Quaestio 187

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis centesimaeoctogesimaeseptimae, dubium occurrit: An praedicando quis in peccato mortali, peccet mortaliter. Et est ratio dubii quia ex hac littera apparet quod peccat mortaliter. Quoniam expresse dicitur quod peccatum reddit illicitum praedicationis actum. Constat autem quod non est sermo de peccato veniali: quoniam praedicando in veniali non peccat; alioquin, omnes fere praedicando semper peccarent. Igitur sermo est de mortali.

Praeterea, ratio Scripturae allegatae, cum dicitur, Peccatori autem dixit Deus, etc., est ista: Existimasti inique quod ero tui similis, ut patet intuenti contextum Psalmi. Sed haec existimatio est peccatum mortale. Ergo.

In oppositum autem est quia, iuxta Auctoris doctrinam inferius in Tertia Parte, soli actus ad quos homo sanctificatur exercendos, sunt prohibiti ut non fiant in peccato mortali. Ad praedicationem autem homo non sanctificatur per aliquem ordinem aut Ecclesiae sacramentum: ut. patet ex eo quod in veteri Testamento cuilibet licitum erat praedicare.

II. Ad hoc dicitur quod, licet praedicare secundum se non sit actus alicuius ordinis, quia tamen ecclesiastica lege factus est actus ordinis sacri, nam solis diaconibus et superioribus licet praedicare; ideo praedicationis actus iam est sanctus utrinque, scilicet et secundum se, ut patet; et secundum sanctificationem ministri ad hunc actum, quamvis non primo sed secundario. Et propterea, sicut sacrilegii crimen incurrit exercens actus sacrorum ordinum in peccato mortali, ita sacrilegus est exercens praedicationis actum in peccato mortali. Quod in Quolibeto nostro Primo sub dubia opinione dimissum est, quia conSideratus fuit actus praedicandi secundum suam naturam tantum.

Obiectio tamen in oppositum ex littera non convincit peccatum mortale esse praedicare in mortali peccato. Quoniam, concesso quod littera loquatur de mortali in verbo peccatum, non tamen sequitur quod loquatur de mortali in verbo illicitum, dum dicit quod peccatum reddit illicitum praedicationis actum. Nam, secundum se loquendo, ex mortali redditur praedicationis actus illicitus, sed non mortaliter. Illicitus quidem: quia monstruosa est praedicatio peccatoris, dum vita repugnat praedicationi. Non mortaliter autem: quia interpretative tantum infert in malo praedicatore aestimationem quod Deus sit sibi similis, scilicet dicens et non faciens; ratione cuius reprehenditur a Deo malus praedicator in allata auctoritate Psalmi. Praedicatores enim, cum sint missi a Deo, iuxta illud, Quomodo praedicabunt nisi mittantur; si praedicando divina sunt mali, prae se ferunt quod Christus, qui mittit illos, fuerit illis similis, scilicet recta docens et non recte vivens, sicut sunt ipsi, qui sunt illius nuntii.

III. In responsione ad tertium eiusdem articuli primi, adverte quod Auctor dupliciter tractat de cura ecclesiasticorum officiorum: scilicet ut ordinaria, vel ut delegata. Et de ordinaria quidem concedit quod non compatitur secum monasticam observantiam, et pertransit: quia iam superius declaratum est quod absolvuntur a monasticis observantiis impedientibus animarum curam ordinariam, cum ad illam assumuntur. — De delegata vero nihil aliud dicit nisi quod non propterea sequitur quod religiosis non possint committi interdum ecclesiastica officia. Et intendit quod delegata interdum cura alicuius officii; puta praedicandi vel confessiones audiendi, stat cum regulari observantia; et propterea Gregorii auctoritas non est contra hoc.

Et tu adde quod, si etiam quoad aliquid impediret regularem observantiam, non obstaret. Quia propter maius bonum, dispensari potest superioris auctoritate ut omittatur interdum aliquid observantiarum regularium.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis centesimaeoctoprenota dubium primo occurrit circa titulum et conclusionem responsivam simul, an. per saecularia negotia hoc in loco intelligantur omnia saecularia negotia, an quaedam. Et est ratio dubii quia, si intelliguntur omnia, sequitur primo quod, causa caritatis, licitum erit religiosis negotiationes exercere, ut faciunt mercatores. — Si vero intelliguntur quaedam, oportuisset illa determinari. Quod in littera non fit.

Dubium secundo occurrit circa distinctionem quae in littera fit pro decisione quaestionis, scilicet: ex caritate, vel cupiditate. 'Tum quia distinctio haec non ad ipsa ne- gotia, sed ad causas spectat. Et propterea ex hac distinctione et decisione non habetur quod negotium eis liceat, aut quod non. - Tum quia non solum saecularia, sed etiam ecclesiastica et religiosa negotia sunt eisdem ex cupiditate prohibita, Ac per hoc, non est doctrina dignum dicere quod ex cupiditate sunt religiosis saecularia negotia interdicta.

