Quaestio 48

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus. - In corpore tria facit: primo, ponit modum sciendi quaesitum; secundo, exequendo illum, respondet quaesito; tertio, reddit rationem cuiusdam dicti Dionysii.

II. Quoad primum, modus consistit in hoc, quod oportet ex ratione boni accipere quid sit malum. - Probatur: quia unum oppositorum cognoscitur per reliquum, ut tenebra per lucem.

III. Quoad secundum. Malum est quaedam absentia boni. - Probatur. Omne appetibile est bonum: ergo esse et perfectio cuiusque naturae est bonitas: ergo malum non significat esse, aut formam aut naturam aliquam: ergo est quaedam boni absentia. — Prima consequentia probatur: quia omnis natura appetit suum esse, et suam perfectionem.

Adverte quod in conclusione ideo dicitur quaedam ab sentia, quia non omnis negatio boni est malum, sed negatio boni debiti, ut in IIl. Contra Gent., cap. vi, patet. Absentia ergo debitae praesentiae boni, malum est. Debita autem praesentia est, quando, sicut, ubi, in quo, etc., debet. Probatio vero conclusionis ideo de hoc non curavit, quia praesenti intentioni sufficit genus mali invenire: per hoc enim scitur.an natura sit aliqua. Merito igitur, invento quod est absentia, quam negationem constat esse, stetit processus.

IV. Quoad tertium, quia malum negatione boni stabilitum est; et Dionysius, ut in argumento ad oppositum littera dicit, malum negatione non solum boni, sed entis, definivit: ideo Auctor dicit hoc dictum esse secundario. Quoniam ens, ut sic, est bonum: negatio igitur unius est negatio alterius, et e converso: et ideo malum negatio utriusque a Dionysio ponitur. Sed quia boni est primo, ideo per bonum est definitum a nobis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, malum inveniri in rebus non significat esse reale, quoniam iam hoc exclusum est: sed significat esse communiter in rebus. In rebus autem dicitur propter ea quae solum inveniuntur in anima, ut secundae intentiones. Et est quaestio de inventione formali: ita quod non intendimus, utrum malum habeat fundamentum in rebus; sed, an inveniatur formaliter in rebus.

II. In corpore unica est conclusio, responsiva quaesito affirmative: Malum invenitur in rebus, sicut et corruptio. —

Et probatur. Perfectio universi requirit inaequalitatem in rebus, ut omnis bonitatis gradus impleatur: ergo, sicut requirit ut sint entia incorruptibilia et corruptibilia, ita requirit ut sint indefectibilia a bono, et defectibilia a bono: ergo quaedam in universo deficiunt quandoque: ergo malum invenitur in rebus, sicut corruptio.

Antecedens habetur.ex dictis. - Prima consequentia pro-. batur: quia isti sunt duo gradus bonitatis inventi in universo, iuxta illos duos gradus entis, ut de se patet; - Se- cunda vero consequentia relinquitur per se nota. Et vere sic est: quoniam impossibile est, seclusis miraculis, possibilia deficere nunquam deficere. - Tertia autem probatur: quia ratio mali consistit in defectu a bono; subintellige debito. - Et confirmatur illa modificatio et expressio, sicut: quia corruptio ipsa quoddam malum est, quia est malum corrupti.

III. Et bene nota ly sicut: quoniam solvit dubium novitiorum, quaerentium quomodo, si malum est negatio formaliter, et negationes non habent esse nisi in anima (ut etiam in responsione ad secundum littera dicit, applicando ad esse mali); quomodo, inquam, verificatur quod malum est formaliter in rebus. j

Habes solutionem: quia non verificatur quod est in rebus ut ens; sed est in rebus ut corruptio in actu exercito, idest ut rei remotio formalis. Ipsa namque absentia boni formaliter malum est; et, ut in responsione ad quartum praecedentis articuli dictum est, malum formaliter corrumpit bonum oppositum, quia est ipsa privatio boni in subiecto apto, etc. Dicuntur ergo mala in rebus esse, non positive, sed re- motive; idest, non ponendo, sed removendo formaliter aliquid a rebus. Et sic mala formaliter inveniuntur in rebus ut mala: sunt enim rerum mala. In anima autem, per compositionem et quamcumque aliam intellectus operationem, inveniuntur ut entia et bona.

