducit diversitas verborum: ut patet ex hoc quod in vestium sacerdotalium benedictione Ecclesia utitur cozsecrationis nomine, et in corporalium benedictione non; et tamen constat corporale sacratius esse vestibus, quia ad usum magis sacrum benedicitur, scilicet continentiam Christi corporis immediate. - Nec ducit diversitas modi benedicendi, scilicet imperative, enuntiative aut deprecative: quoniam constat benedictiones utrasque fieri deprecative, ut patet in Pontificali et Ordinario Romanae Ecclesiae. - Nec ducit diversitas ministrorum, puta episcopi aut sacerdotis: ut patet de benedictione constitutiva aquae sanctae a sacerdote facta. Innotescit tamen quandoque huiusmodi differentia ex ministri communitate: quoniam benedictio quae passim communis est etiam ministerio mulierum, non est constitutiva; sicut est benedictio quae datur in Completorio, et benedictio vestium in professione (unde illae vestes non sunt magis benedictae quam cibus qui in mensa benedicitur). - Sed ad hanc discretionem universaliter ducere videtur restrictio usus ex vi benedictionis: hoc est, quod ex hoc quod hoc est benedictum, non est amplius. habile licite, etiam si alienatur, nisi ad talem usum, procul dubio spiritualem. Cum enim unumquodque sit propter suum opus, ut: dicitur in II. Caeli, consequens est quod res constituta per. benedictionem. in. novo esse. ad. correspondentem. usum tali. esse determinetur. Et hoc modo. corporale, quod ante benedictionem erat habile ut esset sudariolum, etc,, ex benedictione constituitur habile tantum ad corporis Domini susceptionem: et sic de aliis. Et per oppositum ' domus seu .navis ad. omnem: usum est habilis: post: benedictionem ad quem erat. habilis ante benedictionem, .Et| propterea benedictio horum est solum invocativa divinae assistentiae ex sua gratia, ex memoria passionis; ex merito benedicentium de congruo, etc. - Et bene nota quod dixi, ex »i benedictionis. Quia si res quae benedicitur etiam sine benedictione ex alia «causa; deputata ' esset tali "usui spirituali, non. haberet sanctitatem. suam ex. vi. benedictionis, sed benedictio concurreret ibi ad bene esse. Et similiter benedictio quae, nisi aliter interveniret consecratio, non admitteretur quod esset constitutiva, sed invocativa, quia nihil constituitur in aliquo esse per'id sine quo haberet illud esse, Talis autem.'est benedictio quae datur suscipientibus.. primam tonsuram in collecta prima :.nam sine tali benedictione esset nihilominus data et suscepta prima tonsura, et consequenter effectus clericus qui sic eam suscepisset.

Ex quibus sequitur quod benedictio qua monachus benedicitur non est constitutiva ipsius in esse religioso ( quoniam si sola professione fit monachus,. sine. benedictione, iam constitutus est in esse religioso), sed solummodo invocativa. In cuius signum, in Ordinario Ecclesiae Romanae collecta illa in qua continetur benedictio monachi, non appellatur benedictio, sed oratio: fit namque ibidem pluries distinctio benedictionis ab oratione. !Df Unde ad rationem litterae diceretur. quod. minor propositio, scilicet, Esse religiosum consistit in benedictione sicut esse sacrum in calice consistit in consecratione, cum reverentia, est falsa: quoniam non ex vi benedictionis est quis religiosus, sed benedictio, si qua quandoque fit, est invocativa tantum, Manifestatur autem sic esse ex hoc quod multi religiosi non benedicuntur, ut patet de ordine Praedicatorum: et tamen constat eos esse non minus religio sos, et voto solemni adstrictos. Alioquin monachi dupli-. citer essent religiosi, scilicet ex vi benedictionis et ex vi. professionis, reliqui autem uno tantum. modo essent religiosi: quod adhuc non est auditum.

Et huic solutioni nihil ego video obstare auctoritatem sacrae Scripturae, aut naturam sacrorum. Quin potius, si Ecclesiae auctoritati et ritui attendimus, videmus quod Imperator, qui inungitur, benedicitur et sanctificatur, non s lum privatur imperio sicut episcopus episcopatu: Mee privatur ut non remaneat Imperator, episcopo tamen privato remanente episcopo. Quod si haec potest Ecclesia in Imperatore uncto, benedicto et sanctificato, quanto magis potest in monacho solum benedicto! Testari enim videntur haec quod omnes huiusmodi benedictiones, sanctificationes et unctiones solum invocationes solemnes sunt. Fateor tamen quod si consecratio virginum vera consecratio aut constitutiva benedictio est, ita quod ex vi consecrationis sponsa Christi esset, non posset per Ecclesiam dispensari plus quam cum calice consecrato. Nec dirimeretur matrimonium post contractum ex vi voti, sed ex vi consecrationis. Nec obstat hoc. non. esse computatum inter impedimenta dirimentia matrimonium: quoniam hoc ideo fuit quia non consecrantur virgines nisi professae aliquam religionem. Sed si de facto episcopus consecraret voluntariam virginem, tunc, si esset benedictio ut dictum est, credo quod Ecclesia iudicaret sequens matrimonium: fore nullum ex vi consecrationis ab Ecclesia approbatae; et quoniam hoc non esset in potestate Ecclesiae, sicut nec calicem execrari vivum. Et ideo forte Matthaeus Apostolus pati potius voluit, Quamvis passionis eius possit alia reddi ratio: scilicet quia non expediebat in principio fidei per. talem apparenter irreverentiam divinam fidem propagari, quae praedicatione et signis propaganda erat, secundum Domini mandatum, Marci ultimo.

