Quaestio 61

Commentaría Cardinalis Caietani In articulo primo quaestionis sexagesimaeprimae nota quod pns triplicem ordinem inventum in aliquo toto, triplex species iustitiae invenitur, Invenitur siquidem ordo partium inter se, et ordo totius ad partes, et ordo partium ad totum. Et similiter iustitia triplex: legalis, distributiva et commutativa. Legalis enim dirigit partes ad totum, distributiva vero totum ad partes, commutativa demum partes inter se. Sed hae duae vocantur iustitiae particulares, illa geralis.

In articulo, in responsionibus ad. secundum; et quintum, adverte, et diligenter, quam diversimode inveniantur haec duo, scilicet suum et debitum, in iustitia distributiva et commutativa. Nam in commautativa datur cuique suum simpliciter, ut patet in restitutionibus et solutionibus: in distributiva vero datur unicuique suum quodammodo; non enim id quod 6st totius est simpliciter partis, sed est aliquo modo partis. — Et similiter in commutativa. debitum est alicui quia proprium: in distributiva vero quia commune. Et haec differunt formaliter: quia proprium debetur alicui loco accepti ab eo sponte vel invite, alioquin in damno remaneret; commune vero est debitum alicui ex hoc solum quod. pars est illius, et tanta portio debetur quia talis pars — Et haec: pro: materia. restitutionis quando iustitia distributiva volatur oportet prae oculis habere.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem quaestionis, scito quod morali proposito. non videtur expedire ut res claras involvamus. Dico autem hoc, quia constat quod iustum in distributionibus est aequale secundum proportionem, et: in commutationibus aequale secundum quantitatem: ut scilicet res quae distribuuntur ita se habeant inter se sicut personae quibus distribuuntur se habent inter se; 'et res quae commutantur sint aequales quantitative, Nec est opus disputare an aequale medium sit: constat enim quod est medium inter plus et minus. Quare autem aequale proporuonaliter. dicatur secundum proportionalitatem geometricam, et aequale quantitativum secundum proportionalitatem arithmeticam, discutere et declarare est involvere quodammodo intellectum moralem. Et ideo pertranseo: in V enim Ethic. potes rationem Aristotelis de hoc inspicere.

II. In responsione ad tertium, dubium occurrit ad hominem. Quia Auctor in III Sent., dist. xxxn, qu. 1, art. 3, qu 2, ad 2, vult quod utraque iustitia, distributiva scilicet et commutativa, attendat conditionem personae ut redundat in diversitatem rei: et ratio sua est quia utriusque iustitiae medium est medium rei. Hic autem dicitur quod in iustitia distributiva consideratur conditio personae secundum se, in commutativa autem. secundum quod. per eam. diversificatur res. Quomodo stant haec duo simul?

