Quaestio 148

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaequadragesimaeoctavae, in responsione ad secundum, dubium occurrit, an excedere mensuram in comedendo, non propter concupiscentiam, sed propter imperitiam, sit vitiosum: et cuius viti opus sit, Et est ratio dubii quia huiusmodi imperitia videtur arti, non prudentiae contraria: ac per hoc, nullius moralis vitii actus videtur talis excessus.

In oppositum autem est quia peccatum ex ignorantia ad eandem speciem vitii spectat ad quam. spectaret si fieret scienter: homicidium enim accidens ex ignorantia trans- euntis hominis, ad homicidii speciem reducitur; et ebrietas ex ignorantia potentiae vini, ad ebrietatis speciem spectat. Excessus ergo in comedendo ex imperitia ad gulam, quae circa excessum in comedendo versatur, spectat. Cuius contrarium in littera dicitur.

II. Ad hoc dicitur quod excessus in edendo ex imperitia contingit dupliciter. Quandoque enim contingit ex imperitia culpabili, scilicet eius quod scire debet: puta si infirmus, potens se custodire a nocivis, quia est dives, etc., non curat scire quid sibi noceat, et sic ex imperitia errat in comedendo. Et sic excedere in qualitate aut quantitate, etc., non ex concupiscentia sed ex imperitia, est peccatum- gulae, non formaliter, sed materialiter. - Quandoque autem contingit ex imperitia inculpabili: puta quia homo sanus comedit consueta, et credit non esse sibi nimis quod comedit, aut non esse nocivum. Et sic huiusmodi excessus non est peccatum: et propterea nullius vitii actus est. — Cum igitur in littera dicitur quod hoc solum pertinet ad gulam, quod aliquis, propter concupiscentiam cibi delectabilis, scienter excedat mensuram in edendo, de gula formaliter intellige. Nam, ut dictum est, gula materialiter aliter esse potest: sicut et detractio materialiter est. quae absque detrahendi intentione ex loquacitate fit.

Et per hoc patet solutio obiectorum. Nam et prima ratio concludit verum de imperitia inculpabili. - Secunda quoque concludit verum de actu qui fit ex imperitia seu ignorantia culpabili. Spectant enim hi actus, saltem materialiter et reductive, ad species quarum essent si scienter fuissent voliti.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo quaestionis eiusdem dubium occurrit ex Martino, in qu. r de Gula, eiusdem tractatus, circa determinationem peccati mortalis gulae. Inquit enim: « Ista opinio, iudicio meo, non sufficienter ostendit gulam esse peccatum mortale ». Arguitque octo argumentis quod gula non est peccatum mortale quia directe avertit a fine ultimo et praeceptis divinis. Quia vel hoc intelligitur de praecepto divino de actu ipsius gulae. Et hoc non: quia secundum eundem Doctorem, in responsione ad primum, nullum est tale praeceptum. — Aut intelligitur de praecepto divino quod est de aliis actibus, puta furto, adulterio, etc. Et tunc gula non esset alio modo peccatum mortale quam dare eleemosynam, orare vel studere: quia scilicet ista non sunt secundum se mortalia, si quis tamen ita esset affectus horum alicui ut esset paratus facere contra praecepta Dei, propter haec essent peccata mortalia. Alia autem argumenta omitto: quia iuxta hunc secundum sensum praecise procedunt, qui alienus est a mente et verbis Doctoris, ut patebit.

Duo tamen non sunt praetermittenda, quae militant adversus illud verbum, contra praecepta Dei. Primum est. Gula qua quis frangit ieiunium quadragesimae, est peccatum gulae mortale. Et tamen non contra praeceptum Dei, sed Ecclesiae. Non ergo gula ex hoc definienda est peccatum mortale, quia scilicet est contra praecepta Dei.

Secundum est. Gula qua quis vescitur ob delectationem carnibus humanis, est peccatum mortale: quia est bestialitas et gula contra naturam, sicut sodomia luxuria contra naturam. Et tamen non est contra praeceptum divinum: quia nullum divinum praeceptum de hoc fit. Ergo.

II. Ad horum evidentiam, scito quod verba litterae possunt dupliciter accipi. Primo, confuse: quasi Auctor voluerit ex multis circumlocutive declarare quando gula est peccatum mortale, ex aversione a fine, ex contemptu Dei, et praeparatione ad faciendum contra praecepta Dei. Et hic sensus satis rudis est, et alienus ab Auctoris excellentia et doctrina.

Secundo, distincte et formaliter: ita quod, iuxta distinctionem quae fit in communi de ablatione ordinis rationis, scilicet tollendo finem vel ea quae sunt ad finem, subsumptum est in particulari de gula quod quando tollit finem ultimum, tunc est mortale;: et quod tunc tollit finem ultimum quando quis delectationi gulae inhaeret ut fini ultimo; sicut etiam inanis gloria tunc est mortalis quando quis humanae gloriae inhaeret ut ultimo fini. Et hanc eandem quoad vitium sententiam habes ex Aristotele, in III. Ethic., dicente de intemperato quod a cupiditate adeo ducitur ut illam ceteris omnibus anteponat. Et hic sensus est verus manifeste; et expressus, non implicite positus, in littera, cum dicitur: Quod quidem tunc contingit quando delectationi gulae inhaeret homo tanquam fini propter quem Deum contemnit, hoc est, tanquam fini ultimo. Et idem replicatur in responsione ad secundum: sic enim contemnitur Deus, qui est ex sua natura finis ultimus; quoniam dignitas ultimi finis attribuitur tali deet fit gulosi Deus, iuxta illud: Quorum Deus venter est.

