Quaestio 154

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaequinquagesimaequartae, dubium circa distinctiva specierum luxuriae ex Martino, in qu. 1: de Luxuria, occurrit, quoad duo. Primum est quod species luxuriae oportet accipere ex parte materiae. - Secundum est quod species luxuriae magis diversificantur ex parte feminae quam viri, quia femina se habet ut patiens et materia.

Contra primum, inquit, quod species luxuriae non solum accipiuntur ex parte materiae, probatur: quia aliqua species peccati contra naturam sumitur non ex indebita materia, sed ex indebito modo; ut si vir cognoscat suam non in vase debito, aut non debito modo.

II. Contra secundum dicit primo, quod distinctio harum specierum, praeter stuprum, aeque ex parte viri sicut ex parte feminae sumitur, ut patet discurrendo.

Dicit secundo, quod duae personae humanae sexu differentes, ut sic, sunt materia naturalis actus venerei humani. - Probatur. Illa sunt materia naturalis actus venerei humani quae natura ordinavit ad generationem prolis humanae. Sed duae personae sexu, etc., sunt tales. Ergo.

Et confirmatur per illud Gen. 1: Masculum et feminam creavit eos, et benedixit: Crescite, etc.

III. In eodem articulo, cum responsione ad quartum, dubium aliud ex Martino, ibidem, occurrit, etiam circa distinctiva specierum luxuriae. Et intendit probare quod oportet ponere plures species luxuriae quam istas: et quod doctrina Auctoris in responsione ad quartum non est intelligibilis. Arguit ergo quod peccatum coniugatorum in actu venereo oportet quod habeat aliquam speciem aliam a praedictis, sic. Circumstantia transferens actum de virtute in vitium constituit speciem. Sed ista est huiusmodi. Ergo. - Minor patet. Quia ex tali circumstantia actus coniugalis est peccatum. — Maior probatur. Talis circumstantia transfert in genus vitii, Ergo, in aliquam speciem: quoniam nihil est in genere quod non sit in aliqua eius specie. Hoc enim patet. Et quod praeter sex dictas species, oportet aliam ponere. Et quod non ex parte materiae, sed circumstantiae. Et quod responsio ad quartum non est intelligibilis, dum dicit quod peccatum coniugati est secundum aliquam circumstantiam quae non constituit speciem moralis actus. —- In hoc consistunt omnia motiva Martini circa hoc, licet ab ipso plurificentur.

IV. Dubium demum ex Martino, ibidem, est, eo qudd nititur solvere rationes duas Auctoris in littera. Et ad illam, scilicet, Circumstantia non dat speciem actui morali, respondet quod circumstantia actus exterioris est obiectum actus interioris: et ideo dat illi speciem ut obiectum.

Ad aliam, scilicet, Mulier magis se habet in ratione patientis et materiae quam vir, respondet quod uterque est materia respectu alterius, et uterque est agens respectu concubitus. Et multa addit ad probandum quod utraque persona est distinctiva specierum luxuriae: quae omitto, quia non sunt contra nos.

V. Ad horum evidentiam, sciendum est quod, si de speciebus luxuriae loquendum est sicut de speciebus gulae, ut scilicet assignentur species omnes luxuriae tam mortalis quam non mortalis secundum proprias earum rationes, sic procul dubio sunt plures species luxuriae quam istae sex hic enumeratae. Sunt enim, ultra istas sex, omnes species quae attenduntur secundum circumstantias diversas habentes diversa motiva: puta cum ex solo motivo delectationis coniugatus cognoscit suam, et sic de aliis. Et hoc convincitur ex Auctoris doctrina de circumstantiis dantibus speciem, Et, ut patebit, etiam in hac materia hoc insinuavit Auctor, alibi et hic. Sed loquendo de luxuria simpliciter, et secundum consummatum illius actum secundum seipsum, et secundum communem doctrinam theologorum rationabiliter traditam, sic istae sex tantum species luxuriae ponuntur.

Dixi, de luxuria. simpliciter, ad differentiam luxuriae secundum quid. Quoniam luxuria simpliciter et absolute significat peccatum seu vitium ex suo genere mortale, sicut iniustitia: et non nisi ex imperfectione actus, seu secundum quid, sonat peccata venialia circa venerea, Et ex hoc provenit quod species eius non sunt nisi illae quae secundum suas proprias rationes sunt peccata mortalia. Haec autem solum sunt praedictae sex. Merito igitur luxuriae simpliciter illae tantum species sunt assignatae quae sub peccato mortali ex propria ratione continentur: secundum quid plures sint species.

Dixi, secundum consummatum illius actum secundum seipsum. Quoniam ex hoc capite idem patet. Nam, ut in littera hac dicitur, et sub aliis verbis in art. 3 qu. xv de quamvis

Malo, dupliciter contingit peccare, seu deordinationem esse, in delectatione venerea. Primo, ex parte actus secundum seipsum: hoc est, quod actus consummatus, idest seminatio voluntaria, secundum seipsum est inordinatus; seu, ut in littera dicitur, ex parte materiae ipsius actus. Alio modo, ex parte conditionum seu concupiscentiae, Et quia deformitates seu peccata ipsius actus secundum se sunt simpliciter peccata, alia autem sunt peccata secundum quid; ideo, assignando species peccatorum luxuriae, illae tantum sex fuerunt assignandae quae se tenent ex parte actus secundum seipsum, quia illae solae constituunt peccata simpliciter: aliae autem species, utpote ad peccata secundum quid spectantes, dimissae sunt.

Dixi, secundum communem doctrinam rationabiliter traditam. Quoniam non latuit Auctorem quin plures potuissent assignari species. Sed quoniam Magister Sententiarum, in XLI distinctione Quarti, et Gratianus, XXXVI, qu. 1, sine contradictione has introduxisse videntur species; ideo Auctor, solita sua reverentia utens, non tam docuit, quam rationem reddidit quare hae solae species positae sunt. Unde et sacrilegium, quo polluitur persona habens votum castitatis, ad adulterium reduxit: cum tamen evidenter constet quod distinguitur specie ab adulterio, sicut religio a iustitia. Rationabiliter autem doctores has tantum species tradiderunt: quia, ut dictum est, ad mortalia peccata, quae sola sunt simpliciter peccata, et luxuriam simpliciter respexerunt.

VI Ad primum ergo dubium dicitur quod species luxuriae simpliciter, seu ex parte actus inordinati secundum se, sumuntur ex parte materiae: de istis enim solis loquitur Auctor. Et ad'obiectionem de peccato contra naturam ex parte modi, respondetur quod modus contra naturam est duplex: unus, quo stante, potest sequi generatio; alter, quo stante, non potest sequi generatio. Et quod quicumque modus contra naturam ex quo non potest sequi generatio, reducitur ad inordinationem ex parte materiae. Nam si non servatur vas debitum, non est ibi materia partialis debita: quoniam mulier non recipit secundum illam partem qua debet esse materia. Et similiter si aliquis esset modus quo generatio impediretur, ad materiam partialem non reduceretur: quia scilicet non potest recipere semen in illa parte interiori in qua natum est recipi.

De modo autem innaturali non impediente generationem, dicitur, vel quod spectat ad species secundum quid et peccata non mortalia ex genere suo: et propterea nihil obstat quod illa luxuriae species sit omissa, sicut aliae similes. Huiusmodi enim peccata non consistunt in deordinatione actus secundum seipsum, sed secundum aliquam eius conditionem. Actus enim coniugii ex quo potest sequi generatio, ex hoc solo deordinatus quod innaturali modo fit; non est secundum seipsum deordinatus, sed secundum illam conditionem tantum. Et ideo extra has species illa luxuria venialis est. — Vel, et melius, dicitur quod reductive spectat ad vitium contra naturam, sicut imperfectum reducitur ad speciem perfecti: scilicet, praeter naturam reducitur ad contra naturam. Hoc enim perfecte contrariatur naturae: illud imperfecte opponitur naturae.

VII. Ad obiecta contra secundum dictum, scilicet quod illae species magis ex parte feminae sumuntur, respondetur: et ad primum dicitur quod falsum assumi « patet discurrendo ». Quia raptus communiter attenditur ex parte Num. v, Dixi feminae: ut patet legenti in Decretis in loco allegato. secundum com-

Ad secundum dicitur quod illa propositio, Duae personae humanae sexu differentes sunt materia naturalis actus venerei humani, est falsa: et probatio eius falsissima, scilicet, JJla quae sunt ordinata a natura ad generationem prolis humanae, sunt materia naturalis actus venerei humani. Nam natura non solum materiam, sed agens ordinavit ad generationem. Masculus enim ordinatus est a natura ad actum venereum non ut materia eius, sed ut efficiens illius: femina autem ut patiens. Quod eius actus, qui est recipere, testatur: materiae enim est recipere; adeo ut etiam si forma recipiat aliquid, in hoc sapit rationem materiae seu potentiae passivae.

Ad tertium dicitur quod ex hoc quod Deus masculum et feminam fecit et benedixit, non habetur quod uterque sit materia, sed potius quod sint agens et patiens: quoniam in omni natura, ut dicitur in III de Anima, oportet haec duo concurrere, alterum ut agens, alterum ut patiens.

Et adverte quod Auctor non dicit quod istae species solum ex feminae conditione considerentur. Quoniam hoc constat esse falsum: ut patet cum religiosus aut coniugatus cognoscit solutam, etc, Nec hoc Auctor somniavit. Sed dicit quod istae species magis diversificantur: per ly magis ostendens quod etiam ex parte viri diversificantur, sed nominum ac rationum diversitas magis ex parte feminae sumpta est. Ratio siquidem raptus et stupri manifeste secundum ea quae mulierum sunt, datur. Adulterium quoque, secundum communem usum, non nisi ad nuptam accedatur, dicitur: et similiter sacrilegium, nisi ad. Deo dicatam mulierem. In cuius signum, peccatum presbyteri quandoque dicitur simplex fornicatio, quandoque adulterium, quandoque sacrilegium, et tamen constat ex parte sui semper esse sacrilegium: nec damnatur adulterii iniuria quisquam coniugatus ad solutam accedens, nec sacrilegii presbyter meretricem cognoscens. Haec enim satis testantur quod species illae magis diversificantur ex parte feminae, etc.

VIII. Ad dubium secundum dicitur quod gratis concedimus plures species luxuriae quam istas hic enumeratas. Sed istae solae sunt species luxuriae simpliciter: reliquae secundum quid. Istae solae sunt peccata mortalia ex propriis rationibus: ceterae vero non. lstae solae actum consummatum inordinatum secundum se ponunt: reliquae ad conditiones seu accidentia spectant. Unde conceditur quod conditio actus coniugii faciens de non-peccato peccatum, affert novam peccati speciem. Et cum dicis, Auctor hoc negat in responsione ad quartum: respondetur quod non negat hoc, si formaliter intelligatur. Nam ipse loquitur non de quacumque specie, sed de specie actus consummati secundum seipsum. Nec loquitur de quibuscumque differentiis luxuriae, sed de differentiis actus venerei consummati secundum se. Et docet quod quia deordinationes quae sunt in actu coniugati non sunt secundum differentias actus consummati, sed sunt secundum circumstantias eius; ideo, ut sic, hoc est ut circumstantiae, nullam constituunt speciem luxuriae. Et rursus: ideo nullam constituunt speciem: luxuriae iníra latitudinem. specierum de quibus est sermo, scilicet secundum differentias ipsius actus. Et utrumque horum est verum. Cum quibus tamen stat quod illamet circumstantia quae deordinat actum coniugati, non ut circumstantia actus illius, sed ut- differentia luxuriae secundum totum suum ambitum, det novam speciem peccati luxuriae. Tunc enim habet rationem obiecti motivi ut finis, et non circumstantiae: ut patet ex supra habitis de circumstantiis.

Ex quibus patet quod doctrina Auctoris in responsione ad quartum est optime intelligibilis (ut intellecta), et vera.

IX. Ad tertium dubium dicitur quod solutio primae rationis est ipsa Auctoris doctrina: scilicet. quod circumstantia, ut obiectum, dat speciem; si tamen est aliud obiectum formaliter ab obiecto actus. Nam quando circumstantia et actus cadunt sub eodem obiecto formaliter, circumstantia, quantumcumque sit obiectum actus interioris, non daret speciem: ut patet cum quis furatur aurum multum, ita quod ex proposito fertur specialiter ad. multum. Unde Auctor in principio corporis huius articuli dicit: Circumstantia, inquantum huiusmodi, non dat speciem actui morali: per hoc ostendens secus esse inquantum obiectum. Sed ex hoc non solvitur ratio litterae, quae, ut patuit, de circumstantia actus coniugati inquantum circumstantia illius actus est, loquitur. Et ideo concludit quod 70n constituit speciem moralis actus, ut dictum est. Et per ly ut dictum est manifeste patet quod de circumstantia inquantum circumstantia est, loquebatur: quoniam sic in principio corporis dixerat.

Solutio vero alterius, scilicet, Mulier magis se habet in ratione patientis, nullam exclusionem requirit: quia nulla est, et sola verba opposita dicit, absque probatione aliqua. Auctor enim probat in littera mulierem habere rationem materiae quia se habet in ratione patientis. Et hoc constat: quia masculus est agens, et oportet aliquod. patiens esse; nullum aliud autem apparet nisi mulier. Iste autem, ut dictum .est, nullam rationem affert contra hoc, sed conatur ostendere quod uterque sexus est distinctivus specierum luxuriae: quod in nullo contrariatur dictis, ut iam ostensum est, — Potuisset autem dicere, et bene, quod utraque persona potest dici materia, non actus venerei, sed actus moralis, puta concupiscentiae: quia est materia concupita, desiderata, electa, etc.

X. In eodem articulo primo, in responsione ad quartum, dubium occurrit circa praedicta, ex eo quod peccata coniugatorum et sunt quandoque secundum indebitam materiam, Ut patet, tum primo, cum extra vas naturale seminatur. - Tum secundo, cum se absque concubitu polluunt. - Tum Tertio, cum coniux habet votum continentiae. - Tum quarto, cum habet impedimentum impediens petitionem debiti, puta affinitatem supervenientem matrimonio. - Tum quinto, cum alter coniugum est in publico adulterio obstinato. - "Tum sexto, cum alter negat debitum coitus aut seminis. - In his siquidem omnibus peccatum coniugati est ex parte materiae. Et in primis quidem duobus patet. In tertio autem, quarto et quinto, manifeste est materia impedita. In sexto, non redditur debitum cui debetur: quod vocatur hic materia actus moralis.

Et sunt quandoque secundum circumstantias constituentes peccata mortalia, Ut patet primo, de loco: si fiat in loco sacro. — Secundo, de modo: puta si mulier supergrediatur. — Zertio, de effectu: si causat abortum, aut prolem infectam seu monstruosam tempore menstrui; aut in seipso coniuge notabile damnum, vel propter debilitatem vel propriam infectionem, quod novit ex altero contrahi. — Quarto, de fine: si quis tam ardenter amat coniugem ut vel finem ponat ultimum in illa delectatione; vel omittat necessaria ad salutem propter eam; vel cognosceret illam etiam si esset alterius aut non sua. — Quinto, de tactibus et osculis solius delectationis causa. — In omnibus siquidem his intervenit peccatum luxuriae in coniuge secundum aliquam circumstantiam. Et quodlibet horum est peccatum. mortale. Et tamen in nulla istarum sex specierum enumeratur. Male ergo dixi ego, etsi non Auctor, quod reliquae species non sunt peccata mortalia ex suo genere.

XI. Ad horum evidentiam, dicitur quod non solum est verum quod Auctor dicit in littera, scilicet quod peccatum coniugati cum sua uxore non est secundum materiam, sed circumstantias, quae, ut sic, non dant speciem, et ideo secundum huiusmodi peccata non ponuntur species luxuriae (scilicet secundum differentiam actus consummati, ut expositum est ): sed etiam verum est quod ego addidi, scilicet quod reliquae luxuriae species non sunt ex suo genere mortale peccatum. Sed utrumque oportet sane intelligere. Dictum siquidem Auctoris intelligendum est de peccato non quocumque, sed luxuriae: et coniugati ut sic, hoc est actum matrimonialem exercentis. Et rursus, loquitur de coniugato: non de coniugato tali, puta impedito, prohibito, et huiusmodi. Sic namque est sermo formalis, - Dictum autem meum intelligo de reliquis speciebus luxuriae quatenus infra solum luxuriae genus sunt: et non quatenus luxuria ad alia vitia trahitur, vel aliis vitiis est annexa. [Non solum enim] venerea, sed etiam bona opera ex connexione vel appositione aliorum vitiorum mortalia peccata fiunt: ut patet si quidam daret eleemosynam ponendo in ea ultimum finem, seu in contemptum Dei, Haec enim communia sunt bonis et malis, et in omni materia subintelliguntur. Nos autem de propriis constitutivis specierum luxuriae tractamus. Et de illis, infra hoc genus (quod quasi pro uno genere computatur) sistendo, dicimus quod nullum apparet mortale peccatum nisi supradicta sex, et quae ad ea reducuntur.

XII .Ad singula autem obiecta singillatim descendendo, dicitur quod in primo casu, cum scilicet vir extra vas naturale seminat, procul dubio peccatum est ex parte materiae partialis. Et ideo spectat ad unam istarum sex specierum, scilicet peccatum contra naturam. Et hoc sive in toto actu utatur uxore extra vas naturale; sive in fine tantum, ut filii Iudae abutebantur Thamar; sive, seminando intra vas naturale, detur opera ut non sequatur conceptio, aut ex parte viri aut ex parte feminae, quacumque id arte vel industria fiat, quoniam tunc ex intentione seminatio impeditur a naturali suo fine, Et parum differt a procuratione quod seminetur totaliter extra vas naturale: differt enim secundum differentiam magis et minus. Et propterea ad eandem speciem spectat. Et est peccatum mortale ex suo genere: quia ex intentione contrariatur fini naturali concubitus. Nec hoc contradicit litterae: quia tale peccatum non est coniugati ut sic, cum uxore, quoniam non est uxor eius ad huiusmodi usum; Auctor autem de peccato coniugato formaliter loquitur.

Ad secundum dicitur eodem modo, quod huiusmodi peccatum est peccatum contra naturam, quod vocatur mollities: et non est coniugatorum ut sic.

Ad tertium et quartum simul dicitur quod Auctor loquitur de coniugato, et non semi-coniugato quoad actus: qualis est tam habens votum, qui committit sacrilegium petendo debitum; quam affinis post, qui similiter committit incestum petendo debitum. Et simile est de aliis prohibitis: sunt enim semi-coniugati quoad actum.

Et licet possit per hoc responderi ad quintwm, quod scilicet maritus uxoris publice adulterae est semi-maritus, propter scandalum annexum, quoniam patronus turpitudinis fit cognoscendo eam: aliter tamen potest dici quod maritus non peccat cognoscendo talem peccato proprie luxuriae, de quo sermo est; sed peccato alieni adulterii fovendo illud, et scandali, et inaequitatis in omittendo debitam correctionem uxoris per subtractionem actus coniugii et alia remedia, iuxta iuris dispositionem, — De hac tamen materia, si uxor innocens excusatur a peccato si vir est publicus concubinarius, habes in Quolibeto nostro secundo diffuse quaestionem unam.

Ad sexti primum casum dicitur quod negare debitum uxori non est peccatum luxuriae, sed iniustitiae, fugientis potius luxuriam. Auctor autem, ut iam dictum est, de peccatis luxuriae loquitur. - Ad secundum vero casum, scilicet si vir non negat coitum, sed seminationem, dicitur quod huiusmodi peccatum iniustitiae quoque est: quia maritus non solum tenetur ad coitum, sed semen; quoniam tenetur ad coitum ex quo secundum se possit sequi generatio; constat autem quod ex coitu sine semine non potest sequi generatie. Et sicut peccat mortaliter maritus negando debitum totaliter, ita peccat mortaliter negando debitum quoad semen, propter eandem rationem.

Sed quid si uxor non curat de semine? Tunc, cum cesset ratio debiti, solum peccatum luxuriae remanet in coniugibus commixtis absque seminatione viri, — Ad hoc dicitur quod, quia talis coniugum commixtio reductive spectat ad peccatum contra naturam, quia est ibi consummatus coitus feminae ex quo non potest sequi generatio ( dicitur enim in littera quod omnis actus venereus ex quo non potest sequi generatio, spectat ad vitium contra naturam), ideo talis commixtio non convenit coniugatis ut coniugati sunt: sed quemadmodum, viro seminante extra vas debitum, peccatur contra naturam quia materia partialis. contrariatur naturae; ita, femina seminante absque commixtione cum virili semine, peccatur contra naturam quia partiale obiectum naturale voluntarie omittitur, scilicet semen virile. — Secus autem esset si vir ex impotentia temporali non seminaret, concumbens cum spe et conatu: ad seminandum: sicut accidit cuidam qui ex prima uxore genuerat, et cum secunda concumbens non poterat seminare per multos annos. Hic enim, ex consilio bonorum, continue sic reddens debitum, tandem, post sex annos, genuit ex illa. Et revera non peccavit: quoniam semper actum naturalem consummare intendebat.

XIII. Ad primum autem obiectorum circa peccata. coniugatorum ex parte circumstantiarum, dicitur quod actus matrimonii in loco sacro ad speciem sacrilegii transit, et non constituit novam luxuriae speciem.

Ad secundum, de modo, dicitur quod modus ex quo potest sequi generatio (de quo solo est sermo), faciens de non-peccato peccatum, constituit novam speciem luxuriae, sed ex suo genere venialem. Et ego nullum hactenus legi aut audivi modum consummati actus in vase debito ex quo non possit sequi generatio. Sed nec rationem intellexi ullam: nisi quod quidam dicunt quod mulier non est uxor ad tales actus, sed naturali modo tantum; et quod variatur ritus sacramenti matrimonii. Sed haec facile excluduntur, dicendo quod uxor est uxor ad omnem actum ex quo potest sequi generatio (ex quo non dat tantam latitudinem in huiusmodi actibus), quamvis unus sit principalis. Vel dicendo quod isti modi sunt accidentaliter praeternaturales, quia non contrariantur fini: et propterea sunt venialia tantum peccata, si sine necessitate fiant. - Nec mutatur ritus sacramenti, qui nullus est: sed modi actus qui est officium naturae, variantur. Ritus siquidem sacramenti ab Ecclesia constituitur, sicut et sacramentum: non a natura.

Immo et ratio, et experientia in oppositum videtur. Ratio quidem, quia semen non intrat matricem per modum descensus aut proiectionis, sed attractionis, Et ideo potest attrahi etiam muliere supergrediente. — Experientia vero, quoniam a fide digna, crebro generante et continuo variis modis a viro se cognosci patiente, percepi quod ex his modis non impediebatur concipere: Experientiam, inquit, testor. Dixit tamen quod videbatur sibi tunc maxime a conceptione elongari quando supergredi eam oportebat: veruntamen nec tunc impediri, sed suscipere se semen aiebat non impedita.

Posset tamen dici quod intentio Auctoris hic est quod peccatum coniugati non constituit speciem luxuriae ex materia, reduci tamen potest ad sex dictas. Et quod peccatum secundum modum innaturalem reducitur ad peccatum contra naturam: iuxta ultima verba art. 12 istius quaestionis.

XIV. Ad tertium dicitur quod actus matrimonii causans abortum transit in homicidium.

Causans vero prolem infectam aut monstruosam, si peccatum est, in iniustitiam transit, seu impietatem, qua sanguine iunctis debitum exhibemus. Dixi autem, si peccatum est: quia in leprosis non est peccatum, et similiter in menstruis innaturalibus. — In menstruis autem naturalibus, licet scienter petere peccatum sit propter indispositionem naturae pro tunc ad huiusmodi actum, mortale tamen peccatum non esse satis constat ex ratione Petri de Palude, in xxxir dist. IV Sent. Quia scilicet accedere ad uxorem genituram prolem infectam, non est ex suo genere malum moris: alioquin, nunquam esset licitum; quod patet esse falsum in leprosis. Nulla autem ex menstruis naturalibus circumstantia aut conditio adiungitur aggravans in infinitum. Ergo, etc.

Similiter actus matrimonii causans notabile damnum in propria persona, in odii proprii speciem transit, quando peccatum est. Quod ideo dico, quia si sanus aut sana coniux non curat periculum infectionis propriae ex contagione propter amorem coniugis, non solum a peccato excusatur, sed, si ex caritate facit, meretur. Videmus quotidie nostris temporibus coniuges non se deserere quoad torum. et habitationem, propter tam grande malum et contagiosum quale est malum vulgariter appellatum gallicum. Extra quoque, de Coniug. Lepros., Alexander III dicit quod nulla in hoc casu exceptio invenitur a generali praecepto debiti coniugalis reddendi.

XV. Ad quartum dicitur quod, quia peccatum ex fine transfert actum. in speciem illius finis, et non in speciem ilius generis in quo est actus; ideo actus matrimonii deordinatus ex ratione finis appositi, non constituitur in specie luxuriae, nisi finis ille ad luxuriam spectet. Et nisi spectet ad aliquam dictarum sex specierum, semper est veniale, quantum est ex parte actus. Cum enim quis cognoscit coniugem ob solam veneream delectationem, ad luxuriae speciem venialem ex fine spectat. - Cum cognoscit eam ut fratricidium aut adulterium committat, ad homici- dium vel adulterium ex fine trahitur. - Similiter cum quis cognoscit uxorem ita ut, si non esset sua aut si esset alterius, uteretur ea; ad fornicationem in primo, et ad adulterium in secundo transit. - Quando ergo in contemptum Dei utitur matrimonio, in odium Dei similiter transit. — Quando autem coniux in delectatione coniugalis actus ultimum sibi finem constituit, procul dubio mortaliter peccat, et in genere luxuriae: sicut ponens ultimum suum finem in gloria humana peccat mortaliter peccato inanis gloriae. Sed quoniam peccatum hoc luxuriae non ex parte actus, sed ex parte affectus interioris se tenet; ideo haec veritas nihil obstat doctrinae praesenti, quae de speciebus ex parte actus exterioris et circumstantiarum ipsius actus exterioris secundum se, tractat.

Et per hoc patet solutio omnium obiectorum ex parte finis istius vel illius coniugis sic vel sic affecti in hoc vel illo casu. Nam sive peccatum coniugis in illo casu sit in genere luxuriae directe, puta si motivum fuit delectatio venerea in actu coniugii, sive quodcumque aliud, sat est quod peccatum non ex parte actus, nec circumstantiae actus secundum se, est peccatum mortale: sed ex affectu inordinato coniugis in tali casu, puta periclitantis patriae, et huiusmodi, etc. Et semper annectitur tali peccato alterius vitii deformitas: puta odii divini, quoniam delectatio venerei actus appetitur ut finis ultimus; vel impietatis, cum debita patriae subventio propterea omittitur; et sic de aliis.

Et nihilominus ponere finem ultimum in delectatione actus coniugii peccatum est ex circumstantia appositi finis qui non est finis secundum veritatem talis actus. Et reducitur huiusmodi peccatum ad speciem adulterii: quia in iniuriam coniugalis actus ordinatio ipsius in delectationem ut finem ultimum fit. Unde nullum relinquitur peccatum mortale luxuriae, infra limites luxuriae, quod non ad aliquam assignatarum specierum reducatur.