II. Ad horum evidentiam, sciendum est quod hic est sermo de negotiis saecularibus quodammodo universaliter, et quodammodo non universaliter. Si enim ad substantiam negotiorum saecularium spectatur, sermo est universaliter de negotiis saecularibus. Si autem ad actus quos saecularia negotia exigunt, spectatur, sermo non est de negotiis sae- cularibus universaliter, sed particulariter de actu intromittendi se aliquo modo in negotiis saecularibus. Quod in littera tripliciter palam fit. Primo, in divisione quaestionis in suos articulos, ubi dicitur: Secundo, utrum liceat eis de negotiis saecularibus se intromittere. — Secundo, in titulo articuli huius, ubi dicitur: Utrum liceat religiosis negotia saecularia tractare: et non dicit, exercere. - Tertio, in conclusione responsiva principali, ubi duos actus circa saecularia negotia licitos dicit religiosis: scilicet dirigere, et ministrare. — Negotia ergo saecularia, ut distinguuntur contra ecclesiastica, quaecumque sint et quantumcumque prohibita sint clericis quoad ipsorum exercitium, concessa dicit Auctor religiosis quoad aliquem actum.

III. Sed diligenter adverte ad actus licitos et conditiones quatuor in littera appositas. Prima conditio est quod noz ex cupiditate, hoc est propter lucrum aut emolumentum aliquod temporale pro se vel alio, hoc fiat. Et ratio huius est quia sic sunt prohibita clericis.

Secunda est quod ex caritate, hoc est propter amorem quo proximus in Deo diligitur, hoc fiat. Et ratio huius est quia sic spectat huiusmodi opus ad finem religionis, qui est perfectio caritatis.

Tertia est quod de licentia superioris hoc fiat. Et est rado quia religiosus non habet velle neque nolle. Et sic invenitur statutum ab Ecclesia quoad actum ministrandi: ut patet in canone in littera allata.

Quarta est quod cum debita moderatione hoc fiat. Non enim omnis modus ministrandi aut dirigendi decet religiosos. Non enim decet religiosum sic dirigere proximorum negotia, aut eis inservire, ut personaliter sint exactores, et quasi negotiorum gestores saecularibus tumultibus se immisceant: sed ita oportet, dum necessitas caritatis urget, se exhibere, ut et ipsi zom se implicent saecularibus negotiis, quamvis tractent illa; et nomen Domini in religiosis non blasphemetur. Hoc enim modo beatus Leodegarius de regni Franciae regimine se intromisit: et multi probi religiosi dirigunt et adiuvant viduas aliasque miserabiles personas in suis negotiis. Et licet directio etiam moderata esse debeat, praecipue tamen circa actum mini- sterii seu adiutorii moderatione opus est. Nam non omnis servitii aut auxilii actus convenit religioso. Dedecere enim constat religiosos personaliter saecularibus venditionibus, emptionibus, mutuis, custodiis, etc., deservire. Sed opem ferre eundo ad locum aliquem, vel ad conferendum cum aliquo, et huiusmodi, non dedecet. Unde et de Didaco Episcopo beati Dominici Patris nostri, legitur quod, causa conficiendi coniugium inter filium regis Hispaniae et quandam puellam, in Gallias ivit.

IV. Ex quibus patet solutio utriusque dubii. Primi quidem, quia iam patet quod de omnibus, et non de omnibus negotiis saecularibus quodammodo est sermo: et quod in littera determinatur explicite qui actus secundum genus suum sint religiosis liciti circa saecularia negotia, scilicet dirigere et ministrare.

Secundi autem, quia Auctor non solum causas agendi, sed actus ipsos circa negotia saecularia discernit, dicens illos duos secundum suum genus licitos religiosis, servatis illis quatuor conditionibus expositis, Et sic, quamvis hinc non habeatur quod negotium est eis licitum et quod non, quia hoc non est hic quaesitum; habetur tamen quod religiosi possunt se intromittere de negotiis saecularibus, et quibus actibus, et qualiter: quod sub praesenti quaestione cadebat.

Haec etiam decisio non est communis saecularibus et ecclesiasticis negotiis, ut secunda obiectio ingerit. Quoniam etiam exercere ipsa ecclesiastica negotia religiosis licet: et non solum dirigere alios, aut ministrare aliis in illis.

V. In responsione ad tertium, memento illius documenti: Omnia mihi licent, sed non omnia expediunt. Et rursus: Omnia mihi licent, sed non omnia aedificant. Adire curias et palatia propter pias causas licitum fatemur: sed timeamus damnum ac ruinam. Nam Petrus, ut Bernardus praenotavit, semel palatium intravit, et ter Dominum negavit. Curiam Diogenes definivit, quod est locus ad decipiendum et praevalendum: qui sunt actus diabolo permissi a Deo, III Reg. xxu. Fugiendae sunt a religiosis curiae et palatia, etiam ecclesiastica: cum Petrus non regale aut praetoris, sed pontificium palatium ingressus, nefando laqueo captus fuerit.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis, nota utramque glossam praeceptorum iuris naturae: alteram in responsione ad primum; alteram in corpore articuli. Habes siquidem hinc primo, quod praecepta naturalia ad commune bonum absolute necessaria non ligant singulos. Et propterea ad manuale opus, quod necessarium est in vita humana, non tenentur singuli absolute: sicut nec ad generationi vacandum.