V. Circa. autem. decretalem inductam in littera ab Auctore dubium quoque occurrit, quantum valeat ad con- clusionem inferendam, Super ea namque fundatur processus litterae: et tantae est auctoritatis ut repelli non possit.

Ad hoc breviter dicitur quod, licet multipliciter exponi videatur, illa tamen expositio litteralis est quae ex ratione in littera reddita habetur. Cum autem in textu illo ratio indispensabilitatis in 'voto: continentiae monachi reddatur quia. annexa est custodia castitatis regulae monachali, clare consequens est quod de licentia seu dispensatione separante custodiam castitatis a regula monachali loquitur. Ita quod nihil aliud ex decretalis illius hoc textu habetur nisi quod custodia castitatis est adeo annexa statui monachali quod. nec Summus Pontifex potest illam a tali statu separare. Quod gratis conceditur. Cum hoc namque stat quod Summus Pontifex potest et statum seu regulam monachalem, cum omnibus sibi annexis, separare ab isto homine qui est monachus. Exemplum: proprietas albi est esse disgregativum visus, estque adeo annexa haec proprietas albo. ut non possit ab eo separari; cum hoc tamen stat quod esse album, cum omnibus proprietatibus suis, possit separari a subiecto quod est album. Et hoc est quod dicunt docentes quod Papa potest dispensare in voto continentiae religiosi, faciendo de monacho non-monachum. Non infertur igitur ex illa decretali necessario indispensacorset omnino voti continentiae religiosi, sed sic, scilicet stante monachatu.

Consonat quoque hic; sensus auctori illius. Quoniam Inntius III, qui fecit illam decretalem, successit immediate Caelestino HI, qui dispensaverat Constantiam praedictam: nec eum latebant gesta haec nuperrime, in facie totius orbis, ab eo qui fecit ipsum cardinalem, et undique admiranda propter aetatem quinquagenariam et statum imperialem; et tanto plus, quanto matrimonium illud Romae consummatum fuit. Non est enim rationabile ut sic facta a praedecessore damnare per haec verba, hanc dammnationem non significantia, voluerit.

Ex quibus omnibus colligi potest quod nulla apparet ratio quare votum solemne religionis non sit dispensabile per Ecclesiam in articulo necessitatis communis.:

VI. In responsione ad tertium eiusdem undecimi articuli, adverte quod inter abstinentiam et continentiam haec est differentia, quod abstinentia in periculum personae non est actus virtutis: et propterea, si est notabile et manifeste tale periculum, ipso iure votum non ligat, propter defectum materiae, quoniam rationabile debet esse abstinentiae obsequium; si autem est aliter, dispensandum aut commutandum erit. Continentia vero etiam in periculum personae est actus virtutis: et propterea votum perseverat in suo robore. Et ratio huius differentiae assignatur in littera: quia comedere, privatum abstinentia, directe ordinatur ad salutem personae; coire autem, privatum continentia, directe ordinatur ad speciem, non ad personam. Quod. si per accidens vergat in periculum personae, provideatur etiam: per accidens: scilicet per abstinentiam superfluam materiam individuo subtrahentem, et alia accidentia.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo duodecimo eiusdem octogesimaeoctavae quaestionis dubium occurrit, an votum possit in melius evidenter commutari ab ipso vovente, absque praelati auctoritate. Et est ratio dubii diversitas opinionum et iurium. Nam quidam tenent partem affirmativam: alii tenent partem negativam. Ex cap. quoque Pervenit secundo, Extra, de Jureiurando, habetur pars affirmativa, dum dicitur quod zon infringit propositum aut promissum qui in melius illud commutat; et idem. confirmari videtur cap. Scripiurae, Extra, de Voto; et cap. Licet, Extra, de Regul. Oppositum autem in cap. 1, Extra, de Voto, habetur.

