Quaestio 33

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis trigesimaetertiae adverte quod correctio fraterna ponitur actus caritatis mediante misericordia: quia est species eleemosynae; et, ut in quaestione praecedenti dictum est, dare eleemosynam hoc modo est actus caritatis. Ita quod tam caritas quam misericordia se habet ut imperans: illa ut benefaciat, ista ut miseriam auferat; illa principalius, ista sub illa. Prudentia vero et dirigit et exequitur admonitionis actum ad emendationis finem.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo, in responsione ad. tertium, nota, pro timoratis conscientiis, quod quando correctio fraterna omittitur vel propter defectum spei, quia scilicet non sperat illum se emendaturum; vel propter respectum humanum, quia timet ne illum offendat, vel quia timet ne reputetur praesumptuosus; vel propter ignorantiam, quia non credit se in tali casu obligari; et, breviter, ex quacumque causa omittatur:- si hoc salvatur in praeparatione animi, scilicet quod, si crederet probabiliter quod illum a mortali peccato retraheret, omnia postponeret caritati fraternae, non est peccatum mortale. Et ratio est quia in tali omissione non tollitur ratio finis. Salvatur enim intentio emendationis fratris, quam intendit caritas: et defectus contingit in aliis circumstantiis, puta consideratione temporis, medii, occursus vel debiti, et huiusmodi. Virtutis autem bonum non tollitur substantialiter salvo bono quod est ex fine unde specificatur, quamvis deficiat in aliqua circumstantia, ut in littera dicitur: propter quem defectum veniale peccatum incurritur. Et hoc manifeste in. hac responsione docemur, dum penes dominium vel non dominium. passionum in animo supra caritatem fraternam decernitur mortale vel veniale.

II. In responsione ad quartum adverte quod illa verba, Ita qui habet spiritualiter curam alicuius debet eum quaerere ad hoc ut eum corrigat de peccato, habent dubium tangens etiam sequentem articulum: An praelati teneantur quaerere defectus subditorum, propter praeceptum correctionis fraternae. Ubi nota quod non est dubium an prael teneatur vigilare super gregem suum, et inquirere si de E ctus committuntur a subditis, et corrigere eos: hoc enim constat esse verissimum, quia tenentur ad hoc ex praecepto iustitiae, quam profitentur ex officio. Sed dubium est an ex praecepto caritatis debentis correctionem fraternam: praelatus teneatur ad inquirendum. delicta subditorum, Et est ratio dubii quia hinc littera. dicit quod habens spiritualiter curam alicuius tenetur ad inquirendum eum: inde autem dicit quod praeceptum de correctione fraterna datum est cuilibet. Constat autem quod communia omnibus praecepta obligant ad communes omnibus actus. Et sic aut omnes aut nullum obligat ad inquirendum.

III. Ad huius evidentiam, sciendum est quod affinitas inter praeceptum correctionis fraternae et praeceptum correctionis praelativae respectu huius, subditi quoad se, obscuritatem parit. Praelatus enim, ut sic, non solum tenetur ad procurandum commune bonum animarum sibi commissarum, quod principaliter. intendere debet; sed etiam bonum animae istius subditi sui. In cuius signum, tenetur ei sacramentum. poenitentiae exhibere, quod ad ipsius solius spiritualem emendationem fit. Et rursus praelatus, ut homo talis, tenetur ad emendationem fratris procurandam per correctionem fraternam. Intendere ergo ad emendationem. proximi, qui est principalis actus praecepti de correctione fraterna, et est secundarius actus praecepti de correctione praelativa, in uno et eodem cum iungitur, difficultatem facit. Diligentius tamen perscrutanti apparet quod, quemadmodum iustitia et caritas, seu misericordia, sunt diversae virtutes, ita et praecepta de actibus earum diversa sunt, nec coincidunt. Et quemadmodum differentia hominis a seipso secundum hoc quod est esse vel non esse praelatum, non affert aut aufert novum praeceptum nisi quod ad praelationis officium ut sic spectat (ad nihil enim tenetur aliquis factus praelatus ad quod prius non tenebatur nisi ad officium praelationis et illud ut sic concomitans); ita non consonat rationi ut factus quis praelatus teneatur ad inquirendum pro correctione fraterna. Esset enim hoc novum praeceptum, ad quod prius non tenebatur: et tamen non per se spectat ad praelationis officium, sed ad communem hominum statum. Est autem ratio huius quia praeceptum eleemosynae non solum praesupponit indigentiam proximi, sed notitiam illius indigentiae: ita quod omne eleemosynae praeceptum consistit in hoc, Da indigenti noto; et non in hoc quod quaerat notitiam indigentiae. Et propterea, quantum estex vi istius praecepti, neque subditus neque praelatus tenetur inquirere.

