Quaestio 128

Commentaria Cardinalis Caietani

IN quaestionis centesimaevigesimaeoctavae articulo unico dubia multa ex Martino occurrunt. Primum est circa illud: Fortitudo ut est specialis virtus, nom habet partes subiectivas. Contra hoc siquidem arguit Martinus, et in qu.: et in qu. xrr, directe contra hanc litteram. Primo, quia fortitudinis, sicut cuiuslibet alterius virtutis, sunt tres gradus specie differentes: scilicet continentia, temperantia, heroica. Ergo.

Secundo, quia aliqui habitus fortitudinis habent circumstantias pro obiectis. Sed in illis, variata quacumque circumstantia, semper variatur habitus. Ergo.

Tertio. Duo sunt actus principales fortitudinis, scilicet aggredi et expectare, qui sunt specie distincti. Ergo duo sunt, vel esse possunt habitus fortitudinis specie distincti. —

Secunda pars antecedentis probatur. Primo. Multi laudabiliter se habent in uno, et non in alio. Ergo. - Secundo. Prudentiae directivae talium actuum sunt distinctae specie: ergo habitus morales virtuosi inclinantes ad illos sunt distincti specie. Antecedens probatur: quia sunt aliae et aliae disciplinae militares de aggrediendo et de expectando. Tertio. Cum obliquatione in aggrediendo stat rectitudo in expectando. Ergo rectitudo utriusque non est eadem specie. - Quarto. Rectitudini in aggrediendo non contrariatur obliquitas in expectando, sed in aggrediendo: ergo non sunt eiusdem speciei. Et tenet sequela: quia in individuis eiusdem speciei quidquid contrariatur uni, contrariatur et reliquo. - Quinto. Ubicumque est alia et alia medietas, ibi sunt habitus morales distincti specie: sed hic sunt duae medietates: ergo. Probatur minor: quia alia est medietas in expectando, et alia in aggrediendo. Et confirmatur. Quia sunt quatuor extrema et duo media: scilicet intimiditas et timor, extrema medietatis in expectando; et audacia et vecordia, extrema medietatis in aggrediendo.

Et haec potest esse quarta ratio ad principale. Quia virtus habens duas medietates specie distinctas, cum suis extremis, non est una specie specialissima. Sed fortitudo est huiusmodi. Ergo. - Et confirmatur. Quia timor et aunid non sunt contraria, quia possunt esse in eodem

Quinto principaliter arguitur, quia hoc videtur sensisse sanctus Thomas in qu. cxxvr, art. 2, ad 3, dicens quod non est inconveniens quod secundum diversa media habeat diversa extrema. Est, inquit, mihi omnino non intelligibile quod eadem fortitudo secundum speciem, habeat diversa media secundum speciem.

II. Secundum dubium est circa rationem in littera subiunctam, scilicet: quia fortitudo est circa materiam valde specialem. Arguit contra hoc Martinus qu. xii. Circa eandem materiam quantumcumque specialem possunt esse actus moraliter boni specie distincti. Ergo et habitus virtuosi specie distincti. - Antecedens probatur ex dictis sancti Thomae. Quia fiducia, magnificentia, patientia et perseverantia Circa materiam fortitudinis habent actus bonos specie distinctos: alias, tres eorum superfluerent. Ergo.