XVI. Ad quintum: dicitur quod oscula et tactus coniugatorum aut non sunt peccata; aut sunt venialia; aut, si sint mortalia, sunt circumstantiae reductae ad aliquam dictarum sex specierum, et praecipue mollitiei; ut in proprio de his articulo dicetur.

Et haec responsio communis sit omnibus peccatis luxuriae ex circumstantiis in coniugatis. Et sic optime stat doctrina litterae solida, ut patet ex dictis.

Sed quando impudicitia est peccatum mortale et quando non, inferius patebit. Nunc autem sat est nosse quod inter circumstantias actus computantur impudicitiae osculorum et huiusmodi, ut in responsione ad quintum in littera habes.

XVII. In eodem primo articulo, in responsione ad secundum, nota quod, quia adulterium significat duas deformitates, alteram in genere luxuriae, alteram in genere iniustitiae; et ambae. determinant actum concubitus naturalis, et altera alteram contrahit, nam luxuria contracta per iniuriam mariti ascendit ad adulterium, et similiter iniustitia contracta per concubitum cum coniuge alterius descendit ad adulterium: ideo ex eis nec proprie consurgit una species, nec apparet quid sit in adulterio formale et quid materiale. Perspicaciter tamen intuentibus innotescit et quod sub duobus generibus ponitur, ratione diversorum, ut in littera dicitur; et quod communiter in perpetratione adulterii iniustitia se habet materialiter, et luxuria formaliter. Quia formale ex parte finis se tenet, materiale autem ex parte eius quod est ad finem: constat autem quod finis adulterii communiter est delectatio venerea, et quod propter illam non curat iniustitiae crimen incurrere. Et ideo adulterium absolute ponitur species luxuriae, utpote formaliter ad luxuriam spectans, et ad luxuriam trahens iniustitiam. Quae, ut in littera dicitur, non omnino per accidens se habet ad illam: quia ex magnitudine luxuriae procedit iniustitia, dum in tantum quis ardet venereo amore alicuius personae ut non curet de alterius iure.

Et hoc quod de adulterio dictum est, intellige de stupro et raptu: quoniam idem est in eis iudicium de iniuria quam important in actu luxuriae.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis centesimaequinquagesimaequartae, dubium ex Martino, in qu. m de Luxuria, occurrit, contra rationem in littera allatam procedente, multipliciter arguendo et solvendo. Licet, inquit, conclusio sit vera, non tamen sufficienter videtur probata. Primo, quia non probat efficaciter nisi de fornicatione meretricia,'ad quam non unus tantum nec duo nec tres, sed indifferenter qui volunt, accedunt.

Secundo, quia non probat quod vagus concubitus masculi sit peccatum mortale, sed tantum hoc probat de vago concubitu feminae. Quia ibi non est incertitudo prolis, sicut cum mulier vagatur cum pluribus: ut patet de concubinis regum. Solus ergo vagus concubitus feminae est qui directe opponitur educationi prolis.

Tertio, quia adhuc non probatur quod omnis simplex fornicatio sit peccatum mortale: sed sola illa unde proles aestimatur, aut dubitaretur verisimiliter generanda. Unde statim sequitur quod non probatur coitum meretricium, ubi non solitum est generari, esse peccatum mortale: quia in tali non militat ratio.

Quarto, qüia non probat de concubinatu quod sit peccatum mortale: cum talis non sit concubitus vagus, sed determinati ad determinatam, et interdum ad longum tempus, et cum interpositione iuramenti de fide servanda, de prole educanda, erudienda, etc. In tali enim non videtur militare praedicta ratio. - Sed respondet, inquit, ad hoc beatus Thomas quod id quod cadit sub legis determinatione, iudicatur secundum id quod communiter accidit, non secundum id quod in aliquo casu potest accidere. Haec autem solutio esset probabilis si ipse iam probasset for- nicationem esse lege prohibitam. Quod nondum probavit: sed nititur naturali ratione convincere esse peccatum mortale; et cum ratio ostenditur manifeste deficere, iam recurrit ad legem, de qua non fecit adhuc fidem.;

Quinto, quia si sic, sequeretur quod simplex fornicatio non esset de se mala, sed tantum ratione iniustitiae quae ex ea sequi potest in hoc quod pater non reddit proli debitam naturae educationem et instructionem. Et ex hoc sequitur primo, quod aliqua simplex fornicatio non est peccatum mortale. Patet consequentia de illa fornicatione ad quam nulla sequitur iniustitia: puta illa ex qua non generatur proles, et illa ex qua genita proles religiose educatur. Et probatur consequentia per simile de iactu lapidis vel sagittae in loco in quo facile quis potest laedi: constat enim quod si quis, diligenter proviso quod nemo laedatur, ita iaciat, non peccat. Licet ergo ex fornicatione nata sit sequi iniuria prolis, si tamen de facto ita provideatur quod non sequatur, non erit peccatum.

Sequitur secundo, quod fornicatio meretricia erit licita et bona, Et probatur consequentia. Omnis actus conformis legi rationi rectae conformi, cuius actus toti culpae quae ex eo communiter evenire potest per aliam legem sufficienter provisum est, est actus licitus et bonus. Sed lex de meretricibus in civitate habendis est rectae rationi conformis: ut patet ex Augustino, Tolle meretricem ex Ecclesia, et eam reples concubinis et adulteriis. Et per aliam legem sufficienter provisum est, aut provideri faciliter potest iniuriae prolis generandae: illis autem malis quae oriuntur ex ablatione legis meretricum, nulla potest lege provideri. Ergo actus conformis legi de meretricio concubitu est licitus et inculpabilis.

Sexto. Aut eo ipso aliquid est peccatum mortale quod ex eo nata est sequi alterius iniuria: aut quia de facto sequitur. Si secundum, tota ratio nulla est: quoniam ex ea non infertur quod omnis fornicatio est mortalis, sed ea tantum quam de facto sequitur iniuria prolis. - Nec potest dici primum: quia sic omnes negotiationes civiles, actiones fori exterioris, et omnes paene hominum communicationes essent peccata mortalia, quia ex his natae sunt sequi culpae mortales, fraudes, mendacia, periuria, etc. Sequeretur etiam quod iurare esset peccatum mortale, quia est periculum casus in frequenti iuratione.

Ex his patet quod ratio Thomae non est sufficiens ad probationem quod simplex fornicatio est peccatum mortale.

II. Rursus, ibidem Martinus: Non ideo, inquit, omnis fornicatio simplex est peccatum mortale quia directe committitur contra vitam hominis nascituri. 'Tum primo, quia multi sunt qui non intendunt generare.

Tum secundo, quia multi sunt qui intendunt religiose educare prolem ex tali concubitu.

Tum tertio, quia de mille non invenitur qui directe et per se intendat nocumentum prolis.

Tum quarto, quia lege recta et convenienti potest provideri ne hoc nocumentum ut in pluribus sequatur.

III. Demum ad tria dicta in littera respondet singillatim, Primum est: Fornicatio simplex importat inordinationem quae vergit in nocumentum vitae nascituri. Ad hoc respondet negando hanc propositionem in politia bene instituta. Quoniam huiusmodi politia vitae nati sufficienter providet.

Secundum est quod fornicatio privat prolem cura patris, etc. Ad hoc respondet negando quod fornicatio, rectis legibus regulata, privet prolem cura patris, aut aequivalenti, et aliis ad eruditionem requisitis: maxime cum huiusmodi proles rarae sint respectu natorum ex matrimonio.

Tertium est quod fornicatio, seu vagus concubitus, tolleret certitudinem prolis. Ad hoc respondet, tum quia potest institui lex per quam erit certitudo sufficiens ad educationem prolis. - Tum quia, si mulier illa paucis se communicet, erit facilis certitudo: si multis, erit rara proles.

IV. Ad evidentiam horum, non oportet nova fundamenta iacere, sed super litterae fundamenta, hic quidem summarie perstricta, in III vero Contra Gent., cap. cxxu et cxxir, extensa, tantae molem sapientiae naturalis construere. Differentia igitur inter per se et per accidens mon- strat et fornicationem esse peccatum mortale, et solvit omnes difficultates motas. Sume ergo tres propositiones. Prima est: Seminatio humana secundum se ordinatur naturaliter ad generationem, educationem instructionemque prolis. Haec facile patet ex natura seminis, et prolis necessitate secundum corpus et secundum animam.

Secunda est quod omnis seminatio humana, ad hoc quod sit secundum rectam rationem, oportet quod habeat secundum se dictum ordinem, scilicet ad. generationem, educationem et instructionem prolis. Ista etiam patet ex eo quod actus naturales, cum voluntarie exercentur, oportet quod ordinentur ad finem suum naturalem: alioquin, abutimur naturalibus. — Explicatur autem ly secundum se, propter concubitum cum uxore vetula, qui sine culpa est, licet ab hoc ordine deficiat: quia deficit per accidens, et non per se, ab ordine, Seminatio namque fit in loco naturali, unde nata est sequi generatio, etc.: sed per accidens, scilicet ex conditione istius personae est quod non possit sequi generatio. Bonitas enim specifica moralis in. actibus naturalibus attenditur secundum id quod est per se, et non secundum ea quae sunt per accidens.;

Tertia est: Omnis seminatio naturalis carens ordine dicto est deformis deformitate privationis debiti ordinis ad suum naturalem finem. Ista evidenter patet. Et ex hoc patet quod omnis huiusmodi seminatio non solum est moraliter mala, sed est sic mala quod est mala moraliter ex propria ratione. Quoniam cum hic sint tres ordine quodam se habentes fines naturales seminationis humanae, scilicet generatio, educatio et instructio; et cuiuslibet horum bonorum privatio sit secundum se mortale peccatum (nam instructio tantum bonum est prolis, et adeo debitum, ut privare prolem illa procul dubio notabiliter damnificet illam, et sic de aliis): consequens est ut in seminatione humana privatio ordinis ad quodcumque horum trium constituat ex propria ratione mortale peccatum, utpote naturalem dilectionem notabili malo offendens.

V. Sub his autem propositionibus claris et evidentibus subsumendum est quod fornicatio simplex est concubitus privatus naturali ordine ad naturalem educationem et instructionem prolis. Et sic patebit conclusio: scilicet quod fornicatio simplex, secundum naturale ius, est peccatum mortale. - Manifestatur autem haec subsumpta de fornicatione propositio. Concubitus inter personas non naturali vinculo convenientes ad educationem et instructionem prolis, caret naturali ordine ad educationem et instructionem. Sed omnis fornicatio simplex est concubitus inter personas non naturali vinculo devinctas ad educationem et instructionem. Ergo omnis fornicatio simplex caret naturali ordine ad educationem et instructionem prolis.

Dixi in maiore, non naturali vinculo devinctas, ut explicetur id quod subintelligendum est, per se, Nam quod - provideatur proli de educatione et instructione, potest contingere dupliciter: scilicet per se, et per accidens. Per se quidem providetur, quando extrema seminationis, hoc est pater et mater, conveniunt cum naturali ordine ad educationem et instructionem. Tunc autem tantum cum naturali ordine ad haec conveniunt, quando conveniunt cum naturali vinculo ad haec: quoniam naturalis ordo ad haec non est sine naturali vinculo utriusque ad illa, ut patet in avibus egentibus utroque parente ad educationem. Naturale autem vinculum non salvatur in simplici fornicatione, quae includit oppositum, quia est soluti ad solutam. — Alio modo, per accidens, scilicet ex aliquo accidentali vinculo vel ordine: puta si mater sit dives et habens prudentes instructores, et promittat providere proli de omnibus. Hoc enim per accidens convenit tali seminationi. Per se enim talis concubitus caret ordine ad educationem et instructionem: quia caret naturali ordine ad haec. Nec per accidens datur sibi naturalis ordo: sed annectitur ordo accidentalis ex conditione personae talis. Et sic restat seminatio deordinata ordine naturali ad educationem et instructionem. Ac per hoc, ut ostensum est, omnis fornicatio simplex ex propria ratione est peccatum mortale.

VI. Nec obstat vox Durandi, in xxxiii dist. IV Sent., dicentis quod: Non intelligo hoc: quoniam naturale ius nihil novit, nihilque dicit de morte aeterna, a qua peccatum dicitur mortale. Quoniam etsi naturalis ratio non noScat mortem aeternam, quae est poena peccati mortalis, et a qua vocabulum hoc sumptum videtur; novit tamen peccata quae sunt contra bonum humanae generationis, educationis, instructionis, et universaliter dilectionis, quae sunt secundum se digna morte aeterna; quamvis non intellexerit relationem ad poenam aeternam. Et propterea sicut, stante huiusmodi relationis ad poenam aeternam ignorantia, naturalis ratio novit homicidium, sodomiam, et huiusmodi, esse peccata illa quae, illustrati a Deo, vocamus mortalia; ita novit simplicem fornicationem esse peccatum quod nos vocamus mortale.

VII. Ad primam ergo obiectionem Martini in oppositum, scilicet quod non probat ratio litterae nisi de concubitu meretricio, respondetur quod probat. universaliter de omni concubitu solutorum. Quia in omni solutorum concubitu deficit naturalis ordo ad debitam educationem et instructionem prolis, ut declaratum est.

Et per hoc patet responsio ad secundum. Quoniam ratio non fundatur super incertitudine prolis. Quamvis haec etiam annexa sit tali seminationi secundum se: quia ex quo uterque est solutus, non est ibi naturale vinculum certitudinis prolis. Potest enim concubina alteri se tradere, cum soluta sit: quamvis per accidens non se tradat. Unde in littera certitudo prolis affertur pro signo seu effectu, et non pro principali fundamento: ut patet in littera dicente: Et ligiose in fornicariis est per accidens. Oportet enim inteninde est quod naturaliter inest maribus sollicitudo de certitudine prolis, etc. Sed fundatur ratio super defectu naturalis ordinis ad educationem et instructionem, etc., qui invenitur in vago concubitu ex parte utriusque sexus.

Ad tertium dicitur quod ex omni simplici fornicatione, per se loquendo, nata est sequi generatio: quamvis per accidens, ratione conditionum aliquarum personarum, non sequatur. Sed species moralis actus ex eo quod est per se, non ex eo quod est per accidens, consideratur.

Ad quartam dicitur quod responsio recitata, scilicet quod in concubinatu aliquando invenitur per accidens provisio prolis, sed hoc non attenditur, sed id quod est per se, - est optima. Nec obstat instantia Martini quod Auctor non probavit fornicationem esse Jege prohibitam. Quoniam iam optime probatum est esse prohibitam lege naturali: et oppositum concubitum, scilicet matrimonialem, determinatum esse lege etiam positiva, ex eo quod ad bonum commune iste actus ordinatur.

VUI. Ad quintum, negatur sequela, scilicet: Sequeretur quod fornicatio simplex non esset de se mala, sed tantum ratione iniustitiae quae ex ea sequi potest. Nam ipsa est de se mala: quia de se importat seminationem deordinatam privatione naturalis ordinis ad debitam educationem prolis; ita quod ista deordinatio ordinis naturalis ad talem finem non est aliqua iniustitia consequens fornicationem, sed est de sua ratione. Unde in littera dicitur quod fornicatio simplex importat inordinationem quae vergit in. nocumentum vitae eius qui est nasciturus: et non dicitur quod importat iniustitiam consequentem, sed inordinationem praesentem, quae vergit in nocumentum, etc. Et propterea nulla fornicatio excipitur: quia talis privatio est de ratione omnis fornicationis, licet nulla sequatur proles per accidens, aut per accidens religiose proles educetur. — Et ad probationem consequentiae per simile de iactu lapidis vel sagittae, proviso quod nullus laedatur: iam patet responsio ex ipsa dissimilitudine. Quia actui fornicationis per se convenit privatio naturalis ordinis ad debitam educationem et instructionem, quia ad rationem eius spectat: sed iactui lapidis vel sagittae non per se convenit occidere aut percutere, sed per accidens, inquantum fit improvide; et propterea, si aufertur ly improvide (quod, quia accidens est, potest auferri), tollitur culpa. Sed non potest a simplici fornicatione tolli per naturalem potentiam illa privatio quae per se inest. Et propterea non potest tolli illius culpa.

Ad id vero quod subditur sequi secundo, de concubitu meretricio, quod sit licitus, quia suppletur per aliam legem: - dicitur primo, quod sequela nihil valet. Quia non iniustitia consequens fornicationem, sed privatio spectans ad illius rationem, reddit fornicationem illicitam, ut patet ex dictis. Et propterea nulla humana lex potest a simplici fornicatione tollere culpam.

Dicitur secundo, quod nulla lex recta concedit coitum meretricium: sed permittendum statuit. Et hoc est quod Augustinus dicit. Ex hoc autem quod fornicatio simplex statuitur permittenda ad vitandum maiora mala, non sequitur quod talis concubitus sit conformis rectae legi: sed quod sit impunitus ab aliqua recta lege. Cum quo stat quod ab aliqua alia superiore lege puniatur.

IX. Ad sextum dicitur quod neutro modo in proposito dicitur fornicatio peccatum mortale: sed tertio modo, scilicet ex eo quod in se continet deordinationem a naturali et debito fine, quod est continere in se iniuriam humanae vitae, ut patet, etiam si nihil aliud sequatur. Et propterea omnia quae subdit, vana sunt ad propositum. Et ratio litterae sufficiens solidaque subsistit.

X. Ad rursus obiecta a Martino, contra hoc quod fornicatio simplex ideo est,mortale peccatum quia est directe et per se contra humanam vitam, respondendo, dicitur ad primum, quod licet multi fornicantes sint qui non intendunt generare, ipse tamen concubitus ad. generationem per se ordinatur. Unde personarum talium intentio est per accidens, ad intentionem ipsius actus secundum se spectando: intendit enim natura seminationem propter ge-

Ad secundum dicitur quod intentio educandi prolem retionem esse per se ex naturali ordine et vinculo.

Ad tertium dicitur similiter quod non loquitur de intentione hominis qui fornicatur, seu ex parte operantis: sed de intentione ex parte actus fornicationis, qui per se ordinatur ad generationem prolis et non ad debitam educationem et instructionem, in coitu fornicario. Et propterea patet esse contra vitam humanam: non prout vivere viventibus est esse, sed ut vita educationem et instructionem sub se comprehendit.

Ad quartum dicitur quod nulla creata lege potest fieri ut fornicaria seminatio non habeat hanc deformitatem et privationem: quamvis possit forte lege privata, puta mulieris aut viri potentis, aut publica in aliqua civitate, provideri quod nocumentum quod deordinatio illa affert, non sequatur in prole, ordinando de educatione et instructione. Sed quoniam nihil horum aufert a fornicatione quin ipsa sit habens talem deordinationem, ex qua est peccatum et culpa; ideo nihil horum obstat quin sit peccatum mortale. Ita enim se habet huiusmodi provisio ad concubitum naturalem deordinatum a suo fine, sicut se haberet similis provisio ad intentionem mentalem deordinatam alicuius de furando, vel de non educando aut instruendo filium. Nam sicut ex parte operantis, cum quis intendit furari, aut non educare aut non instruere filium, et respublica, aut alter parens, providet ne exeat in actum furti, aut ut puer educetur et instruatur, non propterea tollitur peccatum illius, sed providetur ne exterius nocumentum sequatur; ita ex parte ipsius operis ipse coitus solutorum tendit ad malum, carens naturali ac debito ordine ad debitum bonum educationis et instructionis, et per hoc quod providetur ne producat fructum nocumenti prolis, educando aliter et instruendo prolem, non tollitur quin coitus ille sit in se deordinatus et peccatum, sed providet ne noceat proli. Et si bene inspiciatur, huiusmodi provisio, sive fiat per legem alicubi sive per privatam personam, attestatur quod fornicarius concubitus est in se inordinatus: nam si deordinatus non esset, non oporteret huiusmodi provisiones adinvenire ut proles sine nocumento evadat.

XI. Ad demum datas responsiones ad tria dicta Auctoris in littera, dicitur quod illi dicto, Fornicatio importat nocumentum nasciturae prolis, non satisfit dicendo quod non est verum in politia bene ordinata. Tum quia, quantumcumque politia aliqua tolleret nocumenta in prole, non posset tamen tollere quin coitus ipse solutorum in seipso esset privatus naturali ordine ad bonum debitum proli. Et ita, licet politia tolleret quod fornicatio non inferat actu nocumentum proli, nunquam tamen tolleret quin ipsa in se non contineat nocumentum prolis, quod Auctor dicit. Et sic stat dictum Auctoris solidum.

Et licet hoc sufficientissime sufficiat, ad plenitudinem tamen doctrinae, dicitur quoque quod, quia nulla politia est melior politia Christi, quam in Ecclesia statuit, et in hac fornicatio est nociva proli: ergo. - Dicitur quoque quod lex quae tolleret huiusmodi nocumentum, ne sequeretur in prolem, attestaretur quod coitus ipse esset nocivus proli. Nam ideo non provideret seminationi matrimoniali, et provideret fornicariae, quia illa non est nociva proli, et ista sic: et ideo isti afferunt remedium. - Dicitur quoque quod ordo provisionis prolis ex lege esset accidentalis, non naturalis. Coitus autem debet iudicari rectus vel non rectus moraliter ex ordine vel deordinatione naturali, non accidentali, ut saepe dictum est. — Dicitur quoque quod politia ista, ut experientia, magistra rerum, testatur, est de nunquam, aut valde raro contingentibus in humano genere, in quo tam late diffusa est fornicatio. Actus autem morales non sunt ex raro contingentibus excusandi.

Et per haec eadem omnino patet quod secundum dictum, scilicet, Fornicatio privat prolem cura parentis, stat solidum: et quod provisio legis nihil excusat peccatum, etc., ut primo modo diximus.

XII. Tertium autem dictum, scilicet, Fornicatio tollit certitudinem prolis, non excluditur per hoc. quod potest fieri lex providens de certitudine sufficiente ad. educationem prolis. Tum quia pater in humano genere sollicitus naturaliter est non de qualicumque certitudine, sed de certitudine excludente alienum concubitum cum illa muliere: coitus autem solutorum non ponit-per se vinculum excludens alienum concubitum. Nec oppositum potest facere lex quin implicet duo contradictoria. - Tum quia hoc etiam esset per accidens, et non ex natura concubitus.

Similiter non excluditur per hoc quod, si mulier paucis se communicat, facilis est certitudo; si multis, rara est proles. Tum quia primum est falsum, quod facilis sit certitudo in paucis. Immo coniugatae cum altero tantum. coeuntes, nesciunt an viri an adulteri sit filius, ut ipsae testantur. - Tum quia mas est naturaliter sollicitus de certitudine per exclusionem etiam unius alterius. — "Tum quia omnia haec sunt per accidens. Nam per se, ex quo soluta est, certitudo non adest ex natura vinculi. — Ridiculum autem est obiicere quod, si cum multis, rara est proles. Nam nec raritas nec frequentia prolis facit culpam: sed destitutio naturalis ordinis a debito naturalique fine tanti boni humani.

Ex omnibus autem dictis patet quam vera ac solida sit Auctoris doctrina ac ratio, docens fornicationem esse mortale peccatum secundum se: cum facillime, sine omni fuco, sine adminiculis, omnes difficultates accidentes ex illo uno fundamento solutae sint. Dicitur enim in IV PAysic., quod quod quid est solvit omnes difficultates.

XIII. Superest modo monstrare dicentibus quod fornicatio simplex non est mortale peccatum nisi quia prohibita divina lege, quod ignorant divinam legem. Lex divina in novo Testamento nullum praeceptum pure morale continet nisi de actibus ex suo genere bonis aut malis. Sed praeceptum de fornicatione est praeceptura pure morale. Ergo sic negativum est de actibus per se malis. - Et non de per se malis venialiter: quia nullum in lege nova invenitur pure morale praeceptum .obligans ad mortale, de actu per se malo venialiter. — Ergo est de actu per se malo mortaliter. Quod est intentum.

Dixi, pure morale: propter praeceptum de fide fideique sacramentis, ut, Qui non crediderit et baptizatus fuerit, condemnabitur, etc. — Minor est. per. se nota, scilicet: Praeceptum de non fornicando est pure morale. Et. declarari posset ex distinctione praeceptorum moralium ab aliis:. sed nunc non oportet.

Maior autem probatur, primo, inductive, discurrendo per omnia praecepta moralia Christianae. vitae. Nisi quis afferat instantiam de ipsa fornicatione. Quae etiam instantia nulla ratione fulta esset. Tum quia fornicatio connumeratur, ad Galat. v, et ad. Ephes. v pluries, et Apocal. ix et xxi, ad. Rom. 1, II. ad. Cor. xu, inter mala. ex suis speciebus. Non ergo ipsa sola non est mala ex genere, sed tantum quia prohibita. - Tum quia Deus non invidet homini. Et reliquas licitas delectationes homini concedit. Cur ergo istam solam vetuit? - Tum quia ratio subest manifeste quod fornicatio est ex propria specie mala.

Probatur deinde ratione. Quia omne praeceptum morale humanum divinae legis in hoc uno verbo impletur, Diliges proximum tuum sicut teipsum, ut ad Rom. xiu dicitur: ubi expresse dicitur, post, Non adulterabis, Non occides, etc.: Et si quod est aliud mandatum, in hoc verbo instauratur, Diliges proximum tuum sicut teipsum: plenitudo ergo legis est dilectio. Dixi, humanum praeceptum: propter praecepta quae sunt de Deo, ut, Diliges Dominum Deum tuum, et huiusmodi. Ex hac autem Apostolica doctrina habetur quod praecepta negativa sunt contra humanum bonum, quia sunt contra dilectionem hominis, qua homini bonum velle debemus: unde praemisit: Nemini quidquam debeatis, nisi ut invicem diligatis. Si ergo praeceptum de non fornicando est praeceptum divinae legis, ergo est de actu contra humanum bonum: alioquin non impleretur diligendo proximum sicut seipsum. Si autem est de actu contra humanum bonum, ergo est de actu qui ex sua propria ratione est peccatum mortale, et est prohibitus quia malus, et non malus quia prohibitus. — Et confirmatur. Quia fornicatio in se aut est contra dilectionem proximi seu humanam: aut non. Si est contra dilectionem proximi aut humanam, habetur intentum. Si non, ergo plenitudo legis non est dilectio: contra Apostolum. i

Nec effugitur haec ratio dicendo quod fornicatio est ex propria ratione mala moraliter, sed non adeo mala quod sit peccatum mortale: sicut mendacium est secundum se pravum, non tamen est peccatum mortale ex suo genere. Hoc enim est mutare quaestionem, et reducere ad principium. Cur Deus hoc solum veniale ex genere constituit ex prohibitione mortale: cum omnia reliqua mala moralia ex suo genere venialia, non nisi ut venialia prohibuerit? Nunquid gaudet Deus in multiplicandis peccatis mortalibus? Et cum nulla possit rationabilis causa huius singularitatis assignari, restat ut fateamur quod ideo est a Deo prohibita quia est secundum se mala: et ideo sub aeterna poena prohibita, quia est, non praeter, sed contra bonum notabile humano generi debitum, ut declaratum est. Et gratias agamus divo Thomae, qui nos haec docuit.