Habes secundo, quod praecepta naturalia solum propter necessarium finem aliquem assequendum, nullum obligant qui finem illum necessarium aliunde consequi potest. Et propterea non tenentur manualiter operari propter victum qui aliunde victum licite habent.

II. Sed circa hanc glossam dubium occurrit. Nam si pro regula habendum est quod ordinatum ad finem in tantum est necessarium in quantum finis sine eo haberi non potest, et non aliter: sequeretur quod homo licite posset non implere praecepta multa, ex eo quod posset aliter quam per observantiam illius praecepti consequi talem finem. Verbi gratia, praeceptum ieiunii ordinatur ad domandam carnem et mentem elevandam: qui ergo potest haec aliter quam per ieiunium habere, non tenetur ad ieiunium. Similiter praeceptum de officio divino dicendo ordinatur ad mentis ascensum septies in die ad Deum: si quis ergo absque divino officio posset septies in die ad Deum mente conscendere, non teneretur ad ecclesiasticum officium, Et sic de similibus. Quae omnia constant esse falsa.

Ad hoc dicitur quod verba litterae possunt dupliciter intelligi. Primo, ut opus praeceptum ad finem aliquem careat vinculo praecepti si aliter potest finis haberi. Et hunc sensum accepit obiectio. Et falsus est, nec intentus ab Auctore, — Secundo, ut finis necessarius non inducat vim praecepti in opus aliquod, si, vel quando, sine tali opere haberi potest. Et hic est sensus litterae verus et intentus, directe serviens proposito Auctoris.

Est autem inter hos duos sensus ista differentia. Nam iuxta secundum sensum, vinculum praecepti supponitur cadere supra id quod vocatur finis, puta comedere et bibere: et exinde deducitur vis praecepti supra opere quod vocatur ordinari ad finem, puta supra opere manuali. Et propterea dicitur quod, quia ratio praecepti in tali ordine ad finem est ex eo solum quod finis cadit sub praecepto altero, ideo, si finis ille potest aliter haberi, non trahitur vinculum praecepti a primo ad secundum, hoc est a fine ad tale ordinatum ad finem. - Iuxta primum vero sensum, vinculum praecepti praesupponitur cadere supra actu ordinato ad finem, puta supra ieiunio ordinato ad mentis elevationem, etc.: sed quia potest alia via acquiri talis finis, neganda dicitur vis praecepti ab actu ordinato ad finem.

Ubi facile videre potes quod ille secundus sensus verus est; et proposito litterae directe serviens; ac per hoc, intentus ab Auctore. Iste autem primus enervat universam iuris positivi vim, utpote determinationem ab ipso factam tollere permittens cuilibet. Ex eo namque quod lex determinavit tali medio utendum esse ad talem finem, oportet subditos legi ad illud medium se habere ut necessarium ex legis dispositione, sive ipse illo medio egeat absolute, sive non egeat absolute. Procul est igitur a sensu litterae et Auctoris mente intellectus iste.

III. In eodem tertio articulo, in responsione ad secundum, dubium occurrit circa illud: Nondum erant tunc temporis religiones institutae. "Tum quia Dominus Iesus invenitur religiosi institutor status, cum dixit adolescenti: Si vis perfectus esse, vende omnia quae habes, etc. - Tum quia tempore Apostolorum erant monachi: ut patet ex Dionysio, qui tunc temporis fuit.

Ad hoc dicitur dupliciter. Primo, quod Auctor dicit pluraliter religiones nondum fuisse tunc institutas: ad praeservandum se a religionis statu qui etiam tunc erat, scilicet monachalis tantum.

Secundo, quod religiosus status quantum ad perfectionis semitam, fuit a Christo institutus dicente, Si vis perfectus esse, etc. Quantum autem ad solemnitatem, fuit institutus ab Ecclesia inchoative tempore Apostolorum, ut patet ex Dionysii Ecclesiastica Hierarchia (rationabile enim est ritum relatum a Dionysio circa ecclesiastica ministeria Apostolorum tempore inchoatum): quantum vero ad solemnitatem votorum et certam vivendi regulam, est postmodum ab Ecclesia consummatus. Et quia ad hoc spectat quod religiosi peculiari nomine Fratres appellantur, ideo Auctor, ad consummatam religionum institutionem respiciens, dixit quod nondum erant religiones institutae. Ante consummatam namque religionum institutionem, omnes Christiani fratres vocabantur: post consummatam autem institutionem, in religiosis Patris et Fratris appellatio mansit, ut consuetudo testatur.