III. Subiuncta autem verba in littera de praeparatione ad agendum contra praecepta Dei propter huiusmodi delectationes, ad duo apposita sunt. Primo, ad explicandum effectum definitae gulae. Effectus siquidem dictae gulae est quod homo est paratus transgredi praecepta Dei propter illam: quoniam delectatio illa amatur ut ultimus finis, ac per hoc praeceptis Dei anteponitur, et sic facit hominem transgressorem aliorum praeceptorum propter illam assequendam. - Secundo, ad declarandum a posteriori quando delectatio gulae affectatur ut ultimus finis. Quia enim hoc saepe latere videtur, sicut de appetitu gloriae, pecuniae et similium; ideo expediens fuit docere unde possemus cognoscere quando homo ponit in delectatione gulae et similium. finem ultimum: quando scilicet propter illam adipiscendam paratus est transgredi praecepta Dei, puta quia est paratus luxuriari aut furari, aut aliquid eiusmodi perpetrare.

Ex quibus patet quod argumenta Martini, quae subiuncta verba litterae de praeparatione ad agendum contra praecepta Dei, supponunt posita esse ad definiendum peccatum mortale in gula, in vanum laborant, quia falsum supponit: quoniam peccatum mortale in gula constituitur prius, ex hoc quod delectatio gulae appetitur ut finis ultimus, et ex hoc appetitu efficitur alius appetitus agendi contra praecepta. Dei.

Et cum Martinus dicit quod, secundum Auctorem, nullum est divinum praeceptum de inordinato appetitu gulae, falsum dicit. Nec Auctor hoc dicit: sed dicit quod nullum praeceptum decalogi est directe de hoc. Constat autem quod aliud est loqui de praeceptis divinis, et aliud de praeceptis decalogi: sicut aliud est loqui de colore, et aliud de albedine. Non enim omnia praecepta divina sunt prae- cepta decalogi, sed e contra. In divina autem Scriptura prohibetur gula: Attendite ne graventur corda vestra crapula, Luc. xx1; et ab Apostolo: Non in comessationibus, ad Rom. xi; et ad Galat. v expresse dicitur de comessationibus quod qui talia agunt, regnum Dei non consequentur.

IV. Et bene nota quod non dicimus vehementiorem appetitum delectationis esse peccatum mortale, quasi excessus gradualis concupiscentiae faciat peccatum mortale: sed dicimus quod appetitus delectationis talis ut ultimi finis est peccatum mortale, Multum enim haec differunt: quoniam magis vel minus appetere se tenent ex parte appetentis, et sunt gradus appetitionis; sed appeti ut finem ultimum tenet se ex parte appetibilis, et est ratio rei appetitae, amatur enim sub ratione finis ultimi. Et ideo, quantumcumque remisse, deliberate tamen, quis appetat delectationem cibi ut finem ultimum, peccat mortaliter: et quantumcumque intense quis appetat huiusmodi delectationem, citra tamen ultimum finem, non peccat mortaliter. Unde si quis furatur propter delectationem gulae, duplici deformitate mortali peccat, sicut cum quis furatur ut moechetur: et non una tantum, sicut cum quis furatur ut det eleemosynam. Et ratio diversitatis est quia ibi sunt duo mala, alterum oppositum abstinentiae, alterum oppositum iustitiae, scilicet delectatio gulae ut finis, et furtum: hic autem est unum tantum malum, scilicet oppositum iustitiae, furtum; dare namque eleemosynam non est malum.

V. Sed occurrit hic non posthabenda quaestio speculativa, quare dare eleemosynam non est malum alterum a furto in casu proposito: cum ex hoc ipso quod est finis furti, sequatur quod dare eleemosynam appetatur ut finis ultimus, quia propter ipsam homo contemnit Deum in praeceptis suis, furtum committendo. Videtur enim quod etiam hic sint duae deformitates: altera opposita caritati, dum ultimus finis ponitur in dare eleemosynam; et altera opposita iustitiae, dum furtum committitur propter dandam eleemosynam.

Sed ad hoc dicitur quod dupliciter contingit amari aliquid ut ultimum finem. Primo modo, ita quod illud in seipso ametur ut ultimus finis: sicut, cum quis fornicatur, amat delectationem illam pro tunc in seipsa ut finem ultimum; et simile est in aliis peccatis mortalibus ex suo genere. Alio modo, ita quod illud non secundum se, sed ut ratio alterius operis, amatur ut ultimus finis, ita quod ex hoc ipso quod amatur ut ratio talis operis, habet quod ametur ut ultimus finis: sicut cum quis non ponit finem suum in dando eleemosynam, sed dare eleemosynam ordinat in Deum, cum hoc tamen, ex nimio affectu dandi eleemosynam, furatur ut det eleemosynam. Et quoniam primus modus infert secundum, et non e contra; quoniam quod absolute amatur ut finis ultimus, amatur etiam ut finis ultimus tanquam ratio aliorum, sed non e contra, ut patet in exemplo dato: ideo cum quis furatur ut det eleemosynam, una tantum deformitate peccati, scilicet furti, peccat; non enim talis praeponit dare eleemosynam absolute Deo, sed ut est ratio furti. Sicut e contra si quis daret eleemosynam ut furtum committeret, unica quoque deformitate foedaretur: quoniam dare eleemosynam ex hoc solo quod ordinatur ad furtum, deformitate furti foedatur. Et hinc provenit quod mulieres amantes propriam vitam aut sustentationem, etc. non ut finem ultimum absolute, sed solum ut rationes fornicandi, quia scilicet ne occidantur, aut ut habeant unde vivant, fornicantur, non nisi una specie peccati foedantur, scilicet fornicationis.