Ad hoc dicitur quod licet facile dici possit quod sententia illa: correpta fuit. hic, salvari tamen utraque affirmatio potest: scilicet quod conditio personae in iustitia distributiva attenditur secundum se, et secundum quod in diversitatem rei redundat. Considerandum est enim quod in rebus commutandis vel distribuendis concurrunt duo, scilicet quantitates earum, et forma aequalitatis: oportet enim eas esse quantitates, et aequales quantitative vel proportionaliter, ut dictum est. Commune est autem utrique iustitiae ut conditio personae, si consideranda venit, quantitatem rei augeat vel minuat: in distributiva enim eo quod maiori maius et minori minus debetur, in commutativa vero patet de percussione principis. Dixi autem, si consideranda venit, quia in commutativa non semper est consideranda conditio personae: nihil enim refert emere a principe vel a. Et quia in hoc communicant ambae iustitiae, ideo v cari potest affirmatio illa. Quia vero differunt in ho in constituendo aequalitatis formam commutativa it | non attendit conditionem personae, sed, praesuppos quantitate tam ex persona quam cuiuscumque alterius circumstantiae conditione, adaequare uni rei rem alteram. solute quaerit; distributiva vero in constituendo, ae. tatis formam, conditiones personarum assumit uasi m ras aequalitatis. rerum (adaequat enim rem rei ex hoc q se habent ad invicem. sicuti persona ad personam).:. propterea formalius.hic dictum est. quod: uniulivicti E Siderat conditionem personae secundum. se: consideratio enim prima ad materiam est, scilicet ad, quantitatem. ista vero ad aequationis formam.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo tertio nota quinque. Primo, quod commutationes ideo dicuntur voluntariae, quia uterque actus, scilicet dare et reddere, fiunt animo commutandi: qui enim emit, mutuat aut vendit, locat et huiusmodi, dat id quod dat voluntate commurtandi ín aliud, puta pretium, vel idem alio tempore. Involuntariae autem, quia alter actus, scilicet damnificatio, tam active. quam passive, hoc est tam ab eo qui damnificat quam ab eo qui damnum patitur, non fit animo commutandi: qui enim furatur, percutit, conviciatur aut huiusmodi aliquid facit, non facit ut illi reddat aut reddatur sibi aequivalens aliquod, et qui damnum patitur nulli commutationi inhaeret. Et propterea solus alter actus, scilicet reddere, fit animo commutandi pro damno. Inter voluntarias ergo et involuntarias commutationes haec est differentia, quod illae habent rationem commmutationis in utroque actu ex animo operantis, istae vero in altero- tantum. Et ex hoc sequitur quod in illis ratio commutationis est voluntaria, quia utrinque; in istis vero ratio commutationis est involuntaria, quia contra voluntatem damnificantis ut sic. Non enim potest commutationis ratio salvari in uno extremo tantum: sed oportet quod commutatur cum altero commutari, quod commutatur in ilud. Sed commutationis relatio in actum damnificantis contra voluntatem suam devenit. Et propterea involuntariae dicuntur commutationes tales.;

Secundo, quod voluntarium et involuntarium ideo distinguunt commutationes, quia diversificant rationem iusti. Nam. in commutationibus voluntariis una tantum est ratio iusti, scilicet res quae datur: in commutationibus autem involuntaruis duplex est ratio iusti, scilicet damnum, et iniuria quae fit non volenti.

Tertio, quod involuntariae commutationes ideo diuinguuntur in occultas et manifestas, quia alia est ratio involuntarii quando occulte, et alia quando. manifeste. patitur. Cum enim occulte quis patitur, est involuntarium quasi per ignorantiam, iuxta illud, Si sciret paterfamilias qua hora fur veniret etc.: cum vero manifeste patitur, violentia adhibetur, et sic est involuntarium per violentiam. - Rursus, licet utrobique. fiat iniuria patienti, quia contra voluntatem suam .damnificatur; tamen quando manifesta est aggressio, irrogatur ignominia quaedam patienti, quae non irrogatur in occulta: nam dum mala nobis coram inferuntur, despicimur, nec nostri ratio habetur, quam occulte offendens habere videtur; ut patet in contumelia et detractione, rapina et. furto.

Quarto, quod in littera inter involuntarias commutationes non computatur exilium nec usura: non quia ista extra hoc genus sint, sed quia ad numerata in littera spectant. Exilium quidem ad incarcerationem pertinet, propter loci circumscriptionem, qua. fit exul. Usura vero ad iniustam venditionem spectat: venditur enim aut idem bis, aut quod.non. est, ut inferius in tractatu de usura patet.

Quinto, quod numerus commutationum in littera et in V Ethic. non est uniformis: aliquae enim ibi numerantur, ut. aquae derivatio et vinculatio, quae non numerantur hic; ete contra quaedam numerantur hic, ut mutilatio et detractio, quae. non exprimuntur ibi, Et ratio videtur quia neuter intendit numerare integraliter species commutationum; sed distinguere sic ut facile possit quis percipere omnes permutationum species ex enumeratis. Tam enim ex his quae ibi quam ex his quae hic dicuntur, byte quae sint in his generibus computanda.