IV. In eodem articulo, in responsione ad tertium, circa orationem manualiter operantium, adverte quod in littera distinguitur de oratione publica, et privata: et de publica negatur quod fiat cum opere manuali; de privata autem, conceditur. Et revera turpe valde esset ecclesiasticum officium manibus operando persolvere: cum, ultra scandalum et irreverentiam, quam quis homini excellenti loquendo non exhiberet, pluribus intentus minor sit ad si. sen$us. Unde, quia operando manibus poneret quis obicem plenae attentioni quam a Deo expectare tenetur qui obligatur ad divinum officium, iuxta illud, Devote quantum Deus dederit, Extra, de Celeb. Miss., cap. Dolentes: ideo, notabiliter se occupando, non satisfacit Ecclesiae praecepto. - Secus autem, si parum quid se occupat, puta calceando ocreas: vel opus fere non impeditivum faciat, puta quia parando se ad missam perficit primam, ex hoc ipso magis attendens officio quia occupari eum contingit. Cum enim parum pro nihilo habeatur, utroque modo parum non multum imputatur: sive scilicet in parva parte officii, sive in opere parum impeditivo quis occupatur.

Privatas autem orationes laudabile valde est aliquid nostrae mentis inter opera manualia ad Deum transmittere.

V. In eodem articulo, in responsione ad quintum, nota diligentissime, tu qui praesides ecclesiae, quanta te oporteat sollicitudine subtrahere occasionem praedicatoribus et confessoribus praedicandi vel confessiones audiendi propter temporalia bona: ut hodie videmus accidere. Quoniam si confessores et praedicatores non lucrarentur, pauci invenirentur. Nunc autem quaerunt, supplicant, solvuntque interdum, ut loca habeant. Paulus Apostolus privavit seipsum stipendio victus, ne alii praedicarent propter temporalia. Non exigo a te tantam perfectionem: sed ut ab ecclesia tua huiusmodi viros eiicias, et paucos habeas gratis dantes quod. gratis acceperunt.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto eiusdem quaestionis, nota Auctorem duas radices docere liciti victus ex bonis temporalibus: scilicet vel de suo; vel de sibi debito. Ubi dubium statim Occurrit circa distinctionem horum membrorum: quia secundum coincidit necessario cum primo. Nam quantumcumque aliquid sit alicui debitum, nisi fiat suum, non licite vivet de illo: alioquin liceret vivere de alieno. — Et confirmatur. Quia sicut vivere ex eleemosyna, quod in primo ponitur membro, tunc est licitum cum id quod eleemosynaliter datur est factum suum: ita vivere ex sibi debito, quod ponitur in secundo membro, tunc est licitum quando illud quod debetur factum est suum; ut patet discurrendo. in singulis quatuor casibus enumeratis in littera, etc.

Ad hoc dicitur. quod in littera non distinguitur vivere ex suo contra vivere ex non-suo, ut obiectio interpretatur: sed distinguitur vivere ex suo absolute, contra vivere ex suo ex debito. Ita quod formaliter fit distinctio inter causas quibus licet vivere ex aliquo: et discernitur inter esse suum, pro una causa, non considerando unde vel qualiter sit suum, sed tota ratio licite vivendi ex illo est quia est suum; et inter esse suum ex debito. Ita quod ratio vivendi hic attenditur non penes effectum illum communem qui est esse suum, sed penes causam, hoc est, penes rationem debiti, Et propterea non nominavit in secundo membro Auctor ly suum, sed solummodo sibi debitum: respiciebat enim ad formalia, penes quae attenditur distinctio. Non coincidunt ergo distinctionis membra, formaliter intellecta de causis: sed docemur quod vivere mihi licet ex aliquo duplici de causa; vel quia meum est, nihil aliud considerando, sed solam hanc communem rationem, quia meum est; vel quia debitum est mihi; hoc est, sic meum est, scilicet ex debito.

Nec refert in proposito an sumatur suum pro suo totaliter, vel pro suo quoad praesentem usum. Sufficit namque proposito ratio sui sive hoc sive illo modo: quoniam unicuique vivere licet de suo altero istorum modorum, ut patet.

II. In eodem articulo quarto, circa illud, Redderetur religiosis usus praedictorum donorum illicitus si ab actibus religiosis desisterent, quia etc., dubium occurrit, primo: an talis usus illicitus sit peccatum mortale. - Secundo: an obliget ad restitutionem sic illicite utentes.

Ratio primi dubii est quia hinc apparet quod est peccatum mortale: ex eo scilicet quod est actus fraudis in re notabili. Omnis enim defraudatio proximi, et multo magis benefactoris, in re notabili est ex suo genere peccatum mortale: quia est contra dilectionem proximi. Sed, ut in littera dicitur, religiosi desistentes a religiosis actibus fraudant, quantum ex parte sua est, suos benefactores in notabili bono: tam temporali, quod susceptum est et quo abutuntur; quam spirituali, quod reddendum est.

Inde autem apparet quod non est mortale: quia non intervenit hic fraus formaliter, sed interpretative. Est enim praeter intentionem huiusmodi religiosorum talis fraus. — Nec est eventus istius fraudis omnino inopinatus benefactoribus. Quoniam facile nosse possunt donantes perpetua immobilia quod fluxu temporis cadunt status religiosorum: cum humana omnia caduca esse constet. Et sic videtur quod, donando absque provisione quod devolvantur ad alios inservientes religiosis actibus, implicite acceptarunt se frustrandos quandoque suo intento: scienti autem et volenti non fit fraus, sicut nec iniuria.