Secundo. Circa materiam fortitudinis reperiuntur ista quatuor; et sunt habitus boni; et specie distincti; et continentur sub fortitudine sicut inferiora sub superiore. Ergo. - Primae duae partes antecedentis patent. — Tertia probatur. Quia aliter non essent partes integrales heterogeneae ipsius fortitudinis: quod est contra sanctum Thomam hic. - Quarta pars probatur. Quia continentur sub hoc communi quod est virtus. Et non immediate. Ergo mediante aliquo genere virtutis. Sed non nisi fortitudine. Ergo continentur sub fortitudine tanquam inferiora sub superiori. — Et confirmatur ex dictis sancti Thomae hic dicentis de istis quatuor: Si coarctentur ad propriam materiam fortitudinis, scilicet pericula mortis, sunt quasi partes integrales: si autem referantur ad alias materias, sunt virtutes adiunctae fortitudini, distinctae ab ea secundum speciem. Ex quibus, inquit, verbis arguo sic. Istae quatuor virtutes, arctatae ad materiam fortitudinis, non sunt virtutes adiunctae fortitudini. Nec sunt virtutes omnino separatae a fortitudine: quia tunc nullo modo partes integrales eius dici deberent. Ergo sunt virtutes sub fortitudine contentae. Tertio. Quaecumque sunt distincta inter se specie, et non sunt distincta specie a fortitudine, sunt diversae species sub fortitudine. Sed istae quatuor, ad materiam fortitudinis arctatae, sunt huiusmodi. Ergo. - Minor pro secunda parte est sancti Thomae: pro prima, probata est. Quarto. Ista quatuor nec sunt eadem specie cum fortitudine; nec diversa specie a fortitudine; et ipsa sunt species. Ergo fortitudo non est species specialissima. Ergo fortitudo est genus ipsorum. - Antecedens pro prima parte probatur. Quia non sunt eadem specie specialissima inter se. Ergo nec cum fortitudine. - Secunda pars probatur. Quia distincta specie a fortitudine continentur sub iustitia, temperantia, etc. Sed ista, arctata ad materiam fortitudinis, non continentur sub aliis. Ergo non sunt distincta a fortitudine, - Prima consequentia probatur. Quia quorumcumque multorum quorum quodlibet est species, illa sunt eadem specie aut distincta specie. — Secunda vero consequentia probatur. Quia ista continentur sub uno genere, puta virtus. Et non aeque immediate: quia fortitudo nec genere nec specie ab eis distinguitur. Ergo vel fortitudo continetur immediatius quam ista quatuor: et habetur intentum, quia immediatius supremo est superius ad mediate contenta. Vel e contra: quod constat esse falsum, quia sic fortitudo esset pars istorum.

III. Tertium dubium est circa eandem rationem litterae. Nam dupliciter deficit. Primo, quia ex valde speciali materia infert fortitudinem indivisibilem formaliter: quasi unitas et distinctio specifica ex materia sumatur, Quod rationi non consonat.

Secundo, quia aut est sermo de specialissima materia in esse naturae: aut in esse morali. Non in esse naturae: quia pericula maxima sunt diversarum specierum, ut comburi, submergi, percuti, iugulari, — Nec in esse morali. Tum quia hoc erat probandum. Tum quia pericula maxima optima diversarum sunt specierum moralium, si propter iustitiam, vel propter pietatem vel religionem, vel scilicet pericula mortis, sunt quasi partes integrales: si propter castitatem, etc., imminent.

IV. Quartum dubium est ex eodem, ibidem, circa litteram inquantum ponit partes integrales fortitudinis distinctas a partibus potentialibus eiusdem. Contra hanc siquidem litteram directe et nominatim arguit. Primo. Omnis pars ordinata ad aliquem actum alicuius virtutis, non habens in se totam potestatem illius virtutis, est pars potentialis eius. Sed omnis pars integralis fortitudinis est huiusmodi respectu fortitudinis. Ergo omnis pars integralis fortitudinis est pars potentialis. - Maior est nota. - Et minor probatur. Quia secundum sanctum Thomam, ad perfectum actum fortitudinis et aliarum virtutum necesse est multa concurrere: immo etiam concurrunt multi habitus, quorum quilibet dicitur pars integralis. Aut ergo primus illorum habituum continet totam potestatem fortitudinis: et tunc reliqui superfluunt. Aut non: et tunc habetur intentum.

Ad hanc rationem, inquit Martinus, potest respondere beatus Thomas negando maiorem: quia ad partem potentialem requiritur quod ordinetur ad aliquos secundarios actus vel materias, ut ipse superius in qu. xrvri, art. r, dixit. Et consequenter diceret quod fiducia, magnificentia, patientia et perseverantia ordinantur ad principales fortitu- dinis actus, et non ad secundarios. Contra: - primo, quia secundum eum, ibidem, nutritivum et sensitivum sunt partes potentiales animae. Et tamen constat quod non ordinantur ad secundarios, sed principales actus animae.