Ad huius evidentiam, sciendum est quod quemadmodum promissio quae fit homini, fit ut illi rem gratam exhibeamus, et propterea ex eius dependet gratia commutatio promissi; nec est dubium quod, si constat gratius fore ei cui promissum est, aliquid aliud loco promissi, puta vitulus quam aries, non est reus violatae fidei ille qui promisit arietem si exhibet vitulum (cuius etiam signum est quod, recipiendo vitulum, maiores gratias agit ille cui promissus erat aries); si autem in dubium vertitur quod sit illi gratius, quamvis non sit dubium vitulum esse meliorem ariete, non potest qui promisit commutare promissum sine voluntate eius cui promisit, nam licet vitulus sit melior, non tamen est melior huic, cui forte est minus gratus (et in hoc sensu intelligendum est ius civile volens quod solvens melius non liberatur a debito: quando scilicet dubium est an creditori illud melius sit magis gratum): ita in voto, quae est promissio de meliori bono facta Deo, dicendum est quod quando evidenter constat gratius esse Deo opus in quod commutatur quam id quod est promissum, non est reus fracti voti qui promissum mutat in melius ac gratius Deo. Neque enim agrestis est Deus: aut ab alio quam a Deo habet homo rationem, qua homo factum sibi satis putat si, loco promissi, melius et gratius sibi datum est. Cessat siquidem tunc ratio requirendi superioris arbitrium vice Dei: quoniam constat evidenter Deo hoc esse gratius.

Et hoc est quod, absque extorsione aliqua, decretalis Pervenit, de lureiurando, docet. - Hoc est quod ex cap. Scripturae, Extra, de Voto, docemur. Non enim caput illud condit ius novum, sed declarat veritatem ex natura rei existentem, scilicet quod propria auctoritate quilibet potest votum temporalis obsequii in perpetuam religionis observantiam commutare: constat namque hoc esse longe melius et gratius Deo. - Hoc est quod in cap. Licet, de & gul., etiam declaratur. Nam neque ibi fit novum ius: s quia licitum fuit transire ad aliam arctiorem religionem propter meliorem vitam, non obstante voto solemni prioris religionis, quo obligabatur non solum Deo, sed praelatis illius religionis, et erat eis ius acquisitum de illa; ideo Papa declarat illum non molestandum. Constat namque evidenter in illo casu melius et gratius esse obsequium in meliori religione. Et propterea non requiritur auctoritas superioris commutantis, sed solum petitio licentiae pro reverentia, ut ibi dicitur. Ratio autem quare potest in tali casu quis praeiudicare praelatis et religioni priori est quia non propter seipsos, sed propter Deum, praelato et religioni data est religiosi persona: propter hoc enim solius Dei ratio habetur in huiusmodi commutatione. — Et quamvis textus iste sane intelligatur ratione impedimenti, quia scilicet votum laxioris religionis est in hoc casu impeditivum maioris boni; alii tamen textus allati non loquuntur magis de incompossibili bono cum meliori quam de compossibili cum eodem, sed solam commutationem in melius pensant, ut patet intuenti. Et propterea concludendum est quod commutatio in melius ac gratius Deo evidenter fieri potest in. votis ex ipso naturae iure, absque alia superioris auctoritate.

Et confirmatur hoc. Quoniam si quis vovisset alicui certae ecclesiae offerre decem oves; et curam habentes illius ecclesiae, non praelati tamen voventis, pro meliori et magis expedienti evidenter ecclesiae, peterent ut daret eis, verbi gratia, centum aureos: quis adeo desiperet ut diceret oportere adesse potestatem praelati ad huiusmodi commutationem

Et confirmatur amplius hoc ex responsione ad primum in hoc articulo, ubi, quamvis Auctor in corpore determinaverit requiri potestatem praelati in commutando, rationem reddit quare non requiritur praelati auctoritas cum commutatur votum in religionem, non quia canonicum hoc excipit, sed quia particulare includitur in universali. Similis enim est ratio ubicumque evidenter in melius et gra- tius Deo commutatur: quoniam in meliori et gratiori inD cluditur bonum et gratum.

Quando vero non evidenter constat quod melius et gratius Deo sit, ab ipso Deo, ac per hoc a gerente vices eius, requirendum est: ut in littera dicitur, et in cap. I, Extra, de Voto. - Et sic omnia iura consonant.

II. In eodem articulo dubium occurrit circa causas dispensandi in votis, scilicet honorem Christi vel utilitatem Ecclesiae, an altera sufficiat, sine quacumque necessitate ex parte habentis votum. Et est ratio dubii in hac littera: quia Auctor, in responsione ad secundum, dicens, puta si praelatus dispensaret cum aliquo in voto de ingressu religionis, nulla apparente causa obstante, insinuat quod aliqua causa obstans adimpletioni voti requiritur ad dispensationem. — Oppositum tamen continue practicari videtur in commutationibus votorum: ad solam enim voluntatem petentis commutationem, fit commutatio.