IV. Et ideo nihil obstat, imo prodest proposito, quod malum nullum esse ponat in re. Quoniam de malo ut malum est in actu exercito, loquimur: quod constat quod, ut malum in actu exercito, non invenitur ubi ponit aliquid, sed tantum ubi removet bonum debitum: hic est enim actus eius formalis, ut patet ex dictis. Nihil ergo valet consequentia: malum vel privatio nullum esse ponit in re, sed est tantum ens in anima; ergo non invenitur formaliter in rebus. Quoniam stat quod inveniatur formaliter, ut remotio rei in actu exercito. Imo sequitur oppositum: removet esse in subiecto; ergo invenitur in re, ut exercens negationis, non positionis actum. Sic autem haec inveniri in rebus, est simpliciter ipsa inveniri; quia formaliter inveniuntur, et secundum modum proprium sui generis, puta non entis vel privationis.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est. - In corpore unica est conclusio, responsiva quaesito affirmative: Malum est in bono ut in subiecto. — Probatur. Malum est boni remotio, non negative, sed privative: ergo malum et bonum privatum sunt in eodem subiecto, scilicet ente in potentia simpliciter vel secundum quid: ergo malum est in bono sicut in subiecto.

Antecedens, quoad secundam partem, probatur, ducendo ad impossibile duplex. Primum est, quod ea quae nullo modo sunt, essent mala. Secundum est, quod omnia essent mala. — Quoad tertiam vero, ex sufficientia bimembris distinctionis ipsius remotionis boni.

Prima consequentia probatur: quia privationis et formae idem est subiectum, scilicet ens in potentia simpliciter vel secundum quid. - Secunda vero: quia utrumque est bonum. Et de ente quidem in potentia secundum quid, probatur: quia est ens in actu; actus autem bonitas quaedam est. De ente vero in potentia simpliciter: quia bonum dicitur sicut et ens; ac per hoc, sicut ens in potentia ens quoddam est, ita bonum in potentia bonum quoddam est.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN titulo, corrumpere sumitur formaliter. Zotum vero bos sumitur pro toto integrali, vel quasi integrali, circa quod malum ponitur. Ita quod sensus est: Utrum malum positum in aliquo, auferat formaliter quidquid bonitatis invenitur in illo.

II. In corpore unica est jprincipalis conclusio, directe responsiva quaesito negative: Malum non potest totaliter consumere bonum. - Hanc autem conclusionem manifestat una distinctione trimembri, adiunctis singulis membris conclusionibus specialibus.

III Distinctio est: Bonum triplex est, scilicet forma, subiectum, et habilitas subiecti ad formam. — Prima conclusio est: Bonum ut forma, tollitur totaliter per malum. Probatur: quia est sibi oppositum. Et manifestatur: sicut lumen tollitur per tenebras, et visus per caecitatem. — Secunda conclusio est: Bonum ut subiectum, nec tollitur, nec diminuitur per malum. Et manifestatur in aere et tenebra. - Tertia. est: Bonum ut habilitas subiecti ad actum, diminuitur per malum, et non totaliter tollitur. Et declaratur haec conclusio, primo quantum ad diminutionem; secundo, ibi: Si igitur contrariae dispositiones, quantum ad non totalem ablationem.

IV. Intendens ergo declarare qualis et quanta sit huiusmodi diminutio, insinuat duplicem diminuendi modum inveniri, scilicet per subtractionem, et per remissionem: prima est quantitativa, secunda est qualitativa. Et rursus, diminutio per remissionem, seu qualitativa, dupliciter contingit: primo, per remissionem ipsius qualitatis; et per contrarias dispositiones subiecti ad talem actum. - In proposito, diminutio sumenda est per remissionem, non quomodolibet, sed per appositionem contrariarum dispositionum.

Et probatur hoc secundum sic. Habilitas intenditur per dispositiones praeparantes materiam ad actum: ergo remittitur per dispositiones impedientes potentiam ad actum. — Antecedens manifestatur: quia quanto magis multiplicantur dispositiones materiae, tanto habilior est ad actüm. Con- sequentia vero probatur: quia remissio sumitur e contrario intensioni.

V. Deinde, intendens manifestare quomodo nunquam tollitur totaliter habilitatis bonum, distinguit remissionem per contrarias dispositiones dupliciter inveniri posse: primo finite, secundo infinite. Et neutro modo totaliter habilitatem subiecti ad actum tolli ostendit.

Quod enim finita sit quandoque remissio habilitatis, probatur ex eo quod finita est multiplicatio dispositionum contrariarum; ut patet in multiplicatione qualitatum elementorum, quibus materiae habilitas ad formam, ignis verbi gratia, diminuitur. - Quod vero in huiusmodi remissione non tollatur totaliter habilitas, ex eo patet quod, finitis existentibus appositione contrariorum et remissione, non est opus eradicari habilitatem remanentis subiecti.