Gravior tamen est cura praelatorum, ut Augustinus didit. Quia si occurrat aliquis indigens correctione praelato et alteri, magis tenetur praelatus ad correctionem quam subditus: sicut magis tenetur praelatus ad non scandalizandum illum; sicut universaliter magis tenetur ad observantiam communium praeceptorum praelatus quam alii, pro quanto tenetur ad excellentiorem vitam et doctrinam quam alii.

IV. Quomodo autem praelatus ex praecepto sui officii teneatur etiam ad notitiam quaerendam de peccatis subditorum ut eos corrigat, propter seipsos vel commune bonum, non est praesentis quaestionis, ubi de praecepto correctionis fraternae solum tractatur. Propter bonum autem ipsius peccatoris, praesentis est tractatus, in quo Auctor simul de correctione fraterna et praelativa in ordine ad bonum peccatoris tractat. Et dicendum est quod ad hoc sufficit vigilantia et custodia ad quam praelatus communiter tenetur; et secundum occurrentes casus, iuxta signa alicuius particularis peccatoris, inquirere si correctione opus est. Ad quod maxima opus est prudentia: ne multa suspicio praecipitem et exosum praelatum reddat; nec incuria multiplicationem pariat peccatorum occultorum in iudicio. Haec enim inquisitio, quae ad emendationem peccatoris ordinatur, non videtur scientifice determinanda: sed prudentiae, quae circa particularia versatur, relinquitur considerare qualiter et quando et cuius quaerendum est peccatum sanandum.

Et haec pro tertio etiam articulo sufficiant.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto, in responsione ad secundum, dubium magnum est, quomodo Paulus fuit par Petro quantum ad fidei defensionem, cum Petrus esset solus universalis pastor, ex papatus officio omnibus praestans etiam quoad fidei defensionem, ut caput membris.

Ad hoc dicitur quod quantum ad fidei defensionem executive Paulus erat par Petro. Unde et in littera ponitur ly aliquo modo: quasi diceret quod non simpliciter in defensione fidei, sed aliquo modo in hoc erat par. Significat autem paritas haec universalem curam in utroque defendendi fidem a Domino lesu. Christo habitam, Cum qua aequalitate stat summa auctoritas ex officio defendendi fidem in solo Petro. Sicut si Papa committeret auctoritatem episcopalem in aliqua dioecesi archipresbytero, ille esset aequalis episcopo ex delegata potestate exequendi, non autem ex officio. -

II. In eadem responsione ad secundum adverte quod, cum doctrina apostolica non solo verbo, sed facto Ecclesiae proponatur; ex facto Pauli docemur quod, ubi esset periculum fidei, non informis sed formatae, in ecclesia aliqua; et esset spes subveniendi tali periculo non per secretam monitionem, sed solum per hoc, essent praelati a subditis publice arguendi, sicut publice errant. Factum enim Petri non erat tam grande ut haberet etiam rationem scandali activi; ut inferius in quaestione de scandalo Auctor dicit. Et periculum caritatis periculum vitae est: quia fides sine operibus mortua est. Et rursus totum Ecclesiae studium est ad fidem formatam generandam, nutriendam atque tuendam: reliqua namque pars redigenda est in fasciculos ad comburendum. Quare arguens Paulus Petrum propter periculum salutis credentium, nec tam parvum peccatum (scandalosum tamen) sufferens, docuit alios quam magnanimos se exhibere debent in sceleribus arguendis (verbis tamen) praelatorum suorum scandalizantium Ecclesiam et trahentium exemplo suo alios in damnationem. Et ad hoc tenentur principes tam Ecclesiae quam orbis cum Papa scandalizat Ecclesiam et, reverenter ad partem monitus, non resipisceret. Probabile namque est quod verebitur principes palam arguentes, quamvis subditorum salutem contemnat; et si ipse non fiat bonus, saltem alios non scandalizabit. Multo enim magis ad hoc tenentur qui possunt opem ferre quam ad eruendum eos qui ducuntur ad mortem corporalem. Debent enim opponere se murum ex adverso pro domo Israel. Videntes enim fratres suos indigere, et claudentes viscera suae misericordiae cum effectu ab eis, quomodo caritatem Dei habent?