XIV. Sed quod multos in hac et in aliis moralibus materis decipit, est quia non penetrant quod rectitudo naturalis in humanis actibus non est secundum ea quae. per accidens contingunt: et quod certitudo mathematica non est expetenda in moralibus, sed demonstrationes morales tunc sunt certae cum ostendunt id quod per se et ut in pluribus rectum aut non rectum est; et haec ad constructionem universalis in moralibus sufficiunt, nisi apud disciplinae incapaces, etc. Quo fit ut satis inerudite dicatur quod privatio ordinis ad generationem non est adaequata et propria ratio quare concubitus reddatur illicitus, quia concubitus cum sterili uxore non est aptus ad generationem et tamen est licitus: ita quod non erubescunt dicere quod, quantumcumque concubitus cum sterili per accidens sit ineptus ad generationem, ex hoc sequitur quod non ordinari ad generationem non est praecisa et adaequata ratio iliciti, quia ubicumque inveniretur ex quocumque accidente, constitueret illicitum, Hic enim Martini error into-. lerabilis, destructivus totius philosophiae moralis, miscendo per se et per accidens, et ex his quae sunt per accidens falsificans universale ex his quae sunt per se, satis exclusus est ab Aristotele docente qualis in moralibus certitudo, qualia sint moralia universalia: praevisus et exclusus est ab Auctore, in libro Contra Gent. et hic. Perit omnis doctrina, nisi.sistatur in his quae sunt per se. De ratione seminationis voluntariae est quod secundum se ordinetur ad generationem, nec hoc unquam auferri potest: sed ex accidentibus aegritudinis vel aetatis, etc., fit per accidens utin hac non sortiatur. effectum generationis. Hoc autem non.accusat concubitum coniugalem, quia per accidens est: sicut nec id quod est per accidens excusat concubitum. fornicarium.

XV. In eodem articulo secundo, in calce corporis articuli, adverte primo, ex Auctore in cxxu1 cap. III Contra Gent., quod inter actus naturales sola generatio directe ordinatur ad commune bonum: comestio enim et alia ad personale bonum ordinantur. Et propterea oportet huiusmodi actum legibus divinis et humanis determinare: quoniam de ratione legis est quod respiciat commune bonum, - ut patet ex definitione legis in praecedenti Libro data.

Adverte secundo, quod fornicatio simplex concluditur in.littera et quod est vagus concubitus, quia est praeter matrimonium, quod importat per se seu naturale (hoc est, secundum naturam) vinculum personarum coeuntium ad generationem, educationem, instructionem, «defensionem promotionemque prolis (est siquidem fornicatio concubitus solutorum): et quod est peccatum mortale, quia est contra bonum prolis educandae.

XVI. In responsione ad secundum eiusdem articuli, Martinus occurrit, non infitians doctrinam responsionis, sed consonantiam ad historiam. Quia Osee non praecepit Dominus quod fornicaretur: sed eam quae fuerat fornicaria, acciperet in uxorem. Nec praecepit ut ex ea generaret fornicando filios: sed ut iam natos filios fornicarios faceret süos per adoptionem. Et hoc probat auctoritate Augustini et Gregorii dicentium quod meretrix recepta est in castum coniugium, seu pudicitiam.

Ad hoc dicitur quod, licet de hoc actu Osee diversimode dicatur, ut alibi Auctor dicit: quantum tamen ad propositum spectat, Auctor respondet admittendo quod fuerit coitus vere fornicarius secundum communem cur- sum. Quoniam si cum ista admissione stat quod simplex fornicatio est de se peccatum mortale, multo magis stat sine ista admissione. Unde amplectenda erat illa responsio etiam si historia aliter exponi possit. Quam non est praesentis negotii discutere: cum etiam diversitas litterarum certitudini obstare videatur.

XVII. In responsione ad tertium, Martini molestia primo occurrit, hanc responsionem dicens esse obscuram nimis. Quia aut ancillae erant uxores: aut non. Si non, ergo erat fornicarius concubitus. Si sic, hoc erat in responsione exprimendum.

Occurrit deinde Petrus de Palude, in Quarto, dist. xxx, qu. 1, art. 3, dicens noh videri verum quod Iudas mortaliter peccavit vendendo Ioseph, ut Auctor dicit: quia hoc fecit ad liberandüm eum a morte.

Ad Martinum dicitur quod Auctor expresse remittit claritatem solutionis ad futurum tractatum de matrimonio, ut in proprio loco tractaret quamque materiam. Et ideo Martinus, truncatam hanc responsionem, sine ista remissione, referens et arguens, melius fecisset tacendo.

Ad Petrum autem. dicitur quod, ex quo loseph erat in cisterna sine aqua, unde poterat extrahi cum vita et libertate, non erat opus eripere libertatem loseph ut salvaret ilius vitam. Et ideo non excusatur a venditione fratris: licet excusetur a tanto, propter bonam intentionem. Poterat enim. facile cum Ruben conferre, aut patri secreto indicare, aut eum. extrahere occulte a fratribus. Et sic fecit contra illud praeceptum: Non sunt facienda mala ut eveniant bona.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem centesimaequinquagesimaequarlo quaestionis, dubium occurrit ex Martino, ibidem, in qu. rv, circa conclusionem, scilicet, Fornicatio est peccatum gravius furto, etc.; et illius rationem, scilicet, quia est contra bonum hominis nascituri. Arguit ergo contra. Primo. Furtum est expressius contra praeceptum Dei datum Moysi quam fornicatio simplex. Ergo. — Antecedens probatur. Quia furtum expresse continetur in decalogo: fornicatio autem simplex non nisi per viam sequelae, si continetur inter illa.

Secundo. Qui furatur facit iniuriam certo et determinato proximo; et reipublicae, turbando pacificum statum eius. Qui fornicatur nulli determinato proximo facit iniuriam. Ergo. — Probatur minor. Quia si sic, hoc maxime est, ut dicit Thomas, quia facit iniuriam homini nascituro. Sed hoc non. Quia si facit illi iniuriam fornicando, vel hoc facit quia non generat; vel quia non nutrit, nec educat; vel quia illegitimat. Sed non primum, ut patet. Nec tertium: quia hoc non spectat ad vitam hominis. Nec secundum: quia isti actus non sunt actus fornicationis, sed iniustitiae, a quolibet actu fornicationis distincti.

Tertio. Quidquid dat alicui actui gravitatem culpae, illud dat gravitatem culpae cuicumque actui in quo reperitur. Sed esse contra vitam hominis nascituri non dat caelibatui quamcumque gravitatem culpae: in quo tamen per se et ex intentione reperitur. Ergo non dat actui fornicario: in quo etsi reperiatur, non tamen per se nec ex intentione.

Quarto. Supposito quod fornicatio inferat nocumentum vitae homini nascituro, arguitur. Fornicator non tenetur non esse causa huiusmodi nocumenti. Fur tenetur non esse causa nocumenti, Ergo. - Si dicatur quod, licet non teneatur non esse causa illius nocumenti, tenetur tamen non esse causa per actum fornicatorium: ex hoc habetur intentum, scilicet quod hoc quod est agere contra bonum hominis nascituri, non est in se malum, nec dat actui fornicario gravitatem, sed e contra. Nam cum quis sine actu fornicario vel alio actu culpabili agit contra vitam hominis nascituri, tunc non infert culpabiliter nocumentum: si autem mediante fornicatorio actu, tunc infert culpabiliter. Ergo nocumentum culpabilitatem recipit ab actu, et non e contra,

Quinto. Furtum per se et ex intentione est in nocumentum proximi. Fornicatio non est per se et ex intentione contra vitam hominis. Ergo, etc.

Sexto. Furtum nominat actuale damnum proximi, cum quo non stat utilitas proximi, Fornicatio non dicit actuale damnum prolis: cum qua stat utilitas, scilicet nutritio et educatio prolis debita conveniens. Ergo, etc.

Septimo. Furtum nihil penitus includit utilitatis circa proximum. Simplex fornicatio, quoties ponit nocumenta hominis nascituri in educatione, ponit bonum eius in esse, Ergo, etc.

Octavo. Fornicatio simplex non est contra vitam hominis nascituri; nec aufert per se ex intentione ea quae ad conservandam et meliorandam «vitam spectant; nec in- tendit per se aliquid ad quod huiusmodi ablatio necessario sequatur. Ergo ratio Auctoris non videtur.

II. Ad primum horum, negatur sequela. Gravitas namque maior peccati non attenditur penes expressionem in decalogo: ut patet ex eo quod sodomia est gravius peccatum quam furtum, et tamen non est expressa in decalogo, furtum autem est expressum.

Ad secundum, negatur secunda pars antecedentis. Quoniam qui fornicatur, sicut certum et determinatum semen emittit, ita certae et determinatae proli iniuriatur. - Et cum contra hoc arguitur quia, si iniuriatur proli, vel quia etc.: respondetur quod nullo illorum modorum, sed quarto modo, scilicet quia est actus venereus privatus debito ordine ad bonum prolis. Talis autem actus est actus fornicationis, et non est actus iniustitiae distinctus ab actu fornicationis, ut patet.

Ad tertium dicitur quod maior non est vera, nisi adiungatur ly eodem modo, ita quod dicatur: Quidquid dat alicui gravitatem culpae, illud eodem modo, seu sub eadem ratione, in quocumque alio invenitur, quod dat gravitatem culpae illi. Sed tunc minor est falsa. Esse enim contra vitam hominis nascituri ut stat sub deordinata ratione, dat gravitatem culpae fornicationi, et cuicumque alteri in quo sic reperitur, Sed non sic reperitur in caelibatu. — In quo etiam invenitur per accidens: quoniam per se caelibatus tendit ad cogitandum quae Domini sunt.

Ad quartum dicitur quod fornicator, ut sic, infert nocumentum proli inquantum in se est: et tenetur non esse causa, quia tenetur ad non exercendum actum deordinatum tali privatione, - Responsio autem quae ibi recitatur, potest reduci ad bonum sensum nunc dictum, et impugnatio nihil valet. Advertendum namque est quod bonum et mala tam naturae quam fortunae, non faciunt differentiam actuum et habituum moralium, nisi praeintelligantur ingredi ordinem moralium. Ordo autem moralium ex habitudine ad rationem statuitur: ita quod huiusmodi bonum vel malum prout conforme rationi, rectificat actum appetitus tam elicitum quam imperatum; ut difforme autem, reddit ipsum malum. Malum ergo humanae vitae potest esse obiectum et conforme, et difforme rationi. Et ideo secundum se nec bonum nec malum reddit actum. Nam si malum humanae vitae sumatur ut conforme rectae rationi, puta ut poena debita ab eo qui potest talem poenam infringere, sic actus contra bonum humanae vitae est bonus: ut patet cum iudex interficit latronem. Si vero consideratur ut difforme rationi, puta ut illatum absque rationabili causa, auctoritate, etc., sic reddit actum malum. Et quia bono humanae vitae ut obiectum est actus venerei, debetur quod sit intentum ab eo secundum se; consequens est quod omnem actum venereum destitutum a tali ordine reddit malum, ac per hoc, reddit actum fornicationis.

Ad quintum, negatur secunda pars antecedentis. Quoniam fornicatio per se, et ex intentione operis, intendit nocumentum prolis (quamvis non ex intentione operantis): quia est actus destitutus debito ordine ad bonum prolis.

Ad sextum, negatur secunda pars antecedentis, loquendo per se. Quoniam cum fornicatione non stat per se educatio et instructio debita prolis. - Loquendo autem in antecedente per accidens, neganda est consequentia, Quia ex his quae sunt per accidens non variatur substantialis gravitas criminis.:

Ad septimum, negatur consequentia. Quoniam bonum quo, quantum in se est, privat fornicatio, est maius quam bonum quo privat furtum: quanto educatio et instructio maior est exterioribus bonis, quae furto subiacent. Gravitas enim substantialis peccatorum, de qua agitur, pensatur ex obiecto per se: et non ex circumstantiis utilitatis aut damni adiuncti.

Ad octavum dicitur quod, ut saepe dictum et probatum est, fornicatio directe et per se, ex parte operis, intendit ad malum educationis et instructionis: quamvis possit effectus impediri; quod non aufert malitiam suam actui.

Et ideo tam ratio quam conclusio Auctoris stat solida. — Et tu hinc bene.nota quod peccata carnis dicuntur minoris culpae, non respectu peccatorum quibus proximus offenditur in bonis exterioribus, sed respectu spiritualium peccatorum.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem centesimaequinquagesimaequarlas quaestionis, dubia duo difficillima occurrunt. Alterum, de intentione Auctoris: quid scilicet intelligat Auctor nomine osculi, tactus, amplexus, etc., libidinosi, positi inter peccata mortalia. — Alterum de veritate dubii huius: an scilicet osculum sic libidinosum causa delectationis sensibilis quae in osculo sentitur, sistendo ibi, sit peccatum mortale.

Est autem primi dubii ratio quia osculum, amplexus et tactus dupliciter possunt dici libidinosa. Primo, ex intentione ordinantis haec ad opus malum vel morosam delectationem operis mali, puta fornicationis, adulterii, etc. Et sic non est dubium quin sint peccata mortalia quaecumque ad hoc ordinantur. - Alio modo, ex intentione ordinantis haec ad solam delectationem quae in istis actibus sentitur. Constat enim oscula sic facta infra latitudinem libidinosorum claudi: quoniam delectatio ista est delectatio secundum tactum infra latitudinem venereorum; unde et materia impudicitiae ponitur. Sed an sint libidinosa mortaliter de quibus Auctor in littera loquitur, non constat.

Apparet autem ex tribus in littera quod per libidinosa non intendit Auctor nisi ordinata ab exercente haec ad actum vel delectationem mortalem. Primo, quia expresse in littera contra peccata ex sua specie distinguuntur peccata ex causa: et manifestatur hoc in eleemosyna propter haeresim. Et sic osculum dicitur mortale, sicut eleemosyna, propter malum finem. — Secundo, quia subsumitur quod oscula, etc., cum fiunt propter delectationem operis mortalis, sunt mortalia: et subditur, Ef sic solum sunt libidinosa. — Tertio, apparet etiam hoc idem ex hoc quod, si oscula sic libidinosa essent mortalia, iam essent mortalia ex suo genere: quia ex propria ratione, absque eo quod ordinentur ad delectationem cuiuscumque mortalis operis. Habent enim huiusmodi delectationem sensibilem. Et sic non distinguerentur in littera contra peccata mortalia ex sua specie.

In oppositum autem est quia, si Auctor intendit quod oscula et huiusmodi hac solum ratione sunt peccata mortalia, scilicet si ex intentione operantis ordinantur ad mortale peccatum, non oportuisset hunc laborem assumere: quoniam de hoc nullus unquam dubitavit, quod possint esse mortalia ex fine operantis, cum etiam opera bona possint sic esse mortalia. Aliud ergo quaeritur quam ex fine operantis, cum quaeritur an in osculis constet mortale peccatum. Et aliud determinatur cum respondetur quod osculum libidinosum est mortale peccatum.

II. Secundi vero dubii ratio est, primo, ex Martino tenente partem negativam, scilicet quod non est mortale; et attribuente Auctori partem affirmativam, et contra arguente. Tum primo quia nec exercitium horum actuum, nec delectatio ipsa consequens, alicubi reperitur prohibita sub poena peccati mortalis.

'Tum secundo, quia secundum Auctorem hic, in responsione ad primum, Apostolus non replicavit turpitudinem inter mortalia, quia non habent nomen peccati oscula, amplexus, etc., nisi secundum quod ordinantur ad praecedentia, scilicet fornicationem, immunditiam, etc, Constat enim quod sistens in illa delectatione non ordinatur in fornicationem, etc.

Tum tertio, quia nec auctoritas Domini, Matth. v, allata in littera, Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam etc., iuvat. Quia, ut patet, loquitur de ordinatis ad actum malum, etc. - Nec allata auctoritas Cypriani. Quia loquitur contra impudicitiam virginum quae dormiebant cum masculis, et nihilominus se virgines dicebant. Et intendit quod illi actus crimen confitentur non per existentiam criminis, sed per illectionem et testificationem: quia scilicet alliciunt ad crimina, et attestantur crimini ut signa propinqua.

Tum quarto, quia ratio litterae non valet: Consensus in delectationem peccati mortalis est peccatum mortale: Ergo, si oscula, tactus et amplexus propter delectationem fiant, ipsa erunt mortalia peccata. Licet enim antecedens sit verum, consequentia tamen nihil valet, ut patet.

Tum quinto, quia oscula et huiusmodi, ut sistunt in delectatione, sunt antecedentia ad actum et delectationem coitus, et non consequentia. Ac per hoc, possunt habere proprios consensus antecedentes consensus tam in actum quam in delectationem, et non consequi illos.

In oppositum autem est quod ad Gal. v ponitur impudicitia peccatum mortale.

III. Ad evidentiam horum, simul tractandum est dubium utrumque. Et sciendum quod oscula, tactus et amplexus, quatenus sunt delectabilia quaedam secundum sensum tactus, sunt secundum suam naturam actus circumstantes coitum. De amplexu quidem et contactu patet manifeste: de osculis autem eadem apud omnes est ratio. Et animalia alia, et communis, ut puto, hominum venereis actibus vacantium inclinatio seu usus testatur. Et superius, in art.1 huius quaestionis, Auctor hoc dixit. Et ratione comprobatur: quia natura directe hos actus ordinavit ad concubitum, et ideo posuit in eis delectationem.

Haec autem propositio, si iungatur illi universali regulae, scilicet, Circumstantiae actus, ut circumstantiae sunt, habent idem motivum seu obiectum moraliter quod habet actus quem circumstant (et haec non eget probatione: quoniam non aliter essent eiusdem speciei): ex his duabus propositionibus sequitur manifeste quod oscula, tactus et amplexus, quatenus delectabilia quaedam sunt secundum tactum, ad unam et eandem delectationis speciem spectant ad quam spectat delectatio consequens coitum, quem circumstarent si adesset. Et hinc manifeste sequitur quod oscula et huiusmodi cum uxore ad concubitus matrimonialis delectationem, cum soluta ad fornicationis delectationem, cum consanguinea ad incestus delectationem spectant. Et propterea cum uxore non sunt peccata mortalia, cum alis autem sunt mortalia peccata.

IV. Et quoniam huic rationi potest responderi dicendo quod habet locum in osculis, etc., quando sunt circumstantiae coitus, non autem quando non sunt circumstantiae coitus, sed secundum se, ut de ipsis nunc est quaestio: oportet hoc excludere. Et primo excluditur per hoc quod in prima propositione assumptum est, scilicet quod amplexus et huiusmodi, quatenus sunt delectabilia secundum tactum, sunt secundum suam naturam circumstantiae coitus. Ex hoc enim sequitur quod, sive circumstent actu coitum sive non, hanc habent naturam, quod ad bonitatem vel malitiam moralem non spectant nisi ut circumstantiae: ex quo sunt secundum se actus circumstantes. Et si haec non sunt bona vel mala moraliter nisi ut circumstantiae, oportet quod eiusdem bonitatis vel malitiae sint et secundum se, et ut circumstant actum coitus. Quod est intentum.

Excluditur secundo, per hoc quod actus isti, quatenus secundum tactum delectabiles sunt, directe et per se ordinati sunt a natura ad concubitum: ut in aliis animalibus natura testatur. Ac per hoc, quando fiunt inquantum secundum tactum delectabiles, si ordinantur ad concubitum vel illius delectationem ex intentione operantis, consummatam perfectionem sui ordinis acquirunt. Si vero ex intentione operantis ab ordine ad concubitum et illius delectationem retrahantur, ex quo tamen consentitur eis secundum illud ex quo, quantum in se est, ordinantur directe ad concubitum vel illius delectationem, scilicet secundum quod sunt delectabiles secundum tactum, licet non consentiatur in ipsum ordinem ad concubitum vel illius. delectationem, redeunt ad naturam suae speciei: quoniam non referre hos actus ut delectabiles, ad suum, quantum in se est, finem, non aufert illis propriam speciem; quia propriam speciem habent ex hoc quod secundum se ordinantur ad talem finem, et non ex hoc quod ab operante ordinantur ad talem finem; sicut de seminatione humana superius dictum est quod non ex fine operantis, sed ex fine operis secundum se specificatur.

V. Quod autem haec sit doctrina Auctoris hoc in loco, manifestatur primo, ex hoc quod distinguit oscula et huiusmodi in duo genera: scilicet secundum se; et libidinosa, quae censet mortalia. Constat autem. quod actus isti quatenus delectabiles secundum tactum, sunt libidinosi, Tum quia ipse coniugalis concubitus, si fiat delectationis causa, libidinosus dicitur: ut etiam in calce secundi articuli huius quaestionis habes. — Tum quia conscientiae remorsus ac stimulus unumquemque his irretitum sollicitat ut reum, et non irretitum arcet, ut peccatum venereum haec ingerens, - Tum quia agere haec ob delectationem. verentur personae coram aliis, ipsam talium. actuum impudicitiam suo pudore attestantes. Cuius signum est quod coniuges, inter quos praesumitur quod delectationis causa haec exerceant, cavent sibi ab huiusmodi actibus coram aliis.

Secundo patet ex ipso processu litterae, qui nil omnino valeret sine hac propositione: Oscula, etc., propter delectationem, ordinantur ad delectationem concubitus. Nam in littera fit ista maior, Consensus in delectationem. fornicationis, etc., est peccatum mortale: et subsumitur una causalis, scilicet, E? ideo, cum oscula et amplexus huiusmodi propter delectationem huiusmodi fiant, consequens est quod sint peccata mortalia. In. qua propositione causali, nisi includatur illà minor, scilicet, Oscula, etc., propter delectationem, ordinantur ad delectationem. concubitus, nullus sensus secundum planam litterae expositionem haberetur. Dicendo namque, Et ideo, cum ista fiant propter delectationem huiusmodi, idest concubitus antedicti, aperte supponit ista ordinari ad delectationem concubitus ut ad finem. - Et confirmatur ex eo quod statim subiungitur, scilicet: .Et sic solum dicuntur libidinosa. Constat enim. hoc non esse verum nisi comprehendat haec ut fiunt quatenus delectabilia secundum tactum: quoniam sic patrata constat claudi sub libidinosis.

VI. Ad intelligendum autem plane litteram, scito quod oscula, etc., dupliciter sumuntur, Primo, absolute. Et sic non significant aliquid inordinatum. Et propterea possunt Jieite-fieri in signum benevolentiae, iuxta patriae consuetudinem, vel in signum pacis, etc. Et sic sumpta excluduntur in littera ab his quae sunt mala, seu peccata mortalia, ex sua specie.

Alio modo sumuntur ut sunt delectabilia secundum tactum. Et sic rursus non important aliquid inordinatum: sicut nec concubitus humanus importat aliquid inordinatum. Sed important actus secundum naturam ordinatos ad concubitum. Et propterea sequuntur in bonitate et malitia «concubitum et illius delectationem. Et propterea, sicut concubitus, si sit ex libidine, est peccatum; et si ex libidine mortali, puta cum non sua, est mortale: ita huiusmodi actus, si fiant ex libidine, sunt peccata; et si ex libidine mortali, puta cum non sua, sunt mortalia, Et sicut concubitus ex hoc quod fit principaliter propter delectationem, fit ex libidine; ita huiusmodi actus, cum fiunt propter delectationem principaliter, fiunt ex libidine. Dixi autem principaliter, propter oscula coniugatorum ,, quae secundum naturam ad concubitum seu illius delectationem ordinantur: quoniam talia sic facta nullum habent peccatum, sicut nec concubitus delectabilis eorundem peccatum aliquod est. Oportet igitur actus istos, ut delectabiles secundum tactum, ex causa reddi inordinatos, scilicet ex fine. Et cum finis sit duplex, scilicet operantis et operis, de fine operis est hic sermo: ita scilicet ut cum ista, ut delectabilia, quantum in se est, ordinantur ad finem mortalem, sunt mortalia; cum ad venialem, venialia.

Et propterea Auctor oscula et huiusmodi inter peccata mortalia ex sua causa finali collocavit. Et licet exemplum dederit de causa finali ex parte operantis in eleemosyna propter haeresim, subiunxit tamen in proposito de causa finali quodammodo ex parte operantis et quodammodo ex parte operis. Nam delectatio concubitus si referatur ad osculum, etc., absolute, sic est finis ex parte operantis: sed si referatur ad actus istos ut delectabiles secundum sensum tactus, sic est finis ex parte operis. Et primum quidem insinuavit Auctor ex exemplo dato. Secundum autem ex processu subiuncto, in quo clauditur quod perpetratio horum actuum claudit in se consensum aut in actum concubitus aut in illius delectationem: quia consensus in delectationem horum actuum est consensus in id quod secundum se ordinatur in concubitum vel illius delectationem. Et sic, cum ista ordinantur secundum se ad concubitum mortalem seu illius delectationem, sunt peccata mortalia: et sic vocantur fieri ex libidine. Et sub his subsumas quod actus istij ut secundum tactum delectabiles, cum non sua, ordinantur secundum se. ad fornicationem vel eius delectationem; cum consanguinea, ad incestum; et sic de aliis. Consequens est quod ista sic facta sint peccata mortalia.

Hic mihi videtur planus litterae sensus, concordans cum verbis Auctoris alibi, scilicet in qu. xv de Malo, art. 2, ad ult., ubi, respondendo ad argumentum quod in. hoc articulo. ponitur primo loco, scilicet ex auctoritate Apostoli, ad Ephes. v, non replicantis inter mortalia turpitudinem, dicitur quod oscula, amplexus et tactus, quia non sunt secundum suam speciem mortalia, sed solum secundum quod consequuntur ad consensus (in actum vel delectationem fornicationis), ideo, etc. Et explicando dicitur quod haec, inquantum ordinantur in actum fornicationis, consequuntur consensum in fornicationem. Inquantum vero ordinantur in solam delectationem, consequuntur consensum in delectationem: qui est peccatum mortale. Et ideo utroque modo sunt peccata mortalia. Ex quibus apparet quod consensus in solam delectationem osculorum, tactuum, etc., cum soluta, includit consensum in delectationem veneream cum soluta: quam delectationem constat esse delectationem consequentem actum fornicationis, et ideo esse peccatum mortale.

VII. Ad primum ergo dubium dicitur quod intentio Auctoris est quod oscula, amplexus, etc., quatenus fiunt propter solam delectationem tactus cum non sua, sunt peccata mortalia, quia consensus in talem delectationem est consensus in delectationem fornicationis, quamvis non in opus.

