Quaestio 67

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis sexagesimaeseptimae, circa responsionem ad secundum, dubium triplex occurrit, propter id. quod dicitur, quod Leo Papa subiecit se iudicio Imperatoris. Primum est, qua et quali potestate Imperator iudicare poterat Papam in casu posito, scilicet cum Papa se illius iudicio subiecit. Et est ratio dubii quia aut auctoritate Papae sibi concessa, aut alia. Non Papae. Tum quia sic non haberet vim coactivam ipsius Papae: cum nemo cogatur a seipso. Tum quia Papa non potest dare potestatem maiorem sua, ac per hoc, non potest constituere aliquem qui sit superior Papa: et consequenter omnis wm auctoritate a Papa accepta, remanet subditus Papae, t non iudex aut superior illo fit per hoc. - Non alia. Quia nec ordinaria Imperatoris: cum illa sit infra potestatem Papae, nec se ad spiritualia extendat. Nec aliunde habita: quia non apparet unde.

II. Secundum dubium est, an Papa possit se subiicere in omnibus ad se spectantibus iudicio alicuius aut aliquo- | rum; an in aliquibus tantum. Et est ratio dubii quia Au- | ctor hic indistincte dicit quod potest se subiicere. Et in Decretis, II, qu. vu, cap. Nos si, Leo IV, de quo est sermo, subiicit se iudicio Imperatoris in criminalibus, scilicet in crimine iniustitiae, et universaliter in omnibus quae essent discutienda.:

In oppositum autem est quorundam sententia dicentium conclusionem s. Thomae in IV Sent., dist. xix, et Alberti Magni, et s. Bonaventurae, et Richardi de Mediavilla, esse quod Papa non potest se subiicere in personalibus seu criminalibus alicui in foro iudiciali.

III. Tertium dubium est, an Papa subiiciens se alteri in foro iudiciali in his in quibus potest se subiicere, sic se subiicere intelligatur ut spontanea a principio subiectio transeat in necessitatem. Et est ratio dubii quia, si non transit in necessitatem, sed sit semper in libertate eius parere et non parere iudicanti, sequitur quod non fuerit in veritate subditus ipse quoad hoc; et quod iudex non fuerit in veritate iudex, utpote non habens vim coactivam, quae, ut in littera patet, est necessaria iudici. — Si-vero. transit in necessitatem, sequitur quod potestas Papae non sit maior potestate illius iudicis. Et tenet sequela: quia si remaneret potestas Papae maior illa, sicut aliis, posset revocare illam et derogare illi, sicut aliis inferioribus potestatibus, et eripere et liberare seipsum ab illa; ac per hoc, jon transisset in necessitatem, sed in sua remaneret potestate parere et non parere, tollere et non tollere potestatem illam et gesta per illam.

IV. Ad primum dubium dicitur quod cum potestas iudicis, ut in littera dicitur, sit aut ordinaria aut per commissionem; et in proposito constet quod iudex non possit ordinaria potestate iudicare Papam: consequens est quod potestas ista per commissionem est accepta. Et quia nullus alter dat hanc potestatem nisi ipsemet Papa sponte se subliciens, sequitur quod potestas ista est per commissionem a Papa. Et quia Papa non potest dare potestatem maiorem sua, ut patet; nec aequalem suae, quia oportet potestatem datam a Papa dependere ab ipso ut effectum a causa, ita quod oppositum implicat contradictionem (esset enim a Papa, et non esset a Papa, ut patet), et constat quod potestas dependens ab alia potestate est minor illa a qua dependet: consequens est quod potestas huiusmodi iudicis et est a Papa, et est minor potestate Papae.

Ad utramque autem obiectionem in contrarium, scilicet quia sequeretur quod non haberet vim coactivam, et quod | non esset superior ipse iudex, una et eadem responsione | dicitur quod haec contingunt dupliciter: scilicet simpliciter, vel secundum quid. Et quod iudex huiusmodi non est simpliciter superior Papa, sed est secundum quid superior eo, quantum scilicet ad hanc sententiam. Et similiter dictus iudex non habet vim coactivam simpliciter respectu Papae, sed habet coactivam secundum quid respectu eiusdem, quantum scilicet spectat ad hanc sententiam: sicut arbitri habent vim coactivam quantum ad id quod eorum arbitrio creditum est.