Ad evidentiam causae dispensandi et commutandi vota, sciendum est quod aliud est de dispensatione, aliud de commutatione iudicium. Nam quia dispensatio tollit ex integro votum, tam scilicet quoad materiam quam quoad vinculum, oportet causam obstantem executioni voti intervenire ad hoc ut licite decernatur votum non esse servande dum: alioquin dissipatio est, non dispensatio. Nec refert an causa obstans sit ex natura, puta infirmitate; aut ex malitia hominum excitata, ut si bellum civile non posset sedari nisi-puuella habens votum continentiae nuberet, etc. Et hoc intendit Auctor in littera, ad secundum. Concurrente autem obstante causa quae redderet executionem voti impeditivam maioris boni, dispensatio ad honorem maiorem Christi procul dubio fieret: quia facere maius bonum est magis honorare Deum. Sed adverte quod debet esse bonum quod est causa dispensandi maius non solum bono quod erat materia voti, sed bono quod erat ipsum votum, quod est actus latriae: quoniam utrumque cessat, scilicet votum et materia.

In commutatione autem votorum nec exigitur causa Obstans executioni voti; nec exigitur quod bonum quod est causa commutandi sit maius utroque, scilicet voto et materia eius, quoniam votum remanet: sed sufficit quod Sit maius bonum quam bonum quod erat materia voti; ita quod ipsa maioritas boni in quod commutatur, est sufficiens causa commutationis, Et quidem quod non exigatur causa obstans, et quod maioritas boni sit sufficiens commutandi causa, patet Extra, de Voto, cap. Quod super his, ubi mulierum et inutilium ad pugnam vota pro subsidio Terrae Sanctae, quamvis habiles sint ad eundum illuc, redimenda dicuntur, quia melius est subvenire T'errae Sanctae de pecuniis quas consumerent in itinere quam illas in via consumere. In cap. quoque primo, ibidem, omnes causae personales resolvendae dicuntur in hoc, an recompensatio sit melior et Deo acceptior, arbitrio praesidentis, quando causa commutandi solum se tenet ex parte rei in quam fit commutatio. Quando vero aliqua necessitas impotentiae vel incommoditatis vel scandali invitat ad commutandum, tunc sufficit commutare in aequale: quoniam non pertinet ad infidelitatem dispensatoris si debitori domino suo in aeque gratum eidem domino acceptando commutet ex causa. Quin etiam, de rigore iuris, si sola causa miserendi seu condescendendi voventi, quasi ut vice Dei sit gratus illi qui sponte Deo se obligavit, aeque gratum Deo acceptaret, contra fidem boni dispensatoris non faceret praelatus: sicut nec dispensator alicuius domini temporalis, hoc faciendo, infidelitatis. argueretur. Constat autem quod aequale bonum est aeque gratum Deo. Secus autem esset quando pro sola voluntate praelati hoc fieret, non causa gratitudinis vice Dei. Haec enim causa, manifestata voventibus, prodest Ecclesiae: quoniam est attractiva ad Deum et eius sapientes ac pios ministros.

An autem tanta aut talis possit subesse causa ut commutatio fiat licite in minus: - facile patet quod sic, miscendo commutationem dispensationi, ita quod partim sit dispensatio et partim commutatio; quando scilicet causa non est tanta quod sufficiat ad dispensationem absolute, est tamen tanta quod excusat a tanto, etsi non a toto. Sed stando infra limites purae commutationis, non potest fieri in minus: quoniam commutatio debet esse iusta; non est autem commutatio sine aequalitate rei ad rem, ut patet in V Ethic. Et propterea caveant sibi illi qui non habent potestatem aliam in votis nisi commutandi: quia tenentur ad maius vel aequale, ut dictum est. Illi autem qui praelati sunt, et utramque habent potestatem, scilicet dispensandi et commutandi, possunt, miscendo utramque, ex causa in minus dispensando commutare: sicut etiam possunt ex causa dispensare absolute.

III. In responsione ad primum eiusdem articuli, nota rationem quare ipso iure omnia vota in saeculo facta spirant in professione: quia scilicet homo moritur priori vitae, ad cuius directionem emissa erant vota illa. Et praeter hoc adduntur duae aliae rationes extendentes se ad vota emissa post religionem: quia scilicet onus religionis sufficit; et singulares observantiae non competunt religioni. Et ex hac radice praelatus potest omnia post emissa vota irritare, tanquam incompetentia religioni.

