Quaestio 5

Commentaria Cardinalis Caietani

IN primo articulo quintae quaestionis dubium ex Durando, in XXI. dist. III Sent., occurrit, quasi probante quod in angelis cum gratia viae non fuerit fides, quia revelatio facta angelo a Deo immediate de Trinitatis mysterio excludebat rationem fidei. Quod probatur sic. Angelus sciebat scientia excludente fidem Deum non posse mentiri: et sciebat notitia excludente fidem Deum sibi revelasse mysterium 'Frinitatis: ergo angelus sciebat scientia 'excludente fidem mysterium Trinitatis. Et simile est de aliis revelatis spectantibus ad fidem. Ergo non habuit fidem, quamvis baberet gratiam, sed habebat certitudinem de his quae sunt fidei. - Assumptum pro secunda parte probatur ex hoc quod audiebat Deum inspirantem, et, cum sit pure intellectualis naturae, videbat quod nullus alius angelus neque proprius intellectus qui k: loquebatur, sed Deus ipse: sicut etiam sciebat se esse in gratia, videns in essentia sua illam qualitatem creatam a Deo et in voluntate caritatem.

I. Ad hoc dicitur quod credibilia possunt considerari dupliciter. Primo, in speciali: et sic impossibile est ut sint simul ab eodem scita et credita. Alio medo, in communi ratione credibilis: et sic, ut in art. 4 primae quaestionis Auctor dixit, possunt esse scita et credita, scita quidem in communi, credita autem in speciali. Sic autem est in proposito. Quoniam angelus ex revelatione sibi a Deo facta de mysterio Trinitatis non scit Deum esse trinum et unum: quoniam hoc neque per propriam rationem naturae divinae neque per effectum scit. Sed scit Deum, qui non potest mentiri, sibi hoc attestari. Quod est scire attestata a Deo esse credibilia: et non solum esse credibilia, sed etiam esse vera ut attestata: quod est scire ea quae sunt fidei, secundum communem rationem attestatorum a Deo, esse vera. Hoc autem non excludit fidei rationem: quoniam cum scientifica notitia horum ut induunt rationem credibilis et attestati, stat fides eorundem secundum proprias rationes. Et hoc est quod indubie ex doctrina Auctoris tenendum est.

III. Et si contra hoc instetur, quia fides est argumentum non apparentium; et consequenter, quocumque modo ali- qua appareant ita quod evidentiam habeat de veritate aliquorum, excluditur ratio fidei; sed intellectus angeli in gratia cognoscit ita evidenter quod non potest aliter se habere, vera esse enuntiata a Deo sibi; ergo non credit: Respondendum est ut prius, quod habere evidentiam de veritate aliquorum contingit dupliciter. Primo, quod videat seu sciat ipsa-enuntiata in seipsis esse vera. Et sic excludit rationem fidei: sed non est sic in proposito. Secundo, quod videat seu sciat in testificante illa esse vera. Et sic non excludit fidem: et ita est in proposito.

IV. Sed contra hoc instatur. Quia cum dicis ad exclusionem fidei requiri quod enuntiata sciantur vel videantur in seipsis, seu secundum proprias rationes, hoc potest intelligi dupliciter: primo, ut ly in seipsis denotet medium; secundo, ut denotet terminum. Si denotat medium, falsissimum est. Nam videns enuntiata aliqua in alio, puta in divina essentia, tanquam medio et obiecto primario, non credit amplius illa. Non ergo exigitur ad exclusionem fidei quod propriae rationes cognitorum sint media cognitionis.

Si secundo modo, verum est quod exigitur ipsum enuntiatum terminare certitudinalem evidentiam: sed falsum est quod hoc in proposito non inveniatur. Nam angeli cognitio evidens non solum terminatur ad Deum testificantem, sed ad enuntiata testificata: scit enim ex illa revelatione in divinis esse Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, licet ignoret quid sit. Et, breviter, habet evidentiam de quaestione an est, seu quia est; licet ignoret quid, seu propter quid.

