Quaestio 54

Commentaria Cardinalis Caietani

IN primo articulo quaestionis quinquagesimaequartae, adverte, novitie, ne fallaris in similitudine habitudinis materiae ad formam atque agens, et potentiae ad habitum atque obiectum. Inducitur enim, et tenet, quantum ad determinationem, ad unitatemque actus ab uno agente: sed non est extendenda ad unitatem materiae. Nam oppositum intenti sequeretur: scilicet quod sicut in una materia non potest simul esse.nisi una forma, sic nec in üna potentia plures habitus. Similiter non est extendenda ad proportionem formae et habitus quoad simultatem, propter eandem causam. Unde esto cautus, ut proportionalis similitudo quoad explicita tantum in littera, intelligatur; et non falleris.

II. In responsione ad primum: eiusdem primi articuli, adverte quod littera non dicit quod omnis diversitas generica obiectorum constituat diversitatem potentiarum. Quo- niam hoc manifeste est falsum: nam mathematica et metaphysica et naturalis et moralis manifeste habent obiecta diversorum generum. De theologia quoque in principio Primae Partis dicitur quod distinguitur genere a mathematica, Et vere sic est: quia distinguuntur genere scibili. Sed sat est huic litterae quod diversitas aliqua obiectorum generica constituat diversitatem potentiarum. Praesens enim responsio in hoc stat, quod diversitas potentiarum est necessario generica: habituum. vero non est necessario generica, sed specifica. Ex hoc enim. patet quod, multiplicatis habitibus, non oportet multiplicare potentias; sicut nec, multiplicatis speciebus, genera. - Quae autem sit illa distinctio generica constituens diversitatem potentiarum, et quae non, discutere alterius negotii est: et erit pmi specialis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo dubium occurrit ex Scoto, in r quaest. Prologi Primi Sent., verba huius articuli inducente perverse exposita, nescio a.se vel ab altero. Acceptum est enim ex hac littera quod, ubi est idem scibile, puta quod terra est rotunda, per philosophiam naturalem et astrologiam, quod ibi non sint distincti habitus, sed sunt distinctae formae: quia non distinguuntur per obiecta, sed per principia activa. In corpore namque dicitur quod habitus, inquantum. habitus, distinguuntur per obiecta: et in responsione ad secundum, dicitur quod media sunt principia activa.

Contra hanc sententiam arguit dupliciter. Primo, quia impossibile est aliqua indistincta esse secundum inferius praedicatum, et distincta secundum superius: forma autem est superius ad habitum, ut patet. — Secundo, quia hoc supponit obiecta distinguere habitus in alio genere causae quam effective: quod falsum est, si aliquo modo causant distinctionem habituum.

II. Ad haec dicitur quod falsa est, in primis, interpretatio litterae: neque enim hoc somniavit: divus "Thomas. Sed intendit quod, quia habitus et formae et habitus sunt, utraque sortiri possunt distinctiva, scilicet propria formarum et propria habituum: et non quod cum distinctione illarum stet indistinctio horum. Unde in proposito utraque distinctiva concurrunt, scilicet activorum et obiectorum formalium: terram enim esse rotundam, et est aliud obiectum formale, et per aliud medium scitum est, respectu astrologiae et philosophiae naturalis, ut patet. Nec opus est, afferendo unum, afferre semper aliud. Unde patet responsio ad primum.

Ad secundum vero dicitur quod obiectum, ut obiectum, non dicit causam effectivam: et propterea non prohibetur quin distinguat aliter quam effective. Et revera potest distinguere non solum effective, sed formaliter, extrinsece tamen. Et finaliter habitus sunt de actibus, ut alias dictum est. Idem enim est iudicium.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio, nota quod apud Auctorem hic non dicitur | quod impossibile est quod idem habitus transeat de bono in malum, aut e converso: sed quod impossibile est quod | sit bonus et malus, eo quod sunt bonus et malus diversarum specierum, et contrarii. Impossibile est enim) contraria esse simul unius individui. Et hoc bene nota pro sequentibus,