V. Ad secundum dubium dicitur quod et Papam posse se subiicere in foro iudiciali in quibusdam, ex hac auctoritate litterae constat; et ex allegato textu Decretorum, II, qu. vit, Nos si incompetenter, ubi Papa manifeste subdidit iudicio nuntiorum Imperatoris se de propriis actionibus, an iuste vel iniuste etc., ut clare patet ibi. Et Papam non posse se-subiicere in foro iudiciali alicuius iudicio in quibusdam, constat etiam ex Auctore in IV Sent., dist. xix, qu. r, art. 3, qu. ult., ad 3, ubi dicit: "Sicut nullus potest in seipsum sententiam. dare excommunicationis, ita nec alteri committere se excommunicare". Et eiusdem sententiae est; Richardus, in. Quarto, dist. xvn, art. 5, qu. x, ad 2; et Petrus de Palude, in eiusdem dist. qu. u. Quare autem in quibusdam sic, in quibusdam non; et quae sunt in quibus potest, quae autem in quibus non potest se sublicere, videndum restat. Et si diligenter perspectum fuerit, apparebit quod in omnibus quae Papa potest per seipsum iudicare, potest se alteri subiicere: et quod in nullo potest se alteri subiicere quod per seipsum iudicare non potest.

Manifestatur autem quod dicimus, primo, ex ratione. Quia constat quod omnia quae pertinent ad potestatem iurisdictionis possunt alteri committi: et ad nihil potest se extendere potestas delegata quod non claudatur sub obiecto potestatis committentis. - Deinde ex communiter accidentibus et dictis doctorum. Nam ex eo quod non potest se subiicere alicui in aliquo. quod non potest per seipsum, sequitur quod non possit committere alicui quod ipsum possit excommunicare, deponere, suspendere et huiusmodi: haec namque non potest per seipsum facere. Ex eo vero quod causas inter Sedem Apostolicam et quemcumque alium potest per seipsum iudicare, potest etiam per alium iudicare. Et rursus ex eo quod causas iniuriae inter seipsum et alios potest per seipsum iudicare, ut patet cum quis appellat ab iniusto evidenter gravamine ab ipso Papa sibi illato; consequens est quod possit in istis alteri committendo iudicium se subiicere.

Advertendum tamen perspicacius hoc in loco est quod quia iustitia, cuius actus est iudicium, non.est ad se, sed ad alterum; inter haec duo genera causarum haec est differentia, quod in causis quae vertuntur inter Cameram Apostolicam et alios, Papa est iudex causae ex utroque extremo, fta quod ligat vel solvit utramque partem: quoniam: Camera Apostolica est velut una pars distincta a Papa, sicut fiscus distinguitur a principe. Et propterea si committit alteri tale iudicium, eodem modo fiet sententia utrinque habens plene rationem iustitiae, In causis autem quae vertuntur inter personam Papae et alios, puta si Papa rapuit, infamavit, occidit, et huiusmodi; Papa est iudex, ex parte personae suae, non secundum plenam rationem iustitiae, sed diminute: quia non potest damnare personam suam punitive, sed emendative ad restituendum laeso quod sibi tenetur. Et. quemadmodum hoc potest et deberet per seipsum iudicare, ita potest in hoc alterius iudicio se submittere. Et hoc est quod in dicto cap. Nos si incompetenter Papa, se submittendo Imperatori, dicit, dum ait quod, si iniuste egimus, cuncta volumus vestro emendare iudicio.

Et secundum hoc, videtur nulla esse differentia inter dicentes quod Papa potest se submittere alteri in criminalibus, et negantes hoc. Quoniam, ut patet ex dictis, est aliquo modo verum, et aliquo modo falsum: et propterea utrumque extremum in medio salvari potest, — Patet etiam nullam esse contrarietatem inter doctrinam Auctoris hic et in IV Sent.; sed utramque esse veram quoad diversa, ut declaratum est.