Secundo, quia secundum eum, ibidem, synesis, eubulia et gnome sunt partes potentiales prudentiae. Et tamen ordinantur ad principales actus prudentiae, - Probatur. Quia licet aliquis actus, puta praecipere, sit principalior; tamen alii sunt etiam principales. Sicut intelligere est principalior actus animae: et tamen sentire et vegetare sunt etiam principales, et intellectivum est etiam pars potentialis animae.

Tertio. Partes potentiales prudentiae sunt circa actus magis principales quam partes prudentiae integrales, apud ipsum, ibidem. Ergo nihil restat per quod partes potentiales distinguantur ab integralibus. - Consequentia patet. — Et assumptum probatur. Quia eubulia, synesis et gnome sunt circa principaliores actus prudentiae quam memoria, intellectus, eustochia, docilitas et ratio: quia haec ordinantur ad prudentiam quatenus cognoscitiva est; illa vero habent perficere cognitiones ipsas, scilicet consilium et iudicium.

Si dicatur, inquit Martinus, quod eubulia, synesis et gnome sunt partes potentiales respectu prudentiae propriissime acceptae, hoc est secundum quod est praeceptiva: et ideo actus earum sunt secundarii ad actum prudentiae: — contra, dupliciter. Primo, quia secundum hoc, partes integrales adhuc essent circa actus magis secundarios et remotiores ab actu praecipiendi. Ac per hoc, stat argumentum. —- Secundo, quia secundum hoc, nutritivum et sensitivum dicerentur partes potentiales actus intelligendi, quia est principalior, et illi sunt ordinati ad ipsum.

V. In eodem articulo dubium quintum occurrit circa calcem corporis articuli: An secundum Auctorem ponendae sint duae patientiae et duae perseverantiae, ita quod una sit arctata ad materiam fortitudinis, et altera ad quascumque materias difficiles: an una et eadem, ut respicit materiam fortitudinis, sit pars integralis eius, et ut respicit quascumque materias difficiles, sit pars eius potentialis. Et est ratio dubii quia in littera istae, ut partes potentiales, ponuntur virtutes specie distinctae a fortitudine: ac per hoc, ut integrales, contra istas distinctae, non virtutes specie distinctae a fortitudine. Et consequenter ponendae sunt duae patientiae. - In oppositum autem est quia patientia vel perseverantia, ut respicit quascumque res difficiles, respicit etiam materiam fortitudinis, ut aliquid contentum sub rebus difficilibus. Ergo ipsa sufficit ad adiuvandum fortitudinem: nec ponenda est superflue alia patientia vel perseverantia.;

VI. Ad primum dubium, de partibus subiectivis fortitudinis, dicitur, cum Auctore, quod fortitudo est species specialissima, non habens aliquam sub se speciem. Et ad primum argumentum in oppositum, negatur quod illi sint gradus fortitudinis, et quod sint specie distincti. Quoniam fortitudo, si qua est secundum gradum continentiae, non est virtus, sed imperfectum quid in genere virtutis. Secundum autem gradus temperantiae et heroicum, non distinguitur specie. Et sic ambae propositiones assumptae sunt falsae.

Ad secundum, negatur maior. Nullus enim habitus fortitudinis habet pro obiecto circumstantiam obiecti fortitudinis. Immo hoc videtur implicare.