V. Ad hoc dicendum est quod ly in seipsis, seu propriis rationibus, denotat terminum non cognitionis absolute, sed ut evidentis, ita quod denotat terminum evidentiae. Oportet enim ad hoc quod aliquod enuntiatum sit alicui evidens, quod sit evidentia terminorum ad connexionem illorum terminorum absolute sumptorum: verbi gratia, ad hoc quod hoc enuntiatum, Deus est trinus personaliter, sit alicui evidens sive per scientiam sive per visionem, quod, proposito hoc enunciato intellectui, intellectus videat connexionem praedicati cum subiecto. Ad hoc enim terminatur tam scientia quam intellectus, quam visio, Et hoc appellamus scire vel videre ea quae sunt fidei in seipsis, seu secundum proprias rationes. Constat autem quod angeli evidentia non assequitur hoc. Licet enim angeli cognitio in hoc excedat nostram, in proposito, quod nos habemus fidem et de revelatis et de medio, scilicet veritate prima ut revelante, quia utrumque credimus, ut patet ex supradictis; angelus autem. de Deo ut revelante non habeat fidem sed scientiam; de revelatis tamen, primariis saltem, ut Trinitate et beatitudine supernaturali, fidem habebat. Evidentia enim suae cognitionis terminabatur ad Deum ut revelantem: et non ultra procedebat nisi ad eius correlativum, scilicet enuntiata ut revelata, ut praedictum est. Ex hoc enim non videbat Deum esse trinum, nec. beatitudinem supernaturalem esse: sed credebat, quia Deus, qui non potest mentiri, ita dicebat sibi. Convictio autem intellectus ex evidentia testis veri non perducebat ad visionem attestatorum, sed ad credendum, vellet nollet, illa. Unde de daemonibus, ex evidentia testimoniorum infallibilium cognoscentibus rd Christianam esse veram, scriptum est quod credunt et contremiscunt. Est ergo coactio intellectus ad fidem, non quae est virtus, sed acquisitam. Angeli siquidem boni voluntarie adhaeserunt veritati quam mali, nolentes subesse Praeceptori tradenti occulta absque eorum evidentia, superbo oculo contempserunt, quasi in- dignum esset ut in tali subiectione haberentur. Et sic manifestum est quod evidentia de Deo ut revelante non excludit rationem fidei. Ac per hoc tam angeli quam Apostoli, vel quicumque evidenter cognoverunt Deum esse revelatorem eorum quae sunt fidei et non posse mentiri, non propterea sine fide fuerunt: quia remansit fides respectu primi obiecti, quod est Deus trinus et beans Pau raliter,

Nec ex his putes me non advertisse ad verba taces dicentis quod respectu formalis in obiecto fidei fides est in angelis et in omnibus, sed quantum ad materiale est differentia. Adverte quod Auctor in his verbis non utitur veritate prima ut revelante, ita quod, ut sic, oportet ipsam ab omnibus habentibus fidem esse creditam. Sed utitur ea ut revelata: et inter revelata esse quasi formale. Et ad insinuandum hoc, non dixit quod illud formale est veritas prima; sed dixit quod est veritas prima super omnem naturalem cognitionem creaturae existens: quasi diceret quod Deus secundum eam rationem qua omnem naturalem cognitionem creaturae excellit, puta ut trinus, ut beans supernaturaliter, etc., est quasi formale in obiecto fidei, quod oportet ab omnibus credi habentibus fidem. Quantum vero ad aliqua mysteria differentia est. Et inter haec mysteria unum est ipsum Deum esse eorum quae sunt fidei revelatorem

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem quintae quaestionis, in responsione ad secundum, dubium duplex ex Durando ubi supra, et re ipsa occurrit. Primo, an idem sit iudicium de daemonibus et hominibus damnatis quoad habendam fidem. - Secundo, quantum valeat ratio litterae allata ad sustinendum quod in daemonibus non sit fides informis.

Ratio primi dubii est quia in hominibus damnatis absque peccato contra fidem, quam usque ad mortem tenuerunt, remanet fides informis, Alioquin non distinguerentur ab infidelibus: et habitus corrumperetur sine corruptivo. Quoniam nulla apparet causa corruptionis: fides enim informis statui damnationis non repugnat, cum fides sit etiam praeteritorum et malorum, ut Augustinus dicit, in Enchirid. Et Auctor inferius in qu. xvur, art. 3, negans spem in damnatis, sustinet in eis fidem informem.

Secundi autem dubii ratio est quia inclinatio ad opus bonum non repugnat damnationis statui. Quod ex eo patet quia in eis remanet synderesis inclinans ad bonum. Non igitur ex hoc quod fides informis inclinat ad credendum secundum aliquem affectum boni, removenda est a daemonibus. Sed sicut voluntas eorum Oobstinata ceteris actibus apponit malam aliquam conditionem, ita et huiusmodi habitus actui apponit.