VI. Ad tertium dubium dicitur quod necessitas est duplex: iustitiae, et potentiae. Et vocatur necessitas iustitiae, qua non potest aliter fieri sine violatione iustitiae: necessitas vero potentiae, qua non potest aliter fieri ex defectu iurisdictionis. Si de necessitate iustitiae est sermo, dicitur quod transit in necessitatem iustitiae, ita quod sententia iliius iudicis. iusta habet vim coactivam ad parendum, sic quod, non parendo, iniustitiae reus est Papa. Et haec vis sufficit iudicis superioritati et auctoritati. — Si autem est sermo de necessitate potentiae, sic dicitur quod ex causa rationabili Papa posset revocare huiusmodi iudices et commissiones, sicut potuit concedere. Unde hodie iura concessa. Imperatori de Romana Ecclesia in. dist. LXIII, cap. Hadrianus, et cap. In synodo, cessant. Non tamen deberet Papa in propriis causis iudices datos sine urgenti causa revocare aut mutare, propter scandalum. Si: tamen faceret, factum teneret: sicut revocando inique iudices sliesum causarum male facit, factum tamen valet.

Et ex his patet solutio ad obiecta. Nam quia transit in necessitatem iustitiae, salvatur superioritas et vis coactiva in iudice. Quia vero non transit in necessitatem potentiae, ideo. Papa remanet superior simpliciter, et potest ex causa rationabili et urgente revocare et mutare, atque aliter satisfacere laesis.

VII. In eadem responsione, pro quanto dicitur quod Christus sponte se subdidit Pilato, adverte quod non intelligitur quod Christus, secundum quod homo Rex regum, commiserit Pilato potestatem supra se: quoniam Christus, secundum quod homo, non administravit regnum mundi ante resurrectionem; ideo dixit: Regnum meum non est de hoc mundo. Sed quia Pilato praesidenti in Iudaea nomine Romani imperii Christus Dominus .se exhibuit sicut unum de subditis, nec Pilatus peccavit, iudicando Christum, peccato usurpati iudicii, sicut iudicans non sibi subditum: quamvis peccaverit peccato iniqui iudicii damnans innocentem, dicente ipsomet: Ego nullam causam invenio in eo,

In responsione ad tertium eiusdem articuli, nota quod Auctor loquitur de exemptorum subiectione in communi et secundum iura communia. Secus enim est secundum iura privilegiorum, quibus concessum est multis exemptis quod nec ratione rei, delicti aut contractus, ubicumque res, delictum aut contractus fuerit, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem sexagesimaeseptimae quaestionis dubium occurrit multorum de conclusione huius articuli dubitantium; vel dicentium eam esse falsam, et peccare mortaliter iudicantem, secundum allegata et probata, contra veritatem quam novit ut privata persona. Et licet rationes eorum coincidant cum istis quas Auctor in littera solvit, pro claritate tamen maiori tractandae sunt, ut materia et littera clarior fiat. Afferunt igitur quinque ad suum propositum ostendendum.

Primo, quia iudicare contra veritatem est contra ius naturale; et contra ius divinum, Exod. xxm: Non suscipies vocem mendacii; neque in iudicio plurimorum acquiesces sententiae ut a veritate devies; et subditur: Innocentem et iustum non occides.

Secundo, quia Extra, de Regulis Iuris, cap. Qui scandalizaverit, dicitur: Utilius scandalum nasci permittitur quam veritas deseratur. Hinc enim patet quod utilius est permittere ut scandalizentur actor et cives ex negata sententia contra veritatem, quam veritatem deserere.

Tertio, quia secundum iura iudex debet secundum Deum et illius imperium, veritatem et conscientiam, non per gratiam aut sordes testium iudicare. Ex hoc enim habetur quod non per sordes falsorum testium, et contra propriam conscientiam et iustitiam et interni iudicis sententiam iudicare debet, ut faceret iudicando contra veritatem notam.

Quarto, quia officium iudicis est latissimum, et potest subterfugere in favorem veritatis. Et si aliter non potest evadere, debet potius officio renuntiare.

Quinto, quia iura non cogunt iudicem ad iudicandum secundum allegata et probata, sed ad iudicandum secundum leges et iura. Modo, aliud est iudicare secundum leges et iura, et aliud secundum allegata et probata: quia leges et iura volunt ut unicuique ius suum reddatur; allegata autem et probata volunt quandoque ut ius vitae vel membrorum vel rerum innocenti auferatur. — Et per hoc solvitur ratio litterae, fundata super hoc quod debet iudex secundum leges iudicare.