Et cum primo obiicitur quod Auctor non appellat libidinosa nisi quae ab exercente ordinantur ad concubitum illicitum vel eius delectationem: dicitur primo, quod hoc est falsum. Quia sufficit quod ex natura operis ordinentur ad aliquod horum. - Dicitur secundo quod, licet ab exercente haec possit auferri relatio ad concubitum et futuram illius delectationem in executione, non tamen potest auferri quin ipsa quae tunc consequitur delectatio sit inchoatio sive pars illius, et hoc modo per se ordinata ad illam ut initium seu pars illius, et eiusdem moris cum illa. Et propterea, consentiendo in delectationem horum actuum, consensit in delectationem concubitus. Si enim consentiens in delectationem fornicationis cogitatae peccat mortaliter, quanto magis consentiens in delectationem fornicationis inchoatae, vel, rectius loquendo, in delectationem quae est principium aut pars delectationis fornicariae, peccat mortaliter! Et sic, ut est ex parte operantis, eo ipso quod osculum, amplexum, etc. facit cum soluta propter solam delectationem, ordinat ipsa in delectationem fornicationis, quia ordinat ipsa ut in principium aut partem illius. - Et confirmatur. Quia non potest aliter intelligi quod oscula, amplexus et huiusmodi fiant absque voluntate concubitus propter delectationem illius, nisi quia ipsa delectatio in osculis, etc., est aliquid illius delectationis. Ex quo enim ponitur quod ille non intendit coitum, et consequenter delectationem quae coitum consequitur (cum illa non habeatur nisi cogitatione sine actu), non restat alius modus quo oscula et huiusmodi fiant absque voluntate actus propter delectationem mortalem ut propter finem, nisi quia consensus in delectationem ipsorum osculorum, etc., includit consensum in delectationem concubitus: sive hoc sit ut finis includitur in initio sui, sive ut totum successivum in parte sua, sive quovis alio modo. Parvi siquidem refert quovis modo hoc sit: sat est quod delectatio istorum actuum est eiusdem rationis cum delectatione concubitus. Et propterea "consensus in delectationem horum, etiam absque intentione alia, est consensus in delectationem concubitus. Et sic oscula et huiusmodi propter delectationem solam cum non sua, continentur sub ordinatis ab exercente ad delectationem mortalem, etc.

Ad obiectionem vero secundam dicitur quod in littera non dicitur quod, cum sta fiunt propter delectationem huiusmodi: sed dicitur, Sed cum fiant. Constat autem quod inter haec magna est differentia. Quia si diceret, cum fiunt, distingueret quod quandoque fierent propter delectationem huiusmodi, et quandoque non. Dicendo, cum fiant, affirmat quod fiunt propter huiusmodi delectationem.

Ad tertiam autem obiectionem dicitur quod aliud est dicere, Oscula, amplexus, etc., sunt mortalia peccata ex suo genere: et aliud est dicere, Oscula propter delectationem cum non sua, sunt ex suo genere mortalia peccata. In littera negatur primum: et probatur secundum, quod coincidit cum hoc, scilicet quod oscula libidinosa, seu ex libidine, sunt mortalia.

Ad obiectionem quoque in oppositum, quia non usquequaque claudit venam, iam patet quid dicendum. Quod scilicet, loquendo de osculis, etc., absolute, sic ex sola intentione operantis sunt mala. Loquendo autem de osculis causa delectationis, sic ex fine operis, scilicet ex concubitus illiciti delectatione, quam includunt, sunt mortalia. Et propterea opus fuit labore quaestionis.

VIII. Ad secundum autem dubium iam patet ex dictis responsio: quod scilicet oscula, amplexus et tactus cum non sua, in sola delectatione sistendo, sunt peccata mortalia. Et ad primam Martini obiectionem dicitur quod delectatio ista prohibita simul intelligitur cum prohibitione delectationis illiciti coitus: quoniam eiusdem moris est cum illa, utpote illius secundum naturam circumstantiae, initium, pars.

Ad secundum dicitur quod auctoritas Auctoris in nullo obstat: quia loquitur de osculis, etc., absolute. - Et etiam quia etiam ista, ut sunt peccata mortalia, non sunt alterius speciei quam illa alia enumerata, scilicet fornicatio, immunditia et similia. Et propterea, replicatis istis, intelligitur replicata turpitudo, inquantum est mortalis.

Ad tertium dicitur quod auctoritas Domini adiuvat quoad hoc. Quia plus est cum consensu experiri delectationem veneream inchoative cum non sua aut aliena, quam videre illam ad concupiscendum: quanto tactus plus ad luxuriam spectat quam visus. — Cypriani quoque auctoritas aperte proposito favere videtur: quia de amplexu sine voluntate operis loquitur. Et glossa dicens quod confitetur crimen non existens, sed praesumptum, voluntaria est: et eadem facilitate contemnitur qua dicitur.

Ad quartum dicitur quod consequentia litterae non integre recitatur. Quoniam in littera additur ly huiusmodi. Unde dicitur: Et ideo, cum oscula et amplexus huiusmodi, idest inter personas illegitimas, inter quas sunt species luxuriae, fiant propter delectationem huiusmodi, scilicet illiciti coitus. Haec autem consequentia optime valet.

Ad quintam, quam ego addidi, dicitur quod, licet oscula, etc., sint antecedentia actum fornicationis et delectationis eius secundum suam consummationem, sunt tamen consequentia consensum in delectationem inchoatam: ita quod non possunt habere proprios consensus distinctos a consensibus in delectationem vel opus, sed, ut dictum est, consensus in ipsorum amplexuum delectationem est consensus in delectationem illiciti coitus.

IX. In responsione ad secundum eiusdem articuli quarti, adverte quod, sicut delectatio morosa est peccatum mortale non quia fit contra bonum generationis humanae directe, sed quia procedit ex eodem motivo obiecto, scilicet ex quo procedit concubitus contra bonum humanum, puta fornicatio, adulterium, etc. (delectatio namque de fornicatione sequitur naturam fornicationis, et delectatio adulterii sequitur naturam adulterii, etc., quas luxuriae species constat ex obiectis specificari); et propterea delectatio morosa reductive spectat ad species luxuriae, quae sunt contra bonum humanum: ita delectatio in osculis, amplexibus, etc., etsi non fit directe contra bonum humanum, quia tamen reductive spectat ad dictas luxuriae species, quae sunt contrà bonum humanum, ideo est peccatum mortale, sicut species ad quam spectat. Et quia libido est naturalis radix specierum luxuriae (ante omnem enim speciem luxuriae, ducuntur homines utriusque sexus communiter et ut in pluribus ex libidine); et ex libidine procedunt oscula, amplexus, etc., propter delectationem, etc.: ideo Auctor ex libidine radicante species luxuriae reddit rationem quare huiusmodi delectatio est peccatum mortale. Et simile est ac si de delectatione morosa libidinem. pro causa mortalis peccati quis assignaret. [Interpretanda sunt quippe verba huiusmodi de libidine ut radicante species luxuriae. Talis namque libido est mortalis: et ex tali procedunt tam delectationes morosae quam osculorum et tactum quae dicuntur peccata mortalia.

X. Ex quibus patet quod non solum oscula coniugatorum propter delectationem, sed etiam sponsarum per verba de praesenti, excusantur a mortali peccato: eo quod secundum se ordinantur ad concubitum coniugalem et il- lius delectationem, quamvis per accidens tunc non circumstent coniugalem concubitum, puta quia nolunt ultra progredi. Nec obstat sponsis de praesenti quod consuetum est alicubi expectare benedictionem ante concubitum coniugalem: quoniam hoc per accidens se habet ad naturam actuum in se.

Sed sponsis de futuro obstat quod adhuc possunt dissolvi. Videtur autem quod, sicut sponsalitium inchoatio quaedam est coniugii, ita huiusmodi actus inchoatio quaedam est carnalis copulae. Et quemadmodum concessum est ut inter sponsalia suspirent se invicem, iuxta illud Augustini, Ne vilem habeat maritus oblatam, quam non suspiravit sponsus dilatam; ita concessa videntur huiusmodi oscula inter eosdem; secundum indulgentiam tamen, qua venialia conceduntur. Et nisi ut huiusmodi inchoationes permissae venialiter in ordine ad promissas nuptias excusentur, nescio excusare sponsorum de futuro, propter delectationem, etc., oscula, amplexus, etc. - De osculis autem et amplexibus inter eos ad benevolentiae et familiaritatis signa, non loquor: quia licita procul dubio sunt; excusaturque sponsa credens sponsum benevolentiae causa ea facere quae honestas morum admittit fieri pro benevolentia. Secus autem de tactibus impudicis, quos non oportet exprimere.

Habes quoque ex his quod tactus qui in choreis levitatis causa fiunt, ut cum iuvenis digitos mulieris non suae intorquet: huiusmodi, cum non delectationis ilius quae ex tactu est (quam diximus ex libidine appeti) causa fiant, non sunt peccata mortalia.

XI. Circa huiusmodi tactus dubium occurrit, an mulier sciens se tangi ab aliquo mala intentione, et non consentiens, peccet non retrahendo se, cum non potest sine scandalo se retrahere. Et est ratio dubii quia hinc apparet quod peccet mortaliter, tenendo corpus suum in contactu quem scit libidinosum et perniciosum ex parte iliius qui eam tangit. Scriptum est enim ad Rom. r, quod digni sunt morte non solum qui faciunt, sed qui consentiunt facientibus. Haec autem mulier in tali casu, etsi non consentit absolute, consentit tamen omnibus consideratis: quia scilicet mavult se tangi quam se retrahere. Et ideo videtur voluntarie tangi: sicut voluntarium est proiicere merces in mare tempore tempestatis.

In oppositum autem est quia, sicut mulier. sciens se videri ad concupiscentiam pessimam ab aliquo, non tenetur inde recedere et subtrahere se tali aspectui, sed satis est quod non consentiat; ita, si invita tangatur, satis est quod non consentiat, et, cum commode potest, se subtrahat.

XII. Ad huius dubii evidentiam, distinguendum est quod tactus humani sunt in duplici differentia: quidam sunt tanquam ex suo genere venerei, ut tactus pudendorum, oscula furtiva, et si quid est eiusmodi; quidam sunt non solum ex suo genere non venerei, sed liciti coram omnibus, ut tactus manus, oscula obviantis secundum patriae morem, consessio consanguineorum, et huiusmodi. Inter quos haec est differentia, quando utrique fiunt ex libidine ab altero tantum, quod primi tactus deformitatem suam in exteriori actu manifestam deferunt: ac per hoc, tanquam mali ex suo genere censentur. Secundi autem tactus nullam in actu exteriori deformitatem ostendunt, sed solum sciens haec fieri ex libidinosa intentione novit deformitatem eorum: et ideo tanquam non mali ex genere censentur. Ex hac autem differentia oritur quod mulier primos tactus nullo pacto sustinere debet, quantumcummque secreto fiant, aliis non discernentibus, sicut nec sustinere debet quod ille in aliqua corporis parte, etiam sic secreto, abutatur ea: sed debet omnino se subtrahere, et, si aliud non posset, cum Susanna, clamare. Unde scriptum est quod virgo in civitate oppressa rea est mortis, quia nox clamavit, cum posset se clamore tueri. Nihil enim aliud esset non subtrahere se ab istis actibus exterius impudicis quam malle illos quam recedere seu clamare: quod constat esse mortale peccatum, et voluntarium, sicut proiectio mercis in mare.

Secundos autem tactus non tenetur mulier de necessitate evitare: quoniam sustinendo actus exteriores, nihil mali sustinet; et consentiendo actibus exterioribus, nulli malo consentit, sed consentit operi bono, vel non malo, quod ille libidinosus ex mala intentione ordinat ad malum. Verbi gratia: revertitur consobrinus mulieris, et de more osculatus est eam. Licet illa sciat quod iste ex libidine osculabitur eam, non tenetur tamen advenientem repellere coram aliüs ab osculo licito; nec, consentiendo tali osculo, libidini illius qui ex mala intentione illud facit, se sociat; sed bono mori, quo ille abutitur in corde suo, et unde accipit scandali occasionem non sibi datam. Et ex hac ratione excusatur mulier quae non omittit itinera aut opera sua in loco ubi scit se videri ad concupiscentiam. Consentiendo siquidem quod videatur ex hoc quod transit per loca in quibus sic videtur, nulli malo consentit: sed alii, videndo, apponunt libidinem suam visioni quae licita de se est et communis.

Et per haec patet responsio ad quaesitum 'et obiecta.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto eiusdem quaestionis centesimaequinquagesimae quartae, adverte titulum: quod nomine z0cturnae pollutionis intelligit Auctor pollutionem in somno, quam appellavit nocturnam quia somnus communiter fit nocte.

Circa conclusionem principalem, scilicet: Pollutio nocturna nunquam est peccatum, sed quandoque est sequela peccati praecedentis, dubium occurrit quoad primam eius partem. Tum quia dormiens ideo ut, vel ex somno aut somnio aut situ tali dormientis, sequatur pollutio, non solum peccat antequam dormiat, sed in ipsa subsequente pollutione: cum pollutio illa sit voluntaria, et procurata mediante somno.

Tum quia pollutio nocturna affectata in vigilia est peccatum: et non solum sequela peccati. - Probatur. Quia est voluntaria in sua causa, ita quod potest et debet homo causam huiusmodi prohibere. Nisi enim huiusmodi voluntaria sint peccata, perit doctrina de voluntario indirecte, quod imputatur agenti.

II. Ad hoc dicitur quod, cum dicitur in somno non posse hominem peccare, intelligitur per se: quia scilicet homo in somno non est homo dominus suorum actuum. Sed per accidens, si scilicet homo non utitur somno ut somno, hoc est ut vinculo naturali liberi arbitrii, sed ut instruin somno peccare mortaliter, non imperative, sed executive, ita quod exequatur per somnum ut instrumentum, executionem sui sceleris. Et sic persona quae ideo obdormivit ut polluatur, vel ex ipso somno vel situ dormientis vel ab alio, peccat mortaliter: ita quod peccatum inchoat elicitive et imperative in vigilia, et consummatur per instrumentum somni executive in ipsa pollutione. —- Nec obstat quod non est in potestate sua, ex quo dormit, inhibere pollutionem: sicut non obstat peccato homicidii per longum iactum boiibardae, quod, ex quo emissa est, non est in potestate eius qui emisit inhibere homicidium, Sat est enim quod in principio fuerit voluntarie imperata, et applicata sint instrumenta executiva.

III. Et per hoc patet responsio ad dubium et utrumque argumentum. Nam verum est simpliciter et absolute, per se loquendo, quod pollutio in. somno non est peccatum, sed sequela quandoque peccati. Cum quo tamen stat quod per accidens, si quis utatur somno ut instrumento ad peccandum, pollutio est peccatum, eo modo quo actus exterior in executione est peccatum: quod primum ingerebat argumentum.

Et quia pollutio nocturna quae in vigilia fuit affectata solum, non habet somnum pro instrumento; ac per hoc, ipsa non est executio imperii, sed solum obiectum affectus cum eventu in rerum natura: ideo talis pollutio relinquitur in ordine pollutionum rmocturnarum per se, quas in littera docemur non esse peccata, sed sequelas praecedentium peccatorum, quando accidit ut in proposito huius secundi argumenti.

Et ad probationem in oppositum, negatur quod ista pollutio sit voluntaria in sua causa. Quoniam desiderium non est causa rei desideratae: ac per hoc, pollutio affectata non est, proprie loquendo, voluntaria, sed volita. Voluntarium enim significat quod est a voluntate: volitum mento liberae malitiae ad executionem mali, potest homo autem, obiectum eius.

Et si instetur quia huiusmodi affectio praesumitur, et quandoque est, causa sequentis pollutionis nocturnae: respondetur quod huiusmodi affectus contingit dupliciter. Primo, ut commotivus corporis ad pollutionem: et sic habet rationem causae. Alio modo, absolute, ut desiderium tantum: et hoc quidem modo remotus est a ratione causae. Primo autem modo habet rationem causae, sed imperfecte, scilicet dispositive et per accidens: pro quanto non assumitur ut instrumentum redivivum in somno ad pollutionem nocturnam. Et ideo relinquit nocturnam pollutionem in suo ordine: ita quod non est in se magis peccatum huiusmodi pollutio nocturna quam pollutio ex cogitationibus morosis sine voluntate pollutionis. Eiusdem siquidem rationis sunt quoad causam: quoniam utrobique non nisi dispositio est. Voluntarium autem in causa non dicitur ex eo quod est volitum in sua dispositione.

IV. In eodem articulo quinto, adverte illud verbum, scilicet, Jta quod quandoque formantur in imaginatione phantasmata pertinentia ad emissionem talium superfluitatum, intelligi procul dubio de phantasmatibus compositorum: sicut ex phantasmate auri et montis fit phantasma montis aurei. Hoc enim modo ex diversis in nobis phantasmatibus formantur phantasmata compositorum. spectantium ad seminationem.

Non videtur autem remotum quin etiam formari possit aliquod phantasma simplicis, simile tamen alicui prius per sensum accepto; vel aliqua intentio nova ex ipsis phantasmatibus eliciatur: cum imaginativa in somno soluta appareat.

V. In responsione ad tertium ibidem, nota bene hanc philosophiam distinguentem de actu apprehensionis et de actu iudicii. Quoniam apprehendere in receptione cognitorum et penetratione eorundem praecipue consistit: iudicium autem in resolutione. Et ideo hoc omnino impeditur in somno: quia resolutio nostra ad principia sensibus innixa oportet quod fiat. Illa vero non omnino impeditur: quia et recipere a superioribus, et inspicere in phantasmatibus intellectus noster potest, nobis dormientibus.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem centesimaequinquagesimaequartae quaestionis, dubium multiplex occurrit circa speciem stupri. Primum est quia differentia eius non videtur habere locum in puella spontanea, de voluntate parentum, sic acquirente dotem pro matrimonio. Talis enim ex stupro fit habilior ad matrimonium. Nec patri fit iniuria: quia scienti et volenti non fit iniuria.

In muliere quoque virgine aetatis grandaevae, puta quinquaginta annorum, quae amplius non est habilis generationi, nec est sub custodia alicuius, locum non videtur habere ratio stupri.

II. Secundum dubium est, an masculus, perdendo suam virginitatem, puta prima seminatione sua concumbens cum meretrice, committat peccatum alterius speciei a simplici fornicatione, puta in specie stupri. Et est ratio dubii quia, si non, sequeretur quod non omnes luxuriae species se tenerent ex parte utriusque sexus: quoniam stupri species ex parte feminae tantum inveniretur. — Et sequeretur quod masculus esset capax aureolae propriae virginum, et non vitii proprii oppositi virginitati sub stupri specie locatae.

Si sic, oportet salvare in tali peccato differentiam constitutivam stupri. Quod non apparet.

III. Tertium dubium est, an mulier virgo quae seipsam polluendo veneream experitur delectationem, peccet peccato stupri. Et est ratio dubii quia virginitas non perditur irreparabiliter et illicite nisi per stuprum, saltem in femina: cum stuprum directe virginitati in muliere opponatur. Per omnem autem voluntariam pollutionem extra matrimonium advenientem virgini, perditur irreparabiliter et illicite virginitas mulieris. Ergo est stuprum.

In oppositum autem est quia per talem pollutionem non perditur virginitatis signaculum, cuius privatione minus habilis redditur mulier ad coniugium. Sine hac autem privatione non committitur stuprum.

IV. Quartum dubium huic tertio annexum est: an illicitus concubitus cum muliere integra, polluta tamen per mollitiem seu sodomiam, sit stuprum. Et est ratio dubii quia quod non sit stuprum, apparet ex eo quod ibi non est virginis defloratio: quia non est virgo, ut ex supra dictis de virginitate patet. — Et confirmatur. Quia cum dicitur, Stuprum est illicita virginis defloratio, aut ly virgo est nomen virtutis, aut naturalis status. Si est nomen virtutis, habetur intentum: quia illa non est virgo formaliter nec materialiter. Si naturalis status, sequitur quod stuprum, quod directe ei opponitur, non est vitium: quoniam vitium opponitur virtuti, non naturali statui, nisi ut est materia virtutis. Sed hoc dici non potest secundum Auctoris doctrinam, dicentis integritatem carnis non nisi per accidens se habere ad virginitatem: constat namque quod vitia non contraponuntur virtuti secundum ea quae per accidens se habent ad virtutem; aliter essent infinita vitia contra unam virtutem, eo quod znfinita uni accidunt.

In oppositum autem est quia in tali coitu invenitur utrumque ad stupri differentiam spectans: scilicet et violatio signaculi virginalis; et iniuria paternae custodiae.

V. Quintum dubium est ex Martino, in qu. de Stupro, volente quod stuprum. non sortitur rationem suae speciei ex adiuncta parentum custodia, Quia posita sola illicita ablatione virginitatis per coitum, ponitur stuprum: et ea remota, quocumque alio posito, non ponitur stuprum. Ergo ad stupri rationem sat est illicita per coitum defloratio.

Antecedens pro prima parte probatur. Si ponatur puella sine custodia, defloratio illius non esset simplex fornicatio. non adulterium, non raptus, non incestus. Ergo stuprum. — Quoad secundam vero, quia concubitus cum puella in domo patris iam stuprata, non est nisi simplex fornicatio.

VI. Ad evidentiam horum, sciendum est quod naturale luxuriae genus in stupri speciem trahitur per naturale signaculum virginitatis mulieri attributum sub naturali custodia parentum. Ita quod naturali signaculo non per accidens, sed naturaliter debetur paterna custodia, propter infirmitatem muliebrem in conservando proprium decus. Propter quod dicitur Eccli. vir cap.: Filiae tibi sunt: custodi corpus earum. Et quoniam haec naturali ordine connexa sunt, ut scilicet custodia paterna signaculo adsit virgineo; et e contra, quoniam secundum naturae ordinem sub mariti cura et iure mulier deinceps esse debet, quae in adiutorium ad generandum procul dubio creata est: ideo defloratio virginis extra coniugium offendit quidem duo, scilicet signaculum virginitatis et paternam custodiam, alterum in femina, alterum in parente. Sed quoniam naturalis est connexio inter ista, ideo non ex altero tantum, sed utroque simul, differentia propria stupri sumenda est. Et cum unum eorum dicitur, alterum cointelligendum est. Paterna namque custodia non cuiuscumque, sed signaculi virginalis est, Nam sicut naturali ordine patris est alere filiam et providere illi usque ad nuptias inclusive; ita eiusdem est custodire filiam bene habilem ad matrimonium. Minus autem habilis est mulier corrupta, quantum in se est, ad matrimonii copulam: ut patet si sciretur ipsam esse corruptam, quoniam non inveniret suae conditionis virum. Et sic, cum stuprum contra paternam dicitur custodiam, cointelligitur esse etiam contra signaculum custoditum. Et similiter, quia signaculum huiusmodi, habilem servans mulierem ad matrimonium, naturaliter eget paterna custodia, et sub illo naturali ordine est, seu esse debet; ideo contra signaculum virgineum agens iniuriam paternae facere cointelligitur custodiae. Illius est siquidem signaculum illud ita patris quoad conservationem, sicut mulier est mariti quoad usum venereum.

VII. Ad primum igitur dubium dicitur quod mulier ex stupro acquirens dotem redditur quidem habilior ad matrimonium quoad bona fortunae, sed redditur inhabilior quoad bona naturae, tam corporis quam animae. Stuprum autem penes damnum naturalis boni attenditur, et non penes bona exteriora.

Consensus quoque, tam suus quam paternus, etsi stupratoris iniuriam attenuet, non tamen tollit, Tum quia huiusmodi consensus non est omnino voluntarius, sed mixtus: sicut proiicientis merces in mare propter necessitatem maiorem, — Tum, praecipue et proprie, quia consensus in his quorum non sumus pro libito domini, non tollit quin scienti et consentienti fiat iniuria: ita quod cum dicitur, Scienti et volenti non fit iniuria, et, Nullus patitur iniustum volens, intelligitur in his tantum quorum homo est dominus secundum libitum suae voluntatis, ut sunt bona fortunae; et non in his quae etsi nostra sint, non tamen possumus, ut volumus, de illis ordinare; ut patet in naturalibus. Nam licet manus tua sit tua, non tamen propterea potest de consensu tuo a te tolli sine iniuria tua: esset enim mutilationis suae reus qui hoc facinus patraret. Et similiter uxor tua non potest de consensu tuo, sine tua iniuria, cognosci ab altero: esset enim adulterii reus concumbens, etiam te volente, cum ea. Et ratio dicta est: quia non sumus secundum nostrae voluntatis libertatem talium domini; sed ab altiori principio sunt haec nostra quoad ali- quid, servato certo ordine, contra quem si fiat, iniuriae locus restat. Et quia signaculum virginitatis nec mulieris nec patris subest libertati ad libitum, sed a natura tributum utrique est servandum usque ad nuptias; ideo neutrius iniuria evitatur ex utriusque consensu contra naturale debitum, quo uterque commendatum hoc decus servare tenetur.

Ad obiectionem autem de muliere grandaeva, dicitur quod quandiu virgo est, semper, quantum est ex habilitate naturalis decoris, apta est coniugio: et ideo semper ex violatione redderetur inhabilis coniugio. Quod autem sub nullius custodia sit, quamvis de facto sit possibile, quia tamen hoc est per accidens, non tollit quin talis defloratio esset stuprum. Quoniam morales species attenduntur secundum id quod communiter inveniri natum est: constat autem quod communiter in humano genere virgines sub parentum, vel alicuius loco parentum, custodia sunt et esse debent. Et ideo virginum defloratio absolute et per se stuprum est: ad quam speciem deflorationes quae per accidens aliter contingunt, reducendae sunt.

VII. Ad secundum dubium dicitur quod, cum species rerum sint sicut numeri, ut dicitur VIII Metaphys. in quibus: sublatio unitatis variat speciem; et in masculo primo coeunte cum meretrice differentia stupri non salvetur; quia nec signaculum aliquod naturale perdit, quo inhabilior redditur coniugio; nec aliquid perdit quod paternae custodiae naturaliter commendatum sit servandum usque ad coniugium, ut patet ex hoc quod filii, ante coniugium, post pubertatis annos, absque ulla custodia communiter discurrunt, repugnante natura si oppositum fieret (quod enim communiter in naturalibus fit, ostendit sic natum esse fieri, ut dicitur in II PAysic.: et propterea, ex eo quod naturali inclinatione feminae ante coniugium custodiuntur, masculi non, sed, si custodire quis eos vellet, contra naturalem morem agere diceretur; signum habemüs naturalis custodiae in feminis usque ad coniugium, et liberae facultatis in masculis): consequens est quod concubitus masculi primus cum meretrice non est in specie stupri aut proportionali, sed simplex tantum fornicatio.

Nec obstat quod ex primo concubitu reddatur habilior ad luxuriam, utpote expertus. Hoc enim commune est omni primo peccato in quolibet genere, quod ex primo reddatur habilior ad simile: et constat quod non omne primum peccatum habet propriam speciem distinctam a secundo et tertio, etc.

Et hinc habes quod, si masculus confitetur de luxuriae peccato, non oportet quaerere si erat virgo.

Ad primam ergo obiectionem in oppositum, conceditur quod non omnis species luxuriae sumitur ex parte utriusque sexus.

Ad secundam vero dicitur quod stuprum non significat vitium oppositum virginitati adaequate, sed in muliere tantum. Et propterea obiectio nihil obstat. — Et praeterea virginitatis aureola non opponitur tantum vitio contra virginitatem: sed etiam castae amissioni virginitatis. Undique ergo ruit ratio illa.

IX. Ad tertium dubium dicitur quod, cum stuprum sit species luxuriae naturalis (et propterea tam a Magistro Sententiarum quam a Gratiano quinque tantum: species numerantur luxuriae, et non fit mentio de vitio contra naturam, utpote non pertinente ad dictum genus); et mollities, qua mulier seipsam polluit, non sit luxuria naturalis, sed contra naturam: dicendum est quod huiusmodi pollutio non est stuprum, sed est longe maius peccatum, scilicet contra naturam, tollens irreparabiliter virginitatem. Falsum est enim quod in muliere virginitas solum tollatur per stuprum: nec stuprum opponitur adaequate virginitati in muliere. Uni namque virtuti multa opponi ex supra dictis patet vitia.