III. Ratio secundi dubii est quia, sicut miles tenetur ad stipendii restitutionem si desistit a militaribus actibus, ita religiosus tenetur ad restitutionem: cum huiusmodi eleemosynae sint quasi stipendia ipsorum. - Et confirmatur, Quia sicut stipendium militare non datur nisi militaturis in veritate, ita stipendium sustentationis religiosorum non datur nisi religiose vivere volentibus, non fingentibus. Ita quod, sicut milites armatae militiae non efficiunt suum, sed tenentur illud restituere, si ficti suscipiunt aut ficti prosequuntur; ita clerici et religiosi, si aut ficti suscipiunt aut ficti prosequuntur, non efficiunt stipendia sua, sed tenentur ad restitutionem,

In oppositum autem est quia durus est hic sermo: et tot ecclesiae declinasse videntur a religiosa vita ut, si ad restitutionem tenerentur, oporteret magnam. damnationem inducere.

IV. Ad evidentiam horum, considerandum est quod inter religiosos et principes, seu quoscumque alios qui contulerunt eleemosynas eis, non est habitudo secundum aliquem contractum iustitiae proprie dictae, sed solum secundum debitum gratitudinis: nam donantes. beneficium. eleemosynae conferunt; et religiosi naturali iure tenentur tali dono gratiam. retribuere suis religiosis actibus; quoniam non alia ab eis expectatur retributio. Unde et in littera de beneficio donoque mentio fit, quae constat ad gratiae virtutem spectare ."Et quia gratiae contrariatur ingratitudo, idcirco tunc solum intervenit in huiusmodi omissione peccatum mortale, quando contingit ingratitudo mortalis. Ut autem ex supra dictis de ingratitudine patet, in duobus casibus ingratitudo invenitur peccatum mortale: vel formaliter, cum contemptus interior adest beneficii; vel materialiter, cum illud omittitur quod talis est conditionis quod necessario exhibendum est beneficio. Et propterea in proposito, si religiosi in contemptum prorumpunt suscepti beneficii, ingrati mortaliter et formaliter sunt. Et si omittunt religiosos actus ad quos de necessitate praecepti tenentur, ingrati quoque mortaliter sunt, materialiter tamen. Si autem omittunt aliquos religiosos actus ad quos non tenentur sub praecepto, ingrati venialiter ac materialiter sunt. Et ideo in littera optime dicitur absolute quod i/licitus redderetur eis usus praedictorum donorum si ab actibus religiosis desisterent. - Et per haec patet solutio primi dubii,

Ad obiectionem autem in oppositum dicitur quod, quando deest contemptus reddendae gratiae seu solvendi debitum beneficio, non est fraus nisi materialiter: eo quod non ex intentione ingratitudini opera datur. Fraus autem in reddenda gratia materialiter non semper est mortalis, sed, ut dictum est, iuxta conditionem omissi mensuratur: quod in proposito est actus religiosus praeceptus, vel non praeceptus. Nam praeceptus actus, si omittitur, ingratitudinis fraudem mortalem inducit: si vero omittitur actus debitus, sed non praeceptus, venialem tantum fraudem inducit. Et sic semper fraus in his illicitum usum mortaliter vel venialiter reddit.

V. Ad secundum autem dubium dicitur quod religiosi desistentes a religiosis actibus, etiam praeceptis, non tenentur ad restitutionem: sed privandi sunt, superioris auctoritate, usu talium bonorum, si a praeceptis desistunt. Et ratio quare non tenentur ad restitutionem, est quia peccatum eorum consistit in abusu rei suae, et non in usurpatione alieni; Bona siquidem eis eleemosynaliter collata, facta iam sunt sua ex dono largitorum. Et propterea in littera dicitur quod talium donorum zsus eis illicitus redderetur. - Ratio autem quare tollenda sunt a talibus religiosis huiusmodi bona, in promptu est: ut scilicet superioris auctoritate impleatur intentio pia eorum qui dona- runt ad Dei honorem, et Deo dicati reditus non profanentur.

Ad obiectionem autem in oppositum ex similitudine stipendii militaris, respondetur quod similitudo non tenet. Quia in stipendio militari intelligitur intervenire contractus iustitiae commutativae exigentis aequalitatem mercedis et locatae operae militis. Et ideo, sicut in ceteris contractibus commutationum, deficiente altero extremo aequalitatis, restitutio est facienda, ita et in stipendio militari. Sed in proposito non intervenit contractus aliquis iustitiae: sed liberalis collatio beneficii temporalis ex una parte, et gratitudinis vinculum, quod non legale, sed morale debitum inducit, ex altera parte. Et propterea, ex quo a principio nulla fuit fraus, facta sunt religiosorum quae eis liberaliter collata sunt. Et consequenter, abutendo illis, abutuntur non alienis, sed suis.

Et per haec patet responsio ad confirmationem. Quia scilicet stipendium non fit militis, sive a principio sive post desistat a militia, quantum ad illam partem temporis pro qua desistit: quia datur ei ut merces operis secundum formam iustitiae. Sed eleemosynae religiosis donatae fiunt statim suae, si a principio fraus defuit: quia non ut merces, sed ut liberale donum ad eos devenit. Et ideo desistentes a debitis actibus, etsi peccent abutendo donis susceptis, non tamen ad restitutionem tenentur: quia non utuntur alienis, sed abutuntur propriis.