II. Ad primum dubium dicitur quod, secundum Auctoris doctrinam, nullam invenio differentiam inter homines damnatos et daemones quoad propositum: et ratio in littera inducta aequaliter locum habet in utrisque. Et propterea sicut a daemonibus negatur fides informis hoc in loco, ita a damnatis intelligitur negari. Distinguuntur autem in inferno fideles ab infidelibus charactere indelebili remanente; et poena maiori, ceteris paribus; et demum signaculo maculae pollutae fidei susceptae. Corrumpitur autem, seu desinit esse fides informis propter statum in termino simpliciter. Quod dico propter existentes quodammodo in via et quodammodo in termino: ut olim Patres erant in limbo, et modo quidam fideles sunt in purgatorio. Status enim termini simpliciter opponitur fidei ratione actus: vel positive, ut status patriae ratione visionis beatae quam ponit; vel negative, ut status inferni ratione actus proprii fidei illic impossibilis. Satis enim rationabile est ut Deus subtrahat habitum fidei infusae, adveniente statu in quo non potest amplius exire in actum.

Ratio autem huius (quae in secundo dubio discutitur) est quia inclinat non solum ad credendum (daemones enim credunt): sed quia inclinat ad credendum secundum aliquem affectum boni, non naturalis, sed gratuiti. Licet enim in damnatis naturalia integra, et gratuita indelebilia, ut characteres, perseverent; virtutes tamen affectum bonum constituentes nec acquisitae nec infusae perseverant: quia plenitudini malitiae et miseriae eorum inconvenit affectus boni gratuiti. Et licet voluntas mala possit conditionem malam actui fidei informis apponere qua fieret malus simpliciter, ut patet in viatoribus si quis acciperet fidem Christi non ut bonus esset, sed ut posset tyrannus esse; haec tamen appositio non aufert illum affectum boni gratuiti; qui in damnatis non invenitur, licet in eis affectus boni naturalis inveniatur, maculatus tamen apposita mala conditione ab obstinata voluntate. Fides namque est perfectio intellectus non absolute, sed ut moti a voluntate affecta"ad bonum supernaturale. Actus autem qui in damnatis erunt respectu beatitudinis amissae, Trinitatis offensae, etc., non sunt actus fidei infusae, sed cognitionis acquisitae ex illa: vel fidei coactae, ut de daemonibus in littera dicitur.

Nec Auctor inferius sustinet fidem in damnatis: sed comparativam illam: Magis potest esse fides informis in damnatis quam spes. Haec enim comparativa est vera: quia spei obiectum respectu damnatorum non salvatur; fidei autem obiectum salvatur respectu eorum. Et quod haec sit vera intentio eius patet, quia tractat ibi illam auctoritatem, Daemones credunt et contremiscunt; nec magis de hominibus quam de daemonibus loquitur, a quibus abstulerat paulo ante fidem. Quamvis hoc signo non sit opus: quia verba sua non nisi comparationem significant.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio eiusdem quintae quaestionis duo occurrunt dubia, Unum est, quomodo intelligitur quod doctrina Ecclesiae sit infallibilis regula, ita ut recedens ab ipsa recedat a ratione formali obiecti fidei. Sed quia hoc declaratum est in qu.: art. 1, in dubio 3 et 4, non est opus replicatione, sed additione. Est siquidem Ecclesia regula in proponendo et in explicando credenda, divinam veritatem revelatricem modificans quoad hoc, saltem nobis. Et propterea recedens a conditione modificante rationem formalem, scilicet veritatem divinam revelatricem, recedit a ratione formali obiecti fidei. Et sic non solum recedit a ratione formali obiecti fidei recedens a regula Ecclesiae propterea quia recedit ab uno articulo revelato, ut superius diximus: sed etiam quia recedit a conditione seu modo rationis formalis obiecti respectu nostri. Et hoc plano sensui litterae respondet. Nam ponit veritatem primam in Scripturis et doctrina Ecclesiae rationem formalem fidei: veritatem primam quidem ut ipsam rationem credendi; manifestationem autem Scripturae et Ecclesiae ut conditionem qua veritas prima proponit et explicat seipsam et alia credenda. Huiusmodi autem conditiones, licet respectu fidei simpliciter non sint de integritate formalis obiecti fidei (ut patet de fide primi hominis, si in aeternum fuisset solus, et de fide angelorum in sua via), sunt tamen de integritate obiecti formalis fidei nostrae.