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto nota quod quaestio ista de ministratione in peccato ter in hoc opere tractatur: primo, hic, quoad correctionem; secundo, inferius in tractatu de iustitia, quoad iudicium; et demum in Tertia Parte, in tractatu de sacramentis, quoad actus sacramentales. Et vera conclusio est quod in solis actibus sacris ministerium in peccato mortali facit novum peccatum mortale: ut in Quolibet diximus ex doctrina Auctoris in Tertia Parte.

In proposito ergo scito quod Auctor hoc in loco ostendit quod etiam absque peccati venialis incursu potest peccator corrigere. Et hoc ostendit sic. Peccatum non tollit id unde homini convenit corrigere delinquentem: quia non tollit rectum iudicium rationis, etc. Ergo non per se contrariatur officio correctionis fraternae. Per accidens autem peccatum tripliciter impedire cum possit (scilicet vel ra- tione suppositi indigni, vel ratione superbiae, vel ratione scandali); cum peccatum reddat hominem indignum non contrarie, sed negative, ad corrigendum (propter quod littera, cum dixit, indignus redditur, subdidit, declarando, non est dignus. Et ratio est quia non tollit rationem. corrigendi, scilicet rectum iudicium: contraria enim. mutuo se excludunt); et scandalum ac superbia evitabilia sunt, si tanquam ingemiscens corrigat: consequens est ut non solum per se loquendo, sed etiam per accidens, existens in peccato mortali, qui scilicet nec contritus est, non noviter peccat.si absque superbia et scandalo fraternam exerceat correctionem. Immo ad ipsam sic tenetur. — Et confirmatur. Quia opus misericordiae facit, quo ad veniam et contritionem. peccati se disponit, multo magis quam per opera misericordiae corporalis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto adverte imprudentiam eorum qui, impatienter ferentes blasphemias et alia vitia filiorum aut domesticorum, et experti monitiones non prodesse sed obesse, ita ut quoties monentur peius faciant; non tamen cessant verbis eos arguere. Involvuntur enim potius peccantium erratis, augendo indirecte eorum excessus, non servato rationis ordine, quam caritatis praecepta exequantur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo dubium: clericorum occurrit, an teneantur denuntiare. notam sibi proditionem vel occisionem, rapinam, etc., praeparatam, propter periculum. irregularitatis: quoniam ad occisionem proditoris procedetur. Et est ratio dubii quia ad praecepta caritatis quilibet tenetur: et tamen nullus tenetur ad id quod inhabilem eum reddit ad executionem sui officii. Constat autem quod, secundum ius canonicum, non nisi in causa propria licet clericis absque nota irregularitatis causam sanguinis coram iudice proponere, cum protestatione expressa, etc.: ut patet in Sexto, de Homicidio, cap. Praelatis.

II. Ad hoc dicitur quod ius naturae, divinum et Ecclesiae ita se habent quod, sicut gratia perficit naturam et non destruit illam, ita ius ecclesiasticum perficit ius. divinum et non destruit illud. Et propterea, sicut nullum praeceptum divinum est contra praecepta iuris naturae, ita nullum praeceptum Ecclesiae est contra praeceptum iuris divini, Cum autem tam rationalis natura quam caritatis lex mandet ut periculo non solum reipublicae, sed cuiuscumque proximi, si possumus, subveniamus; et in casu paratae proditionis, homicidii, rapinae aut huiusmodi solo verbo manifestativo. possimus consulere periculo proximi: con- sequens est ut nulla Ecclesiae lex intelligatur mandare oppositum.. Quamvis enim ecclesiastica lex aliquid prohibeat clericis quod alias licite fieri posset, nunquam tamen prohibet eisdem, aut aliis, ad quod alias tenentur. Unde et, in proposito, Ecclesiae praelatis habentibus iurisdictionem temporalem, quia tenentur ad iustitiam vindicativam etiam in causa sanguinis, nulla irregularitas imminet si, exorto homicidio, committat iudici suo ut, veritate comperta, iustitiam faciat: ut patet Extra, in cap. Episcopus, Ne clerici vel monachi se immisceant etc.