X. Ad quartum dubium dicitur quod talis concubitus est stuprum: quia ibi salvatur propria differentia stupri, quam addit supra illicitum naturalem concubitum, dum aufertur signaculum virginale paternae custodiae commendatum, quod natum est mulierem habilem servare ad coniugium. Redditur siquidem mulier ad coniugium inhabilis, proprie loquendo, non ex mollitie aut sodomia cum femina, sed ex huiusmodi violatione signaculi. Cuius signum est quod, si sciretur puella mollitie sola polluta, non propter hoc coniugium eius despiceretur quasi non virginis.

Ad obiecta autem in oppositum dicitur quod, cum stuprum ponitur illicita virginis defloratio, ly virginis proprie et directe est nomen naturalis status: qui quoniam est materia virtutis, scilicet castitatis vel virginitatis distinctae supra castitatem, ideo penes violationem illius poni potest unum speciale vitium. Ita quod, sicut magnanimitati secundum diversa opponuntur multa vitia, puta praesumptio, ambitio, inanis gloria, etc.; ita virginitati, seu castitati, secundum diversa opponuntur plura vitia, Nam secundum seminationem, opponitur quodcumque luxuriae vitium ad ordinationem seminationis spectans: et propterea tam castitas quam virginitas virtus perditur per mollitiem, etc. Secundum vero virginalem statum, opponitur illi stuprum. Secundum autem coniugalem, opponitur illi adulterium, etc.

Et cum obiicitur quod ad huiusmodi statum, ut est materia virtutis, per accidens se habet signaculum virginale: respondetur quod integritas feminei membri dupliciter potest considerari. Primo, ut est quaedam carnis integritas. Et sic verum est quod per accidens se habet ad statum virginalem ut est materia virtutis. Et hoc supra docuit Auctor, ex Augustino. - Alio modo, ut est signaculum virginale, scilicet conclusivum uteri et animi ad amplexum virilem. Et sic non per accidens, sed per se spectat ad statum virginalem ut est materia virtutis, Et propterea, si sic perditur, reddit mulierem minus habilem ad coniugium. - Si autem perderetur primo tantum modo, ob casum vel infirmitatis curandae necessitatem, non propterea minus habilis ad coniugium esset. Unde in nullo patris custodiae iniuria fieret, si sic perderetur.

XI. Ad quintum dubium dicitur quod stuprum sumit speciem propriam ex adiuncta supra illicitum concubitum iniuria paternae custodiae, non respectu cuiuscumque, sed signaculi virginalis ut sic. Ita quod paterna custodia. potest dupliciter sumi. Uno modo, ut respicit filiam ut custoditam, sive sit virgo sive non. Et sic non constituit stupri speciem. Et propterea cognoscens filiam alicuius iam stupratam in domo parentum, non committit stuprum, sed simplicem fornicationem, tanto graviorem quanto offendit etiam patrem, sub cuius adhuc custodia est ante nuptias. — Alio. modo, ut respicit filiam secundum virginale signaculum. Et sic constituit stupri speciem.

Et cum obiicitur quod, remota paterna custodia a virginali signaculo, adhuc constitueret stuprum: respondetur quod, licet signaculum virginale possit forte esse sine paterna custodia, non potest tamen esse sine indigentia naturali; quantum in se est, paternae custodiae; ac per hoc, non potest absolvi ab ordine ad paternam custodiam. Et ideo casus non est admittendus.

Et si instetur quod ista conditionalis est vera, Si signaculum virginale esset sine. paterna custodia, adhuc illius illicita violatio esset stuprum: respondetur quod, intelligendo per paternam custodiam ordinem ad paternam custodiam, a quo non potest signaculum virginale absolvi, ista conditionalis est falsa; quoniam destruit seipsam. Quoniam si signaculum virginale esset sine ordine ad paternam custodiam, non esset signaculum virginale, sed esset sicut virginitas naturalis masculorum. Sicut etiam ista conditionalis est falsa: Si pater esset sine filio, esset pater.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo eiusdem centesimaequinquagesimaeLos quaestionis, occurrunt dubia quatuor. Primum circa principium corporis articuli. Quo pacto stant ista duo simul: scilicet quod raptus sit una species luxuriae distincta ab aliis; et tamen coincidat cum stupro et aliis speciebus luxuriae? Species namque eiusdem generis non coincidunt.

Secundum dubium est in responsione ad secundum: quia magnitudo luxuriae impellens hominem ad violentiam inferendam, non variat speciem luxuriae. Maior enim et minor luxuria non differunt specie ex maiori magnitudine.

Tertium dubium est in responsione ad tertium, ex Martino impugnante illud litterae: Nec tamen raptus matrimonium iam contractum dirimit. Arguit siquidem quod matrimonium inter raptorem et raptam sit nullum ante condignam poenitentiam, etiam consensu puellae post raptum accedente. Excommunicatus non est capax sacramentorum: raptor autem est excommunicatus, nec ante condignam poenitentiam absolvi debet. Probat autem raptorem esse excommunicatum, per multos textus XXXVT', qu. 1t, scilicet cap. Eos, cap. De puellis, cap. Si quis, cap. Nullus, cap. Si autem, et cap. Placuit. - Nec iura, inquit, ista abrogata sunt. Nec eis contradicit Hieronymus. Quia Concilium illud non prohibet totaliter coniugium inter raptorem et raptam: sed decernit non sufficere ad horum coniugium dotationem, parentum consensum, susceptionem nuptialem; quia requiritur quod rapta parentibus restituatur, et raptor poenitentiae publicae subiiciatur; alioquin manebit excommunicatus.

Quartum dubium est in eadem responsione ad tertium, circa illud: Raptus impedit matrimonium contrahendum. Quoniam non videtur hoc verum nisi sit raptus alienae sponsae, ut dicitur XXVII, qu. m, Statutum.

Il. Ad primum dubium dicitur quod, cum species moralium sint accidentia actuum humanorum, non inconvenit plures species circa eundem actum concurrere, et sic coincidere materialiter, non formaliter. Et hoc modo idem concubitus est in specie stupri, quia est illicita defloratio virginis; et in specie raptus, quia violentus. Et simile est de adulterio, cum rapitur aliena coniux.

Ad secundum dubium dicitur quod raptus, secundum finem significatum formaliter, ponitur species luxuriae, sicut adulterium et similia: secundum autem conditionem eius quod est ad finem, quod etiam significatur ut materia, ponitur sub rapina, sicut adulterium sub usurpatione rei alienae. Nec in littera oppositum docemur: sed ostenditur quod non omnino per accidens huiusmodi deformitates iniustitiae adiunguntur luxuriae, quoniam tanto maior ac gravior est luxuria quanto minus curat subire iniustitiae offensas, pericula, etc. Et non ostenditur per haec quod ipsa luxuria ex sua magnitudine, aut quocumque sui generis, habeat specificas differentias per se in suo genere: ut in primo huius quaestionis articulo, ad secundum, in littera habes; simile est enim de adulterio, sacrilegio, etc., iudicium. Lato siquidem vocabulo, specierum luxuriae sortita sunt nomina.

III. Ad tertium dubium dicitur quod tam maior, in sensu in quo fit, quam minor, est falsa. Nam licet excommunicatus sit incapax, hoc est exclusus a sacramentis, ita quod non nisi cum peccato mortali potest accedere ad ea; non tamen est incapax sic ut, si recipiat sacramentum, illud sit nullum. Nam si excommunicatus confirmetur aut ordinetur, non propterea sacramentum est nullum: unde non debet iterari. Et similiter si matrimonii sacramentum contrahit, validum est. Unde et constat quod inter impe- dimenta impedientia matrimonium contrahendum et dirimentia contractum, non computatur excommunicatio: ut patet in IV Sententiarum.

Raptor quoque non est ipso facto excommunicatus: sed excommunicandus in iuribus allegatis dicitur ita clare quod non est opus glossa nisi in cap. Si quis, ubi dicitur, Anathema sit, quod glossatur: Anathema fiat. Quod ex eo patet quod collectores censurarum in iure conveniunt in hoc quod raptor non est excommunicatus. - Mirum autem est de hoc homine, quod duo impedimenta dirimentia matrimonium adiicere se sexdecim a tota Ecclesia approbatis non adverterit, scilicet excommunicationem et raptum, aut unum compositum ex utroque.

Ad id autem quod addit contra primam responsionem Auctoris ad cap. Placuit, dicitur quod vere capitulum illud ex Concilio Aquisgrani est abrogatum: quoniam. constat quod non ligat. Et quod Hieronymus intendit contrarium: dum docet coniugium inter raptorem et raptam posse esse legitimum de consensu partium; et capitulum illud manifeste statuit oppositum, ita ut non sit capax expositionis Martini. Quoniam expresse prohibet totaliter coniugium inter raptorem et raptam, etiam post, dicendo: Placuit ut qui rapiunt feminas, nullatenus eas habeant uxores, quamvis eas postmodum nuptialiter cum parentum consensu susceperint. Quid clarius?

De requisitis autem ante coniugium inter raptorem et raptam, sciendum est quod, sicut raptor pecuniae aut armenti restituisse dicitur cum satisfecerit domino rei raptae, quando scilicet fecit de re rapta ut dominus rei disposuit; ita raptor filiae restituisse eam patri censetur si de filia disposuit ut pater vult. Et propterea, si patri placet ut puella voluntaria maneat cum eo qui rapuit, non est amplius restitutioni obnoxius. - De poenitentiae autem publicae debito, non invenio quod impediat matrimonium etiam contrahendum: quoniam solum poenitentiam solemnem invenio impedire contrahendum matrimonium, ut dicitur XXXIII, qu. rr, cap. De his, ubi de poenitentia non iterabili manifeste est sermo. Nulla tamen poenitentia dirimit contractum. Sed et in foro conscientiae; si raptor confessus est et absolutus, et reconciliatus puellae et parentibus, etc., ad nullam videtur amplius poenitentiam obligatus, ex quo ei non imponitur.

IV. Ad quartum dubium dicitur quod, quia impedimenta impedientia tantum contrahendum matrimonium, non videntur ita exacte discussa sicut impedimenta quae impediunt et dirimunt; ideo non est mirum si doctor aliquis inter impedientia tantum aliquid commune diceret quod alii tacent. De raptu siquidem alienae sponsae ex allato textu satis constat quod impedit tantum contrahendum. Et de raptu universaliter videtur in capitulo .Si autem insinuari, XXXVI, qu. rr per illa verba, /terare coniugium non praesumat. Et propterea forte Auctor absolute dicit de raptu quod son dirimit, etsi impediat contrahendum. Quod tamen non oportet ex vi huius litterae universaliter intelligere: sed satis salvatur veritas litterae si negativa quae asseritur, scilicet, non dirimit, est vera universaliter, et affirmativa quae cum adverbio adversativo subiungitur, est vera permissive et particulariter, scilicet, etsi impediat contrahendum. lta quod ipse loquendi modus permissivam verificationem, quae particularis esse potest, insinuet. Et sic videtur exponendum, ne novitates inducantur. Et sic ad huiusmodi litterae verificationem sufficit quod raptus aliquis impediat contrahendum, scilicet raptus alienae sponsae.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo octavo quaestionis eiusdem centesimaequinquagesimaequartae, in responsione ad primum, ex Martino dubium occurrit contra hanc responsionem, dicente quod ista expositio est obscura et ponit incompossibilia. Obscura quidem, quia non dicit plane utrum in tali casu concubitus mulieris sit adulterium. Nec etiam dicit utrum vir ex parte mulieris adulteretur, an non. Et licet de-utro-— que magis videatur beatus Thomas dicere quod non, in tali tamen casu, qui frequenter contingit et multorum conscientias pulsat, fuerat loquendum apertius.

Incompossibilia autem dicit haec duo: scilicet quod vir ex parte sua committit adulterium; et quod diversae species luxuriae sumantur secundum diversas mulierum conditiones. Ex secundo enim arguitur contra primum. Species luxuriae sumuntur secundum diversas conditiones mulierum. Sed quantum est ex conditione mulieris solutae cum qua coniugatus concumbit, non committitur adulterium. Ergo iste simpliciter non committit adulterium. Immo nec ex parte sua iste committit adulterium: quia adulterium, secundum sententiam secundi dicti, nunquam committitur ex conditione viri, sed tantum ex conditione mulieris. - Et videtur beatus Thomas dicere quod, simpliciter loquendo, cum coniugatus coit cum soluta, non est adulterium, nec ex parte viri nec ex parte mulieris. Quia ex parte viri nulla sumitur species luxuriae: et ex parte mulieris constat non esse adulterium: ergo nullo modo committit adulterium.

Praeterea, vir solutus cognoscens mulierem coniugatam minus peccat quam coniugatus cognoscens solutam. Sed primus committit adulterium: et secundus non committit graviorem luxuriam quam adulterium. Ergo committit adulterium. - Antecedens probatur. Quia coniugatus agit contra fidem ad quam in facie Ecclesiae se obligavit: solutus autem non. Et cetera sunt paria in eis. Igitur, etc.

II. Ad hoc dicitur quod responsio ista est clarissima, et sibi ipsi consona, ac aliis. Et ad probationem obscuritatis dicitur quod ratio ista clare docet quod concubitus coniugati tam cum soluta quam cum quacumque, est semper adulterium quantum est ex parte viri. Et ex hoc manifeste habetur quod mulier cum illo peccans adulterii crimen incurrit. Clarissimeque dicit quod in tali concubitu vir ex parte mulieris quandoque adulterii, quandoque stupri, quandoque sacrilegii, etc., iuxta varias conditiones mulierum, crimen incurrit. Et hoc tam aperte dicitur ( summarie tamen, ut decebat librum) quod nec Martinus nec alius clarius dixit.

III. Ad probationem autem incompossibilitatis dictorum dicitur quod primum dictum exponit secundum in littera, non noviter dictum, sed repetitum ac allegatum ex supra dictis. Nam ex hoc dicto, scilicet, Concubitus coniugati cum quacumque semper est adulterium, quia ibi ex parte viri violatur fides coniugalis, manifeste docemur quod species luxuriae sic sumi dictum est ex parte mulieris ut etiam sumatur ex parte viri, ubi similis adesset conditio diversificativa specierum luxuriae: et quod non est intelligendum illud superius dictum, modo repetitum, scilicet quod species luxuriae sumuntur secundum diversas conditiones mulierum, cum ly tantum, ut Martinus imponit. Verum siquidem est quod species luxuriae sumuntur penes mulieres, sed non tantum: quia sumuntur etiam penes viros, quoniam similis in viro conditio est in adulterio, fornicatione, incestu, etc.; ita enim potest esse vir coniugatus, solutus, consanguineus vel affinis, etc., sicut mulier. Repetiit autem Auctor hic hanc doctrinam de specificatione ex parte mulierum, ad probandum quod dicebat, scilicet quod talis coitus poterat, cum hoc quod est adulterium, esse aliarum specierum et eiusdem ex parte feminae. Unde argumentum Martini apponens secundo dicto ly tantum, non arguit ex secundo dicto Auctoris, sed ex sua fictione. Nec simpliciter, nec apud Auctorem valet: 7alis coitus non est adulterium ex conditione feminae, Ergo non est adulterium. — Mirum est autem quomodo Martinus haec somniavit quae de Auctore dicit.

Ad secundum autem argumentum, negatur antecedens pro prima parte, scilicet quod minus peccet solutus cognoscens coniugatam. Et ad probationem, negatur quod cetera sint paria. Ad cuius evidentiam, scito quod adulterium ex conditione mulieris, et adulterium ex conditione viri, possunt dupliciter comparari: scilicet simpliciter, vel secundum quid. Si comparentur secundum quid, nihil prohibet gravius esse in viro adulterium ex conditione viri, pro quanto contra expressam a seipso fidem agit, quod non facit solutus. Sed si comparentur absolute, sic longe gravius est in viro adulterium ex conditione mulieris. Quod patet ex eo quod coitus magis recedens a licito est peior: quoniam malum graduatur penes recessum a bono; ille enim est magis caecus seu luscus qui magis est remotus a visu. Constat autem coitum cum coniugata esse magis remotum a licito coitu quam coitum cum coniugato. Tum quia iste, quando mos erat, peccatum non erat, ut Augustinus dicit: ille autem semper damnatus fuit. - Tum quia ille contra certitudinem prolis est ex hoc ipso quod mulier coniugata est: venter enim unius, scilicet mariti, duorum est. Sed iste non est contra certitudinem prolis ex hoc quod iste est vir alterius: quoniam non portat ipse prolem in corpore suo. - Tum quia ille est longe magis contra naturalem zelum. Quoniam constat quod est maior zelus ne coniugata adulteret, quam ne coniugatus coeat cum altera, ut patet. - Tum quia ille omni lege punitur: iste autem sola divina lege. - Unde patet quanta est hinc et inde disparitas.

IV. In responsione ad secundum eiusdem octavi articuli, adverte quod comparatio in littera facta inter ardentiorem amatorem uxoris, et ardentiorem amatorem mulieris non uxoris, penes adulterii crimen, potest intelligi dupliciter: uno modo, referendo utrobique ad coniugatum; alio modo, absolute. In. primo sensu non loquitur Auctor. Quia constat quod magis est adulter coniux amator ardentior alterius mulieris quam suae. — In secundo autem sensu verum est quod in littera dicitur. Quoniam, absolute loquendo, ardentior amator mulieris non suae non est adulter, nec adulterii denominationem habet: quoniam nihil de matrimonii violatione aut iniuria claudit, nisi eo modo quo omnis illicitus amor licito, qui solus est matrimonialis, iniuriatur. Sed quia hoc est magis elongatum a matrimonio quam ardentior amor coniugis, quia claudit inhonestatem ipsius coniugii explicite; ideo iste magis adulterii denominationem suscipit quam ardentior amator mulieris non suae absolute.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo nono eiusdem quaestionis centesimaequinqualedusinitie, in responsione ad secundum, obiectiones occurrunt Martini, in quaestione de Incestu, contra Auctorem hic, in hoc quod ;nconvenientia consanguinitatis et affinitatis est eiusdem rationis. Prima est quia, licet affinitas ex consanguinitate nascatur, diversa tamen est ratio utriusque. - Probatur assumptum hoc. Quia incestus mentalis consanguineorum aliud habet obiectum quam incestus affinium: quia aliae sunt personae consanguineae, et aliae affines. Et in multis consanguinitatis gradibus fit incestus, in quibus affinitatis non fit incestus. — Probatur secundo. Quia peccata istorum incestuum differunt in gravitate, ut constat. Et non tantum secundum intensionem. Ergo secundum speciem.:

Secunda est quia sub incestu continetur commixtio contra cognationem spiritualem et legalem. Ergo non est species specialissima. Immo nec consanguineorum commixtio est species specialissima.

II. Ad hoc dicitur quod, cum personae naturaliter coeuntes consummate reputentur in huiusmodi uza caro, consequens est quod affinitas nil aliud sit quam consanguinitas carnis suae. Ac per hoc, eiusdem rationis est indecentia utrobique, scilicet violare consanguinitatem carnis suae: quamvis diversimode caro per generationem accepta, et per commixtionem sit sua; quod spectat ad differentiam inter ipsas personas coeuntes, non ad differentiam carnis àd sibi coniunctos, quoniam utrobique est consanguinitas. Quia igitur affinitas ad consanguinitatem ordinatur ut ad proprium finem (quoniam ad hoc directe et proxime est ut consanguinitas carnis sibi commixtae honoretur), et ex proprio fine specificetur ordinatum ad finem: consequens est ut eiusdem rationis inconvenientia sit dehonorare affinitatem et consanguinitatem, quod fit per incestum; sicut etiam ad adulterii speciem spectat quidquid propter adulterium fit. Non solum ergo dependet affinitas a consanguinitate in hoc, quia non esset sine illa: sed ut a proprio fine, ut in littera hac declaratum est; hoc enim significant verba litterae subtiliter perspecta. Et ideo non est affinitatis et consanguinitatis diversa ratio quoad formale, sed quoad materiale: sicut finis et illius quod est ad finem est una et eadem ratio quoad formale, licet sit diversa quoad materiale.

Et ad primam probationem in oppositum, dicitur quod incestus mentalis consanguineorum et affinium habet idem obiectum formaliter, diversum materialiter. Et ad materialem diversitatem spectat diversitas personarum affinium et consanguineorum, diversitasque graduum, et si quid aliud eiusmodi est.

Ad secundam vero dicitur quod verum est huiusmodi incestus differre non solum secundum intensionem et remissionem mali affectus ex parte peccantis, sed etiam secundum gravitatem absolute: quia gravius est secundum se peccatum incestus cum sorore quam cum sorore uxoris. Sed ex hoc non sequitur diversitas specifica. Gravius namque est furari mille quam decem: et tamen non differunt specie.

Ad secundam obiectionem, de cognatione spirituali et legali, dicitur. quod, quia coniunctio talis non ordinatur ad consanguinitatem ut proprium ac proximum finem, sed secundum quandam assimilationem, ideo illius violatio metaphorice dicitur incestus.

III. Et hinc habes quod peccatum carnale commissum cum consanguinea eiusdem est speciei cum commisso cum affine: ita quod non oportet te in huiusmodi circumstantiae diversitate sollicitari de necessitate. Quia tamen gravius est contra consanguinitatem quam contra affinitatem agere, ideo sicut circumstantia aggravans tantum habenda est.

Et haec quoad peccatum dicimus. Quoniam quoad impediendum matrimonium, seu eius actum, violatio affinitatis praeponderat, disponente sic iure canonico: ut patet de impedimentis matrimonii non dirimentibus, sed impedientibus tantum. Nam qui cognovit consanguineam uxoris suae, nec ab ipsa potest debitum exigere; nec potest post illius mortem quamcumque uxorem ducere, aut, si duxit, debitum petere ab ea, sine dispensatione; ut dicitur Extra, De eo qui cognovit consanguineam uxoris suae, cap. Zransmissae, et XXXII, qu. vir, in pluribus capitulis.

Et licet quidam dicant quod omnis incestus impedit matrimonium, allegantes cap. De incestuosis, XXXV, qu. ui; secundum tamen veritatem, solus incestus cum consanguineis coniugis impedit. Et merito: quia talis incestus ex propria ratione habet quod impediat exactionem debiti a coniuge, quoniam ex hoc est affinis; et ex hoc quod non veritus coniugem facere sibi affinem, meretur ut nunquam amplius coniugium renovare possit cum quacumque alia. Nec textus ille, qui clarus dicitur, iuvat: sed oppositum dicit, subiungens in calce: Same, quibus illicita coniugia inhibentur, ineundi meliora coniugia libertatem habent. — Nec capitulum, Si duo viri, XXXV, qu. vi, hoc disponit: sed mandat quod incestuosi, si sint iuvenes, non prohibeantur ab alio matrimonio; et loquitur de incestu cum propriis consanguineis. Hoc enim non est disponere quod, si non sint iuvenes, prohibeantur: sed causam non futurae prohibitionis ab homine determinare.

IV. In responsione ad tertium eiusdem articuli, dubium occurrit circa illa verba, Aliae vero personae non habent ita ex seipsis indecentiam etc.: an, extra parentes et proles, concubitus sit contra ius naturale, ita quod nulla dispensatione humana possit esse licitus. Et est ratio dubii quia, si esset contra ius naturale, sequeretur quod nulla necessitate potuisset unquam inter tales esse matrimonium: quia nulla necessitas facit licitam violationem iuris naturae, nisi ab Auctore naturae aliter ordinetur. Constat autem quod inter fratrem et sororem olim fuit licitum matrimonium. Ergo coniunctio talium non est contra ius naturale. - In oppositum autem est quia huiusmodi concubitus est contra naturalem rationem quoad tria, quae in prima, secunda et quarta ratione litterae afferuntur: scilicet contra debitum honorem propinquorum, contra debitam fortitudinem animi, contra moderationem debitam amoris venerei.

Et augetur ratio dubii. Quia in littera non dicitur, Aliae vero personae non habent indecentiam: sed dicitur: non habent ita ex seipsis indecentiam. In quibus verbis excluditur, non indecentia, sed modus ac ratio indecentiae: scilicet quod non ita ex seipsis sicut parentes et proles. Ac per hoc videtur quod secundum Auctorem, inter illas personas est indecentia naturalis, licet non illo modo et illa ratione. — In oppositum autem videntur subiuncta verba, scilicet: Sed variatur circa hoc decentia vel indecentia secundum consuetudinem et legem humanam vel divinam. Nam quod ex consuetudine vel adiuncta lege tam decens quam indecens redditur, non repugnat secundum se naturali iuri: unde et in V Ethic. dicitur quod ius positivum est quod a principio nihil differt.

Augetur rursus dubium. Quia praecepta quae in lege Moysi dantur circa talium personarum inhabilitatem ad matrimonium, inter praecepta moralia computantur: ut patet ex ratione ibi reddita, scilicet, ne reveletur turpitudo proximorum, Levit. xvin. Constat autem quod praecepta divini iuris moralia ad ius naturae spectant, et perseverant, adeo quod indispensabilia sunt auctoritate humana. — In oppósitum est quia Papa potest in his dispensare. Constat autem quod non potest in naturali iure dispensare: quoniam Papa est subditus naturali iuri; et non est supra ipsum, ut possit illud tollere aut mutare, sicut potest tollere vel mutare ius positivum. Et quod Papa possit, ex gestis Romanorum Pontificum patet. Nam modernus rex Portugalliae. Emmanuel duas sorores, quarum altera superest, successive uxores habuit, ita quod etiam cum prima consummaverat matrimonium. Moderna quoque regina Angliae consummaverat prius matrimonium cum olim fratre istius regis Angliae sui mariti. Ferdinandus quoque Iunior, Rex Siciliae citra Pharum, sororem patris sui loannam, quae adhuc superest, in uxorem duxit, dispensante Alexandro VI. Haec autem constat esse in divina lege prohibita, in dicto capitulo. Ergo.

V. Ad evidentiam horum, sciendum est varias esse in hac quaestione opiniones: praecipue quia hinc divinum ius in huiusmodi praeceptis, inde auctoritas Romani Pontificis occurrunt. Quidam enim putant Papam non posse dispensare in gradibus prohibitis divino iure, quia moralia praecepta sunt. — Quidam putant Papam non posse tollere prohibitionem divino iure in his praeceptis contentam, sed in casu in quo ratio legis cessaret, dispensare, quia praecepta moralia sunt divini iuris. — Alii autem putant Papam posse simpliciter dispensare.

Ut autem veritas elucescat, considerandum est quod praecepta ista sunt parüm moralia, et partim iudicialia. Nam quantum ad hoc quod cum proximis, et quibusdam determinate, non debet esse matrimonium, sunt moralia simpliciter: sed quantum ad determinationem tot personarum, habent aliquid morale et aliquid iudiciale. Et morale quidem in eis est quidquid et quantum morali rationi conforme est: iudiciale autem est omnimoda determinatio tot personarum.

Nec haec ego somnio: sed ex.ipso capitulo Levit. xviu accepi. Tum quoniam inter haec praecepta de commixtione venerea ibidem ponitur praeceptum de vitanda muliere menstruata. Constat autem ex Auctore, in IV Sent., praeceptum hoc esse partim. morale et partim iudiciale. Non igitur oportet omnia illa praecepta totaliter moralia esse. Qua enim ratione praeceptum de vitanda menstruata discutitur, et tam subtiliter in eo discernitur quid rationis naturalis in eo sit, et quantum et quid non ad rationem naturalem, sed iudicialia spectet illius populi; eadem ratione haec praecepta simul tradita discutienda sunt, ut appareat clare quid in eis morale, et quid iudicialis vinculi in eis fuerat.