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quarto dubium primo occurrit ex Scoto, in Prologo Primi Sentent., in assignatione primi subiecti habitus, ubi conatur solvere hanc rationem tactam hic in littera, quod sicut potentia una ad multa se extendit propter unitatem obiecti, ita habitus. Inquit enim Scotus quod proportiones obiecti ad potentiam, et obiecti ad habitum, sunt diversae: nam illa est activi ad passivum, ista est causae ad effectum. Modo, ita est quod in quodcumque passum potest aliquod agens, potest omne eiusdem rationis agens. Prima igitur extrema proportionis activi ad passivum, sunt communia ad omnia per se extrema illius proportionis: nam inter illa communissima est adaequatio; quia in quocumque est ratio unius, respicit quodcumque in quo est ratio alterius. Sed prima extrema causae et effectus non sunt communissima: quia inter illa non est adaequatio; non enim sequitur, si commune potest causare habitum, quod speciale possit.

Ad hoc dico quod miror valde de hoc viro. Constat enim clarissime quod proportiones istae currunt, quoad adaequationem et quaecumque nominata, pari passu. Qua enim ratione activum et passivum sic se habent, eadem ratione causa et effectus. Quemcumque namque effectum potest causare aliqua causa, potest eiusdem rationis causa producere, et e converso: et non minus speciale in quo salvatur ratio communis, potest producere effectum illius communis, quam possit agere in passum illius communis.

Non video quomodo sit intelligibile, cum activum respondeat effectui et patienti, et per hoc respondeat patienti quia agit in eo suum effectum; quod extrema proportionis activi ad passivum adaequentur, et activi et effectus non. Stat ergo solida ratio litterae, quod quia perfectio proportionatur perfectibili, etc.

II. In eodem quarto articulo dubium tritum occurrit de habitu scientiae, quod tangitur in responsione ad tertium: quomodo salvatur quod sit una qualitas simplex. Et est quaestio ista et cum extraneis, et cum Thomistis. Cum Thomistis quidem, quia quidam eorum attribuunt s. T' homae quod putaverit habitum scientiae esse ordinatas species intelligibiles ad unam formalem rationem obiecti scibilis: quidam autem, esse simplicem qualitatem habilitantem ad usum illarum specierum. - Cum aliis vero, dum non sustinent habitum scientificum unum secundum speciem et simplicem, extendere se ad tot rerum naturas quot in una scientia tractari contingit.

III. Thomistae igitur tenentes habitum scientificum esse species ordinatas etc., super auctoritatibus s. Thomae se fundant. Quarum praecipuae sunt ex hoc Libro tres. Prima est ex qu. Lr, art. 2, ubi Auctor vult quod scientia augetur secundum se per additionem. Ex qua arguitur sic. Scientia secundum se augetur per additionem: ergo ipsi secundum se aliquid additur. Sed non nisi nova species intelligibilis. Ergo species intelligibilis spectat ad habitualem scientiam in seipsa. — Secunda est ex qu. Lxv, art. 1, ad r, ubi vult quod geometer modico studio acquirit scientiam conclusionis quam nunquam consideravit, etc. Ex hoc arguitur quod aliquid novum acquiritur modico studio. — Tertia est ex qu. rxvir, art. 2, ubi vult quod species intelligibiles se habent ad scientiam ut formales, phantasmata autem ut materialia. Ex hoc arguitur: Ergo scientia formaliter est ipsae species intelligibiles.

Ex Tertia Parte affertur art. 2 quaestionis xrr, ubi Auctor expresse vult scientiam augeri per successivam generationem specierum intelligibilium: et vocat hoc augmentum secundum essentiam ipsius habitus scientiae, etc.

Ex Quaestionibus de Veritate, qu. vr, art. 16, ad 4, ubi dicit quod una tota scientia comprehendit sub se diversas scientias particulares, quibus conclusiones diversae cognoscuntur. - Et in qu. xxiv, art. 4, ad 9, ubi dicit quod ordinatio aliqualis specierum intelligibilium facit habitum. — Et in qu. x, art. 2, approbat viam dicentium quod species conservantur in intellectu, quarum ordinatio est habitus scientiae.

Ex III quoque Sent., dist. xiv, art. 2, qu 4, ubi vült quod scientia infusa animae Christi sit unus habitus, et tamen multae species.