VI. In eodem articulo, circa primam causam debiti, scilicet necessitatem, adverte quod necessitas habet magnam latitudinem: et iuxta diversos suae latitudinis gradus, diversimode facit alienum mihi debitum. Nam secundum supremüm gradum, quando scilicet necessitas est extrema, facit mihi aliena ita debita ut quidquid mihi occurrit pro sustentatione opportunum, meum sit. luxta alios vero gradus, debitum morale tantummodo inducit, quo indigentibus infirmis debet quilibet sciens et potens subvenire, esurientes cibare, sitientes potare, etc. Et ad huiusmodi indigentiam spectant omnes tres necessitatis gradus in littera positi, ex infirmitate corporis, ex insufficientia mercedis, et ex cor' poris delicata consuetudine. Omnibus his vim debiti tribuere necessitatem, manifestat Auctor ex eo quod in summo gradu omnia ut communia debita facit.

VII. Circa secundam vero debiti causam, scilicet exhibitionem, nota tria. Primum est quod non solum exhibere praedicationem aut sacramenta populo, sed etiam exhibere Deo sacrificium altaris parit debitum vivendi ex eleemosynis. Et ratio assignatur in littera, quia sacrificium altaris, ubicumque agatur, commune est toti populo fideli; ac per hoc, clauditur hic actus intra exhibitionem quae populo fit.

Secundum est quod insistere studio, non philosophiae aut alicuius liberalis artis, sed theologiae, parit etiam debitum ex eleemosynis vivendi. Dicitur autem vacare studio theologiae non solum qui actualiter studio theologiae intendit: sed qui ideo per logicam vel philosophiam transit ut ad theologiae speculativae sublimitatem perveniat. Si tamen ad hoc idoneus est: alioquin, imprudenter per talem viam ingreditur.

Tertium est quod omnium Christianorum una est res- publica quoad subsidii temporalis distributionem: sicut quoad spiritualium meritorum communionem. Hinc enim ex Augustino deducitur quod religioso qui donavit sua monasterio orientali, debeantur sumptus a monasterio occidentali. Hinc oritur ut Summus Pontifex a quantumcumque remotissimis partibus Ecclesiae auferre possit et distribuere in alias Ecclesiae partes remotissimas. Hinc oritur quod restitutio uni ecclesiae regulariter facienda, possit, ex rationabili causa, superioris auctoritate, alteri pio usui applicari.

VIII. In. eodem articulo, circa illud, Si vero absque necessitate et utilitate quam afferant, velint otiosi vivere aliqui religiosi de eleemosynis quae monasterio dantur, hoc est eis illicitum, dubium occurrit duplex. Quia non videntur enumeratae in littera conditiones religiosorum illicite viventium ex eleemosynis, sufficere ad hoc ut illicite vivant ex eleemosynis monasterii: et sic conclusio litterae est falsa. Manifestatur quod dicimus in multis religiosis sanis ac robustis corpore, non praedicantibus, non celebrantibus, non insistentibus studio sacrae Scripturae, qui nec sua contulerunt monasterio alicui aut pauperibus, et tamen vivunt ex eleemosynis monasterio collatis.

Secundo, dubitatur de quali illicito littera loquatur: de veniali, an mortali.

Ad primum horum dicitur quod in littera sufficiens ratio illiciti victus ex eleemosynis monasterii redditur cum tribus conditionibus describuntur tales religiosi, scilicet non patientes necessitatem, non afferentes utilitatem, et otiosi, hoc est, non laborantes manibus, si sub directe expressis cointelligantur ea quae reductive ad illa spectant. Nam sub allata utilitate ex sacrificio altaris comprehenditur omnis allata utilitas ex orationum suffragiis; et sub studio Scripturae comprehenditur omnis contemplatio divina; et sub praedicatoribus comprehenduntur ministri. Et sic tandem nullus bonus religiosus excluditur a licito victu ex reditibus monasterii, si licite illos monasterium habet.

Ad secundum dubium dicitur quod idem est de istis otiosis religiosis iudicium quod est de religiosis desistentibus ab actibus religiosis et tamen viventibus de reditibus monasterii. Ex hoc enim isti culpabiles sunt, quod desistunt ab observatione regulari: nam secundum regularia instituta, nulli tales inveniri debent religiosi. Quod ergo de illis dictum est, de istis quoque dictum intelligatur. Itaque si quis vult regulam servare, et cavet a transgressione praeceptorum, sed pigritia ac invigilantia in ipso regnante quasi inutilis vivit in monasterio: peccat quidem, sed non mortaliter, vivendo ex monasterii proventibus. Debet huic dici: Qui non laborat, non manducet: et cogi deberet ad operandum aliquid.