IV. In responsione ad secundum, dubium primo occurrit, de ratione reddita in littera ad ostendendum quod praelati non possunt pro libito dispensare in votis, quantum valeat. Videtur enim invalida. Tum quia aliud est prohibere vota, aliud irritare: et consequenter aliud est posse prohibere, aliud posse irritare. In littera autem haec duo sumuntur pro eodem: quoniam concludit quod non possunt praelati irritare vota quia non possunt prohibere vota. - Et confirmatur. Quia si ista duo aequivalent in proposito, posse inhibere votum et posse irritare illud, sequitur quod Papa possit cuiusque religiosi votum solemne irritare: quia potest cuiusque solemne votum prohibere, quoniam ex Ecclesiae auctoritate hoc pendet.

Tum quia si radix et processus rationis esset in proposito efficax, scilicet, Non habemus potestatem nisi in aedificationem etc., sequeretur quod nec praelati religiosorum possent subditorum vota irritare. Quia etiam tales praelati non habent potestatem nisi in aedificationem: et sicut non possunt praecipere actus vitiorum, ita non possunt prohibere actus virtutum. Ex quo igitur ista non concludunt de praelatis religiosorum, sequitur quod nec de aliis concludant. Et sicut tu solves hic, ita solvam ibi.

Tum quia aliud est inhibere actus virtutum absolute, aliud est inhibere hunc actum virtutis. Nam licet non possint praelati inhibere omnes actus virtutum, possunt tamen inhibere hunc: ut patet in praelatis religiosorum inhibentium vovere; et in Papa, qui potest inhibere votum solemne religionis alicui, ut de facto inhibet omnibus doli capacibus infra annos pubertatis. Ratio autem litterae procedit ab inhibitione actuum virtutis absolute ad inhibitionem actus talis, scilicet voti.

V. Dubium secundo occurrit circa dictae rationis conclusionem, scilicet: Praelati non possunt sine obstante causa dispensare in votis. Tum quia in omni obligatione intelligitur auctoritas Papae excepta: quia nihil potest promitti in praeiudicium potestatis suae. Votum autem importat obligationem et promissionem. Ergo. - Et confirmatur. Quia lex singularis non praeiudicat potestati principis, quae est universalis. Votum autem est velut lex singularis. Ergo non praeiudicat potestati Papae.

Tum quia non minus est subditus quilibet Christianus Papae quoad ea quae sunt Christianitatis, quae sunt bona supererogationis cadentia sub Christi consilio, quam religiosus suo praelato. Sed in omni voto religiosi intelligitur excepta potestas praelati. Ergo in omni voto Christiani intelligitur excepta potestas Papae.

VI. Ad primum dubium dicitur quod ratio litterae est solida et efficax. Et ad primam obiectionem dicitur quod licet inhibere etirritare vota non sint idem, mutuo tamen se inferunt in materia voti, si absolute, seu libere sumantur: ita quod quicumque potest libere irritare vota alicuius, potest etiam libere inhibere, et e contra; ut patet in praelatis religiosorum, et patre, domino, viro, respectu puellae, servi, uxoris.

Et ad confirmationem dicitur quod aliud est posse inhibere vota absolute, et aliud posse inhibere tale votum in casu. Praesens sermo est de inhibitione absolute: obiectio autem loquitur de inhibitione in casu, et ideo non obstat. Constat namque quod Papa non potest inhibere absolute ne fiat professio religionis, hoc enim esset directe in destructionem Ecclesiae, non in aedificationem: licet possit inhibere talibus, scilicet pueris, et similiter alicui ex causa rationabili, quod non profiteatur, et huiusmodi.

Ad secundam dicitur quod quia aliud est loqui de praelato, et aliud de domino; ideo ubi haec duo coniunguntur in unitate personae seu officii, ut contingit in praelatis religiosorum quoad vota, ut patet ex antedictis, oportet distinguere de praelato inquantum praelatus, et inquantum dominus vel quasi dominus; et dicere quod ratio ista habet locum in praelato inquantum praelatus, et non in eo inquantum dominus. Propter quod in littera dicitur: Cum potestas praelati spiritualis, qui non dominus, sed dispensator, etc. Prohibere ergo et irritare potest praelatus religiosorum vota tanquam dominus vel quasi dominus subditorum secundum regulam, et non tanquam praelatus. Non sic autem potest dici de aliis praelatis Ecclesiae: quoniam non sunt nisi praelati in populis. Unde nihil ex hoc adimitur efficaciae rationis de praelati potestate concludentis.