Additur et his sextum, roborando tertium argumentum litterae, sic. Finis et medium ordinatum ad finem sic se habent quod, si media ducunt ad contrarium finis, non sunt media ad finem, nec a sapiente executioni mandantur, ut patet in sanitate et medicinis: si enim medicinas inducere constat infirmitatem contrariam sanitati intentae, fatuus esset prosequens illas propter canones omnium medicorum. Sed probationes in iudicio sunt ut media ordinata ad finem veritatis innotescendae et ius suum unicuique quoniam idcirco afferuntur testes et alia docureddendi: quoniam...

menta facti in iudicio, ut patet. Si ergo constat quod huiusmodi media ducunt ad contrarium veritatis et iuris istius hominis, consequens est ut ad sapientem iudicem spectet | non prosequi talia media contra finem. Et sic fatue, ac per hoc male facit, iudicando in hoc casu secundum allegata et probata. — Et confirmatur. Quia sicut epieikeia debet iudicem inclinare, in casibus, ad iudicandum non secundum leges scriptas; ita debet in hoc casu inclinare

ad non sequendum leges scriptas secundum quas est secundum allegata et probata iudicandum: quoniam hoc est in favorem innocentiae, et finis ipsius iuris.

Arguitur postremo, quia testes per quos contra veritatem innocens convictus damnandus est, veniunt in vestimentis ovium, et intrinsecus sunt lupi rapaces rerum vel vitae. Ac per hoc, si iudex certus de innocentia iuxta eorum dicta iudicat, minister est homicidarum aut praedonum. Et sic non excusatur, etiam si per alium iudicem omnino damnaretur. Scriptum. est enim: Necesse est ut veniant scandala: veruntamen vae homini illi per quem scandalum venit.

Et quoniam ad hunc locum remissa est quaestio haec superius in qu. rxiv, art. 6, ad 3; ideo, ut compleatur discussio, arguitur etiam a quibusdam contra ibi dicta, scilicet quod in hoc casu inferior iudex, si non potest innocentem liberare convictum, debet ad superiorem remittere. Contra, inquiunt: si hoc faceret, exponeret innocentern discrimini mortis: quoniam superior, non habens certam notitiam illius, damnaret illum. — Et eadem ratio est si substitueret iudicem: non enim evaderet reatum, causam dans morti innocentis.

II. In hac quaestione multi scripserunt: alii dicentes, cum Auctore, quod iudex potest et debet, secundum allegata et probata, contra veritatem sibi certam iudicare; alii totaliter oppositum, quod nec debet, nec potest sine peccato mortali; alii quod in causis criminalibus et civilibus magnae importantiae non, in parvis autem sic.

Nonnulli etiam volunt quod remedium de remittendo ad superiorem sit malum, propter allatam in oppositum rationem, dicentes quod si, per impossibile, casus hic accideret, praemissis omnibus praemittendis, deberet iudex manifestare populo quare non potest damnare illum, et relinquere eis curam an velint ad superiorem remittere. — Sed hi non provident casui. Quia si supremo iudici casus hic accidat, scilicet quod sciat innocentiam; et pars atque populus petat iustitiam: quid facere debet princeps? Quo se vertet? ludicare contra innocentem non potest, secundum istos; absolvere non potest, secundum iura; supersedere non potest, parte et populo instante; delegare non potest, secundum istos. Erit ergo perplexus rex aut Imperator in hoc casu, nisi renuntiet regno aut imperio, secundum istos.

Distinguentes autem in proposito inter causas criminales aut civiles magnas aut parvas (nisi pro quanto modicum pro nihilo reputaretur: quod tamen in iudicium venire non solet), irrationabiliter loquuntur. Quoniam aut invenitur hic facere iniustum, aut non. Si est hic iniustitia, sequitur quod non liceat. Et si non est iniustitia, constat quod licet, quaecumque occurrat materia rerum, honoris, vitae, etc.

II. Ut autem veritas melius elucescat, non a rationibus ducentibus ad inconveniens, quoniam minus efficaces sunt; sed a rationibus ostensivis moveri debemus. Et ad ostendendum quidem quod iudex peccat iudicando contra veritatem sibi, ut privatae tamen personae, notam, in quo- cumque. casu, unica est ratio ostensiva: quia scilicet iniustum facit damnando innocentem, quod est secundum se pravum et nulla potest recta intentione, nullo timore, nulla scandali intentione, licitum fieri.