Et ex istis causis honestis et licitis in se peccata commissa alleviationem quandam habent. Ostenditur siquidem ex hoc quod animus non per se ad vitia tendit, sed sub ratione boni honesti aut liciti.

Habes quoque ex hac theorica quod si quis ex veniali secundum se affectu delectationis gulae aut gloriae furatur, unam tantum mortalem deformitatem incurrit, scilicet furti. Finis autem talis delectationis, licet in aliam transferat vitii speciem, puta gulae aut inanis gloriae; quia tamen non aggravat in infinitum, non apponit aliam mortalem deformitatem.

VI. Ad primum Martini contra illud, scilicet, praecepta Dei, etc., dicitur quod praecepta Dei in proposito comprehendunt omnia iusta praecepta: quae a Deo mediate sunt, iuxta illud: Qui vos spernit, me spernit; et rursus: Omnis potestas a Deo est, ad Rom. xin.

Ad secundum vero dicitur quod bestialitas qua quidam vescuntur carnibus humanis, est contra praecepta iuris naturalis. Sicut enim naturaliter sola femina humana est habilis ad coitum hominis, ita naturaliter sola vegetabilia et animalia irrationalia sunt materia habilis ad nutriendum hominem: unde Deus primo dedit Adae vegetabilia, deinde Noe dedit animalia. Contra naturae ergo ordinem est quod vescatur quis humanis carnibus. — Sed quia ex hoc non habetur quod sit peccatum mortale: — quoniam dicere mendacium est contra ius naturale, et non tamen est de genere suo mortale; et comedere carbones aut calcem (sine laesione) ex mala complexione non est mortalis gula, quamvis bestialis; sicut ambulare manibus et pedibus ad bestialitatis vitium spectat, et tamen non est mortale: ideo cautus esto, et non admittas consequentiam: Est peccatum bestialitatis, Ergo mortale. Ad hoc enim quod sit mortale, exigitur quod sit contra caritatem Dei, sui ipsius aut proximi: propter hoc enim mendacium non est ex suo genere mortale, et similiter ambulare manibus, et huiusmodi.

Ad argumentum ergo dicitur quod, quia praecepta iuris naturalis sunt praecepta Dei, ideo peccans in gula contra naturam, peccat contra praeceptum iuris naturalis et divini. Mortaliter autem tunc solum, per se loquendo, in bestialitatis gula peccat, quando cibus est contra bonum sui aut proximi. Et ex hac parte repugnat carni humanae esse cibum hominis. Quoniam cibus humanus potest iure privari vita sua ut sumatur in cibum: licite enim mortificamus vegetabilia et occidimus animalia in usum. nostri cibi. Homo autem non potest occidi ut sit nutrimentum nostrum, Et propterea talis bestialitas est peccatum mortalissimum, per se loquendo. — An autem per accidens quan- doque liceat, puta quia homines sunt iam occisi in bello, et non subest cibus alius, alterius rationis est. Et necessitas excusare videtur: ex quo nocumentum proximi non est, et inhumanitatem urgens necessitas apud se et alios operit.

VII. In responsione ad primum eiusdem articuli secundi dubium occurrit ex Martino, ibidem, dicente; Non placet mihi quod dicit s. Thomas, concupiscentiam gulae mortalem esse contra praeceptum sanctificationis sabbati, qua praecipitur quies in fine ultimo. Quoniam tunc omne peccatum mortale esset contra sanctificationem sabbati: quia quolibet peccato mortali avertitur, secundum "Thomam, quis a fine ultimo.

Ad hoc dicitur quod Auctor non dicit peccatum gulae esse contra praeceptum sabbati absolute, sed cum duabus modificationibus. Altera est: contra illud per quandam reductionem. Altera: contra illud spiritualiter intellectum; et hoc denotavit in illo verbo, in quo praecipitur quies in Jine ultimo. Et sic peccatum gulae nec directe, nec ad litteram, contrariari dicitur praecepto de sanctificatione Sabbati: sed reductive et mystice. Quod patet verum esse.

Et cum dicitur: Quia sic omne peccatum mortale esset contra hoc praeceptum: — respondetur quod omne. peccatum mortale esse sic contra hoc praeceptum non inconvenit. Quoniam sic acceptum est praeceptum generale, imponens cessationem ab omni peccato, et quietem mentis in Deo ultimo omnium fine: ut superius in qu. cxx, art. 4, ad r, patet. Specialiter tamen appropriatur hoc peccato gulae propter duas gulae conditiones: scilicet quia est. peccatum mentem deprimens et submittens delectationibus communibus nobis et brutis; et cum hoc, nullo praecepto decalogi directe prohibetur; quae duae conditiones simul in nullo alio vitio apparent. Nam luxuria, etsi similiter deprimat et submittat, tamen habet duo praecepta quibus contrariatur, scilicet, Non moechaberis, et, Non concupisces uxorem proximi tui. Superbia caret prima conditione, etc. Merito ergo huiusmodi peccata reducuntur ad huiusmodi praeceptum mystice. ab Auctore.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis dubium ex Martino, in quaestione de Gula, sub hoc eodem titulo, occurrit. Nam contra hoc, scilicet: Gravitas peccatorum principaliter attenditur secundum materiam in qua peccatur, etc., arguit, primo, quia si sic, nullum peccatum nisi circa res divinas esset maximum. — Secundo, quia esset simpliciter deterius et-gravius non colere Deum in die dominico quam ^ homicidium aut adulterium.