Ad tertium dicitur quod aggredi et sustinere non sunt specie distincti in genere moris, quamvis distinguantur specie in genere naturae; ex eodem siquidem more procedit circa maxima et optima pericula aggredi vel sustinere, quando, ubi, sicut, etc., oportet. Et propterea, si antecedens intelligitur in genere moris, negatur. - Et ad primam probationem eius, negatur sequela: et similiter ad tertiam et quartam, Quoniam ex specifica distinctione in esse naturae talium actuum; et ex imperfectione habitus, qui non est fortitudo, sed imperfectum quid in genere virtutis; aliquando provenit quod aliqui laudabiliter se habent in uno et non in alio; et similiter quod sit rectitudo in uno et non in alio; et quod non contrarietur semper rectitudo unius obliquitati alterius. Sed si esset sermo de rectitudine quae in vera virtute consistit, falsa sunt omnia assumpta. Quoniam non laudabiliter, laude virtutis fortitudinis, potest se habere quis in uno et non in alio, quantum est ex parte virtutis. Et similiter cum rectitudine unius non stat obliquitas alterius, quantum est ex parte virtutis. Et similiter quidquid, ex parte virtutis, repugnat rectitudini unius, repugnat rectitudini alterius. Quia enim non distinguitur inter rectitudinem virtutis, et rectitudinem actus, ideo falli contingit. Operantur namque fortia quidam sine virtute fortitudinis, et iusta sine virtute iustitiae, etc., ut patet in II Ethic.: sed non operantur ut fortes, neque ut iusti.

Ad secundam autem probationem dicitur quod falsum est esse multas secundum speciem prudentias directivas aggressionis et expectationis: quamvis sint multae partes unius secundum speciem prudentiae. Quoniam prudentia non est nisi unius speciei in quacumque materia cuiuscumque virtutis monasticae. Ac per hoc, si disciplinae militares sunt prudentiae, non distinguuntur specie respectu diversorum actuum fortitudinis.

Ad quintam probationem, negatur quod sit alia medietas formalis in utroque actu; una namque et eadem secundum speciem est medietas formalis utriusque, quamvis materialiter, hoc est secundum ipsos actus diversos, distinguantur numero. Et licet sint quatuor extrema, non tamen sunt duo media, sed unum tantum, - Nec est verum. quod Auctor hoc dicat: sed iste bonus homo subintellexit ly media, cum Auctor dixerit, Non inconvenit secundum diversa habere plura extrema ex una parte.

Et per hoc patet solutio quarti et quinti principalis. — Confirmatio vero illa: Timor et audacia possunt simul esse in eodem, Ergo non sunt contraria, — nihil valet. Quia sunt simul respectu diversorum: sicut etiam aliquis est simul prodigus et avarus respectu diversorum, scilicet rapiendo hinc et effundendo illinc.

VII. Ad secundum dubium, de ratione allata in littera, scilicet, quia fortitudo est circa materiam valde specialem, dicitur, unica distinctione praemissa, quod aliud est loqui de distinctione specifica simpliciter: et aliud est loqui de distinctione specifica secundum quid. Verbi gratia, in naturalibus, dicimus quod mas et femina in qualibet specie sunt eiusdem speciei: et rursus dicimus quod mas et femina cuiuscumque speciei distinguuntur specie ut sunt in genere sexus. Primum enim est verum simpliciter: secundum, secundum quid, hoc est cum ista additione, ut sunt sub genere sexus. — Similiter dicimus quod caro, ossa, nervi, etc, hominis distinguuntur specie a carne, ossibus, nervis, etc., leonis, loquendo de distinctione specifica simpliciter, sicut anima hominis distinguitur specie ab anima leonis: iuxta illud Averrois, I de Anima, comment. Lur, Membra hominis non distinguuntur a membris leonis nisi quia hominis anima distinguitur ab anima leonis. Et rursus dicimus quod caro et ossa inter se distinguuntur specie ut partes integrales, quia sunt partes heterogeneae. Et hoc est verum, loquendo de distinctione specifica secundum quid, hoc est, ut partes sunt. Unde caro, ossa et nervi hominis non sunt multae species simpliciter: - quod patet ex duobus: tum ex eo quod sunt unius speciei simpliciter, scilicet humanae; tum ex eo quod, si ossa constituerent unam per se speciem simpliciter, sequeretur quod ossa hominis et ossa leonis, et caro hominis et caro leonis essent simpliciter unius speciei, Sed sunt haec in qualibet animalis specie seorsum multarum specierum ut partes, et unius speciei simpliciter. Et propter hoc distinguuntur specie simpliciter a similibus in leone.