Ad monstrandum vero quod iudex non peccat, sed debet, quando non potest aliter facere, iudicare contra huiusmodi- veritatem secundum allegata et probata, est unica ratio: scilicet quia persona publica potestate publica, scientia publica et voluntate publica uti debet in iudiciis, sine ignorantia, imprudentia et negligentia propria, quidquid inde veniat. Sed iudex est huiusmodi: et in casu proposito omnia ista concurrunt. Ergo.

Ad hoc deducitur tota ista quaestio, ut examinentur hae rationes, et discernatur vis earum ad propositum.

IV. Principium autem investigationis huius hinc sumendum est, quod tam secundum moralem philosophiam quam secundum iura, ex intentione maleficia distinguuntur.. Et hoc in tantum consideratur ut dicamus unanimiter quod occidens suum invasorem,: aliter. se salvare non. potens, si intendit occidere, homicida est: si intendit se defendere, sed occisio, praevisa etiam, consequitur ex actione defensiva, non peccat. Ab intentione igitur iudicis species et natura huius operis sumenda est. Constat autem quod iudex: de quo loquimur, qui scilicet omnem suam prudentiam, sollicitudinem, scientiam, potestatem, etc., adhibuit ut liberaret innocentem huiusmodi: — constat, inquam, quod non intendit ex privata voluntate occidere, mutilare et, breviter, iniustum facere: sed tale iniustum constat sequi ex hoc quod intendit uti publico officio, et utitur illo. Unde non est iniustitia ex hoc actu quod iudex faciat iniustum innocenti: cum hoc non intendat privata aut publica voluntate. Sed videndum restat si forte esset iniustitia ex hoc quod teneretur non uti publico officio in tali casu, propter talem ex sui officii actione eventum praevisum, scilicet mortem innocentis. Sed si diligenter consideremus, persona quae est iudex tenetur uti officio suo, parte et populo instante: quoniam sibi incumbit cura utendi potestate publica; et plus tenetur curam habere publici officii suae curae commissi quam. vitae alterius, cuius cura non spectat ad ipsum nisi sicut ad iudicem. Et quemadmodum superius in quaestione de homicidio per hanc rationem conclusum est quod defendens se non tenetur omittere actum defensionis propriae per hoc. quod videtur ex ipso sequi mortem alterius etiam impoenitentis, quia scilicet sibi magis incumbit cura sui quam proximi; eadem efficacia potest hic concludi quod quia personae iudicis incumbit cura ut utatur publico officio, et non cura proximi nisi ratione publici officii, ideo non tenetur abstinere ab usu publici officii propter damnum consequens proximi. — Et confirmatur. Quia nemo damnum facit nisi qui id facit quod facere ius non habet, secundum iura. Cum ergo persona iudicis ius habeat utendi publico officio secundum leges et iura et allegata et probata, sequitur quod non facit damnum alicui utendo iure officii sui, — Ratio ergo super qua fundatur positio dicentium iudicem peccare si contra veritatem sibi notam iudicet secundum allegata et probata, etc., infirma est, et non concludit intentum: utpote ex his quae sunt per accidens procedens. Ratio autem allata pro parte contraria manifeste procedit ex his quae conveniunt per se actui. Actus namque sententiae damnantis est actus publicus. Et propterea debet per se causas habere publicas: scilicet personam, potestatem, scientiam, et voluntatem, quae praecepto publico quod iudex facit de poena huiusmodi, manifestatur; praeceptum enim a voluntate est. Nec persona iudicis aliquem actum propriae voluntatis apponit in hoc casu in damnum innocentis, nisi uti potestate, scientia et voluntate publica, quem actum si posset omittere, libenter omitteret. Sed quia tenetur ad illum, propter coincidentiam personae. publicae cum sua, ideo non tenetur omittere illum propter damnum alterius per accidens rarissimum eveniens ex usu publici officii. - Et quoniam haec via solidum habet fundamentum; et nihilominus tenetur a tot doctoribus, scilicet sancto Thoma, Alexandro de Ales, Richardo, Petro de Palude et Petro de Tarantasia, et multis aliis, ut refe- runt tractantes. materiam hanc; et ortum habet ab Ambrosio, super Beati immaculati, ut patet III, qu. vir, Zudicet, et ab Augustino, super Psalterio, ut in littera affertur; ideo amplectenda est.