Ad tertiam obiectionem dicitur quod inhibere absolute vota est inhibere non actum unum unius virtutis, scilicet vovere: sed est inhibere actus supererogationum omnium virtutum, quoniam omnis actus supererogationis est materia voti. - Et si instetur quod inhibere vota non est inhibere actus qui sunt materiae votorum, sed est inhibere vincula et obligationes ad ipsos actus: ac per hoc, non est nisi inhibere unum actum, scilicet vovere, unius virtutis, scilicet religionis: — respondendum est quod licet prima facie appareat quod inhibere vota sit inhibere unum actum, scilicet vovere, totaliter, alios autem actus non totaliter, sed quoad libertatem et firmitatem, quia inhibitus a voto potest quidem actus virtutis facere, sed non libere, quia non est dominus sui quoad illa opera (nam si dominus esset, posset illa absolute promittere), nec firmare se potest, quia inhibitus est: si tamen radix potestatis inhibendi perspicacius consideretur, apparebit quod non solum potest inhibere actum qui est vovere, sed actus qui sunt materia voti. Nam ideo posset inhibere obligationem ad illos actus, quia posset inhibere actus illos fieri, quando sibi placuerit uti iure suo: sicut patet de viro respectu uxoris, et patre respectu puellae. Infert igitur optime ratio litterae quod praelati non possunt inhibere vota quia non possunt inhibere opera virtutum, quae sunt materia voti. Iste enim manifeste est processus litterae, ab operibus virtutum non ad unum tantum opus virtutis, sed ad omnia opera supererogationis, quae materia sunt voti, quod est etiam opus supererogationis. Et propterea in littera concluditur dicendo: Et ideo absolute potest homo vovere ea, scilicet virtutis opera; et non tantum conditionaliter, ut religiosi et alii subditi vovere possunt.

VII. Ad secundae dusesionjs evidentiam, sciendum est quod ista quaestio est propter plenitudinem potestatis Papae. Et potest in duplici sensu tractari. Primo, ut refertur in littera: scilicet quia omnia vota Christianorum sunt sicut vota puellae in domo, et religiosi, etc.; quod scilicet habent conditionem implicitam, si Papa non contradicat. Et secundum hunc sensum nullum votum esset absolute firmum et ratum, sed quodlibet posset irritari per Papam. Et contra hunc sensum Auctor in littera procedit, et probat quod virtutis opera possunt absolute voveri a personis sui iuris. — Secundo, ut teneamus vota personarum sui iuris esse absolute firma et rata: et tamen Papa possit libere relaxare omnia vota, de plenitudine potestatis. Et hunc sensum littera non tetigit. Et oportet, ut doctrina completa sit, utrumque tractare. Et quoniam votum est quaedam singularis lex habens vim obligativam, et quaedam promissio Deo facta, et per modum legis et per modum promissionis perspiciendum est.

In voto igitur est, primo, ipsa essentia voti habens vim obligativam: et quoad hoc assimilatur legi. Est, secundo, materia voti, quae est actus virtutis: et quoad hoc assimilatur legi, cuius materia etiam actus virtutis est; quoniam legis est bonos facere, virtus autem est quae bonum reddit habentem. Est, tertio, observatio voti, quae in debita executione consistit: et in hoc etiam assimilatur legi, quoniam eius observatio in debita quoque executione consistit, Est et, quarto, ratio seu modus promissionis, quoniam per modum promissionis Deo tenetur qui vovit: et in hoc non legi, sed promissionibus factis hominibus assimilatur. Quocirca oportet aliquo horum quatuor modorum invenire. in homine potentiam irritativam aut relaxativam votorum ad libitum, si in homine est. Sunt autem modi isti aut ex parte observationis, aut ex parte materiae, aut ex parte essentiae, aut ex parte eius cui.facta est promissio. Et ut melius omnia percipiantur, singillatim. singula tractanda sunt, ordine quo numerata sunt.

Ex parte siquidem observationis, clare patet quod non est in potestate hominis relaxare, non solum vota, sed nec etiam ius positivum: quoniam implicat duo contradictoria quod votum et ius stet in suo robore etiam. respectu istius, et quod iste non teneatur observare. legem: seu votum. Unde licet Papa possit tollere legem positivam totaliter vel quoad istum hominem; non potest tamen facere quod lex stet etiam. respectu istius, nunc, etc., et quod iste non teneatur illam observare: quoniam, stante. lege, obligatio ad observandum. est de iure. naturae, et non positivo. Et propterea communiter. dicitur, et bene, quod Papa, quando dispensat in voto, nor dispensat in iure divino aut naturae, quia non dispensat in observatione stante voto: observatio enim de divino et naturae iure est.