Ex naturalibus igitur ad moralia procedendo, dicimus quod, licet circa materiam fortitudinis sint illae quatuor partiales virtutes, non tamen sequitur: Ergo circa illam sunt multae virtutes specie distinctae, Et cum arguitur, Possunt esse circa eam plures actus moraliter boni specie distincti, dicitur quod, loquendo de distinctione specifica simpliciter, falsum assumitur: loquendo autem de distinctione specifica secundum quid, verum dicitur, Et hoc probatur per auctoritatem sancti Thomae, ponentis illas quatuor partes fortitudinis unius speciei simpliciter, et diversarum ut partes sunt. Ac per hoc, nulla superfluit.

Ad secundum dicitur quod tertia. pars antecedentis, scilicet, et sunt specie distincti, iam distincta est quomodo vera et quomodo falsa est. — Ac per hoc, quarta pars eiusdem est simpliciter falsa, scilicet quod contineantur. sub fortitudine ut inferiora sub superiore essentiali: sicut nec cor et hepar hominis sub homine. Ad probationem, cum dicitur, Continentur sub hoc communi quod est virtus, negatur. Ut enim patet ex verbis Auctoris ab arguente allatis, nihil. horum quatuor est proprie virtus. — Ad confirmationem ex verbis Auctoris dicitur quod ista quatuor, contracta ad. materiam fortitudinis, non sunt virtutes, proprie loquendo; nec sunt virtutes adiunctae, nec separatae, nec contentae sub ea; sed sunt conditiones virtutis, velut partes ipsius.

Ad tertium dicitur quod. distincta inter se specie dupliciter sunt: simpliciter, et ut partes. Ista quatuor sunt secundo modo tantum. distincta inter se specie: et sunt indistincta specie. simpliciter a fortitudine. Et propterea non sequitur conclusio, quae accipit distingui specie uno modo, scilicet simpliciter.

Et per haec patet responsio ad quartum, distinguendo de distinctione-et identitate specifica absolute, et ut partes sunt.

VIII. Ad tertium dubium dicitur quod procul dubio sermo est de materia specialissima in esse morali. Ex materiae enim circa quam est virtus unitate in esse morali sumitur unitas virtutis: ita quod unitas rationis formalis materiae circa quam dat unitatem virtuti. Et quoniam esse morale attenditur penes esse secundum rationem, ideo ex hoc quod pericula maxima et optima, ut subsunt rectae rationi, unam indivisibilem formaliter habent rationem quare homo viriliter se habet ad ea, sustinendo, timendo ac audendo; ideo specialissima species ponitur fortitudo.

Et cum contra hoc obiicitur quod hoc erat probandum: respondetur quod quia hoc est confessum communiter, et a Principe Peripateticorum, ex III Ethic., acceptum; Auctor ut confessum communiter assumpsit, absque probatione alia. Et quidem quod pericula maxima non habeant moralem divisibilitatem secundum speciem inquantum maxima, ex eo patet quod unius moris est, quomodolibet secundum esse naturae huiusmodi pericula varientur, sustinere: non enim refert formaliter ad rectam rationem si ferro, si ligno, si igne aut aqua immineant maxima pericula ad quae oporteat viriliter se habere, sed materialiter haec se habent. Et similiter ad materialem differentiam spectat quod maxima pericula sunt optima ex ordine ad hanc vel illam virtutem, puta castitatem vel iustitiam. Consistit enim formale huius materiae in hoc quod pericula sunt maxima et optima: undecumque autem sint optima materialiter, concluditur sub illa unica ratione formali qua sunt pericula maxima et optima. Et vocantur optima respectu bonorum tam delectabilium quam utilium: optimum enim genus boni est bonum honestum, magnam tamen habens infra suum genus latitudinem.

Unde patet solutio secundae obiectionis. Istae namque differentiae virtutum ex quibus pericula maxima sunt optima, licet sint morales et formales in se, non sunt tamen formales, sed materiales, respectu huius, scilicet materiae circa quam fortitudinis: quemadmodum masculinum et femininum suntin se differentiae materiales et formales, respectu tamen speciei humanae sunt differentiae materiales.