IX. In eodem articulo, in responsione ad quintum, adverte quod Auctor respondet directe quoad religiosos viventes ex quotidianis eleemosynis: et postmodum, in calce, extendit responsionem suam ad religiosos communibus reditibus abutentes, ut per hoc ostendat argumentum non esse ex propriis contra viventes ex quotidianis eleemosynis, sed ex communibus. Videtur enim hoc argumentum adversariorum impugnantium religiones mendicantium noviter tunc exortas.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto occurrit dubium de Christo, an fuerit, ad litteram, mendicus. Et est ratio dubii quia Glossa allata hoc dicit: et Auctor utitur illa tanquam Christus, ad litteram, mendicaverit. - In oppositum est quia non legitur Christum mendicasse: et propterea voluntarie dici apparet quod Christus mendicaverit.

Ad hoc dicitur quod ex his quae scripta in Evangelio sunt, aperte intelligi potest quod Dominus lesus non est dedignatus etiam in propria persona mendicare, iuxta Glossae allatae et Hieronymi auctoritatem. Nam Lucae xxr, mendicavit locum ubi Pascha cum discipulis celebraret. Lucae quoque xix, mendicavit asellum, super quem venit in lerusalem: nam ab illius dominis petitus est dicendo, quia Dominus illius operam desiderat. Lucae quoque vr, mendicasse insinuatur victum a mulieribus quae secum ibant ministrantes eidem de facultatibus suis: nam ipsum induxisse illas ad. hoc ministerium, credendum est. Lucae quoque xix, mendicasse legitur a Zachaeo hospitium. Ut enim patet in littera, pauperem petere necessarium ad victum est mendicare. Ex his autem scriptis, cum mnulta Dominus fecerit quae non sunt scripta, credi rationabiliter potest multis aliis vicibus Dominum mendicasse: ut impleret Scripturam, Ego autem mendicus sum; ut nullum relinqueret vilitatis humanae genus inexpertum a se; ut exemplum ceteris relinqueret tantae humilitatis.

II. In eodem articulo quinto eiusdem quaestionis, dubium occurrit, an laudabile, seu licitum sit hominem divitem, retentis divitiis, ad tempus mendicare victum proprium, humilitatis gratia. Et est ratio dubii, quoniam apparet hoc vituperabile: quia mendicus debet esse pauper, iuxta illud, .Ego autem mendicus sum et pauper, ubi Glossa dicit: Mendicus dicitur qui ab alio petit; pauper, qui sibi non sufficit. Mendicans ergo dives mentitur faciendo se pauperem: quod est illicitum.

In oppositum autem est quia, sicut diviti licitum est alia humilitatis opera exercere, ita laudabiliter potest personam pauperis assumere et mendicare. Dicitur enim in littera quod mendicare, quantum ad actum, quia abiectionis est, humilitatis virtuti tribuitur. — Cuius etiam signum est quod aliqui divites vovent peregrinationem aliquam se peracturos mendicando. Quod non voverent, nisi laudabilem humilitatis actum se vovere scirent.

III. Ad hoc dicitur quod divitem humilitatis gratia ad tempus mendicare, contingit tripliciter. Primo, absolute: ut non solum mendicet, sed de acquisito ex mendicitate vivat; ut'actus mendicandi sit ob. abiectionem, et actus vescendi talibus sit propter austeritatem victus. Et huiusmodi mendicitas, licet possit esse utilis saluti animae alicuius particularis personae sic dispositae ut non nisi isto modo sciat has virtutes acquirere, regulariter tamen loquendo, incompacta ac indiscreta mendicitas est, ac per hoc, vituperabilis: Mendicum enim proprie oportet esse pauperem: alioquin, actus dissonat a persona. Debet enim humilitatis actus conformis esse personae. Nec rectitudo discretionis habet ut austeritatem vitae dives ex his quae pauperibus dantur, comparet: nisi forte ipse longe largius refunderet pauperibus.

Secundo, contingit ut solum mendicet, sed non vivat de mendicato, sed illud egenis det. Et sic mendicare laudabile procul dubio est. Quoniam cum abiectione propria victum vere pauperi quaerit dives: et perinde est, quoad mendicatum, ac si mendicaret pro alio; quod cuilibet licitum est, et opus constat esse misericordiae.

Tertio, contingit ut in assumpta peregrinatione et mendicet et vivat de mendicato. Et sic licitum et laudabile est divitem mendicare. Quod probatur, tum quia quod i in propria potestate consistit, et potest alicui dari in poenitentiam, licite ac laudabiliter potest sponte fieri: cum nihil tale detur in poenitentia nisi actus virtutis, Sed aliquibus datur in poenitentiam ut peregrinentur mendicantes, Ergo propria sponte potest quis peregrinari mendicando. - Tum quia huic actui nihil obstat nisi quod iste homo non est pauper, sed dives. Sed hoc non obstare patet ex eo quod, licet iste homo sit dives, iste tamen peregrinus est pauper: ac per hoc, licite mendicat. Nam praesupponitur quod iste sine sumptibus assumat peregrinationem et peragat. Ita quod, sicut Alexius simpliciter dimisit omnia propter Christum et pauper peregre mendicavit, ita iste, ad tempus dimissis omnibus propter Christum humiliter et austere sequendum, peregrinari pauper ac mendicus eligit.

Et per hoc patet solutio ad obiectionem. Nam quia est peregrinus pauper, non mentitur facto dum mendicat.