Tum quia in principio dicti capituli praemittitur praeceptis istis inhibitio legum extranearum, et expresse bis subiungitur impositio iudiciorum, dicendo, Facietis iudicia mea et praecepta mea, et, Custodite leges meas atque iudicia. Ex hoc enim quod iudicialia extranea vetare, et iudicialia peculiaria illis dare Deum commemorat Moyses, significavit quod non pure moralia. praecepta subiungenda erant.

Tum quia praecipitur ibi ut soror uxoris non sumatur in üxorem, sorore vivente. Et sic non propter incestum est ista prohibitio, quia committeretur, etiam ipsa mortua, incestus: sed propter aliam causam, puta discordiam vitandam inter sorores. Ac per hoc constat iudiciale esse praeceptum hoc, super quadam honestate fundatum, non respectu generationis aut prolis, sed naturalis pacis non deducendae jin aemulationem.

Tum quia ibidem secundus gradus tam consanguinitatis quam affinitatis in quibusdam personis interdictus invenitur. Et Extra, de Divortiis, cap. Gaudemus, dicitur quod pagani in secundo gradu coniuncti, si convertuntur, non sunt separandi. Quod non statutum esset si secundus gradus incestum causaret ex praeceptis pure moralibus divinae legis: quoniam talibus omnes homines subiecti sunt. Sciebat enim Papa, tam excellentis praesertim scientiae, scilicet Innocentius III, fuisse divina lege prohibita multa coniugia in secundo gradu, et multa in eodem gradu a sacris canonibus prohibita: et tamen, quia sacris canonibus, quibus cavetur huiusmodi matrimonia esse nulla, pagani subiecti non sunt, libere ac licite matrimonia inter paganos in secundo gradu indistincte post conversionem perseverare dixit. Ex hoc enim manifeste sequitur quod praecepta illa tam parum moralitatis habent ut sine ulla dispensatione apud paganos in secundo gradu licite contrahantur coniugia, nullo incestus vitio interveniente.

VI. Discernere igitur oportet moralitatem unius praecepti a moralitate alterius, perspicacius videndo rationem naturalem cuiusque. Et quoniam rationes omnes naturali lumine fultae naturalem indecentiam afferunt, oportet ipsam discernere.

Nam naturalis indecentia per tres ultimas rationes allata non est talis indecentia quae constituat personam inhabilem ad coniugium: sed ad cautelam consequentis mali, vel impediti boni, spectat. Mollities enim animi ex nimia opportunitate personarum ad coniugium habilium, quae ex secunda ratione cavetur, ad defectum personae consequentem ex abusu familiaris seu domesticae conversationis spectat. Nam recta ratione conversantes, donec a parentibus deputati essent coniuges, ad huiusmodi amorem non declinarent: ut patet de lacob et consobrinis eius, quas post habuit in uxores, - Et ad idem spectat nimius ardor, qui in quarta ratione cavendus dicitur ex multiplicato vinculo: cum sint vincula diversarum rationum consanguinitas et coniugium. - Impedimentum autem multiplicandae amicitiae, quod in tertia ratione affertur, manifeste ad bonum non debitum, sed ad bene esse spectans, respicit. Non enim tenetur quis, nisi forte in casu, ad amicitiam cum extraneo talem, scilicet per coniugii vinculum: sed hoc ad bene esse humanae amicitiae confert. — Potest quoque per consuetudinem disciplinae bonae, quae in civitate ac domo esse debet, primum inconveniens facile evitari. Secundum autem forte nullum esset, si consuetudo esset ut consanguinei coniuges essent: in cuius signum, consanguinei dispensati ad coniugium non plus ardere videntur quam alii coniuges. Possent nihilo minus coniugia cum extraneis fieri, quando ob amicitiam opus esset: ut tertium inconveniens cessaret. — Unde licet indecentia allata ex his tribus rationibus nonnihil moralitatis afferat, non tamen talem ut propterea personae consanguineae reddantur inhabiles ad coniugium.

Prima autem ratio, de naturali reverentia et de honoratione, distinguitur in littera, in responsione ad tertium; quod scilicet quaedam est naturalis reverentia consequens per se et immediatam coniunctionem carnalem personarum, et haec est inter parentes et proles; quaedam vero est quae consequitur coniunctionem carnalem, non per se et immediatam, sed mediante coniunctione in parentibus seu filiis; et haec est inter reliquas personas tam consanguinitate quam affinitate coniunctas. Nam nullae tales per seipsas iunctae sunt secundum carnem, sed mediante patrc aut matre, seu filio aut filia, ut patet discurrendo. [nter has autem haec differentia in littera assignatur, quod reverentia naturalis consequens coniunctionem carnalem personarum per se et immediate coniunctarum, efficit quod commixtio inter tales sit secundum se indecens et repugnans naturali rationi, ac per hoc, nulla ratione naturali licita. Et ex hoc patet quod reddit tales personas inhabiles ad coniugium inter se. Coniunctio autem reliquarum personarum, cum annexa reverentia naturali, non efficit quod commixtio talium sit secundum se indecens et repugnans naturali rationi: sed cum ipsa stat quod sit commixtio talium decens vel indecens secundum consuetudinem vel legem divinam vel humanam. Et per hoc habetur quod talis commixtio non ex extremis, sed ex consuetudine vel lege superveniente redditur decens vel indecens.

VII. Sed est hic dubium, quomodo dicta differentia personarum penes coniunctionem secundum se, et non secundum se, est radix inhabilitatis et habilitatis ad. coniugium inter se. Quoniam aut hunc effectum parit dicta coniunctio quia pater et filia, mater et filius, sunt naturaliter una caro, et in coniugio oportet ex duobus fieri unam carnem. Et hoc non. Tum quia Eva non minus fuit una caro cum Adam quam filia cum patre, iuxta illud, Hoc os ex ossibus meis, et caro de carne mea: et tamen coniuncta est illi in uxorem, et non inhabilis erat ad coniugium. - Aut quia dicta coniunctio est propria causa naturalis reverentiae. Et hoc non. Quia naturalis reverentia vel irreverentia, quae propria ratio est inhabilitatis ad coniugium, non habet pro proprio fundamento, seu propria causa, coniunctionem per se et immediatam personarum: ut patet ex hoc quod maior reverentia debetur avo quam patri; et tamen cum avo non est coniunctio per se et immediata, sed per alium, scilicet, mediante patre. - Non apparet ergo unde dicta coniunctio causet huiusmodi inhabilitatem.

VIII. Solvitur autem dubium hoc dicendo quod dicta coniunctio ratione primi confert proposito: ratione vero secundi, directe et efficaciter est vera radix inhabilitatis. Nam ex hoc quod mater et filius sunt una caro, non qualitercumque, sed secundum naturalem coniunctionem immediate, quoniam filius ex matris substantia est; consequens est ut non sint habiles naturaliter ad hoc quod ex eis fiat de novo una caro, ad quod ordinatur coniugium. Et hoc tangitur in verbis Adae cum dicitur: Relinquet patrem et matrem, cum quibus est homo naturaliter una caro, et duo, qui non sunt una caro, erunt in carne una. Et haec quidem bona ratio est ad propositum principale. — Nec est instantia de Eva. Quoniam non naturaliter erat una caro cum Adam. In praeceptis enim naturalis iuris ad naturalia oportet inspicere, non ad miracula.

Directa autem coniunctio et immediata personarum inquantum propria radix naturalis reverentiae, inhabilitat personas tales ad coniugium. Ad cuius evidentiam, scito quod coniunctio personarum per se et immediata, de qua est sermo, est coniunctio originis naturalis: et quoniam naturalis productio alicuius ab aliquo, in communi loquendo, potest esse per se et per accidens, et rursus mediate vel immediate (so! enim et homo generant hominem, ut dicitur in II Physic. ), ideo in littera ponuntur conditiones istae. Ita quod personarum coniunctio naturalis, ex hoc quod est secundum ordinem originis, radix est naturalis reverentiae: quoniam persona causata naturaliter se habet ad personam causantem ipsam ut ad principium sui esse, ac per hoc, honorare tenetur ipsam, ut patet. Ex hoc vero quod est inter extrema talis originis, scilicet producentem et productum, infert naturalem reverentiam per se inter talia per se extrema originis, quae sunt pater ac mater et filius filiaque: et infert naturalem reverentiam per accidens inter extrema per accidens dictae originis, quae sunt tam avus quam avia, et tam nepos quam. neptis. Secundum namque rectam philosophiam, Petrus est per se productus a patre et matre sua, sed per accidens ab avo et avia, quoniam accidit patri meo ut ipse habeat vel habuerit patrem et matrem: nihil enim minus Abel, Cain et Seth fuerunt filii Adae et Evae quam si habuissent avos et avias; sunt enim, apud philosophos, et bene, omnes avi et aviae causae per accidens ordinatae respectu mei. Et quia id quod est per accidens excluditur ab arte, et a fortiori a natura, quoniam natura parens est artis; ideo solummodo inter parentes proximos, hoc est patrem et matrem et filios seu filias, est naturalis reverentia per se. Et propterea istae solae personae inhabiles redduntur ad coniugium ex ratione naturalis reverentiae, Et quia haec sola ratio invenitur urgens, ideo Auctor optime has solas personas exclusit a matrimonio ex naturali ratione: reliquas autem consuetudine, et legibus superadditis divinis vel humanis, regulandas dixit.

IX. Unde tam subtrahentes personas in veteri lege prohibitas, quam subtrahentes personas omnes in linea recta ascendentium et descendentium, humanae dispensationi, ab Auctoris doctrina et veritate procul sunt. Ab Auctore quidem, quia expresse hic dicitur quod personae per se immediate coniunctae non nisi contra naturalem rationem commisceri possunt, et quod reliquae decenter vel indecenter secundum consuetudinem vel legem divinam vel humanam coniunguntur.

A veritate autem, quia voluntarie, aut insufficienter loquuntur. Voluntarie namque Scotus, in xr dist. IV Sent., glossavit verbum illud Adae, Relinquet homo patrem et matrem, quod intelligitur non solum de patre proximo, sed de patre remoto: ita quod Adam, si viveret, non inveniret uxorem. Hoc enim absque ulla ratione dicit. Et est contra rationem allatam: scilicet quod meus avus non est pater meus nisi per accidens; ea autem quae sunt per accidens, relinquuntur.

Insufficienter vero Petrus de Palude, in xi similiter dist. IV. Sent., probat, primo, quod linea recta in infinitum sit prohibita, quia magis reveremur avum quam patrem. Hoc enim non est verum de reverentia naturali, quia ad patres per se, ad avum per accidens est naturalis reverentia: dato quod sit verum de reverentia politica, qua avum viventem ut primum dominum rerum, et primum in gubernando principium reveremur. — Secundo, quod omnes gradus prohibiti in lege veteri sint indispensabiles a Papa, quia sunt de iure divino. Quoniam, ut iam clarius patet, determinatio tot personarum spectat ad iudicialia, non ad moralia simpliciter iuris divini: quoniam ratio naturalis non inhabilitat tot personas ad coniugium quot ibi definiuntur inhabiles.

X. Ad obiectiones ergo in oppositum primo propositas, dicitur quod nulla rationum in littera allatarum infert deordinationem seu deformitatem aliquam in concubitu seu coniugio reliquarum personarum coniunctarum inveniri per se: ut patet discurrendo per singulas. Prima namque, de naturali honorificentia coniunctorum, non concludit de personis reliquis a patre et matre, nisi per accidens, ut patet ex dictis. - Secunda, de mollitie animi, et similiter quarta, de nimio ardore, pericula tantum boni moralis accepta, magis quam data, et indirecte seu secundario ad matrimonium spectantis, inferunt. Nam non inferunt ipsa mala, sed pericula eorum adesse, ex libero coniugio inter coniunctas personas: sequerentur enim haec mala apud inordinatos animos, et non apud ordinatos mentis homines; et propterea magis accepta quam data dixerim haec pericula. Et licet finis secundarius coniugii sit repressio concupiscentiae, quia est non solum in officium, sed in remedium; directe tamen coniugium est in remedium concupiscentiae per viam satisfactionis, iuxta illud, Melius est nubere quam uri; et, Unusquisque suam uxorem habeat, propter fornicationem, dum, habendo coniugem, abstinetur ab aliis. Tali autem modo reprimendi concupiscentiam non repugnat commixtio coniunctarum personarum: immo magis confert, ex dictis conditionibus opportunitatis et incentivi. Et propterea repressio concupiscentiae, quam auget libertas coniugii inter personas coniunctas ex domestica conversatione et naturali amore propinquitatis, non nisi indirecte, seu secundario, spectat ad. coniugium: dum scilicet, expleta concupiscentia, non tam facile alii magni motus libidinis insurgunt. Sed quod huiusmodi. pericula non inhabilitent personas ad coniugium, ex eo etiam coniectura est quod mulieres naturaliter pulchrae valde non sunt inhabiles ad coniugium: quarum tamen conditio magis habet annexum periculum horum bonorum morum, scilicet fortitudinis animi et moderati amoris. — Tertia autem ratio, de multiplicanda amicitia, patet quod non infert impedimentum boni debiti quando, ubi, etc.: sed eius quod est ad bene esse. - Quia tamen dictae rationes monstrant decens cautum utileque esse ut non sit liberum coniugium cum multis reliquis personis coniunctis, ideo ostendunt rationabiles esse consuetudines ac leges huiusmodi libertatem coniugii adimentes.

Ad verba autem litterae secundo loco obiecta, scilicet, Aliae vero personae non habent ita ex seipsis indecentiam, dicitur quod per haec verba, cum solam negationem modi et rationis indecentiae significent, non potest accipi quod affirment aliquam indecentiam: sed hoc tantummodo, scilicet quod per haec verba non excluditur omnis indecentiae modus. Et respondeo quod gratis conceditur: quoniam per subiuncta verba explanatur, Variatur in his decentia vel indecentia et consuetudine et lege.

Ad obiectionem demum tertio loco allatam, ex prohibitione personarum proximarum per praecepta divinae legis, iam dictum est quod praecepta illa quoad tot personarum inhabilitationem, sunt iudicialia: non moralia simpliciter, .sed secundum quid, scilicet quantum ad naturalem reverentiam per accidens, quam Moyses tangit in reliquis personis non violandam, ex naturali coitus turpitudine. Et ideo hodie non ligant, nisi quatenus ab Ecclesia sunt assumpta. Et propterea potest Papa dispensare cum omnibus personis coniunctis, nisi cum, matre et patre, ut matrimonium contrahant. Et hoc Auctor, ex auctoritate Augustini, insinuat in littera, dicendo quod commixtio fratrum et sororum, non natura, sed, religione prohibente, facta est damnabilis. - Hoc idem omnes etiam qui negant, fatentur, dicendo quod soli pater et mater de iure naturae excluduntur a matrimonio. Omnia enim praecepta moralia sunt de iure naturae. - Hoc idem gesta Romanorum pontificum frequenter attestantur.

XI. In eodem articulo, ac eadem responsione ad tertium, dubium occurrit, an in aliquo casu licitus esse possit, absque divina dispensatione, concubitus patris cum filia, aut matris cum filio. Et est ratio dubii quia bonum commune praefertur, secundum rectam rationem, bono particulari. Ac per hoc, in casu quo solus pater cum filia, aut sola mater cum filio restaret, ad conservationem speciei humanae, postponi deberet honor personalis, qui violatur ex turpitudine coitus, communi bono conservationis speciei.

Praeterea, si Adam, inquit Martinus, in quaestione de Incestu, ex Eva solas feminas generasset, et cognovisset quod Eva ex sua complexione esset inhabilis ad generandum masculos: debuisset assumere in uxorem aliquam ex suis filiabus, ut masculus aliquis nasceretur ad conservationem speciei. Alioquin, nec Deo praecipienti, Crescite et multiplicamini etc.: nec rationi naturali hoc indubitanter suadenti, satisfecisset.

In oppositum autem est quia in praeceptis naturae solus naturae Auctor dispensare potest. Talis autem commixtio iure naturae prohibita est. Ergo, etc.

XII. Ad hanc dubitationem dicitur quod, cum z0z sint facienda mala ut eveniant bona; nec deberet, nec licite posset homo dicere unum mendacium ut conservaret totum mundum cum suis speciebus, quia mendacium est secundum se pravum; consequens est ut, eadem ratione, quia scilicet talis commixtio est secundum se prava, nullo possit bono fine excusari. Et propter hoc, filiae Lot non excusantur ab incestu. — Quod autem talis commixtio sit per se prava, patet ex hoc quod actus cadit super indebita materia. Quoniam personae istae sunt naturaliter inhabiles ad coitum secundum seipsas, non in ordine ad prolem: quoniam inter ipsas est naturalis pudor, qui est contrarius directe commixtioni earum.

Ad primam autem obiectionem in oppositum dicitur quod, licet bonum humanae speciei sit maius bono naturalis honoris istius personae, homo tamen, qui non est dominus naturalium, non potest licite privare se aut aliam personam bono naturalis honoris sibi debiti, propter illud maius bonum: quia privando incurreret proprium malum moris, quod non est admittendum pro quocumque communi bono, sive naturali sive morali. Sicut maius bonum est salus et vita patriae quam unius privati rustici: non possem tamen ego, privata auctoritate, rustici vitam tollere ut toti patriae vitam darem, quia non licet facere malum ut eveniat bonum. - Et si quaeritur: Quid facient mater et filius tantummodo relicti? Respondetur: Recurrent devote ad Auctorem naturae, cui incumbit cura conservandarum specierum, quique statuit causis secundis speciem conservandam non per matrem et patrem. Et procul dubio Deus, qui non deficit in necessariis, provideret.

Ad secundam autem obiectionem dicitur quod casus non est admittendus, quia claudit incompossibilia: scilicet quod Deus praeceperit, ut de facto praecepit, primis parentibus, Crescite, et replete terram; et quod Evam talis complexionis fecerit ut esset inepta ad generationem masculorum, Repugnant enim haec duo ad invicem: quoniam ex primo sequitur oppositum secundi, et ex secundo op- positum primi. Nam si ipsi primi parentes praeceptum acceperunt ut generarent ex seipsis repleturos terram, oportuit Evam esse fecundam utriusque sexus: alioquin iam non ex Adam et Eva, sed una alia necessario requisita repletio esset terrae ut a primis parentibus, quoniam illa alia esset prima mater masculorum. - Praeterea, incompossibile est primis parentibus ut sint imperfecta principia imperfectione privationis naturalis. Quoniam, ut dicitur in II Metaphys., perfecta principia naturaliter sunt ante imperfecta. Constat autem quod talis casus ponit parentes primos principia imperfecta humanae speciei imperfectione naturalis privationis: quoniam essent privata naturali fecunditate masculorum. - Falsum quoque ex dictis esse patet quod ratio moralis indubitanter suadet commixtionem talem propter conservandam speciem esse licitam.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo decimo eiusdem quaestionis centesimaequinsom so imer i adverte, novitie, quod ex his quae in littera dicuntur non accipias luxuriam ordinari ad irreligiositatem in violatione monialis, sicut castitas illius ordinatur. Sed ex his sume tantum maiorem, seu universalem regulam, quod quando àctus unius vitii ordinatur ad aliud, transit in speciem illius, sicut accidit etiam in virtutum actibus. Et subsumas: Quando per luxuriam polluitur persona sacra, irreligiositas ordinatur in luxuriam (quoniam ex nimio appetitu luxuriae communiter homo acceptat violationem personae sacrae), et non e contra. Et sic sacrilegium fit species luxuriae, utpote propter luxuriam commissum: sicut quando ex vindicta percutitur persona sacra, sacrilegium idem fit species irae. — Et hoc est verum secundum communem cursum, ut dictum est. Potest tamen species luxuriae ordinari in irreligiositatem ut finem: ut si quis ideo polluat potius monachalem quam aliam, ut iniuriam divino cultui inferat.

Adverte secundo, quod cum, in responsione ad primum, dicitur quod /uxuria potest esse species irreligiositatis sicut cuiusdam superioris generis, ly sicut non denotat proprietatem, sed similitudinem. Luxuria enim non est proprie genus medium inter irreligiositatem et species luxuriae: sed assimilatur generi medio, pro quanto irreligiositas tenet locum generis communioris, utpote extensi ad luxuriam, avaritiam, iram, etc.

II. In eodem articulo, in responsione ad secundum, dubium occurrit circa verba Auctoris: quonam pacto verum est quod ibi, scilicet in Decretis, enumerantur illa quae sunt species luxuriae secundum seipsa? Repugnat siquidem hoc supra dictis. Nam. raptus et adulterium secundum seipsa non luxuriae, sed iniustitiae sunt species: et ad luxuriam non spectant nisi ratione finis, dum ex nimia libidine acceptat quis inferre vim aut alienum torum violare.

Ad hoc dicitur quod inter enumeratas prius species luxuriae, scilicet fornicationem, stuprum, etc., et sacrilegium, haec est differentia manifeste, quod in significato proprio cuiuscumque illarum clauditur venereus actus explicite, sive ex proprietate nominis significantis, ut patet de stupro, adulterio, etc., sive ex appropriatione usus, ut contingit in raptu: in proprio autem significato sacrilegii non continetur explicite actus venereus; immo sacrilegium, etiam personale, commune est actibus diversorum generum, ut patet. Et hinc habetur differentia quae ponitur in littera: scilicet quod illa secundum seipsa continentur sub luxuria, quia secundum actus explicite significatos sub luxuria sunt; sacrilegium vero non secundum suum significatum, sed secundum quod suum significatum refertur ad luxuriae actum, species ponitur luxuriae.

Ad obiectionem vero in oppositum dicitur quod praesens sermo non contrariatur supra dictis. Nam cum hoc stat quod multae illarum species sint secundum famosam determinationem et lato vocabulo species luxuriae: quod supra dictum est. Cum hoc enim quod adulterium se- cundum suum proprium significatum est species luxuriae, stat quod ly species verificetur de specie secundum famosam determinationem et extensionem vocabuli.

Nec obstat etiam quod eodem modo se habeat luxuria in adulterio et sacrilegio, scilicet ut finis. Quoniam licet in ipsa perpetratione talium peccatorum carnalium luxuria communiter se habeat ut finis, et violatio iustitiae aut rei sacrae ut id quod est ad finem; differentia tamen magna est in significatis nominum aliarum specierum, et sacrilegii: quia nomine adulterii, stupri, raptus, etc., explicite significatur ipse finis, scilicet luxuriae actus, et determinatio sive contractio eius per id quod est ad finem, puta iniuria coniugis, violentia, etc.; sacrilegii vero nomine explicatur id quod irreligiositatis est tantum. Et ideo !lla ponuntur et sub iniustitia et sub luxuria, ratione diversorum: simpliciter tamen et absolute sub luxuria, quia luxuria se habet ut finis, et ex fine ratio actus sumitur. Sacrilegium autem, ut absolute est sub irreligiositate, nihil habet in suo significato unde reponatur sub luxuria. Et propterea ex sola relatione ad finem, actum scilicet luxuriae non significatum, ad luxuriam spectat. Et propterea non est species connumerata cum aliis a Gratiano et Magistro Sententiarum,

III. In eadem responsione ad secundum, adverte diligentissime differentiam verborum, ac per hoc sensuum, in littera, dum sacrilegium ad incestum vel adulterium, et dum ad stuprum vel raptum reducitur. Nam in illis dicitur quod est sacrilegium ad modum incestus, et per modum adulterii: in istis vero non dicitur quod est ad modum, vel per modum; sed dicitur quod est quoddam spirituale stuprum, et quod est spiritualis raptus.

Docet siquidem per hanc differentiam Auctor quod violatio spiritualis cognationis per veneream commixtionem secundum veritatem est sacrilegium, sed habet modum incestus, quia assimilatur violationi consanguinitatis. - Et similiter violatio sponsae Christi in veritate est sacrilegium, sed habet modum adulterii, quia mulier illa assimilatur sponsae: habet enim se ut sponsa, sicut illi se habent ut filii et cognati.

Violatio autem venerea virginis Deo sacratae est proprie non solum sacrilegium, ratione voti quo Deo dicata est; sed etiam stuprum, ratione signaculi virginalis sub cura, non carnalis, sed spiritualis patris, praelati scilicet ecclesiastici, qui loco carnalis patris succedit, habens sub spirituali cura etiam carnalem custodiam virginis. Ita quod est vere et proprie stuprum: et gravius quam stuprum pure carnale, quanto custodia spiritualis, cui fit iniuria, est maiori veneratione digna quam custodia pure carnalis. Et propterea dicitur in littera stuprum spirituale, ita quod ly spirituale non est conditio diminuens, sed augens rationem stupri a dignitate superaddita. — Et similiter, si violentia inferatur eidem, erit proprie raptus spiritualis: ex hoc ipso gravior quod etiam a spirituali patre rapitur, ut declaratum est, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo undecimo eiusdem quaestionis centesimaequinIxuscuanatzuar o nota differentiam in littera positam, quod cum omnia peccata luxuriae conveniant in hoc quod actus venereus repugnat rectae rationi, naturalia tamen peccata a peccatis contra naturam in hoc differunt quod naturalia rationali ordini solum, innaturalia autem non solum rationali, sed naturali ordini actus venerei in humana specie repugnant. Et propterea appellantur vitia contra naturam. Contra naturalem namque ordinem naturae est omnis concubitus et seminatio unde non potest, quantum est ex natura actus, sequi generatio hominis: cum ad conservationem speciei humanae ordinetur a natura vis generativa cum suis membris. Et similiter contra naturalem ordinem quoad modum est omnis modus alius a naturali modo concumbendi qui speciei humanae inditus est.

II. In eodem articulo undecimo multa occurrunt dubia. Quae quoniam de innominabili sunt vitio, et ideo parum discussa, discutienda censui: ut, ambiguitatibus exclusis, minus nominentur a confessoribus, et citius expediant se de istis.

Est ergo primum dubium, an hi quatuor modi in littera positi, sint diversae species peccati contra naturam. Et est ratio dubii quia non apparet ratio diversitatis specificae.

Secundum dubium est, an peccatum mollitiei sit plurium specierum. Et est ratio dubii quia potest esse mollities per pollutionem multipliciter procuratam, et per non procuratam: et in littera non fit mentio nisi de procurata.

Tertium dubium est, an bestialitas sit plurium specierum. Et est ratio dubii tum propter sexus diversitatem. — Tum propter daemonem incubum in forma masculi naturaliter concumbentis; nunc contra naturam; nunc in eodem sexu; nunc in forma bestiae; nunc in forma consanguinei; nunc in forma alicuius sancti, concumbentem cum femina. Non enim liquet an sint haec omnia unius speciei. — Tum propter differentiam plus quam genericam inter daemonem et bruta.

Quartum dubium est, an peccatum concubitus viri cum muliere extra vas debitum sit eiusdem speciei cum aliis peccatis circa modum concumbendi. Et est ratio dubii tum quia apparet hic diversitas specifica: quia ex primo non potest sequi generatio, ex aliis sic. Et tamen in lit- tera simul ponuntur sub contrarietate ad modum concubitus, - Tum quia talis concubitus eiusdem speciei est cum peccato sodomitico, cum masculus in masculum turpitudinem operatur.