V. Nunc superest ad obiecta respondere. Et ad primum, et similia, dicitur quod occidere innocentem per se, ita quod intendatur occisio innocentis, est contra omnia iura. Sed. occidere innocentem per accidens, dando scilicet operam rei licitae et necessariae, ut facit utens publico officio, non est contra ius naturale, divinum aut scriptum.

Ad secundum dicitur quod iudex in casu isto nullam deserit veritatem quam debet amplecti. Quia dat operam rei licitae; et per accidens in detrimentum veritatis consistentis in facto, actio sua vertitur.

Ad tertium dicitur ex littera in solutione secundi, quod iudex humanus non tenetur iudicare sicut iudicat Deus: sed tenetur iudicare sicut vult Deus quod homo iudicet. Statuit autem ipse Deus ut homo iudicet secundum veritatem publicam: ut patet ex eo quod statuit quod in ore duorum vel trium stet omne verbum. Et propterea iudex, iudicando secundum allegata et probata, iudicat secundum Deum et conscientiam publicam, ut in littera dicitur in responsione ad ultimum: et non iudicat secundum sordes testium nisi materialiter, et per accidens rarissimum, quod homini non imputatur. Esset enim. homini imputandum si vel ex intentione, vel ignorantia, vel imprudentia, vel negligentia sordes testium sequeretur: sed quando ex contingentibus nihil omittit, sibi non imputatur.

Ad quartum dicitur quod ex hoc quod officium iudicis est latissimum. nihil aliud habetur nisi quod debet, quantum potest salvo officio, innocentem adiuvare. Et non tenetur propterea renuntiare officio.

Ad quintum dicitur quod ridiculum est dicere quod iudex tenetur secundum leges et iura, et non secundum allegata et probata iudicare: cum leges et iura sint de universalibus, et sententia debeat esse. de hoc singulari facto. Constat enim quod ad conclusionem singularem, quae per sententiam infertur, non descenditur ab universalibus legibus et iuribus nisi per particulares et singulares propositiones, quae per allegata et probata constant. Et lex divina mandat quod per allegata et probata iudicetur, dum Deut. xix dicitur: In ore duorum vel trium stabit omne verbum; et in materia mortis, cap. xvi, dicitur: Zn ore duorum vel trium testium peribit qui interficietur; non obstante quod allegata et probata quandoque violent ius: quia hoc est per accidens et ut in paucioribus; leges autem et moralia iudicant per se, et quae ut in pluribus fiunt.

Ad sextum. dicitur quod finis iustitiae publicae humanae non est veritas facti absolute, sed veritas facti publica homini. Et hoc est quod Auctor, respondendo ad tertium, dicit sub aliis verbis: scilicet quod. si factum sit manifestum iudici et non aliis, vel aliis et non iudici, tunc est necessaria discussio; hoc est: Non habetur veritas publica, sicut in notoriis, et propterea est necessaria discussio, ut veniatur ad finem, scilicet manifestum publice, scilicet iudici et aliis. Quantumcumque ergo iudici soli esset manifestum, non habetur finis, sed est necessaria discussio ut perveniatur ad finem, publicam scilicet veritatem. Constat autem quod iudicans secundum allegata et probata iudicat secundum veritatem non simpliciter, sed publicam in humanis iudiciis, etc. Et simili modo dicitur quod licet finis iustitiae sit reddere unicuique ius vere suum, finis tamen iustitiae publicae humanae est reddere unicuique ius suum non simpliciter, sed quantum potestas et scientia publica se extendere possunt: neque enim plus exigendum ab homine est.

Ad confirmationem de epieikeia dicitur quod epieikeia in persona publica non inclinat ad privatas operationes vel omissiones, sed ad operationes et omissiones convenientes iudicis officio. In proposito autem supponitur quod ex officio iudex non possit illum liberare nec ex iustitia, nec ex epieikeia, nec ex quacumque prudentia.

Ad postremum dicitur quod licet testes veniant intrinsecus ut lupi, iudex tamen non est minister eorum, sed iuris: et propterea non incurrit reatum sequelae eorum. Nec per ipsum venit scandalum: sed per illos testes, qui abutuntur iure et iudicis officio.