IX. Ad quartum dubium ex Martino, contra distinctionem partium integralium a partibus potentialibus fortitudinis, dicitur quod maior est falsa. Et bene ibidem respondetur ad illam maiorem. Pars siquidem potentialis ordinatur ad perficiendum actum secundarium, vel in materia secundaria: ita quod sortitur propriam perfectionem in illo actu vel materia, etiam si per intellectum abstraheremus ordinem ad actum seu materiam principalem; ut patet de eubulia respectu consilii, et potentia vegetativa respectu animae intellectivae. Pars vero integralis actum suum ponit circa actum .seu materiam principalem, ita quod sine actu seu materia principali nihil quodammodo est: ut patet de memoria respectu consilii seu iudicii, etc., et cautela ac circumspectione respectu praecepti.

Et ad primum in oppositum dicitur quod. nutritivum, sensitivum et intellectivum tripliciter sumuntur: primo, ut sunt animae; secundo, ut sunt gradus viventium; tertio, ut sunt potentiae. Primo modo sunt partes subiectivae animae; secundo, sunt partes subiectivae gradus viventium; tertio, sunt partes subiectivae potentiarum animae, ut alibi diffuse habes. In proposito ergo nutritivum et sensitivum, ut continentur in intellectiva anima quemadmodum trigonum in tetragono, ut dicitur in II de Anima, dicuntur partes potentiales animae intellectivae. Et sic constat quod ordinantur ad actus secundarios animae intellectivae: quoniam ad actus servientes animae intellectivae ut sic. Quamvis sensitivum, ut est anima seu gradus seorsum, ordinetur ad principalem actum.

Ad secundum dicitur quod falsum est quod eubulia, synesis et gnome ordinentur ad actus principales prudentiae. Ordinantur enim ad actus ministrantes prudentiae: constat autem actus ministeriales esse non principales, sed secundarios. - Et ad probationem, scilicet, /ntelligere est actus principalior:. tamen. sentire est actus etiam. principalis ipsi animae, iam dictum est quod sentire et intelligere respectu animarum intellectivae seorsum et sensitivae seorsum, sunt principales actus animae: sed respectu animae intellectivae continentis id quod est sensitivae, sentire est secundarius actus, quia adminiculum intellectus est; inteligere autem et velle, et universaliter actus intellectivae partis solum, sunt principales actus.

Ad tertium, negatur antecedens universaliter. Ad cuius evidentiam, oportet advertere quod illas octo partes integrales prudentiae superius assignatas non deputavit Auctor prudentiae ut distinguitur contra adiunctas sibi virtutes, scilicet gnomen, synesim et eubuliam: sed quasdam, scilicet tres earum tantum, posuit integrare prudentiam proprie dictam, distinctam ab aliis ut principalis virtus distinguitur a sibi adiunctis, Et propterea de illis tribus, puta circumspectione, cautela, etc., loquendo, dicitur quod sunt circa actum prudentiae principalem, scilicet praecipere, circa quem nulla est pars potentialis. Et propterea istae partes integrales sunt multo propinquiores prudentiae proprie dictae quam partes potentiales, quia sunt circa principalem actum, potentiales autem sunt circa actus secundarios, scilicet consiliari et iudicare. Remanet ergo distinctivum ab Auctore assignatum inter partes integrales et potentiales virtutis: quia scilicet illae circa principalem actum, istae circa secuhdarium actum vel secundariam materiam versantur. - De aliis vero quinque partibus integralibus prudentiae loquendo, dicimus, cum Auctore ibidem, quod sunt circa eosdem actus circa quos sunt virtutes quas integrant: ita quod ut concurrunt ad rectum consilium, sunt partes integrales eubuliae; et prout concurrunt ad iudicium, sunt partes integrales gnome vel synesis. Ex quo patet quod, referendo singula singulis, semper inveniuntur distinctae partes integrales et potentiales prudentiae, cum suis distinctivis. - Est ergo antecedens universaliter falsum, scilicet quod partes potentiales prudentiae sint circa actus magis principales quam partes integrales. Quoniam loquendo de prudentia proprie dicta et suis integralibus partibus, ipsa cum dictis partibus est circa praecipere: potentiales vero sunt circa consiliari et iudicare. De reliquis vero partibus conceditur quod ipsae partes potentiales sint principalius circa suos actus quam partes integrales suae, quae communi vocabulo appellatae sunt partes integrales prudentiae.