Quintum dubium est quia superius dictum est quod concubitus viri voluntarie non seminantis et mulieris seminantis est contra naturam. Et tamen hoc peccatum sub nullo istorum quatuor modorum clauditur: quoniam servatur debita species, debitus sexus, debitum instrumentum, debitus modus, etc.

Sextum dubium est, an omnia haec peccata contra naturam sint peccata mortalia, Et est ratio dubii quia peccatum in solo modo non videtur peccatum mortale.

III. Ad primum dubium dicendum quod, cum bonum consurgat ex causa integra, malum autem ex particularibus defectibus; et ordo naturalis actus humani venerei multa exigat: consequens est quod malum dicti ordinis consurgat ex defectibus singulorum requisitorum ad dictum ordinem; et consequenter quod species malorum oppositorum dicto ordini accipiantur penes diversarum rationum bona ex quibus consurgit ordo naturalis actus humani venerei. Constat autem quod naturalis ordo actus venerei humani, cui directe contrariatur peccatum venereum contra naturam, consistit in quinque: primo, in concubitu; se-. cundo, hominum; tertio, utriusque sexus; quarto, secundum utriusque naturalia ad generationem instrumenta; quinto, secundum debitum modum. Ac per hoc, mollities, directe tollens bonum concubitus; et bestialitas, directe tollens bonum speciei humanae; et sodomia, directe tollens bonum sexus in supposito; et peccatum innominatum directe tollens bonum naturalis instrumenti; et peccatum quoque innominatum directe tollens bonum naturalis modi; diversarum rationum vitia contra naturam constituere videntur. Nihil enim huic diversitati obstans apparet nisi quod omnia haec bona propter unum videntur esse, scilicet bonum conservandae speciei humanae: ad hoc enim omnia haec a natura ordinantur ut ad finem. Sed hoc non obstat: quia ista sic sunt bona propter conservandam humanam speciem, ut etiam secundum seipsa sint quaedam bona, quae per haec pegcata tolluntur. Nam concubitus ipse bonum importat formaliter coniunctionis inter activum et passivum: quod constat secundum se esse bonum in omni natura .- Identitas etiam specifica personarum concumbentium constat etiam quod secundum se bona est: utpote in omni natura animalium coeuntium a natura instituta. Diversitas quoque sexuum secundum se ponit bonum proportonis naturalis inter activum et passivum. Proprietas instrumentorum secundum se ponit, ultra naturalem proportionem, bonum. naturalis coniunctionis: proximorum principiorum generationis, etc. Modus autem concumbendi constat quod bonum quoddam naturale est secundum se: cum modus peculiariter bonum constituat, consistit enim bonum in modo, specie et ordine. Unde vitium venereum contra naturam in has quinque species distingui videtur: ita tamen quod ultima species ut imperfecta species sub tali genere comprehendatur; quoniam non contra, sed praeter naturam fit, cum in solo modo concumbendi erratur.

IV. Sed haec responsio deficit in hoc, quod aequivocat de bono. Quoniam licet haec sint bona secündum se diversarum rationum in esse naturae, ut tamen veniunt in usum humanum, sunt unius rationis bona: quoniam, ut subsunt humano usui, non sunt bona nisi bonitate generationis humanae, ad quam omnia ordinantur. Quod probatur: quia non sunt secundum se appetibilia ab appetitu humano recto sine ordine ad generationem humanam tantum; nam concubitus, et sexus eiusdem speciei, et instrumentorum naturalium coniunctio, secluso ordine ad generationem humanam, bona humana non sunt, nec recto appetitu humano appetibilia. Et similiter opposita istis una et eadem ac sola ratione sunt mala humana, quia scilicet quodlibet ponit actum venereum ex quo non potest sequi generatio: ideo enim seminatio sine concubitu est malum humanum, quia ex ea non potest sequi generatio humana; similiter abusus sexus, vel alterius speciei, vel instrumenti, vel modi, est malum humanum quia ex eo non potest sequi humana generatio; si enim posset humana generatio sequi, nihil horum esset malum humanum, quamvis forte essent mala naturae. Et quoniam species vitiorum non distinguuntur penes mala naturae secundum se, sed secundum quod subsunt aut contrariantur humano usui; ideo non apparet unde inter peccata contra naturam diversitas sit specifica.

Et hoc insinuavit Auctor, ponendo ipsam determinatam rationem luxuriae, et nullam mentionem faciendo de diversitate illius specifica. - Quamvis hoc non cogat. Quoniam Auctor in primo articulo huius quaestionis, numerando species luxuriae, dixit in numero plurali, vitia contra naturam; et in articulo ultimo huius quaestionis, dicit etiam pluraliter, in vitiis quae sunt contra naturam transgreditur, etc. Pluralis siquidem numerus insinuare videtur pluralitatem vitiorum specificam: nam ratione numeralis distinctionis non fieret sermo pluralis.

V. Et vere sic est. Nam species moralium vitiorum non semper sumuntur penes species bonorum privatorum: sed etiam penes diversa motiva per se sufficientia ad privationem unius et eiusdem borii; ut patet in duobus extremis vitiis temperantiae, quae idem bonum tollunt, sed diversimode, scilicet per excessum et per defectum. Ubicumque enim occurrunt diversa motiva quorum quodlibet est per se sufficiens ad privandum bonum alicuius virtutis moralis, ibi diversa vitia secundum speciem ponenda sunt: ut patet in exemplis datis, et in speciebus gulae. Sed diversa constat esse motiva in his peccatis contra naturam, ita quod quodlibet motivum est per se sufficiens ad corruptionem naturalis ordinis actus venerei humani. Igitur diversae sunt species peccati contra naturam.

Minor probatur. Quia mollem movet sola expletio voluptatis venereae; sodomitam movet persona indebiti sexus; bestialem movet suppositum alienae speciei; abutentem femina extra vas, movet delectatio in parte indebita; et ultimum movet delectatio indebiti modi. Et quodlibet horum est per se sufficiens motivum ad corrumpendum naturalem ordinem statutum in actu venereo humano, ut patet. Rationabile est igitur ponere has quinque species vitii contra naturam.

Consonatque distinctio ista metaphysicae doctrinae. Quo- niam cum vitium contra naturam constituatur impossibilitate generationis humanae ex seminatione humana, consequens est quod ubicumque quaedam impotentia generationis humanae in seminatione committitur, ibi per se diversitas sit, Quoniam sicut fissio pedis pedalitas quaedam est, et ideo est per se diversificativa pedis; ita seminatio in sexu indebito impossibilitas quaedam est generationis humanae ex semine, et sic de aliis. — Consonat et haec diversitas specifica moralibus distinctivis. Quia quodlibet istorum motivorumi dissonat secundum se a ratione naturali; et est per se motivum ex parte actus venerei (licet ex parte operantis possit aliud esse motivum); et est per se corruptivum boni specialis virtutis moralis, puta castitatis. — Consonat demum propriis huius vitii. Quoniam, ut patet in littera, vitium istud hoc habet proprium, quod naturali ordini actus humani venerei secundum ipsum actum opponitur. Praedicta autem motiva omnia secundum opposita etiam naturaliter dicto naturali ordini attenduntur.

Nec obstat quod Auctor non fecerit mentionem de specifica diversitate huius vitii. Quoniam locus ab auctoritate negative non valet. Et plurali numero illam insinuavit.

Nec est verum quod ista peccata una et eadem ratione specifica specialissima sint mala moraliter: quamvis unum solum bonum morale tollant. Quoniam sunt unum genere, penes privationem generationis humanae: et sunt multa specie, penes diversa motiva per se sufficientia ad privationem generationis humanae.

VI. Ad secundum dubium dicitur quod; cum vitium mollitiei venereae constituatur ex voluntaria pollutione absque concubitu quocumque, nulla apparet differentia formalis quae distinguat hanc speciem. Sive enim sit procurata extrinseco adminiculo, proprio vel alieno, per quodcumque coniunctum vel separatum instrumentum, dummodo absit concubitus; sive sit procurata per solum interiorem actum, positive vel negative: nulla fit diversitas specifica, quoniam haec omnia materialiter vel per accidens se habent ad voluntariam seminationem absque concubitu. Gravius tamen peccatum cum alieno hoc adminiculo fit, ratione societatis in, peccato alterius.

Et haec intellige, loquendo de tali specie peccati secundum se. Quoniam loquendo de eodem peccato ut subordinatur morosae delectationi aut desiderio adulterii, recipit etiam adulterii deformitatem; et ut subordinatur morosae delectationi aut desiderio incestus, admittit deformitatem incestus; et sic de aliis.

VII. Ad tertium dubium dicitur quod venereae bestialitatis vitium species specialissima est. Nam neque sexus aut vasis diversitas in bestia diversitatem motivi in ordine ad rationem habet, sed sub eadem movendi ratione comprehenditur qua bestia ipsa movet, scilicet ut extraneum a specie humana: sicut omnis concubitus masculi cum masculo inter homines eiusdem speciei, quia sub eadem ratione movet mas et quaelibet eius pars marem ad actum venereum, et mulier mulierem. Neque nata est sequi generatio humana ex commixtione cum sexu diverso bestiae: sicut accidit in commixtione hominum. — Et per hoc etiam dicitur quod omnis concubitus cum daemone est eiusdem speciei specialissimae: quia sub una ratione movet, ut suppositum non eiusdem speciei.

Et haec intellige, quantum est ex natura actus, hoc est, ipsius concubitus secundum se cum supposito non eiusdem speciei. Quoniam ex parte affectus, ut puta si quis etiam bestia affectu sodomitico abutatur, aut cum daemone per affectum ad delectationem sodomiticam, vel cum consanguineo, etc., coeat; peccatum, ultra bestialitatis vitium, deformitatem sodomiae vel adulterii vel incestus vel sacrilegii, etc., induit.

Potest quoque ex parte effectus, adiuncto quandoque patientis affectu seu consensu, variari bestiale peccatum mulieris cum daemone: puta si daemon, non confectum a seipso semen (quod non est verum semen humanum, sed quidam humor semini humano similis), sed verum semen humanum acceptum ab aliquo viro concumbendo transfundat. Tale enim peccatum ex parte concubitus est bestialitas: ex parte vero commixtionis seminum, ad simplicem fornicationem reductive spectat; eo quod solam delectationem veneream in consummatione vagi concubitus importat. Perinde enim est, quoad hoc, ac delectari in susceptione vagi seminis humani: quod ad simplicem spectat fornicationem, nisi aliqua alia conditio superaddatur. Unde ex tali concubitu generari potest homo, filius illius viri a quo decisum est semen. — Nec obstat si vir ille sit pater illius mulieris, si ista tantum hominis semen petierit, non patris proprii: quoniam ex intentione et proposito peccata distinguuntur.

Diversitas autem. plus quam generica inter daemonem et bruta in esse naturae est, non in esse morali in ordine ad concubitum humanum. Quoniam daemon, ut extremum concubitus humani, concurrit ut simile animali quod secundum naturam potest esse extremum concubitus: format enim et movet corpus aereum in similitudinem animalis ilius, puta hominis aut bestiae. Ac per hoc, secundum affectum trahit peccatum in speciem illius concubitus cui assimilatur. Quia tamen, secundum veritatem notam, talis concubitus est cum extremo extraneae speciei ab homine; et motivum ad tale peccatum est delectatio venerea in extremo alterius speciei, quod motivum commune est omni venereae bestialitati: ideo ex parte actus nulla apparet specifica differentia luxuriae.

Differt tamen specie concubitus cum daemone a concubitu cum bestia, ex admixtione alterius vitii, scilicet irreligiositatis: non secundum speciem sacrilegii, sed superstitionis illius ad quam spectat societas cum daemonibus. Est enim in tali concubitu directe societas cum daemone.

VIII. Ad quartum dubium dicitur quod peccatum hominis cum muliere extra vas naturale, specie differre videtur a peccato in modo concumbendi cum muliere: non propter obiectiones allatas, ut patebit respondendo ad illas; sed propter diversitatem motivorum. Quoniam ad usum mulieris extra vas naturale movet delectatio partis seu- instrumenti innaturalis: ad usum vero mulieris in vase naturali modo indebito, movet delectatio ipsius modi innaturalis, ut prius dictum est.

Pro prima tamen obiectione, sciendum est quod modus innaturalis contingit dupliciter. Uno modo, ita quod non potest sequi generatio. Et tunc solum peccatum in modo est proprie peccatum contra naturam. Et quod hoc sit verum, et de intentione Auctoris, patet ex primo huius quaestionis articulo, ubi dicit quod impedire generationem prolis constituit vitium contra naturam: et ex eo quod aliter non est contra, sed praeter naturam, — Alio modo, ita quod potest ex eo sequi generatio. Et talis modus non comprehenditur sub peccato contra naturam nisi reductive, eo modo quo id quod est praeter naturam reducitur ad contra naturam. Talis tamen modus, licet absolute deformitatem quandam importet propter recessum a naturali modo, non tamen ita habet deformitatem annexam quin ex causa possit esse licitus: puta si dispositio corporis non patiatur aliter fieri.

Pro secunda autem obiectione, iam potest patere ex dictis quod commixtio viri cum muliere contra naturam, et cum puero, distinguitur specie: quia motiva sunt diversarum rationum, scilicet delectatio in persona sexus quidem debiti, sed secundum partem indebitam. Alia enim ratione repugnat rationi et naturae quod ipsa persona concumbens est contra naturam: et alia ratione quod persona ipsa concumbens non est contra naturam, sed illa pars eius. Ibi enim extrema concubitus, quae sunt personae, repugnantiam habent: hic autem extrema non habent re- pugnantiam, sed aliunde repugnantia oritur, scilicet ex sola instrumentali parte. Unde inter modos quatuor vitii contra naturam in littera numeratos, solus quartus species subalterna invenitur.

IX. Ad quintum dubium dicitur quod tale peccatum sub vitio contra naturam per abusum instrumenti naturalis, seu per omissionem illius, concluditur. Quoniam instrumenta naturalia ad generationem humanam sunt duplicia: scilicet ipsa membra pudenda maris et mulieris ad concubitum ordinata, et semina utriusque. Ac per hoc, sicut vir seminans extra vas naturale mulieris peccat contra naturam omittendo instrumentum naturale mulieris; ita mulier seminans sine viri seminatione peccat contra naturam omittendo voluntarie naturale instrumentum viri ad generationem. Quia enim ad generationem magis concurrunt instrumenta fluida, scilicet semina, quam instrumenta solida, scilicet membra pudenda, ut patet manifeste ex parte viri; et maxima delectatio venereorum consistit in usu instrumentorum fluidorum emittendo ea: consequens est quod peccatum venereum contra naturam, ad quod delectatio venerea contra naturalem ordinem movet, non solum penes instrumenta solida, sed penes instrumenta fluida consideretur; ita ut abusus instrumenti sive solidi sive fluidi, tollens generationem humanam, peccatum contra naturam sit. Et quia in tali concubitu abusus est instrumenti fluidi mulieris; quoniam contra naturalem ordinem est quod mulier seminet nisi propter generationem, ut patet cum mulier peccat peccato mollitiei, constat autem ex tali concubitu non posse sequi generationem: ideo talis concubitus peccatum est contra naturam in quarta specie peccati contra naturam, in qua, servata specie et sexu, concubitus propter instrumentalem abusum tollit generationem humanam.

Et bene nota abusum instrumentalem. Quoniam si aliunde provenit quod alter tantum seminet, cum uterque intendat et det, quantum in se est, operam consummationi naturalis concubitus; nulla intervenit moralis deordinatio. - Et similiter si aliunde provenit quod prius sit seminatio unius quam alterius, continuatio concubitus ad hoc ut reliquus seminet, non est contra naturam: quoniam ad consummationem concubitus naturalis semi-completi ordinatur, et non ad hoc quod sola una pars seminet, ut accidit in casu principali. - Deberet tamen dari consilium coniugi tardiori ad seminandum, ut ante concubitum aliqua provocatione sui uteretur tali et tanta ut disponeret ad simultaneam seminationem. Et quoniam hoc est rationabile auxilium naturae, nullum in huiusmodi provocatione peccatum est,

X. Ad sextum dubium dicitur quod omnia peccata venerea contra naturam sunt peccata mortalia ex suo genere: quia sic sunt contra naturalem ordinem actus venerei humani quod tollunt illius finem, scilicet generationem humanam, quae est longe maius bonum quam divitiarum et aliarum rerum exteriorum bonum.

Nec obstat quod non omnis innaturalis modus est peccatum mortale. Quoniam, ut iam dictum est, non omnis innaturalis modus est coritra naturam, sed solus ille qui impedit generationem: reliqui enim sunt solum praeter naturam.

Similiter non obstat, in casu quinto discusso, quod vir non tenetur consummare inchoatum actum venereum cum uxore. Quoniam, licet hoc sit verum absolute, tenetur tamen ex suppositione, scilicet si uxor ex concubitu ducitur ad seminandum. Tunc enim tenetur conseminare: alioquin, concubitus secundum se tollit naturalem generationem, propter abusum instrumenti fluidi mulieris, et illius concubitus consummati ex parte mulieris.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo duodecimo eiusdem quaestionis centesimaeTauinquspediuaiquam e, dubia duo occurrunt. Primum est, an peccata contra naturam transeant in deformitates vitiorum naturalium, ita quod unum et idem peccatum sit sub vitio contra naturam et sub vitio naturali, puta sub sodomia et incestu, vel adulterio, vel sacrilegio, etc. Et est ratio dubii quia hinc apparet pars affirmativa vera. Nam si quis concumbat cum uxore aliena contra naturam, facit iniuriam marito illius, utpote utendo ad venereum concubitum persona quae est alterius quoad concubitum venereum. Nec minus sacrilegii reus est abutens moniali contra naturam, quam abutens illa naturaliter. Nec minus raptus reus est qui violentiam infert mulieri ad concubitum contra naturam, quam naturalem.

Pars autem negativa apparet vera, tum ex eo quod impossibile est eundem concubitum esse contra naturam et naturalem, sive bonum sive malum moraliter: ac per hoc, impossibile est concubitum contra naturam habere propriam differentiam constitutivam concubitus naturalis in esse mali moralis. Constat autem quod incestus, adulterium et stuprum non sunt accidentia communia, sed propriae differentiae constitutivae concubitus naturalis sub genere moralis mali. Ergo non inveniuntur extra naturalem concubitum. — Tum ex eo quod ex concubitu contra naturam non contrahitur affinitas: quam tamen contrahere oporteret si incestus deformitatem haberet. Quia si esset incestus concumbere contra naturam cum sorore uxoris propriae, sequeretur quod uxor propria esset facta illi affinis. Et si non est facta ex hoc sibi affinis, ergo ille concubitus non fuit incestus.

Secundum dubium est quia in littera, in responsione ad ultimum, dicitur quod inter peccata contra naturam infimum locum tenet mollities. Videtur enim quod minus grave sit peccatum in modo contra naturam concumbendi cum femina servato vase naturali: quod in littera ultimo numeratur.

II. Ad primum dubium dicitur quod in hac quaestione est aliquid clarum, et aliquod obscurum. Duo siquidem sunt hic manifesta. Alterum est quod peccatum luxuriae contra naturam aggravatur per conditiones significatas speciebus luxuriae naturalis. Constat namque gravius esse abuti contra naturam muliere coniugata quam soluta, et matre quam extranea, et violenter quam voluntarie, etc. — Alterum est quod huiusmodi gravitas addit circumstantiam alterius speciei in quibusdam: ut patet si addatur raptus vel sacrilegium ad concubitum contra naturam.

Obscura autem sunt etiam duo. Primum est, an in aliis gravitas addita variet speciem. — Secundum est, an, si variet speciem, coincidant illae species cum speciebus naturalis luxuriae.

Oportet autem, ad veritatis intellectum, considerare quod in speciebus naturalis luxuriae est aliquid spectans ad ipsum genus luxuriae, puta concubitus, etc.: et aliquid spectans ad aliquod aliud genus, puta iniustitiae vel irreligiositatis, etc. Et quoniam luxuria contra naturam distinguitur ex opposito. contra luxuriam naturalem, nec. coincidere possunt, ideo nulla est quaestio de concursu utriusque luxuriae in eodem concubitu:. sed tota quaestio est de concursu deformitatum alterius generis quae determinant luxuriam naturalem. Quae quaestio ex hoc ipso solvitur quod nihil prohibet deformitates alterius generis esse communes luxuriae naturali et contra naturam. [ta quod sicut sacrilegium, quod importat iniuriam rei sacrae, et in proposito personae sacrae, transfert concubitum. naturalem viri cum sanctimoniali in sacrilegium; non minus transfert concubitum contra naturam cum eadem in sacrilegium, propter eandem rationem, quia utrobique agitur contra castitatem Deo dicatam. Et ita hoc quod est personam esse coniugatam, non solum transfert concubitum alienum cum ipsa in speciem iniuriae maritalis, sed etiam concubitum alienum cum eadem contra naturam transfert in speciem maritalis iniuriae: quia utrobique persona quae est alterius quoad concubitum, polluitur. Et simile est de incestu et stupro: quia utrobique fit iniuria, vel naturali reverentiae, puta si quis cognoscat contra naturam propriam matrem; vel paternae custodiae, cui non solum virginale signaculum, sed ipsum filiae corpus commendatum naturaliter est, iuxta illud; Filiae tibi sunt: custodi corpus earum. Et sic non solum deformitates raptus et sacrilegii, sed adulterii, incestus ac stupri, possunt cum concubitu contra naturam concurrere. Ac per hoc, huiusmodi circumstantiae si concurrant, non solum aggravant, sed variant speciem. Quod in prima quaestione quaesitum est.

Et si perspicaciter intuiti fuerimus, apparebit quod deformitates istae sunt eiusdem speciei cum deformitatibus similibus in vitiis luxuriae naturalis. Nam ex parte ipsarum deformitatum nulla apparet formalis differentia: sed alicubi invenitur solus quidam defectus, consummata iniuria, puta in concubitu contra naturam cum aliena uxore, et cum filia alterius virgine. Nam maior iniuria fit. marito si concubitus est naturalis: quia tunc non solum perso uxoris, quae est mariti, sed etiam vas quod est mariti, polluitur. Et similiter paternae custodiae maior iniuria fit per concubitum naturalem, quo non sola persona polluitur, sed signaculum virginale aufertur, quod praecipue: custodiendum erat. Et ideo concludendum videtur quod circumstantiae non solum variant speciem concubitus contra naturam, sed transferunt in easdem species in quas transferunt per modum differentiae concubitus naturalis.

Quocirca concubitus contra naturam cum aliena uxore, consanguinea, et habente votum castitatis, non est proprie adulterium, nec proprie incestus: quia omnes species luxuriae naturalis significant deformitatem in concubitu naturali, sicut simum curvitatem in naso. Et propterea ex huiusmodi circumstantiis in crimine contra naturam non contrahitur affinitas, nec incurruntur poenae adulterorum et incestuosorum, (Est tamen proprie sacrilegium:. quia sacrilegium non significat deformitatem in tali materia. determinate, scilicet in concubitu naturali, sed absolute, in quacumque materia contra rem Deo dicatam agatur) Et est reductive spectans ad speciem adulterii et incestus: propter similitudinem deformitatis iniuriae, et irreverentiae naturalis, quarum prima ad iniustitiam, secunda ad impietatem secundum se spectat. — Et sic secundae quaestionis solutio patet.

III. Ad secundum dubium dicitur quod quia Auctor ponit peccatum in modo esse contra naturam, et gravius mollitie; et ponit in eo latitudinem seu differentiam, dicendo, Magis autem si non sit debitum vas, quam si sit inordinatio secundum aliqua alia pertinentia ad modum concumbendi: ideo ex hoc ipso ostendit quod per peccatum in modo, in proposito, intendit talem unde non possit generatio sequi; ut si quis ita concumbat ut ad os vasis naturalis vix attingat, ut quasi cogatur extra seminare ex tali modo, quamvis secundum vas naturale concumbat. Nisi enim sic exponatur, non salyatur ly magis proprie. Nec salvatur quod quartus modus sit supra: mollitiem se- cundum se totum, sed solum secundum sui supremum: mollitiem totum, magis tamen secundum sui supremum quam infimum.;

Obiectio autem procedit de modo praeter naturam, qui non impedit generationem. Quod distat a mollitie sicut veniale a mortali.

IV. In eodem duodecimo articulo, dubium occurrit arduum circa rationem mollitiei et sodomitici vitii in mulieribus: qua scilicet ratione constat tales actus mulierum esse peccata mortalia. Et est ratio dubii quia peccatum mortale oportet quod sit contra bonum divinum aut humanum, seu creaturae intellectualis: alioquin, non esset contra caritatem. In huiusmodi autem actibus mulierum non agitur contra bonum divinum, ut patet; nec contra bonum angelicum, ut patet; nec contra bonum humanum. Probatur. Quia si hoc esset, ideo esset quia esset contra bonum generationis humanae: ut in mollitie viri et sodomia masculorum patet. Sed hoc non est: quia seminatio mulieris non concurrit ad generationem nisi per accidens; ea autem quae sunt per accidens omittuntur ab arte. Et propterea-hi actus mulierum non exeunt limites peccatorum quae sunt circa tactus et amplexus, in quibus, secundum se, constat non consistere peccatum aliquod contra naturam, quod constituitur ex hoc quod tollit finem seminationis humanae, scilicet generationem hominis.

Quod autem feminae semen non requiratur per se ad generationem, testatur Aristoteles, in I de Gen. Animal., circa finem: quem sequitur Auctor, in III Parte, qu. xxxr art. 5, ad 3. Et quia Galenus, et Avicenna in IX et Albertus in XV de Animal., tenent oppositum, restat ut dubium saltem sit an hi actus mulierum sint peccata mortalia: sicut dubium restat, propter varietatem opinionum, an semen mulieris per se requiratur ad generationem.

V. Ad evidentiam quaestionis huius, sciendum est quod, licet non sit hic quaestio an hi actus mulierum sint peccata mortalia (quoniam hoc pro constanti supponitur, utpote ab universa Ecclesia acceptatum: nullus enim apparet Catholicus contradicens); nec sit quaestio an semen mulieris per se concurrat ad generationem (quia quaestio haec ad naturalem spectat philosophiam); sed sit quaestio de certitudine seu evidentia rationis naturalis quare huiusmodi actus sunt peccata mortalia: quia tamen quaestio haec pendet ex notitia huiusmodi actuum in genere naturae, quoniam peccatum contra naturam fundatur super hoc quod actus est contra naturae ordinem, et peccatum mortale in genere eorum quae contra naturam sunt, fundatur super malo humano in his, alioquin non esset contra caritatem; ideo duo facienda sunt. Primo, tractabitur ipsa naturalis quaestio; secundo, directe quaesito respondebitur.