In proposito ergo, cum casus accidit quo sacerdos non potest aliter succurrere periculo proximi nisi revelando praeparationem et praeparantem, non debet dicerg, Capiatis talem, etc., sed, Caveatis a tali; et praemittat expressam protestationem quod solum cautelam proximi intendit; ut conformet se canoni, si iudici revelat. Advertatque diligenter et discernat necessitatem revelandi personam. Nam si ad evitandum periculum sufficit revelare praeparationem, sed princeps postmodum vult extorquere revelationem personae, non debet clericus personam manifestare: cessat enim tunc ratio revelandi quae ipsum obligabat.

Et per haec patet solutio obiectorum. Canones enim prohibentes agitationem causae sanguinis a clericis prohibent actus ad quos non tenentur simpliciter aut per seipsos, et non.eos-ad quos tenentur. - Et confirmatur hoc ex eo quod nullus status, nullum votum, nullum praeceptum excusat hominem potentem subvenire a subventione proximi in casu extremae necessitatis; aut inhabilem reddit ad huiusmodi subventionem in casu extremae necessitatis: nisi status perfectionis caritati contrarius inveniatur, quod est impossibile. Constat autem in proposito casum esse extremae necessitatis, quando aliud non est remedium, ad evitandam mortem alicuius, nisi revelatio personae fiat tali, puta iudici.

III. In responsione ad tertium, dubium ex Durando, ambiguo, in qu. 4 dist. xix libri Quarti, occurrit, an secreta monitio praecedere debeat accusationem. Et sine argumentis, scito quod accusatio dupliciter occurrere potest: primo, ut licita; secundo, ut debita. Et quando alicui licet ' accusare, si sperat per secretam monitionem emendationem peccatoris; nec imminet ex dilatione punitionis illius poeni- tentis damnum communis boni; tunc in foro poenitentiae tenetur praemittere correctionem secretam: quia et bonum commune et bonum famae proximi salvari potest tunc cum spe salutis proximi. Sed quando aliquis tenetur ad accusandum, quod tunc solum est, ut inferius patebit, quando bonum commune hoc exigit; tunc non habet locum secretae monitionis praemissio: quia sive emendetur sive non, commune bonum non patitur dilationem. Et hoc est quod Auctor in littera dicit in hac responsione, dum ait quod quando imminet periculum multitudinis, non habet locum praeceptum Domini de secreta monitione, quia non peccat frater in te tantum. Haec enim verba dicuntur respondendo ad argumentum de accusatione: quia accusatio solum propter periculum seu malum multitudinis est necessaria, ut inferius patet.

IV. In eodem articulo, in responsione ad quintum, dubium occurrit an, cum proceditur per viam denuntiationis, possit. praelatus praecipere aut inquirere. Et est ratio dubii quia inquisitio est alia via procedendi quam denuntiatio, et habent diversos fines: nam illa ad bonum peccatoris, haec ad bonum commune ordinatur, In oppositum autem est quod Auctor hic excipit, quando per aliqua indicia manifestantur.

Ad hoc dicitur quod inquisitio, proprie loquendo, non habet locum in processu per denuntiationem: quoniam inquisitionem praecedere debet infamia. Ita quod etiam si duo vel plures iurent vidisse se aliquem commisisse crimen aliquod; et nulla adest infamia; non est propterea inquirendum, ut in cap. Inquisitionis, Extra, de Accusationibus, dicitur. Sed nec est puniendus iudicialiter nisi, fraterna correctione praemissa, processum sit per denuntiationis viam, ut praedictum est. Praecipere autem potest praelatus subditis inductis per testes, cum per denuntiationem proceditur, de veritate dicenda: sicut iudex iuramentum potest exigere. Exceptio igitur Auctoris in littera non restringitur ad casum quando proceditur per denuntiationem, sed in communi loquitur, ad perfectionem doctrinae, quando obligat praeceptum praelati: ut patet ex eo quod dicit, puta per. infamiam; constat namque infamiam ad formam pertinere inquisitionis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo octavo adverte quod duplex remedium contra peccatum inquantum nocet ipsi peccanti, statutum est. Primum consummabile a quocumque: et est secreta monitio. Secundum consummabile a solo praelato: et est medicinalis punitio propter ipsum sanandum, ut vel coactus poena emendetur. Et a primo pervenitur ad ultimum per medium, testium scilicet adhibitionem, ut in littera dicitur. Et hinc habes affinitatem supra dictam inter praeceptum de correctione fraterna datum cuilibet, et de correctione praelativa ad emendationem ipsius fratris.