Ad primum autem argumentum contra responsionem ibi recitatam, quae bona est, scilicet quod eubulia, synesis et gnome sunt partes potentiales respectu prudentiae proprie dictae ut est praeceptiva: — dicitur falsum esse quod partes integrales propriae prudentiae sic sumptae restent remotiores ab actu principali prudentiae. Ut enim iam dictum est, circumspectio, cautio et providentia circa ipsum actum praecepti sunt, circa quem non sunt potentiales.

Ad secundum vero, negatur sequela, ut iacet. Sed deberet inferri sic: Ergo nutritivum et sensitivum essent partes potentiales respectu animae intellectivae. Et hoc iam ex dictis patet esse verum. Neque enim dicimus quod synesis est pars potentialis praecepti, sed prudentiae, quae est praeceptiva. Et propterea non respectu actus intelligendi, sed animae intellectivae, sensitivum ponitur pars potentialis.

X. Ad quintum dubium, de-duplici patientia etc., respondetur quod sine dubio apud Auctorem ponendae sunt duae patientiae, duae perseverantiae, duae magnanimitates, duae magnificentiae, quae inter se specie distinguuntur non sicut species perfectae, sed una cuiusque combinationis est vere virtus, altera modus seu conditio virtutis, et non proprie virtus: ut Auctor expresse dicit in sequenti quaestione, art. 6, ad 3, de fiducia, quam magnanimitatem vocavit; et idem est de aliis iudicium. Distinguuntur autem inter se ista quatuor ut virtutes sunt, et ut partes virtutis, ut dictum est, quantum ad formam et quantum ad materiam. Quia ut partes virtutis, habent pro materia solam materiam fortitudinis: ut virtutes vero, habent suas proprias materias disparatas a materia fortitudinis. Ita quod virtus patientiae est non circa omnes tristitias, quia non circa tristitias quae sunt in periculis maximis et optimis, quae sunt fortitudinis materia: sed circa alias tristitias, ut Auctor in responsione ad quartum dicit. Et simile est de perseverantia etc.

Inter se vero istae quatuor partes integrales fortitudinis sic distinguuntur quod duae earum sunt respectu boni, et duae respectu mali. Fiducia siquidem et magnificentia, ut partes sunt-fortitudinis, sunt respectu boni: sed illa respectu boni ut praemii seu finis sperati; ista respectu boni ut operis quod fit. Oportet enim virum fortem in aggrediendo habere spem firmam, quam fiducia facit habere, de bono sperato: sic enim magnum causabit aggressum; spes enim est causa audaciae aggredientis. Et oportet rursus, quam prius concepit spem de fortiter operando, indeficienti animo servare dum fortiter agit: quod magnificentia facit. Ita quod utraque circa spem ponenda videtur respectu boni, diversimode: ut dictum est, et consonat litterae ponenti ambas circa aggressum, alteram respectu praeparationis, alteram respectu executionis. - Patientia vero et perseverantia respectu mali, quod tristitia importat, sunt: illa quidem, ne animus frangatur tristitiis quae sunt in periculis mortis, etc.; ista vero, ne ipsum diu sustinere talia tristia quae sunt in periculis mortis, etc., animum fatiget. Et propterea hae partes in concupiscibili ponendae sunt, in qua est tristitia.

Unde fortitudo, licet sit in irascibili, in qua sunt timor et audacia, exigit tamen modificatam spem et tristitiam ad actuum suorum perfectionem, Et propterea vocantur modificantia haec partes integrales. Et per haec patet quod non superflue, sed necessario multiplicantur huiusmodi morales dispositiones et habitus: ut scilicet in qualibet materia propria virtus cum conditionibus requisitis inveniatur, quasi totum cum suis partibus heterogeneis; et evitetur confusio indistinctas relinquens naturas totorum et partium; ac per hoc patientia quae est togiim, fiat pars, aut e contra.