Ad primum horum dicitur quod, quia maximum dicitur dupliciter, scilicet simpliciter vel in genere, conceditur quod solum peccatum in divina est maximum simpliciter: aliquod autem aliud potest dici maximum in genere; ut vitium contra naturam in genere luxuriae est maximum.

Ad secundum vero dicitur quod, quia peccata contra praecepta primae tabulae sunt ex suo genere graviora peccatis contra secundam tabulam, ideo conceditur quod violatio cultus divini est gravius simpliciter quam homicidium, quamvis hoc sit magis nocivum: sicut etiam periurium iocosum est gravius homicidio.

II. In eodem articulo tertio, nota quod aliud est loqui de peccante, et aliud, tali peccante, ut patet. Et quod Auctor dicit quod peccatum gulae ex parte peccantis alleviatur: et non dicit quod ex parte talis vel talis peccantis alleviatur. Unde probat quod dicit ex communibus omni peccanti in gula: scilicet ex necessitate cibi et difficultate discernendi. Et ex hoc habes unde solvas obiecta ex parte talis vel talis peccantis in gula in casu, etc.: non enim sunt contra praesentem doctrinam formaliter intellectam.

III. In eodem articulo tertio eiusdem centesimaequadragesimaeoctavae quaestionis, in responsione ad tertium, dubium occurrit circa hoc quod nocumentum corporis ex gula per accidens se habet ad gulam, et non directe pertinet ad gulae gravitatem. Et est ratio dubii quia opposita conditionibus requisitis ad virtutem aliquam, spectant directe ad vitium oppositum illi virtuti. Sed commensuratio cibi ad sanitatem et bonam habitudinem spectat ad temperantiam: ut patet in III Efhic., et supra dictis. Ergo incommensuratio cibi ad sanitatem ex gulae delectatione spectat ad gulam per se, et non per accidens.

Ad hoc dicitur quod, quia necessitas humanae vitae, sanitatis et huiusmodi, non est finis temperantiae, ut in qu. de Temperantia, art. 6, ad 1, patet, sed rerum quibus temperantia utitur; ideo modificatio in ordine ad sanitatem et facultates et huiusmodi non per se et proxime spectat ad temperantiam, sed mediantibus aliis virtutibus vel quasi virtutibus. Pro quanto namque liberalitas sumptuum deservit temperantiae, temperatus modum in ordine ad facultates servat. Et pro quanto naturalis amor sui ordinatus cooperatur temperantiae, temperatus modificat cibos in ordine ad sanitatem. Nec aliud intendit Aristoteles in HI Ethic. Et propterea dicitur quod huiusmodi conditiones nec virtutis abstinentiae per se et proxime, nec earum oppositae vitii gulae sic sunt: quoniam virtus abstinentiae per se consistit in moderatione delectabilis cibi secundum quod oportet, etc, ad bonum rationis; et gula in immoderata delectatione eiusdem, Et quod, si propter huiusmodi delectationem facultates excedat, inquantum prodigalitate utitur, facit. Et quod, si sibi ipsi noceat, mediante iniustitia contra seipsum, si sic loqüi licet, facit. Et sic de aliis.

Et per haec patet responsio ad Martinum, ubi supra, arguentem hanc Auctoris responsionem, quia penes nocumentum corporis sumitur primum genus gulae; et quia plus peccat iste gulosus ex nocumento quod sibi infert quam ex delectatione quam intendit. Concesso namque hoc secundo, non sequitur: Ergo plus peccat peccato per se gulae ex nocumento, Sed sequitur quod plus peccet ex peccato quod oritur ex gula quam ex ipsa gula: quia majus peccatum est odium sui ipsius quam gula. — Prima autem obiectio falsum supponit: ut in sequenti articulo patebit magis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem centesimaequadragesimaeoctaIn. quaestionis dubia multa ex Martino, in eodem tractatu, in qu. 1 de Gula, occurrunt. Primum est circa sufficientiam quinque specierum gulae assignatarum in littera. Arguit siquidem directe contra, tripliciter. Primo, quia utens cibo prohibito, puta carnibus in die Veneris, peccat peccato gulae. Et tamen secundum nullam istarum specierum. Ergo. — Minor probatur inductive.

Secundo. Comedens pluries quam debet, puta in die ieiunii, vel quam honestum sit, peccat peccato gulae. Et tamen nulla dictarum specierum. Ergo. - Minor probatur inductive.:

Tertio. Sumens cibum contrarium bonae dispositioni animae vel corporis, peccat peccato gulae. Et tamen nulla dictarum specierum. Ergo. - Minor patet inductive.

Deinde firmat suam opinionem, et arguit quarto. Gula dividitur in tria genera: scilicet in concupiscentiam cibi contra bonam habitudinem corporis vel animae; et concupiscentiam cibi contra honestatem, puta quia contra praeceptum, vel rationis iudicium, propter consuetudinem, locum vel tempus; et in concupiscentiam cibi supra substantiam vel statum. Et sub his continentur multo plures species quam istae quinque. Ergo. - Et assumptum probatur ex III Ethic., ubi Aristoteles haec tria ponit.