II. In eodem tertio articulo dubium accidit, circa calcem articuli, de qua specie Auctor loquitur cum dicit omnes commutationes voluntarias et involuntarias ad unam iustitiae speciem pertinere: an scilicet de specie specialissima, an de subalterna. Et est ratio dubii quia in V Ethic. Aristoteles distinguit iustitiam particularem in distributivam et commutativam, et commutativam in duas partes, quia commutationes sunt duplices, scilicet voluntariae et involunta-. riae. - Multitudo quoque vitiorum oppositorum idem attestari videtur: opponuntur namque huic iustitiae homicidium, rapinae, furtum, contumelia, detractio, etc. — In oppositum autem videtur haec littera.

Ad hoc dicitur quod cum iustum commutativum consistat formaliter in aequalitate rei ad rem; et actus commutativae iustitiae sit dare vel reddere aequivalens; et nihil horum varietur nisi materialiter per reddere aequivalens in tali vel tali materia: consequens est quod propter diversitatem materiae non graacddeont: specie iustitia commutativa.

Maxime autem apparere posset quod variaret speciem iustitiae reddere aequivalens voluntariae vel invitae commutationi, ita quod alia sit species iustitiae reddens aequale voluntariae, puta venditioni, et alia reddens aequale invitae, puta rapinae: quia hic formalis intervenit. differentia commutationis. Sed si quis consideret quod differentiae divisivae generis et constitutivae specierum oportet quod sint differentiae per se et non per accidens, et quod differentiae per se sunt quae sunt diversificativae generis, ut patet VII Metaphys.; et quod adaequatio rei ad rem non diversificatur per hoc .quod redditur voluntario vel involuntario (tantundem enim, et secundum eandem. formam aequalitatis, redditur voluntario et involuntario: ad solam enim adaequationem rei ad rem spectatur ipis videbit quod differentia haec per accidens Mijn cue a oppositum.

Ad dictum autem Aristotelis dicitur quod i ipai non dixit — esse duas species, sed duas partes; non propter virtutis differentiam formalem, sed. propter notabilem diversitat materialem; quia scilicet in una concurrunt duo Mna pensanda, in altera unum. In commutationibus enim ' voluntatiis sola res venit adaequanda: in involuntariis autem damnum est offensa, quia contra voluntatem, ut: .dictum £st ^ Adaequare autem oportere unum vel duo. non variant species adaequationis, ut patet, dum ja 'se eadem aequalitatis forma, ut in his est. — Mu ltitudo- us que vitiorum oppositorum signum non est multitudinis virz tutis oppositae: cum malum omnifariam et ex. singularibus defectibus contingat, bonum autem non, Mti ex integus causa.

Est ergo iustitia commutativa una species specialissima Et similiter distributiva una alia species specialissima,. propter eandem rationem: quia scilicet snam unicam a quationis formam operatur, diversam formaliter ab aequalitate commutativae, ut patet ex supradictis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo articuli quarti, adverte quod ex Pythagoricis, et Rhadamanthe legislatore, ac disputatione Quinti Ethic., processit articulus iste. Significat autem in proposito coztrapassum tantum damnificari quantum damnificavit, tantum pati quantum egit, tantum solvere quantum accepit, et huiusmodi. Et hoc in quaestionem vertitur: An servare contrapassum sit servare iustitiam, ita quod idem sint.