Ad ea autem quae obiiciuntur. deinde contra remedium de remittendo ad superiorem, dicitur quod argumenta illa non sunt contra Auctorem. Quoniam Auctor non dicit quod remittat ad superiorem: sed quod relinquat superiori iudicandum. Quod est idem cum illo quod arguentes consulunt: scilicet quod exoneret se, et relinquat curam aliis, si volunt, ad superiorem recurrere. - Et scito quod si casus disputatus accideret inferiori iudici, deberet coram populo iurare quod sibi constat oppositum, et propterea non iudicat; et indicare modum. quo constat sibi, puta, Quia vidi in tali loco, etc. Et hoc ipsum deberet significare superiori, ut vel sic, habendo ipsum inferiorem iudicem pro uno teste, innocens adiuvetur coram superioris iudicio. Princeps autem posset simili modo coram populo iurare, quando sibi casus iste accideret, et conari quantum potest ut populum placet et partem quietet. Optima autem cautela iudicis in. causa huiusmodi est, antequam perveniatur ad ulteriora, vel repellere ex officio accusatio- nem; vel ita praeveniendo operari ut non procedatur in causa; quod multis potest viis fieri.

VI. De ministro autem iudicis sciente sententiam esse iniquam, dicendum est quod debet tali uti dexteritate ut testimonium suum infirmet sententiam iniquam. Et si hoc non potest, debet petere ut sublevetur ab hac executione. Quod si nec hoc potest obtinere, sed oportet ipsum obedire aut cedere officio, licite potest publica ministeriali potestate uti, a publica scientia et potestate principali mota, sicut de iudice dictum est: eadem enim est ratio. Propter quod secus esset si sententia contineret errorem intolerabilem aut manifestam iniquitatem: quia tunc non ex scientia, sed ignorantia, malitia, imprudentia aut negligentia publica moveretur. Unde in cap. Pastoralis, de Officio Delegati, dicitur quod ordinarius exequi debet sententiam delegati etiam si sciat eam esse iniustam, si non potuit obtinere ut sublevaretur ab onere executionis: et non dicit, si sciunt ipse et alii eam esse iniustam. Et Auctor superius, in loco allegato, dicit quod minister non peccat exequendo, si sententia non. contineat manifestam iniustitiam: et non dicit manifestam sibi, sed manifestam absolute.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem quaestionis adverte quod, licet Indo in corpore articuli allata ad ostendendum iudicem oportere inter duos iudicare concludat tam in civilibus quam in criminalibus, et ita regulariter servandum sit; Auctor tamen conclusit specialiter in criminalibus, dicens: Et ideo in criminalibus non potest etc.: quia evidentius personae comparere exiguntur in criminalibus. Exigitur namque praesentia personalis, quae non requiritur in civilibus.

II. In eodem articulo, in responsione ad secundum, adverte quatuor poni in littera supplere vicem accusatoris. Primo, publicam infamiam. Et hoc cum proceditur per viam inquisitionis.

Secundo, manifestam rebellionem ad Ecclesiam, cui denuntiatum est crimen. Et hoc quando proceditur per viam denuntiationis. Tunc enim, iuxta Domini mandatum, Matth. xvm, sj Ecclesiam non audierit, erit sicut ethnicus, hoc est, excommunicandus est. Denuntiatio enim ex natura sua ordinatur ad bonum peccantis: sed ex rebellione denuntiati vertitur in sententiam punitivam, propter commune bonum. Et propterea in principio non eget aliquo supplente locum accusationis, sed in tali.eventu. Propter istum enim eventum in littera dicitur: Poena enim infertur ( denuntiato supple), propter rebellionem etc.

Tertio, publicum iudicium ordinatum. Et hoc intelligo vel quando crimen coram iudice et aliis committitur: ut cum iudex cum suis audit blasphemare vel videt occidere, etc. Tunc enim sine ulla alia infamia, denuntiatione, accusatione, propter evidentiam facti, iudex punit. Unde et pontifices Iudaeorum dixerunt: Audistis blasphemiam: quid adhuc desideramus testes? Et sanctus Ludovicus, Rex Franciae, legitur praecepisse cauterizari linguam eius quem audiebat blasphemare. - Nisi forte quis dicat quod Auctor de quadam inquisitionis specie loquitur: quia iudex, ex eo quod ipse vidit, paulatim investigat ex officio.

Et haec sufficiant etiam pro quarto articulo, etc.