Ex parte vero materiae, clare patet ex supradictis quod quilibet dominus aut quasi dominus potest irritare vota subditorum in his in quibus subiiciuntur. Hinc enim dictum est quod pater puellae, vir uxoris, dominus servi, praelatus sui religiosi vota irritare potest: sicut universaliter quilibet potest de re sua irritare dispositionem ab alio. factam si suo consensu. Et quoniam Papae Christiani quoad bona temporalia et quoad operationes personales non subiiciuntur absolute, sicut religiosi subduntur praelatis suis (inter quos primus est Papa), nec sicut servi dominis, nec sicut puella patri, nec sicut uxor viro, quoad ea in quibus naturaliter subduntur praedicti: quoniam nullus horum. est dominus eorum in quibus alteri subditur; quilibet autem - Christianus sui iuris est dominus et personalium suarum operationum et rerum suarum, si habet bona aliqua: — i propterea ex isto capite Papa non potest irritare vota Christianorum tanquam facta de suo, hoc est Papae, sicut dominus respectu servi, et praelatus respectu religiosi, et pater respectu filiae, et vir respectu uxoris irritat, quia de suo sunt facta vota. Et propterea opinio confutata in littera quod vota Christianorum sint conditionalia, scilicet si Papa non contradicat, sicut contingit in votis religiosorum et aliorum subditorum, est falsissima: quoniam non est dominus materiae Papa. Nec mireris quod materiam voti dixerimus actus virtutis, et modo. descendamus. ad operationes personales et temporales res quas possidemus: quoniam haec, scilicet operationes personales et bona temporalia, sunt materia actuum virtutum, qui sunt materia voti, sicut linum est materia fili, quod est. materia telae; omnes enim actus virtutis operationes sunt personales materialiter, et multi eorum res temporales assumunt, ut liberalitas, eleemosyna, magnificentia, etc. - Ex hac tamen parte, scilicet materiae voti, commutationes votorum. fiunt, ut patet ex dictis: et dispensationes etiam fiunt, quando scilicet materia voti est impeditiva maioris boni, ut si continentia istius impediat pacem Christianitatis. Potestas enim a Christo data praelatis in aedificationem rd parte commutat et dispensat.

Ex parte autem essentiae voti; patet quod non.est rs tabile aut relaxabile ex differentia inter votum et legem positivam. Lex namque positiva est in potestate principis ad libitum, ita quod potest ipsam tollere quando sibi placet: nullusque amplius obligatur illa ablata, quoniam vis obligativa legis ad ipsam legis essentiam spectat, quae subiicitur principis potestati. Essentia autem voti, cum sit promissio facta superiori quam sit princeps, de illius consilio, quia.est promissio facta Deo et consulta a Deo, non sub- iicitur principi: sicut nec tractatus alicuius cum principe subduntur proconsuli.

Ex parte demum Dei, inquantum ei fit promissio, constat quod sicut quilibet homo. potest quamlibet promissionem sibi propter se factam libere relaxare, sic Deus potest quodlibet votum relaxare: quoniam promissio est Deo propter Deum facta. Et si Dei Vicarius plene potestate Dei fungeretur in terris, sine dubio posset omnia vota vice Dei relaxare. Sed quoniam non plene fungitur Dei potestate, sed limitate, scilicet ad pascendum oves, ad clavibus regni caelorum utendum ad aedificationem; ideo non potest ad libitum vota relaxare, sed quantum aedificationi consonat commutare vel dispensare. Relaxare siquidem ad libitum. vota pertinet ad claves excellentiae ipsius Christi, qui claudit et nemo aperit, aperit et nemo claudit.

Unde nulla via remanet qua Papa possit ad libitum vota irritare aut relaxare, nisi impediendo viam vitae aeternae.

VII. Ad. obiectionem autem primam in oppositum dicitur quod. illa propositio, 7n omni obligatione et promissione intelligitur excepta auctoritas Papae, et illa, Nihil potest promitti in praeiudicium potestatis Papae, et similes, possunt bonum et malum sensum habere. Possunt enim dupliciter. Primo, ut nulla obligatio, etc., possit praeiudicare. potestati Papae. Et sic sunt verae. - Secundo, obligatio, etc., sit quae non subsit potestati Papae. Et sic sunt falsissimae.

Propter veritatem primi sensus, religiosus non tenetur obedire suo superiori, totaliter vel in aliquibus, si Papa exemit eum totaliter vel in aliquo: obligatio enim voti obedientiae fit superiori, et non ligat manus Papae ad disponendum de illius superioritate, Et simile est in aliis huiusmodi. Hoc enim non est relaxare nec dispensare in voto obedientiae, sed tollere superioritatem illius praelati. Ex hac autem primi sensus veritate nihil habetur contra deta. Nam ad habendum contra determinata, oporteret mere quod vovere esset in praeiudicium potestatis

Quod ridiculum esse patet ex eo quod nulli acit praeiudicium qui iure suo utitur. Non praeiudicat civitati civis qui, licet sit civitatis pars, religionem ingreditur, quia suae libertatis utitur: et tamen civitas non potest pin de eo disponere. Et sic de aliis. Sic enim etiam E osito, ut patet: quia quilibet vovens iure suae is utitur ex Christi consilio.