In corpore articuli nota primo, quod contrapassum potest dupliciter intelligi. Primo, secundum identitatem speciei: ut scilicet patiatur quis idem specie quod egit, puta animam pro anima, oculum pro oculo. Et sic respondendum est quaestioni negative: quod scilicet iustum commutativum et contrapassum non sunt idem; ut patet ex inconvenientibus allatis in littera. — Secundo, secundum aequalitates quantitatis: ut scilicet tanta sit passio quanta fuit vel est actio, quantumcumque diversarum specierum vel generum sint actio et passio; puta pati in bonis exterioribus pro laesione illata in bonis corporis, ut, si percussit, solvat tantum laeso, et tantum curiae, etc. Et sic, extenso contrapassi et passionis nomine ad omnes commutationes, contrapassum est idem quod iustum commutati- | vum, ut in littera concluditur. Et ex hac distinctione ha- | bes unde diversa dicta negantium vel affirmantium iustum de contrapasso, salvare poteris.

Nota secundo, quod uti aequalitate proportionali contingit dupliciter. Primo, ut forma iusti: ita quod ipsum iustum consistat in huiusmodi aequalitate. Et sic iustitia distributiva utitur aequalitate proportionali: et in hoc differt a iustitia commutativa, quae utitur aequalitate quantitativa ut forma iusti, — Secundo, ut modo perveniendi ad quantitatem rei ut sit aequalis alteri rei, Et sic iustitia commutativa utitur aequalitate proportionali in commutationibus rerum, ut dicitur hic et in V Ethic. Ut si domificator debeat commutare domum, quae est opus suum, cum calceo, quod est opus cerdonis, oportet quod ita se habeat cerdo ad calceum sicut domificator ad domum, ac per hoc tot calceos det pro commutatione quot aequivaleant domui. Constat enim quod proportionalitas in proposito non est forma iusti, sed via ad quantitatem aequalem rerum, in qua aequalitate consistit forma iusti. Unde numismate loco rei utimur ut facilius aequalitas commutationum fiat: vendit siquidem cerdo tot calceos, et nummis inde habitis adaequat domum quam emit.

II. In responsione ad primum eiusdem articuli dubium occurrit ad hominem, quia Auctor in I Part., qu. xxr, art. 1, et similiter in r art. dist. xvi Quarti Sent., negat in Deo iustitiam commutativam: in hoc vero loco dicit ad rationem: commautativae iustitiae spectare recompensare praemia meritis et supplicia peccatis: Quomodo stant haec duo

Ad hoc dicitur quod procul dubio inter Deum et creaturam non potest esse iustitia commutativa, multo minus quam inter dominum et servum: quoniam Deus nihil non suum potest a nobis accipere, ut teneatur reddere; neque nos aequivalens acceptis possumus reddere. Punitio vero peccatorum ad distributivam iustitiam Dei pertinet, qua unamquamque universi partem in sibi debito loco constituit ac salvat: iuxta illud Acr. 1 de Iuda scriptum, ut abiret in locum suum. Et licet divinum iudicium distributivae suae iustitiae sit actus, concurrit tamen in eo quidam modus commutativi iusti, pro quanto res pro re datur, puta praemium pro merito et poena pro offensa. Cuius signum est quod poena citra condignum, et. praemium ul- tra condignum datur: forma autem iusti commutativi aequalitas simpliciter est. Unde non sibi invicem adversantur. dicta hic et alibi: sed alibi removetur a Deo iustitia commutativa- proprie dicta; hic vero ponitur quod Deus in quibusdam suis operibus modum aliquem iustitiae commutativae observat, ita quod distributioni modum quendam commutationis immiscet. In cuius signum, paterfamilias, qui dixerat, Voca operarios et redde illis mercedem, quod ad commutationem spectat, subdidit datae mercedis rationem, An non licet mihi quod volo facere? quod ad distributionem iuxta suae voluntatis dignificationem spectat. Ille siquidem est cuiusque personae gradus quo eum divina voluntas donat. Ac per hoc, novissimum aequalem primo reddidit in dignitate, qui minor erat in labore, quia sic ei complacuit. Et sic aeque dignis aequalia distribuit ut sic pares facere fuerit liberalis distributionis (contra quam alii murmurabant), reddere autem iam factis paribus. paria iustae distributionis fuerit.