VI. Quoad primum, Aristotelis sententia est quod semen feminae non est humor seminalis, sed est superfluitas propria uteri: nec concurrit ad generationem quovis modo, quia nec ut agens nec ut materia. Probat autem quod dicit ratione, et quibusdam signis. Ratio est quia menstruum est quod in femina proportionaliter respondet semini in viro. Ergo ille alius humor, quod semen in muliere dicimus, non est illud quod correspondet in femina proportionaliter semini viri. - Assumptum probatur ex sensibilibus. Quia scilicet proportionaliter incipiunt et desinunt semen viri et menstruum mulieris, scilicet in pubertate et senectute; vox in utroque proportionaliter tunc mutatur; in utroque pili generantur tunc; et membra receptiva utriusque humoris distenduntur. - Consequentia probatur. Quia si menstruum est illud proportionale, ergo non semen: et si semen, ergo non menstruum. Impossibile siquidem est dari semini virili duo proportionalia naturalia in eodem. Quod posset probari tum ex parte naturae, quia sicut non deficit in necessariis, ita non abundat in superfluis: tum ex ratione propriae causae, quia si utrumque est illud proportionale, neutrum est illud.

Indicia autem sunt multa. Primum est quod mulieres saepe concipiunt sine illa delectatione quae in seminis emissione sentitur. — Secundum est quod, concurrente utroque semine sine menstruo, non concipiunt mulieres. — quod tamen Auctor ex proposito intendit, ponens supra Tertium est quod huiusmodi semen non convenit omnibus mulieribus: sed nitidis et feminaribus, ut plurimum, non

autem fuscis et quae sunt viragines, - Quartum est ex quantitate. Quia scilicet multum excedit interdum quantitatem seminis. Et variatur in plus et minus secundum cibi rationem: nam quidam cibi aerei saporis augent ipsum. - Quintum est ex genere feminarum: quia scilicet talis humor non convenit omnibus feminis. — Sextum est quia ex contactu non emittunt feminae semen per illas partes.

VII. Divi autem Thomae sententia consentit Aristoteli in hoc quod semen mulieris non est necessarium ad generationem. An autem sit utile ad generationem, aut omnino extraneum, ut Aristoteles sensit, non dicit. Sed, cum Aristoteles dixit semen mulieris non esse humorem seminalem, sed esse superfluitatem uteri seu matricis, divus Thomas dicit ipsum esse imperfectum quid in genere seminis. Et ex hoc intulit quod non est materia necessaria in generatione. Quia enim semen secundum generis sui rationem est in genere causae effectivae, ut patet in seminibus vegetabilium, et expresse scriptum est in V Metaphys., et II Physic., cap. de Causis.; consequens est ut, si semen mulieris sit in genere seminis, quamvis ut quid imperfectum, quod non sit per se ordinatum a natura ut sit materia generationis. Quod enim est ordinatum per se ut sit semen, non est per se ordinatum ut sit materia seminis: ac per hoc, non est materia necessaria ad generationem, quoniam talis est propria materia seminis.

VIII. Avicenna vero, in cap. r1 IX de Animal., et AIbertus, in fine XV de Animal., putant semen mulieris per se concurrere ad generationem, non ut semen (nisi aequivoce seminis nomine utendo ), sed concurrere ut proximam materiam generationis: ita quod sanguis menstruus est materia impura, egens adhuc decoctione ad hoc quod sit proxima materia generationis; et propterea est velut cibus illius seminis, seu sanguinis albi, quod est proxima materia.

Galenus autem, quem sequitur Scotus, in iv dist. III Sent., opinari videtur quod semen mulieris concurrat ut semen: quamvis minus principale, et dependens in sua causalitate a semine viri. Et ratio Galeni est quia ex quo proles quandoque assimilatur patri et quandoque matri, debet esse una communis ratio huiusmodi assimilationis. Sed ratio assimilationis ad patrem est semen. Igitur ratio assimilationis ad matrem est semen. — Et confirmatur a Scoto: quia proprium agentis est assimilare sibi effectum, non materiae.

IX. Inter has autem opiniones quae sit vera, non facile apparet. Nam ratio Aristotelis plurimum auctoritatis ex sensibilibus habet. Et non nisi unum sibi obstare video: scilicet quod natura posuit talem, scilicet veneream, et tantam delectationem in resolutione seu emissione seminis in muliere. Cum enim natura agat propter finem, ita quod ex causa finali optima sumitur ratio in naturalibus; consequens est ut natura apposuerit delectationem in tali seminatione propter bonum speciei conservandae, sicut in seminatione viri. Et quoniam manifeste apparet quod est delectatio non sicut in confricationibus aut alleviationibus naturae, sed venerea, adeo ut sensibiliter quietet concupiscentiam veneream in mulieribus; non est consentaneum rationi quod huiusmodi seminatio sit excrementum uteri, sed quod sit a natura ordinata ad conservationem speciei: delectatio enim venerea ex propria ratione ad actus generationi deservientes spectat, et illos solos consequitur. Et haec ratio convincit intellectum meum, non ad dicendum quod semen mulieris sit vere semen (quoniam novi Aristotelem confutasse hoc: scilicet, quod delectatio ista non est sufficiens signum quod illa emissio sit seminatio, quia delectatio etiam consequitur ad emissionem spiritus, ut confricatio apud impotentes adhuc seminare pueros manifestat): sed ad dicendum quod seminatio illa est actus naturae ordinatus ad generationem, sive sit emissio seminis, sive alterius humoris qui quandoque, ut pluries, appellatur semen; quoniam delectatio venerea tam vehemens non frustra est a natura. Et licet absque seminatione accidat delectatio in pueris, etc., non tamen accidit huiusmodi delectatio nisi in actibus ordinatis ad seminationem: licet tunc sequi non possit. Et illa delectatio est, et in quantitate et qualitate, dissimilis isti: quoniam delectatio illa puerorum est parva, et non est quietativa; mulierum autem delectatio in seminatione et est magna, et est quietativa concupiscentiae venereae. Et si bene adverteris, invenies quod delectatio confricationis in pueris attestatur nobis quia apposita est a natura actui qui est ut via ad seminationem, quae est generationis principium.

Nisi enim hoc obstaret, sententia Aristotelis ex sensibilibus efficax ostenderetur. Quoniam non solum est vera illa affirmativa, scilicet quod concomitantia semen in masculo sunt illa quae concomitantur menstrua in muliere: sed est vera negativa, scilicet quod concomitantia semen in masculo non concomitantur seminationem in muliere. Quoniam mulieres longe ante pubertatem seminant, et longe post fecunditatem, scilicet aetatem menstruorum, seminant: quod non esset si seminatio mulierum ad generationem ordinaretur.

X. Verum quia, ut post apparebit, haec non convincunt; ratio autem ex fine sumpta multum cogens videtur: idcirco ex hoc supposito principio, scilicet. quod seminatio mulierum ad generationem secundum se ordinatur, procedendo, apparet quod oportet alterum duorum dicere; aut quod ordinatur ad generationem. secundum se et ut in talibus individuis, scilicet mulieribus, et tunc occurrit aut Galeni aut Avicennae via; aut quod ordinatur ad generationem secundum se tantum, et tunc occurrit via divi Thomae.

Discernendo siquidem et examinando singulas opiniones, manifeste apparet quod ratio Aristotelis sufficienter excludit illam opinionem quam secutus est Galenus et ex proposito Aristoteles impugnavit. Nam natura seminis et natura sanguinis menstrui diversarum sunt rationum. Et propterea viget ratio Aristotelis, quod si semen in muliere est proportionale semini in viro, quod menstruum non est illud proportionale: et si menstruum est proportionale, non est semen illud proportionale. Et cum ex sensibilibus sufficienter habeatur quod menstruum est illud proportionale, sequitur quod semen non est illud proportionale in muliere. Et vere opinio ista nullum habet fundamentum solidum in ratione aut in sensibilibus. Unde Galenus graviter ab Avicenna reprehenditur, hoc in loco. - Ratio autem Galeni facillime solvitur, dicendo quod ratio assimilationis fili ad matrem est quia mater effective facit materiam prolis: non quia materia ipsa quae a matre fit, coefficiat semini virili ut semen coefficeret. Ex hoc enim quod mater efficit materiam, sequitur quod filius, nisi materia a semine viri vel aliunde declinet a conditionibus quas sortitur a sua factrice, assimiletur matri. Et hoc intendunt philosophi dicentes quod si semen viri dominatur super materia, filius assimilatur patri, et si non, filius assimilatur matri; non quod negatio dominii seminis virilis sit causa affirmationis assimilationis ad matrem; sed quia, non dominando, relinquit materiam cum. dispositionibus quas a matre habet effective. - Et propterea patet quod confirmatio Scoti non. concludit quod materia materna coefficiat: sed sat est quod effective sit a matre, ut sic omnis assimilatio ad causam sequatur actionem illius causae, Etiam hoc expresse habes ab Auctore, qui sequitur Aristotelem in hoc quod mater solum ministrat materiam.;

XI. Conferendo autem rationem. Aristotelis. positioni Avicennae et Alberti, non apparet Aristotelis ratio efficax contra illam. Quoniam apud istos, humor ille qui vocatur semen muliebre, et puritas menstrui sanguinis, sunt unius rationis, et pro uno computantur, differentes tantum secundum magis et minus concoctum. Et ideo, secundum illam viam, dicendo quod menstruum est proportionale, non excluditur, sed includitur ille humor qui dicitur semen: et e contra, dicendo quod ille humor est proporüonale in muliere, includitur quod menstruum est illud proportionale. Et secundum hanc viam, dicendum. esset quod. semen, secundum illam perfectionem qua est perfecte decoctus. sanguis, simul incipit et desinit cum reliquo sanguine puro, qui est superfluum alimenti, qui sanguis purus purgatur per menstrua: licet imperfecte inchoet ante pubertatem, et duret post fecunditatem. [ta quod cum incipiunt menstrua, incipit in mulieribus sanguis tam rubeus, qui vocatur sanguis menstrui, quam' albus, qui vocatur semen: licet hic incipiat non simpliciter, sed secundum suam perfectionem, tunc. Signum huius est quod sanguis rubeus non transit in proximam materiam fetus nisi dealbetur maiori decoctione: ut aiunt hi qui digestiones huiusmodi. considerant.

Et sic inter istos et Aristotelem haec est dissensio, quod Aristoteles semen mulieris ex necessitate materiae provenire dixit, de genere superfluitatum existens: isti vero posuerunt ipsum esse.de genere sanguinis menstrui, et esse, non superfluitatem absolute, sed superfluitatem qua indiget natura, scilicet superfluitatem alimenti membrorum quarta digestione decocti, scilicet sanguinis optimi; sicut etiam semen est hoc modo superfluum. Signum autem quod semen muliebre sit superfluitas sanguinis, est illud idem per quod Aristoteles indicat semen viri esse superfluum sanguinis: scilicet quod, nimis provocando seminationem, exit sanguis seu sanguinolentus humor; hoc enim idem in muliere contingere expertum est.

XII. Et quia via haec satis probabilis videtur et secundum rationem et secundum apparentia ad sensum, ideo ad indicia Aristotelis secundum eam dicendum est quod mulieres quandoque concipere sine illa delectatione, non est signum sufficiens quod tunc semen muliebre non concurrat: sed, ut Albertus dicit; quod prius ille sanguis albus pervenit ad. matricem. Puto ego quod, quia hoc est ut in paucioribus, quod hoc est signum indispositionis naturae, quae non delectatur in illa emissione: sicut, propter varietatem dispositionum, aliquae parum delectantur, aliquae convenienter, aliquae valde, aliquae in tantum quod extra se quodammodo fiunt in huiusmodi emissione.

Secundum autem, scilicet quod, concurrente utroque semine, non sequitur generatio, indicium est, non quod semen non concurrat ad generationem, sed quia non est sufficiens passivum sine sanguine rubeo: aut quia in se est imperfectum, ut ante pubertatem et post fecunditatem; aut quia et similis potest tempore fecunditatis accidere dispositio in illo albo sanguine, ut scilicet sit ita imperfectum sicut est ante et post fecunditatis aetatem; aut quia, sicut homo sine sanguinis pabulo non vivit, ita sanguis ille albus sine sanguinis rubei pabulo sive fulcimento, non est pro conceptione sufficiens.

Ad tertium vero indicium dicitur quod, quibuscumque mulieribus convenit menstruum, eisdem credimus convenire semen: nisi forte per accidens, sicut contingit mulierem etiam menstruosam menstruo privari. Sed quibusdam mulieribus convenit seminare sensibiliter ad extra: et quibusdam solum ad intra, ita ut non cognoscant mulieres se seminare, sed solum delectabiliter commoveri, cum satietate seu quiete carnis, completa commotione quam sentiunt intus. Et forte nescire hunc duplicem modum seminationis causa est putandi quod non omnes seminant. Signum enim delectationis seminariae est quies concupiscentiae carnalis, seu satietas carnis terminans delectabilem commotionem.

Ad quartum indicium, de quantitate, dicitur quod sicut sanguini rubeo, qui generationi servit, tantam menstrui superfluitatem annexam videmus; ita non est remotum ut sanguini albo, eidem generationi servienti, nonnulla iungatur humiditas impura, quae quantitatem seminis mentitur maiorem quam esse debeat: in femina praesertim, quoniam abundat humido, crudo praesertim. Et ad huiusmodi crudi humoris multiplicationem spectare videtur copia seminis feminei ex cibis aerei saporis. d

Ad quintum dicit Albertus quod non est remotum quin etiam feminis aliorum animalium conveniat huiusmodi seminatio ad intra.:

Ad sextum autem indicium dicitur quod falsum, experientia. teste, assumit in mulieribus. Quoniam solo contactu, sine coitu, seminant; et etiam sine contactu, in somno et in vigilia, imaginatione, etc. In feminis autem alio- rum animalium (si verum assumitur), dicitur quod ratio varietatis in promptu est: quia feminae aliae seminant solum intus, et propterea ex contactu non emittunt extra. Mulier autem, quia seminat usque ad redundantiam ad extra, ita ex contactu emittit etiam sicut extra.

XII. Divi autem Thomae positio a Galeno, Avicenna et Alberto dissentit in hoc quod apud ipsum, semen feminae non est aliquid requisitum in femina ad generationem humanam. Et in hoc convenit cum Aristotele. Et propterea ratio Aristotelis, et illius indicia, non sunt contra divum Thomam, sed pro ipso. Unum tamen singulare dicit divus Thomas, scilicet quod semen mulieris est in genere seminis, ut imperfectum tamen. Ita quod, secundum hanc viam, semen mulieris est sicut semen viri impotentis generare, ex defectu naturae non sufficientis perfecte decoquere sanguinem ita ut perducat ipsum ad perfectionem seminis. Ac per hoc, sicut semen viri sic imperfecti potest dupliciter considerari; scilicet, quantum est ex natura sui generis et speciei, et sic per se ordinatur ad generationem humanam ut semen humanum; alio modo, ut est istius sic imperfecti, et sic per accidens non ordinatur ad generationem hümanam, quia non est aptum generationi humanae: ita semen feminae potest dupliciter considerari.

Scilicet, quantum est ex natura sui generis et suae speciei humanae: et sic per se ordinatur ad generationem humanam ut semen; et ideo natura apposuit in illius emissione talem ac tantam delectationem. Alio modo, inquantum estin talibus individuis, scilicet in mulieribus virtutis impotentis decoquere et ad perfectionem seminis illud deducere: et sic per accidens, ratione scilicet talium individuorum, non ordinatur ad generationem humanam, nec ut semen nec ut materia; non ut semen, quia deficit a perfectione seminis; non ut materia, quia totum genus agentis ineptum est ut sit materia ex qua.

Et haec positio forte coincidit cum positione Aristotelis, si intelligamus Aristotelem exclusisse semen mulieris a semine secundum perfectionem sui generis; et dixisse illud esse excrementum uteri, quia convenit mulieribus non propter generationem, sed necessitate materiae; scilicet non propter finem per mulierem per tale semen assequendum, sed quia est pars speciei. Non enim tacuit ibidem Aristoteles huiusmodi impotentiam mulieris ad decoctionem. — Haec de primo.

XIV. Quoad secundum, multi occurrunt modi dicendi quare in mulieribus seminatio voluntaria extra concubitum naturalem est peccatum mortale, sive sit mollitiei sive sodomiae vitium. Primus est, ratione delectationis venereae. Quoniam secundum rationem rectam, non debet extra concubitum naturalem procurari.

Sed huic rationi obstat quod delectatio in bonitate et malitia morali sequitur operationem. Et ideo oportet, si delectatio sit mala moraliter, quod seminatio illa sit mala: ridiculum est enim dicere quod delectatio secundum se est mala. Et propterea oportet ad bonitatem vel malitiam seminationis devenire. Quare, si seminatio muliebris non est nisi superfluitatis emissio, non est magis ratio peccati in procuratione huius seminationis et delectatione eiusdem, quam si quis procuret egerere aut sudare et delectetur in huiusmodi.

XV. Secundus dicendi modus est quod, licet muliebris seminatio secundum se non sit nisi superfluitatis emissio, quia tamen connexus est sibi concursus humoris qui per menstruum purgatur ad matricem, qui humor est principium materiale generationis; ideo habet rationem peccati mortalis, propter abusum scilicet principii generationis concomitantem.

Sed huic rationi obstat quia secundum hanc rationem seminatio ipsa non est nisi per accidens, hoc est propter aliud adiunctum, malum moraliter. Ac per hoc, cum ante et post aetatem fecunditatis seminatio mulieris sit naturaliter separata et non connexa concursui humoris qui est principium generationis, sequeretur quod talis seminatio procurata extra aetatem fecunditatis, non esset peccatum mortale.

XVI. Tertius dicendi modus est quod, licet seminatio muliebris non sit secundum se nisi superfluitatis emissio, quia tamen naturali ordine per se ad principium generationis ordinatur, scilicet ad concubitum naturalem, ideo peccatum mortale est abuti ipsa seminatione: sicut peccatum mortale est abuti concubitu, puta coeundo cum statua. Est enim concubitus naturalis generationis principium: sicut debita coniunctio activi et passivi est inter principia operationis quae ab illis exit principiis. Et quod talis seminatio ordinetur ad concubitum naturalem, patet ex eo quod aliter natura non apposuisset proportionaliter delectationem in muliere sicut in viro.

Sed haec ratio manifeste deficit: quia ad delectationem confugit, et operationem omittit. Oporteret enim probare quod seminatio, quae est operatio illa quam sequitur huiusmodi delectatio, per se ordinetur ad concubitum, Quod non probatur, nec significatur, ex hac negativa, quia scilicet natura non providisset aliter de delectatione proportionali in muliere sicut in viro. Quoniam delectatio proportionalis in muliere debet esse naturaliter ut in principio generationis quod est mulier: quod non dicit, secundum hanc viam, nisi ministrationem menstrui et receptionem seminis virilis per coitum. In omnibus autem his tribus apposita est delectatio. Et in concubitu et in receptione seminis manifeste patet. In concursu autem sanguinis ad matricem dicunt delectationem quoque esse, minus tamen, ut apparet, perceptibilem discrete ab aliis delectationibus. Et sic dicentes seminationem mulieris esse secundum se emissionem superfluitatis ineptae ad generationem, non videntur posse reddere rationem quare talis seminatio voluntaria est peccatum mortale.

XVII. Unde quartus dicendi modus est quod, licet seminatio muliebris non sit necessaria ad generationem, est tamen utilis ad generationem; ita quod melius concipitur seminando, et melius generatio promovetur cui muliebre semen admixtum est. Et quia non solum abusus principiorum necessariorum, sed etiam ordinatorum a natura propter melius ad generationem, est peccatum mortale; ideo talis seminatio procurata extra concubitum naturalem est peccatum mortale. - Maior probatur auctoritate AIlberti sentientis, absque dubio, quod melior conceptio fit quando mulier seminat. - Minor vero manifestatur in membris officialibus duplicatis a natura propter melius, puta in duobus oculis: necessitati quippe animalis sufficit videre per unum oculum, sed natura propter melius dedit duos. Constat autem quod privare hominem uno oculo est peccatum mortale: quamvis non sit privatio necessarii simpliciter ad videndum, sed propter melius videre. Et ita privare hominem principio propter melius a natura ordinato ad generationem, est peccatum mortale. Hoc autem facit mulier seminans voluntarie extra naturalem concubitum.

Huic rationi hoc solum obstare videtur, quod supponit quod nescit: dum dicit semen muliebre concurrere ad generationem ut utile seu propter melius, et non dicit quomodo concurrit, active vel passive, ut eiusdem vel diversae naturae a menstruo. Ad quod tamen oportet descendere scientifice loquentem. - Albertus autem dixit et illud commune; et specificavit quod concurrit passive ut res eiusdem rationis cum menstruo; et quod semper ac necessario concurrit illud semen, sed tunc melius quando mulier delectabiliter seminat in ipso concubitu simul cum viro. Et non vult quod semen muliebre sit absolute propter melius: sed quod ipsa delectabilis seminatio simul cum viro sit propter melius; ipsum autem semen muliebre propter neCesse esse.

XVIII. Unde quintus modus dicendi est, sequendo viam Avicennae et Alberti satis rationabilem, quod sicut vir, seminando voluntarie extra naturalem concubitum, peccat mortaliter quia contra naturalem ordinem activae generationis humanae principio abutitur in damnum humanae vitae; ita mulier, seminando voluntarie extra concubitum naturalem, peccat mortaliter quia abutitur potentia sua activa, ministrando principium passivum generationis humanae contra naturalem ordinem in damnum humanae vitae.

XIX. Sed quid dicemus iuxta viam divi Thomae negantis muliebre semen esse materiam generationis, et asserentis ipsum non esse necessarium ad generationem? Forte diceretur quod, quia est utile ad generationem, vel ut adiuvans semen viri ex quo est in genere seminis, vel ut con-materia menstrui; ita quod, declinando ex perfectione seminis, licet non cadat in materiam necessario requisitam, cadit tamen in con-materiam utilem ad generationem; ideo abusus eius est peccatum mortale.

Vel dicetur quod, quia mulier est sicut mas impotens, seminatio mulieris potest dupliciter considerari. Uno modo, secundum rationem suae speciei: et sic, quia secundum se ordinatur ad generationem, sicut seminatio masculi naturaliter impotentis generare, ideo est peccatum mortale abusus talis seminationis. Alio modo, prout est a tali individuo, scilicet impotente decoquere semen. Et sic, quia hoc est per accidens, sicut patet si masculo ex frigida complexione conveniret talis impotentia; ideo hinc, licet sit ineptum semen ad generationem, non tamen excusatur a peccato mortali illius abusus, quoniam actus iudicandus est secundum suam speciem per se, et non secundum id quod convenit ei per accidens.

Sed huic rationi obstant duo. Primo, quia impotentia concoctiva seminis in muliere non est per accidens, scilicet ratione individui, ut contingeret in viro ex infirma complexione: sed est per se ex naturali specie sexus feminei. Distinguitur enim specie femina a mare sub genere sexus: quamvis sint eiusdem speciei in specie hominis, in specie leonis, etc. Et propterea non est eadem ratio de seminatione viri infirmi seu orbati, et feminae: istius enim impotentia est naturalis, illa infirmitatis. Ac per hoc, feminae impotentia est per se: maris autem impotentia est per accidens. - Obstat secundo quia, si seminatio mulieris secundum se ordinatur.ad generationem, oportet quod ordinetur secundum se ad generandum, aut in se: et redit opinio Galeni. Aut in alia persona, Et sic concubitus mulieris cum muliere non esset peccatum mortale: quia ibi servaretur id quod per se spectat ad ordinem illius seminationis.

Primo ergo modo, iuxta viam Auctoris, dicendum videtur quod seminatio mulieris extra naturalem concubitum est abusus eius quod est ut utile seu propter melius ad generationem naturalem ordinatum.

Secundum. autem Galeni viam, quaestio nulla est: quia muliebris seminatio est emissio seminis.

XX. Ego autem, etsi inter tot illustres viros silere deberem, proferam tamen sermonem rationabilem. Puto ego seminationem mulieris esse emissionem seminis materialiter tantum ad generationem. necessario requisiti: et propterea abusum muliebris seminationis esse peccatum mortale.

Quod enim semen mulieris sit proprie semen, non solum ex communi appellatione qua semen appellatur, sed ex duobus patet signis. Primo, ex eo quod est superfluum alimenti ultimi, hoc est sanguinis: ut testatur experientia humoris sanguinei emissi a muliere post multas seminationes procurante adhuc seminare. - Secundo, ex eo quod natura non frustra dedit mulieri vasa seminaria, hoc est testes, qui pubertatis tempore distendi et tumescere videntur.

Quod vero sit materiale tantum, ratione et signo probatur. Ratione quidem, quia semen est in potentia totum animatum: ac per hoc, sicut animatum componitur ex anima et corpore, ita semen ex virtute activa formativa, etc., et primo subiecto. Et propterea sicut in vegetabilibus, ubi indiscretus est sexus, semen continet utrumque, scilicet principium activum et primum principium passivum, quod, fotum et alitum ex humore admixto, subiectum primum generationis est; sic in animalibus, ubi discretus est sexus, non solum semen est quod activum est generationis, sed etiam quod primum passivum est generationis. Et quoniam maris constat esse agere et feminae pati, consequens est quod principium activum ex parte maris sit semen, et primum principium passivum ex parte feminae sit semen; ut sic ex utroque fiat integrum semen, sicut in vegetabilibus ex indiscreto sexu fit integrum semen. Et sicut in vegetabilibus semen integrum non generaret nisi fotum et alitum ex admixto ab extra humido in terra; ita semen integrum, viri scilicet et mulieris, nisi fotum et alitum puro humore sanguinis menstrui, nunquam generaret. — Attestantur huic proportionali rationi signa: quia scilicet naturales actus feminarum in concubitu sunt subesse et recipere, quae materiae et passivi principii sunt.

XXI. Nec contra hanc sententiam militat ratio Aristotelis, scilicet: Si menstrua, ergo non semen: et si semen, ergo non menstrua. Quoniam ratio ista non tenet in subordinatis, sed in disparatis. Quoniam quae sunt diversa aut disparata, si unum est proportionale semini, ergo non reliquum: quia aliter essent duo. Sed in his quorum unum subordinatur reliquo, non currit ratio: quia ambo sunt unum ordine naturalis subministrationis; ac per hoc quod, si unum ponitur proportionale ut primum, alterum oportet etiam ponere ut consequens. Et non duo, sed unum tantum ponitur proportionale semini viri: scilicet semen feminae ut primum passivum, fotum et alitum menstruo.

Consonant quoque huic positioni et quae Avicenna et Albertus docuerunt; et quae Galenus, quoad hoc, quod est semen; et quae divus Thomas, quoad hoc, quod est in genere seminis ut imperfectum quid; et quae dicit Aristoteles, quoad hoc, quod menstruum est. semen impurum egens concoctione.

Attestatur et delectatio talis, scilicet venerea, et tanta a natura posita in tali seminatione, huic positioni. Et ratio moralis, ac mortalis peccati, quae hinc manifeste habetur, satis quadrat. "

Hinc etiam patet quod non excusatur mulier ante et post aetatem menstruorum abutens tali seminatione: quia scilicet per accidens se habet ad speciem actus secundum se aetas. Et licet imperfectum valde sit semen puellarum ante aetatem menstruorum, quia tamen ad speciem seminationis spectat actus ille, ideo a peccato mortali, quod in abusu seminationis secundum se committitur, non excusatur: sicut nec vir ex infirmitate impotens generare excusatur ab abusu seminationis et peccato mortali. 5isl

Et, breviter, nulla apparet in hac via secundum se difficultas: sed tantum apud sequaces huius vel illius. philosophi. Constat autem ultimum in philosophia locum auctoritatem habere.