Quod autem infinita quandoque sit remissio, manifestatur ex infinita multiplicatione opacorum corporum inter solem et aerem; et proportionaliter ex infinita multiplicatione peccatorum inter iustitiae Solem et animam. - Quod vero ex huiusmodi infinita remissione non totaliter tollatur habilitas, probatur ratione: quia semper manet in sua radice, quod est substantia subiecti. Et manifestatur in allatis exemplis, in naturalibus et moralibus: in diaphano siquidem respectu luminis, et anima respectu gratiae.

Et sic patet principalis conclusio, scilicet quod nunquam malum totaliter aufert bonüm: quoniam relinquit subiectum, et aliquid habilitatis ad actum.

VI. In responsione ad tertium, nota quod tanta est differentia inter diminui per se, et per accidens, idest ratione sui vel alterius, quod, cum impossibile sit finitum non consumi infinita et aequali subtractione per se; possibile tamen est, ut in littera dicitur, a finito in infinitum etiam aequaliter subtrahi, et tamen illud non consumi, quando diminutio est per accidens, idest per aliud, ut in proposito; minuitur enim habilitas propter appositum impedimentum, et non secundum se.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS suscipiatur ut iacet, intelligendo per culpam, ditm quod agimus; per poenam vero, malum quod patimur. )

In corpore una conclusio, responsiva quaesito limitate, scilicet: Omne malum in rebus voluntariis, est poena vel culpa. - In qua conclusione tria continentur: scilicet omne malum, et in rebus voluntariis, et poena, vel culpa. Et propterea haec tria, ordinate procedendo, declarat.

II. Primo igitur, distinguit malum in communi in malum rei, et malum operis. Quam distinctionem probat ex distinctione boni in bonitatem per modum actus primi, et actus secundi.

Secundo, ostendit quod rationabiliter malum in voluntariis sortitum est speciales rationes, distinctiones et nomina, sic. Bonum simpliciter est obiectum voluntatis: ergo malum secundum specialem rationem invenitur in voluntariis creaturis. - Probatur consequentia: quia malum est privatio boni; ac per hoc, sicut bonum specialiter reperitur in voluntario, ita et malum.

Demum tertium, principaliter intentum, manifestat sic. Malum rei habet rationem poenae in rebus voluntariis, supposito praecipue quod omnia divinae providentiae et iustitiae subduntur: malum vero operationis in eisdem habet rationem culpae. Ergo omne malum in rebus voluntariis est poena vel culpa. - Antecedens, quoad primam partem, manifestatur: quia de ratione poenae est, quod sit contraria voluntati. Quoad secundam vero: quia hoc alicui imputatur in culpam, quando scilicet deficit a perfecta actione existente in potestate eius. - Consequentia vero nota est ex distinctione mali praeposita.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus ex praecedentibus. — In corpore una est j poseen responsiva quaesito: Culpa plus habet de ratione mali quam poena quaecumque, tam sensus quam damni.- Et probatur dupliciter.

Primo. Ex malo culpae fit aliquis malus, ex malo poenae, non: ergo. — Antecedens probatur dupliciter. Primo auctoritate Dionysii. SPcundo ratione, sic. Bonum simpliciter consistit in actu: ergo bonum hominis simpliciter consistit in bono usu rerum habitarum: ergo ex bona voluntate, qua homo bene utitur rebus habitis, dicitur bonus homo, et ex mala, malus: ergo perfectius habet rationem mali culpa quam poena. - Prima consequentia probatur: quia ultimus actus est operatio, seu usus rerum. — Secunda vero: quia utimur rebus omnibus per voluntatem. Et explanatur secunda pars consequentis eius, scilicet ex mala malus: quia potest quis etiam bono male uti, ut patet de grammatico. - Tertia autem: quia culpa consistit in deordinato actu voluntatis, poena vero in privatione alicuius eorum quibus utitur voluntas.

II. Secunda vero ratio est. Deus est actor mali poenae, et non mali culpae: ergo malum culpae est incomparabiliter peius.

Antecedens probatur sic. Malum poenae privat bono creaturae, malum vero culpae opponitur proprie bono increato: ergo illius potest esse causa Deus, non huius.

Antecedens hoc, quoad primam partem, manifestatur in duplici bono creaturae, scilicet possessio et participatio. Quoad secundam vero, probatur sic: malum culpae contrariatur impletioni divinae voluntatis, et divino amori quo bonum divinum in seipso amatur; ergo opponitur bono increato.

III. Esset hic dubitandum, quomodo bono divino potest aliquid opponi, et divina voluntas non impleri. Sed quoniam hoc in tractatu de voluntate divina discussum est; et illud in quaestione sequenti, articulo tertio, tractatur; ideo nunc transeamus.