IV. In eodem quinto articulo, dubium occurrit circa mendicos ex cupiditate, an peccent mortaliter. Videtur enim quod sic: ex eo quod committunt mendacium perniciosum, dum mentiuntur se pauperes ipso actu mendicandi, et sic fraudulenter obtinent eleemosynas, et offendunt vere pauperes, quibus illae eleemosynae darentur. Qui enim fraudulenter acquirit, mortaliter peccat, et ad restitutionem tenetur.

Et confirmatur ex dicto Scoti, in II qu. dist. xv Sent., quod huiusmodi donatio eleemosynae non est voluntaria: quia ex ignorantia, quae, ut patet in III Ethic., causat involuntarium. Si enim donans sciret mendicantem non esse pauperem, non daret. Ex ignorantia igitur donat. Ac per hoc, non donat. Et consequenter inique alter n sidet.

In oppositum autem est quia mendicare ex suo genere non est peccatum. Et adiuncta cupiditas non est secundum se mortalis, ut supponitur. Ergo totum simul, scilicet actus mendicandi ex tali causa, scilicet cupiditate, non est peccatum mortale. - Probatur suppositum. Quia cupiditas habendi divitias, et similiter cupiditas otiosi victus, non est secundum se mortalis: ut patet. Et de nulla alia. cupiditate est sermo praesens nisi de utraque hac: ut patet in littera.

V. Ad hoc respondetur dicendo tria. Primo, quod mendicans ex cupiditate otiosi victus, ex quo in veritate est pauper, nullam fraudem committit in proximum, sed solum peccat in seipsum, otiosam vitam et abiectam absque ulla rationabili causa eligens. Et propterea nulla est hic ratio peccati mortalis. Nec etiam propter poenam legis civilis: scilicet quia huiusmodi. poena. non facit, s positam punit culpam, quae de se non est mortalis.

Secundo, quod mendicans ex cupiditate habendi divitias, si est infra latitudinem pauperum et mendicando sperat dives fieri, peccat quidem, indebito medio utens ad explendum improbum appetitum: sed quoniam nec contra caritatem Dei aut proximi agit; neminemque decipit, ex quo infra latitudinem pauperum est, quamvis non tam pauper sit ut deberet mendicare; a mortali excusatur peccato.

Tertio, quod mendicus ex cupiditate divitiarum, si extra pauperum latitudinem est, peccat mortaliter, et tenetur mendicatum dare pauperibus. - Probatur. Talis usurpat fraudulenter sibi eleemosynas datas pauperi. Ergo peccat mortaliter, et tenetur pauperi restituere. - Consequentia clara est. — Et antecedens probatur sic. Non sibi, sed pauperi dantur eleemosynae quas mendicat. Et ipse sibi usurpat eas. Ergo.

Manifestantur assumpta intuendo quod, cum quis donat eleemosynam mendico diviti et cupido, ex parte mendici invenitur non sola cupiditas, sed mendacium, quod facto dicit, dum, mendicando pro se, fatetur se pauperem: cum mendicare actus sit egentis aliena ope. Hoc autem mendacio, primo, decipit dantem eleemosynam: et facit donationem eleemosynae involuntariam inquantum terminatur donatio-ad hunc mendicum. Nam licet donans sponte donet, ex ignorantia tamen facti, qua decipitur ab isto mendicante, provenit quod det huic profitenti facto se paupe- rem. Et propterea huic mendico non pauperi non acquiritur dominium illius eleemosynae: donatio enim involuntaria, quantum ad id quo est involuntaria, non est donatio.

Secundo, fraudat pauperes, quorum personam assumit. Et quia, dum donans eleemosynam mendico huic, scilicet non pauperi in veritate, sponte donat pauperi, sed non huic: ideo actus donandi eleemosynam. in hoc casu est spontaneus et liberalis ut exit a donante et ut terminatur ad pauperem, et est involuntarius ut terminatur ad hunc mendicum, qui fingit se pauperem. Et ideo donator eleemosynae hic non damnificatur: et propterea non est sibi restituenda eleemosyna. Sed damnificatur pauper: et propterea pauperi restituenda est eleemosyna usurpata ab isto mendico. Et quia pauper nullus determinate fraudatus est, sed pauperes in communi: ideo, cuicumque pauperi detur, satisfactum est.

Et ex hoc patet responsio ad obiecta.

Habes etiam hinc quod mendicantes in aliorum persona fraudulenter; et similiter quaestores fingentes mirabilia et promittentes tot et tanta non servanda; non solum peccant mortaliter pernicioso mendacio, usurpando quae sibi in aliena persona seu officio dantur; sed tenentur efficere ut ad intentionem piam donantium quae accepta sunt perducantur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem quaestionis, in responsione ad tertium, nota Augustini documentum circa discernendum animum hominis utentis novitate aliqua magis religiosa aut humili. Non est enim iudicium temerarium a fructibus eorum iudicare eos. Sanctioris namque animi sanctiora opera testes esse debent. Et propterea ex aliis operibus consideranda intentio eorum est: an ex sanctitate maiore, an ex ambitione aliqua novitas emanet. A fructibus eorum, inquit Dominus, cognoscetis eos.