II. Dubium deinde est circa rationem sufficientiae istarum quinque specierum assignatam in littera, scilicet quia inordinata concupiscentia potest attendi aut penes ipsum cibum, aut penes eius sumptionem, etc. Arguit siquidem Martinus, ibidem, contra sex dicta Auctoris in hac littera. Primum est ipsa distinctio, cum dicitur quod inordinatio concupiscentiae attenditur aut penes cibum, aut penes sumptionem cibi. Contra, inquit: divisionem admitto, quamvis, secundum rigorem sermonis, omne vitium gulae proveniat ex parte sumptionis. Quia quantumcumque cibus esset magnus vel delicatus, si non sumeretur, non esset gulae vitium ratione cibi causatum.

Secundum est quod una species attenditur penes cibum quantum ad substantiam seu speciem cibi, et sic. quaerit cibos lautos, hoc est pretiosos. Contra. Hoc membrum, scilicet, quantum ad substantiam, est divisibile. Et tamen tanquam indivisibile ponitur. Ergo. — Antecedens probatur. Quia quoad substantiam dupliciter contingit: vel quia pretiosi sunt cibi; vel quia inconsueti, Et hoc vel universa- liter, ut carnes humanae; vel pro tempore, ut carnes in quadragesima.

Tertium est quod una species gulae attenditur penes qualitatem cibi, dum concupiscuntur cibi accurate praeparati, quod importat ly. studiose. Contra. Hoc membrum, scilicet, quantum ad qualitatem, est divisibile. — Probatur. Quia vel qualitas est nociva: vel nimis accurate procuratur ut insit cibo qualitas delectans.

Quartum est quod inordinatio ex parte sumptionis contingit dupliciter, scilicet ex parte temporis, vel modi. Quintum est quod ex parte modi exponitur ardenter. - Contra. Haec, inquit, divisio non est sufficiens: quia non solum illis duobus modis fit inordinata sumptio; et quia secundum membrum, scilicet ex parte modi, est divisibile. Probatur quadrupliciter. Primo, quia sumptio inordinata est interdum quia frequentior est quam oportet: ut si quis sine causa decies in die reficiatur. — Secundo. Interdum, quia fit cum est prohibita: ut si quis in die ieiunii bis reficeretur. - Tertio. Interdum, quia loco prohibito: ut in ecclesia. - Quarto. Interdum, quia propter finem malum: puta luxuriae.

Sextum est quod una species ex parte sumptionis attenditur secundum tempus, quod importat ly praepropere. Contra. Hoc etiam membrum est divisibile. Nam praeventio temporis interdum est per comparationem ad exigentiam naturae: ut cum super indigesto comeditur. Interdum, per comparationem ad praeceptum vel laudabilem consuetudinem: ut si quis in die ieiunii notabiliter praeveniret horam prandii; aut, celebraturus, prius comederet; aut antequam divinum officium dixisset. Et quod haec et praedicta sint diversarum specierum patet ex hoc quia sunt diversorum generum: nam. prima praeventio pertinet ad primum genus, scilicet contra bonum animae vel corporis; secunda ad secundum, scilicet contra honestatem. Et sic facile est in supra dictis aspicere distinctionem genericam iuxta tria genera gulae supra dicta ex Aristotele IIT Ethic. « quem », inquit Martinus, « sequor »; et discrepare videtur a tot Doctoribus sacris.

III. Dubium tertio principaliter est circa doctrinam litterae in hoc quod dicitur, species scilicet gulae accipi secundum differentiam motivorum .. Repetitur siquidem hoc pluries in littera, respondendo ad argumenta.. Contra, inquit Martinus, ibidem, Primo, quia eadem cibi concu- piscentia fit ut ego in hac die ieiunii excedam in quantitate nimis comedendo, et tu in numero, contra Ecclesiae praeceptum bis comedendo. Ergo diversae species habent idem motivum.

Secundo, quia eadem similiter concupiscentia fit ut ego voraciter, et tu excessive comedas. Ergo diversae species habent idem motivum.

Tertio, quia tempus et locus non se habent ut motiva. Nullus enim potest rationabiliter dicere quod praeventio temporis se habet ut motivum respectu cibi sumendi.

Quarto, quia inordinata concupiscentia est quae movet ad metas modi, temporis, quantitatis, etc., transgrediendum: et non e contra.

Ex quibus patet et quod fundamentum dictae opinionis distinguentis species gulae penes motiva, est omnino nullum. Et quod non est eidem opinioni consonum: cum in multis speciebus enumeratis ab ista opinione idem motivum reperiatur, ut patuit.

IV. Ad primi dubii argumenta, contra specierum gulae sufficientiam, ordinate respondendo, dicitur ad primum quod comedens carnes feria sexta peccat in prima specie gulae, in qua attenditur quid sumitur, Nec obstat quod lautior aut pretiosior interdum sit piscis quam caro. Quoniam constat quod secundum se melior cibus est caro: et quod in prima specie consideratur substantia cibi. Et exponitur ab Auctore per pretiositatem, quia pretium est mensura rerum, et ex mensura intendit nobilitatem mensurati, scilicet cibi, describere.