II. Secundum dubium est ex Durando, in III Sent., dist. xxr, qu. v, art. 2, sustinere nitente quod in haeretico remaneat fides informis. Primo, quia admissio unius contrarii habitui stat cum habitu. Ergo admissio alicuius contra fidem stat cum habitu fidei. - Antecedens festatur inductive, Et in habitibus intellectualibus patet in scientia, cuius error in una conclusione non corrumpit habitum; et in moralibus una iniustitia non corrumpit habitum iustitiae; et simile est in aliis. - Consequentia vero probatur. Quia par est ratio de omnibus habitibus qui possunt esse informes. Commune namque est omni habitui refutare contraria; et non necessitare habentem illum ad refutationem contrarii, sed inclinare tantum ad hoc.

Secundo, quia haereticus assentit his quae tenet de fide ut prius. Ergo habet eundem habitum. — Antecedens patet. Quia propter auctoritatem divinam assentit, quamvis erret in expositione alicuius Scripturae.

III. Ad hoc dicitur quod Durandus fundavit phantasiam hanc nolens intelligere, quantum apparet: quoniam non examinat rationem litterae, quae super formali ratione obiecti et illius negatione fundatur. Contraria quippe materialiter potest habitus virtutis compati: sed contraria formaliter impossibile est quod compatiatur, nisi res sine sua specie esse possit; quod non est intelligibile. Quidquid ergo aufert rationem formalem habitus ab habente, necessario aufert habitum: nec potest remanere nisi aequivoce et per accidens, ut contingit in habitibus acquisitis.

Ad primum ergo in oppositum dicitur quod, loquendo de contrario formaliter, negatur antecedens. Et ad probationem de scientia dicitur quod falsum assumitur, quod in errore unius conclusionis interveniat contrarietas formaliter respectu medii scientiae, sed respectu medii proprii huius conclusionis: aliud enim est medium scientiae, et aliud est medium proprium huius conclusionis. Nisi erraretur in prima conclusione: tunc enim deperderetur habitus, quia medium primae est medium simpliciter, super quod cetera fundantur. Non sic autem est in fide. Quoniam, ut in littera dicitur, unum et idem est medium assentiendi omnibus: et propterea error in medio unius est error in medio simpliciter ipsius fidei.

Ad id vero quod de habitibus moralibus acquisitis affertur, dicitur primo, quod falsum est quod remaneat virtus iustitiae cum actu iniustitiae formaliter, quoniam non manet ratio formalis eiusdem: licet remaneat habitus qui fuit virtus iustitiae, et sic remanet aequivoce. Sicut aequivoce remanet habitus scientiae, oblivioni tradito medio per quod scitur ut medio efficaci ad sciendum, quamvis maneat memoria medii: non enim scit immemor demonstrationis. — Dicitur secundo, quod habitum iustitiae manere cum actu iniustitiae formaliter est per accidens: quia scilicet ex tot actibus est firmatus ut non statim unico actu corruat. Per se enim non habet quod remaneat. Et propterea habitus infusi, quibus non est annexum hoc accidens, desinunt adveniente quocumque actu contrario formaliter. Et quia fides est habitus infusus, in hoc differens ab acquisitis, ideo arguere ab acquisitis ad infusos quoad hoc est frustra niti.

Nec errare ex ignorantia in Scriptura .est admittere contrarium fidei formaliter, nisi adsit pertinacia contra sensum Ecclesiae. Quod iam non ex ignorantia, sed voluntaria obstinatione fit.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem quintae quaestionis, in responsione ad ultimum, nota quod illa verba litterae: Secundum maiorem capacitatem intellectus unus magis vel minus cognoscit veritatem principiorum quam alius, dupliciter intelligi possunt: primo, respectu ipsius veritatis principiorum in seipsis; secundo, respectu eiusdem ut continet in se veritatem aliorum, ut causa effectum continet virtualiter, Et utroque modo verificari potest. Nam sicut eandem albedinem, ceteris paribus, melius videt ille qui est acutioris visus; ita eadem principia formaliter sumpta magis videt perspicacior intellectus. Et eadem virtualiter sumpta magis penetrare constat nobilius ingenium, cui datum est ex eis invenire et videre veritatem conclusionum.