Quod autem secundus sensus sit falsus, probatione non eget. Nam patet innumeras esse obligationes quae non subsunt Papae ad nutum: ut patet in contractibus inter hominem et hominem. Et multo minus inter hominem et Deum: cum quilibet homo subditus sit Papae, Deus autem mulli sit subditus; et si inter utrumque subditum obligatio Papae non subest ad libitum, quomodo cadere potest in mentem sapientis quod omnis obligatio inter unum subQuin po alterum superiorem. Papa, Papae subsit ad libitum? potius ex hoc quod non omnis obligatio inter Christianos omnes, quos constat subiici Papae, subditur Papae ad libitum, clare patet quod Christiani non sunt Papae subditi absolute quoad omnia, sed limitate, scilicet quoad spiritualia, in aedificationem corporis Christi et ea quae ordinantur ad haec.

Et ex his patet responsio ad confirmationem, et alteram obiectionem.

IX. In responsione ad tertium, dubium occurrit ad hominem. Quia Auctor tenet quod solus Papa dispenset in votis perpetuis. Hic autem vota ieiuniorum et abstinen- tiarum, quae quandoque sunt perpetua, ut patet, et ab aliis dispensabilia dicit.

Ad hoc dicitur quod materia ista, scilicet quis in quo voto dispenset, iuris est positivi: et non solum lex, sed consuetudo in his dat et aufert iurisdictionem. Et propterea aliqua vota minora, ut visitare limina Apostolorum, reservantur Papae: constat enim quod vicinis Urbi longe maior peregrinatio est visitare sanctum Thomam in Cantuaria. Unde in his, ultra legem, consuetudo aemulanda est.

Quod autem de perpetuis obiicitur, distinguendo solvitur. Nam. dupliciter contingit dici votum perpetuum: scilicet quasi per se, et quasi per accidens. Illa enim vota dicuntur perpetua quasi per se quae absolute, sine scilicet tempore adiecto, expresso solo voto cum materia, intelliguntur perpetua, ut votum continentiae et religionis: haec enim statim, sive a iure sive ab homine dicantur, intelliguntur perpetua, si nihil aliud addatur. Illa vero quae sine adiectione temporis non intelliguntur perpetua, sunt quasi per accidens perpetua, ut vota peregrinationis, ieiunii, eleemosynae: in his enim, nisi apponatur aut semper, aut nunquam, aut tali tempore, incertum relinquitur an temporalia an perpetua sint. Loquitur ergo Auctor de perpetuis primo modo, cum dicit reservata esse Papae perpetua vota: non de perpetuis secundo modo. Haec enim frequenter accidunt, et egent facili recursu ad praelatum.

X. In eadem responsione, quoad vota ieiuniorum, dubium male solutum occurrit, an vovens ieiunare tali die, puta in vigilia Nativitatis Beatae Virginis, si non ieiunat illo die, teneatur supplere alio die ieiunando.

Ad hoc dubium, ut plena sit doctrina, cum distinctione dicendum est, quod aut votum principaliter est de ieiunio, et secundario, quasi per accidens, determinatur tempus talis diei: sicut contingit in ieiuniis iniunctis a confessore, puta quod singulis unius anni hebdomadibus ieiunet feria sexta; in his enim principale est quod ieiunet semel in hebdomada, et secundario tempus. - Aut principaliter est de tempore, propter celebritatem vel devotionem: ut contingit in his qui vovent in die Dominae Nostrae per totum annum (hoc est illo die quo celebratur Annuntiatio Beatae Virginis per totum annum) abstinere a carnibus et lacticiniis, Hic tempus principaliter eligitur, propter devotionem Dominae Nostrae.

In primo casu tenetur ex voto ad duo: scilicet ad ieiunium, et talem diem. Et propterea si non ieiunat tali die, tenetur alio die ieiunare: sicut debitor pecuniae tali die, si tunc non solvit, tenetur post. - In secundo autem casu, si non ieiunat illo die, non tenetur alio die ieiunare, sed poenitehtiam agere de non servato voto, si in culpa fuit: quia onus temporis erat ieiunium. Sicut sunt omnia ieiunia statuta ab Ecclesia: sunt enim onera illorum tantum dierum, sicut horae canonicae; in his enim quilibet dies sollicitus est sibi ipsi tantum.

Et quoniam vota quae fiunt de ieiuniis in vigiliis Sanctorum, et huiusmodi, communiter fiunt ut onera dierum illorum, ad imitationem Ecclesiae, quae ieiunia in vigiliis statuit: ideo communiter haec vota non obligant ultra diem illum, nec tenetur transgressor alio die ieiunare. Cuius manifestum signum est quod si esset illo die infirmus, ac per hoc excusatus illo die, nullam sibi relinqui obligationem, tuta conscientia, vovens bene timens Deum putaret: cuius oppositum crederet si ieiunium tali die a confessore iniunctum non perfecisset propter infirmitatem. Ipsa namque distinctio testatur ibi ieiunium electum ut onus temporis: hic, absolute ieiunium electum, licet cum tali tempore.