Ad secundum dicitur quod comedens pluries quam debet peccat in quarta specie gulae, in qua attenditur praeventio temporis. Quoniam si prima vice, verbi gratia, pransus est in die ieiunii hora debita, cum secunda vice comedit, praevenit tempus comedendi: quia usque in diem sequentem comedendi non est tempus.

Ad tertium dicitur quod utens cibo nocente corpori vel animo non peccat peccato gulae secundum se, sed ut est ratio alterius vitii, quo scilicet quis sibi ipsi est nequam. Species autem gulae assignatae sunt de peccatis gulae secundum se. lam enim ex dictis ab Auctore patet quod huiusmodi nocumenta per accidens se habent ad peccatum gulae.

Ad quartum dicitur quod in III Ethic. Aristoteles dicit quidem temperatum non exire terminos sanitatis, honestatis et facultatum, et bene, quia temperatus contra nullam debet agere virtutem: et non dicit quod secundum haec tria attendantur genera aut species intemperantiae. Ex dictis autem Auctoris manifeste apparet quod nocumentum animae et corporis est per accidens ad gulam: ac per hoc excluditur primum genus. Et similiter tertium, quod in nocumento facultatum consistit: eadem ratione. Secundum autem, tanquam connumeratum his quae sunt per accidens, manifestat se non positum ut unum trium generum. Et secundum veritatem, spectat ad vitium contrarium illi honestati: verbi gratia, si quis indebite comedat in ecclesia, inhonestas haec spectat ad sacrilegii vitium; et sic de aliis.

V. Ad secundi dubii argumenta, contra rationem sufficientiae, respondendo ordinate, dicitur ad obiectionem contra primum dictum, scilicet ipsam divisionem, quod divisio est optima, et formali sermone artificiosa. Nam cum gula sit circa concupiscentiam delectationis in cibo; et cibus non habeat rationem cibi nisi in ordine ad esum: non distinguitur cibus a comestione tanquam sint diversae materiae gulae, sed tanquam duo requisita et concurrentia ad materiam gulae. Oportet enim concurrere cibum et actum quo quis utitur cibo, quem constat esse, non videre aut audire, vendere aut emere, sed comedere: et neutrum ab altero separabile est. Et constat quod aliquae conditiones spectant ad cibum, ut substantia, quantitas et qualitas cibi: et aliquae ad ipsum actum utendi illo, ut tempus et modus. Falsum est ergo, formaliter loquendo, quod omnis inordinatio sit ex parte actus utendi: licet simul cum ipso actu in potentia vel in actu. — Et ad probationem, .Si non sumeretur, non esset gulae vitium: dicitur quod gulae vitium est etiam si nunquam sumatur cibus inordinate appetitus. Loquendo autem de sumere in potentia, dicitur quod probatio nihil valet: quia posse sumi est de ratione cibi, et a conditionali negativa unius inseparabilis non sequitur categorica positiva rationis. Verbi gratia, licet illa sit vera, Si non est risibilis, non est homo: non tamen valet, Ergo ratio hominis sumitur ex risibilitate. Ita non valet, Si cibus non posset sumi, non causaretur vitium gulae, Ergo causare vitium gulae convenit cibo ratione sumptionis. Sicut non valet, Ergo esse cibum convenit sibi ratione sumptionis. Sumitur enim quia est cibus: et non, quia sumatur, ideo est cibus.

Ad obiecta contra secundum dictum, scilicet de una specie gulae secundum substantiam cibi, dicitur quod illud membrum esse divisibile contingit dupliciter. Uno modo, in esse morali formaliter, secundum per se differentias gulae: et sic negatur. Alio modo, secundum differentias per accidens: et sic conceditur, sed non est contra doctrinam Auctoris; quoniam species debent per se differentiis formalibus illius generis constitui, et non differentiis per accidens. Et per hanc regulam respondetur ad obiecta contra indivisibilitatem tam huius quam aliarum specierum. Unde cum contra istam speciem affertur, Quia substantia cibi dividitur in pretiosam, et insuetam, dicitur quod distinctio ista est per accidens ad substantiam cibi: accidit enim delectabili cibo quod sit prohibitus lege vel consuetudine. Unde quicumque cibus secundum seipsum inordinate appetitur infra humanos limites, sive hoc sit ex nobilitate cibi, sive ex prohibitione, ut carnes sunt in ieiuniis prohibitae, ad eandem speciem gulae spectant. Ciborum vero appetitus extra humanos limites, ut carbonum, calcis, carnium humanarum, et similium, ad bestialitatem spectant: quae sub his speciebus non continetur, quoniam gula ut est humanum vitium, distincta est.

Ad obiecta contra tertium dictum, scilicet de unitate speciei gulae quantum ad qualitatem cibi, dicitur negando huiuscemodi membri divisibilitatem formalem et per se, ut dictum est. Et cum dicitur, Quia dividitur per qualitatem praeparatam, vel nocivam, iam patet responsio: quod esse nocivum accidit cibo ut obiectum est gulae, quia accidit cibo ut est delectabilis; est enim praeter gulosi intentionem, ut Auctor dixit.