II. In eodem articulo, in responsione ad primum, dubium ex Durando, in praedicta quaestione, stimulat. Videtur enim sequi opinionem quam Auctor hic reprobat, quoad hoc quod, crimine fratris existente occulto, non sunt adhibendi testes, si actus iteretur, ut convincatur. Quia non debemus esse alienae vitae exploratores, secundum Augustinum, Et quia magis est secundum caritatem in tali casu revelare ei qui potest impedire iterationem actus quam permittere et afferre testes. Et ad auctoritatem Augustini in Regula dicit quod non videtur loqui de eo quod est crimen secundum se, sed occasio criminis, scilicet fixione oculi. Nec dicit ad hoc explorandum testes induci: sed si forte aliqui sint praesentes qui non advertunt, inducendi sunt ut advertant.

Ad hoc dicitur quod mirum est de isto homine et praeceptum Domini, Matth. xvii, et verba Augustini in Regula non advertente. Augustinus enim expresse in Regula et de quolibet se loqui fatetur, cum dicit: Et hoc quod dixi de oculo non figendo, etiam in ceteris inveniendis, prohibendis, indicandis, convincendis, iudicandisque peccatis diligenter et fideliter observetur; et testibus demonstrandum, si post admonitionem | idipsum fecerit, ut duorum vel trium possit ore convinci, expresse dicit. Quid clarius? Unde dicendum est quod, si est spes correctionis, quia vel coram ipsis erubescens resipiscet, vel quia vexatio dabit intellectum, absque dubio ex caritate demonstrandum est si iteratur peccatum, propter rationem Augustini, scilicet quia fratres nostros, quos indicando corrigere possumus, non debemus tacendo permittere perire.

Nec hoc est exploratorem fieri alienae vitae: sed occur- rentem morbum proximi velle demonstrando curare, ex quo simplex admonitio non sufficit ad curam illius. Sapiens enim et amicus medicus infirmum si non potest leviori remedio curare, graviori utitur ad medelam. — Nec est verum quod magis esset secundum caritatem indicare ei qui impediret iterandum actum. Quoniam hoc remedium non est curativum morbi: quoniam impeditus a reiterando reiteraret si posset. Caritas autem quaerit sanare morbum proximi: et propterea suadet demonstrare iterandum actum, ne putrescat occultus morbus. - Non tamen propterea occasio ei danda est ut iteret actum malum: quoniam om sunt facienda mala ut eveniant bona. Sed permittendus est iterare, adhibitis testibus, ut vel sic curetur: omnis enim fructus est ut auferatur peccatum.

III. In eadem responsione ad primum, dubium occurrit an, inductis testibus ad videndum iteratum crimen, si desit spes emendationis peccatoris, procedendum sit ad publicam denuntiationem. Et est ratio dubii quia apparet quod non est procedendum, ex eo quod non est spes emendationis, ad quam ordinatur denuntiatio. Apparet quoque oppositum, ex eo quod crimen iam non est amplius occultum: quoniam potest testibus convinci, ^

Ad hoc dicitur quod, cum procedere in criminibus corrigendis ordinetur ad emendationem peccatoris ut ad finem, ut ex Augustino in Regula, et Extra, de Accusationibus, cap. Super his, patet; et ex fine sumenda sit ratio eorum quae ad finem ordinantur: si post inductionem testium probabiliter creditur quod peccator, videns se denuntiatum, deterior efficietur, desistendum est a denuntiatione. Et similiter si post denuntiationem probabiliter constet quod, si convincatur, ibit in perditionem; debet iudex non procedere ad convincendum hominem talem. Et hoc dico si peccatum est tale quod sibi soli nocet. Secus enim esset si peccatum esset in aliorum nocumentum vel periculum: quoniam tunc non ipsius solius habenda. est ratio. - Nec obstat quod peccatum iam non est occul-. tum. Quoniam adhuc infra latitudinem occultorum computatur, quando alios non scandalizat nec nocet alicui alteri, quamvis tribus aut quatuor tacentibus notum sit.