Ad obiecta contra quartum et quintum dictum respondetur negando utrumque assumptum: scilicet et quod ex parte sumptionis sint plures differentiae formales per se in genere gulae; et quod secundum membrum, scilicet ex parte modi, sit divisibile formaliter, etc. Et ad primam probationem, scilicet quia sumptio inordinata est quandoque quia frequentior est quam oportet, respondetur quod huiusmodi deordinatio comprehenditur sub specie quarta, scilicet praeventionis temporis: nam dum repetitur comestio inordinate, ideo peccatur quia tempus congruum comestioni non expectatur. — Et per idem respondetur ad secundam, de multiplicata comestione in die ieiunii, Ante tempus siquidem debitum comedit qui violat ieiunium bis comedendo: quoniam usque in diem crastinum differenda esset comestio, ut praedictum est. — Ad tertiam autem obiectionem, de loco, et quartam, de fine, dicitur quod huiusmodi inordinationes ad aliorum vitiorum species spectant, nec constituunt species gulae. Si quis enim propter adulterandum comedit, non gulae, sed adulterii macula se polluit: et similiter si quis in ecclesiae contemptum in illa comedit, non gulae, sed sacrilegii crimen incurrit. Deformitates siquidem istae, quia per accidens se habent ad gulam, non sufficiunt ad intrinsecas gulae species causandas.

Ad obiecta contra sextum dictum, scilicet de unitate speciei gulae ex praeventione temporis, respondetur. negando quod species ista sit divisibilis formaliter, etc., ut prius dictum est, Et ad probationem, Quia praeventio potest esse vel in ordine ad exigentiam naturae, vel ad prohibitionem, etc.: respondetur quod omnes allatae differentiae per accidens se habent ad gulam, aut nullam faciunt formalem differentiam. Nam praeventio temporis contra praeceptum naturae, vel contra praeceptum Ecclesiae, eiusdem est rationis. Vitia enim non distinguuntur penes praecepta a quibus avertunt, sed penes obiecta ad quae tendunt: idem autem est obiectum, scilicet temporis praeven- tio in cibo, a quocumque sit prohibita. Et simile est in alis vitiis: incestus enim, sive a natura sive ab Ecclesia inhibitus, eiusdem est speciei. Si quis autem celebraturus comedit, sacrilegii crimen committit, contra sacramentorum reverentiam debitam agens. - Quod autem subiungitur, quod haec ideo distinguuntur specie quia distinguuntur genere, iuxta tria genera gulae ab ipso Martino assignata, eadem facilitate negatur qua dicitur. Nam, ut patet ex dictis, ex his quae sunt per accidens conficta sunt sub gula genera illa. Quo fit ut arguens et doctorum theologorum communem doctrinam deserat: et Aristotelem non sequatur, ut putavit.

VI. Ad obiecta in tertio dubio, de specificantibus peccata gulae, scilicet quod sunt obiecta motiva appetitus, respondendo dicitur ad primum, quod falsum assumitur, quod eadem secundum speciem concupiscentia cibi fiat ut unus nimis, alter pluries in die ieiunii comedat. Et similiter negatur assumptum in secundo. Utrumque siquidem petit principium. Quoniam concupiscentiae distinguuntur specie sicut delectationes. Alterius autem delectationis est delectabile in quantitate cibi a delectabili sumptione ante tempus, et a delectabili voracitate, etc., cum haec movent ad inordinatam concupiscentiam sui.

Ad tertium, cum dicitur quod nullus potest rationabiliter dicere quod tempus se habeat ut motivum appetitus in cibo sumendo, negatur assumptum. Quoniam pec tempus excluditur a motivis appetitus, ut experimur in nobis dum, quia talis hora est, movemur ad tale opus: nec tempus applicatum ad sumptionem cibi minus movet nos quam applicatum ad agriculturam movet ad illam.

Ad quartum dicitur quod, quia finis est prior in intentione et posterior in executione; et obiectum appetitus habet rationem finis: ideo delectabile in substantia, qualitate et quantitate, praeventione vel voracitate cibi, primo movet appetitum ad sui concupiscentiam inordinatam; et concupiscentia inordinata movet ad adipiscendum tale delectabile sumendo cibum illum, tantum, talem, prius, vel sic. Unde verum dicit arguens in hoc, quod concupiscentia inordinata movet ad gulae peccatum in actu exterioris executionis: sed falsum dicit in hoc, quod delectabile non prius moveat ad inordinatam concupiscentiam. Obiectum enim appetibile constat esse prius appetitione, et movere appetitum: immo esse primum motorem, utpote moventem non motum, ut patet in III de Anima.

Unde patet fundamentum Auctoris esse solidum, peripateticum, et consonum non solum sibi, sed sacris Doctoribus. Quos quia summe veneratus est Auctor, ideo intellectum omnium quodammodo sortitus est. Scriptum est enim quod declaratio divinorum sermonum illuminat, et intellectum dat parvulis. Dantibus ergo operam declarationi divinorum sermonum per Prophetas, Apostolos, Doctoresque sacros, lumen datur et intellectus, utpote parvulis in oculis suis, et seipsos submittentibus illorum doctrinae.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulis quinto et sexto eiusdem quaestionis centesianeqtiadagesiitiaeóctrvie dubium ex Martino, ubi supra, in qu. An gula sit vitium capitale, occurrit, impugnante quod vitium capitale dicitur ex quo nata sunt multa oriri vitia secundum: rationem causae finalis. Probat autem hoc specialiter de quinque gulae filiabus quae in sexto articulo tractantur, volens quod non oriuntur ex gula secundum rationem causae finalis. Quia nemo appetit actus istorum quinque propter actum gulae, neque delectationem in istis propter delectationem gulae: quoniam nullus appetit hebetudinem mentis ut delectetur in cibis et potibus.

Ad hoc dicitur dupliciter. Primo, quod secundum doctrinam Auctoris, licet sit verum quod vitium capitale sit ex quo secundum rationem finis multa oriuntur vitia; non tamen habetur ab ipso haec propositio cum dictione exclusiva, hoc est quod solum sic oriantur ex illo alia vitia. Immo superius, in qu. de Avaritia, art. ult., dicit: Ex quo oriuntur alia vitia, et praecipue secundum rationem causae finalis: ubi patet non excludi alios modos causandi alia a vitio capitali.

Secundo dicitur quod istae quinque filiae gulae assignatae a Gregorio oriuntur ex gula secundum rationem causae finalis. Et cum contra arguitur, quia nemo appetit ista propter gulam: respondetur quod appeti aliquid propter finem non contingit uno modo, ut arguens assumit, sed pluribus. Aliquid enim appetitur propter finem ut medium ad consequendum finem: sicut appetitur, equus ad quietius yel celerius peragendum iter. Et hoc modo ista quinque non appetuntur propter gulam ut finem. Et hoc solum probat arguens. - Aliquid autem appetitur propter finem ut acceptatum ex finis appetitu, dummodo intentum finem consequatur: sicut appetitur damnum exilii a vindicante se, sciens quod ex vindicta incurret exilium; ex nimia namque affectione ad finem, puta vindictam, acceptat incurrere exilium. Et hunc modum arguens praetermisit. Et tamen hoc modo omnes dictae filiae gulae ex gula oriuntur secundum rationem finis. Est enim gulosus tam affectus delectationi cibi et potus quod non curat, dummodo illam expleat, incurrere damna ineptae laetitiae, scurrilitatis, immunditiae, multiloquii et mentis hebetudinis. Et licet hoc non sit ista vitia secundum se oriri ex gula ut fine, sed est habere ipsa vitia ex gula ut fine, quoniam actus istorum vitiorum non ordinantur secundum se ad finem gulae, sed incurrere dicta vitia procedit ex fine gulae, ut declaratum est: sufficit tamen ad horum filiationem respectu gulae ut finis, huiusmodi dependentia finalis. Quod enim non ita directe requiratur ad filiationem vitiorum causalitas finalis illorum secundum seipsa, ex qu. xxxv, superius, de filiabus acediae, in art. ult., insinuatur. Quamvis, ut in prima responsione dictum est, non oporteat semper causalitatem finalem in filiatione vitiorum salvari.

Stant ergo solida fundamenta Auctoris.

II. In responsione ad primum dicti quinti articuli, specialiter adverte duas radices ex quibus trahit gula quod sit vitium capitale. Alteram, ex cibo, qui est vitae conservativus: est enim hoc valde appetibile, et propter hoc multa valde et fiunt et sustinentur. Alteram, ex delectatione in cibo et potu, quae sapit conditionem felicitatis, quae est summe appetibilis: nam dum homo in delectabili moratur, felix quodammodo est. Unde et homines qui semper versantur circa delectabilia felices putaremus, nisi mala annexa et consequentia consideraremus.

HI. In sexto specialiter articulo dubium de scurrilitate occurrit, quantum peccatum sit. Et est ratio dubii quia tam gestus quam verba inhonesta videntur ex suo genere peccata mortalia: licet ex imperfectione actus, puta quia leviter, et sine mala intentione, et risus gratia dicuntur, videantur quandoque venialia.

Ad hoc dicitur quod tam gestus quam verba inhonesta dupliciter exerceri possunt. Primo, in ordine ad aliquod peccatum mortale operis vel delectationis. Exemplum primi: si quis diceret verba inhonesta ut provocaret ad fornicationem aut ad vindictam. Exemplum secundi: si quis diceret verba inhonesta ut delectaret, vel quia delectat vindicta aut fornicatio, de qua est sermo. Et sic procul dubio huiusmodi peccata verborum vel gestuum sunt peccata mortalia.

Alio modo, quia delectant, vel ut delectent ipsi inhonesti gestus, ipsa inhonesta locutio, et sic hilariter transeunt vel transeant. Et hoc proprie videtur ad scurrilitatem et turpitudinem pertinere de quibus Apostolus: P ad Ephes. v. Et sic non sunt peccata mortalia, sed venialia valde periculosa: scriptum est enim: Corrumpunt bonos mores colloquia prava; unde Apostolus praecipit nec nominari haec inter Christianos. Et quod non sint peccata mortalia, suadetur ratione et auctoritate. Nam huiusmodi peccata non sunt contra bonum proximi: sed ad delectationem directe ordinantur. Constat quoque non esse contra bonum divinum; aut proprium illius qui haec committit, nec quantum ad bonum animae aut corporis, aut exteriorum. — Apostolus quoque, ibidem, ut Glossa notavit, et bene, prohibet multa vitia, dum dicit: Fornicatio et omnis immunditia, et avaritia, nec nominetur in vobis: nec turpitudo vel stultiloquium, aut scurrilitas, quae ad rem non pertinet: et deinde, subiungens poenam criminum esse exclusionem ab haereditate regni Dei, non resumit nisi tria prima vitia, dicens: Intelligentes quod omnis fornicator aut immundus aut avarus non habet haereditatem etc., ex hoc insinuans quod alia tria non excludunt, ex suo genere, a regno Dei. Quod etiam de scurrilitate insinuaverat, dum dixerat, quae ad rem non pertinet, declarans per hoc deformitatem eius consistere in vanitate, et, tanquam quid vanum seu inutile, esse veniale.