IV. Aliorum autem occurrit in primis Aureolus, deinde Gregorius de Arimino, in Prologo Primi Sent., qu. ur, art. r, pluribus rationibus. Primo, ex parte operationis. Quia sequeretur quod habens habitum scientificum primae conclusionis in geometria, posset exire in actum sciendi ceteras geometriae conclusiones, quas nunquam consideravit. Hoc est falsum. Ergo. - Probatur sequela. Quia habitus scientiae primae conclusionis, per te, et habitus omnium reliquarum, sunt eiusdem rationis specialissimae; licet differant secundum perfectum et imperfectum. Constat autem quod in quemcumque actum potest aliqua forma, potest quaelibet eiusdem rationis specialissimae. — Nec valet, inquit Gregorius, si dicatur quod ista maxima tenet solum in formis eiusdem rationis et aeque perfectis. Quia differentia secundum perfectum et imperfectum, non tollit aut dat substantiam actionis, sed variat actionem etiam secundum perfectum et imperfectum: minimus enim calor potest calefacere et exsiccare, quamvis non ita perfecte sicut intensus calor. — Et confirmatur auctoritate Averrois, I Caeli, comment. xix, et in III Caeli, comment. Lxxi expresse dicentis quod ubi est eadem forma, est eadem actio secundum speciem, licet magis vel minus perfecta.

Secundo, ex parte generationis. Quia habitus habentes diversas generationes, corruptiones, intensiones et remissiones, sunt diversi. Sed respectu primae conclusionis geometriae et centesimae, habitus scientifici sunt huiusmodi. Ergo. - Minor, quoad intensionem et remissionem, est clara. Quoad corruptionem, patet ex oblivione centesimae demonstrationis, seu medii, stante prima. Et tunc patet quod oportebit generationem aliam fieri.

Tertio, ex parte augmentationis. Habitus geometriae, per vos, dupliciter augetur: scilicet per actus frequentatos circa eandem conclusionem; et per actus circa diversas successive conclusiones, Aut ergo hoc duplici augmentationis modo acquiritur diversa secundum speciem entitas absoluta in illo habitu, aut eadem. Si diversa, ergo habitus ille non est simplex qualitas. Si eadem, ergo sive hoc sive illo modo generetur, ad idem inclinabit: sicut quia calor eiusdem rationis rem suscipit quomodocumque intendatur, ideo sive a sole sive ab igne intendatur, in idem potest intensus. Et tunc sequitur et quod frequentans actus circa primam conclusionem, acquirat seu formet notitiam centesimae; et quod demonstrans centesimam conclusionem, intendat notitiam primae.

Quarto, ex parte oppositorum. Quia scientia primae conclusionis non opponitur ignorantiae, etiam pravae dispositionis tam actualis quam habitualis, centesimae: quia stant simul in eodem, ut patet. Ergo non est eadem simplex qualitas habitus utriusque. - Patet sequela: quia eaedem qualitates secundum speciem, habent eandem qualitatem secundum speciem contrariam, etc.

V. Ad evidentiam huius difficultatis, quam Thomistae multi fugere videntur, dicentes divum Thomam modo declinare in unam, modo in alteram opinionem, etiam in hac Prima Secundae, et magis declinare in opinionem dicentem habitum scientiae esse ordinatas species: scito quod sententia divi Thomae est quod habitus scientiae est simplex qualitas extendens se ad omnes conclusiones spectantes ad eandem rationem specialissimam sub hoc genere quod est scibile. Ubi quatuor videnda sunt: primo, quod habitus scientiae est simplex qualitas; secundo, quomodo sé habet ad scire diversas conclusiones; tertio, quomodo se habet ad species intelligibiles et diversitatem earum; quarto, quid dicendum obiectis in oppositum.

VI. Quoad primum, supponendo pro nunc dari et conservari species intelligibiles in intellectu; et unitatem specificam scientiae attendi penes unitatem specificam scibilis, non inquantum est in hoc vel in illo genere substantiae vel quantitatis, sed inquantum est in genere scibilis; quorum utrumque in doctrina Auctoris est indubitatum: oportet concedere quod aliqua una habitualis scientia secundum speciem, puta geometria, duas res ponat in intellectu nostro. Prima est species intelligibiles linearum, angulorum, figurarum, etc.: secunda est habilitas ad prompte, faciliter delectabiliterque considerandum conclusiones scitas in geometria. Quod enim oportet ponere species intelligibiles ordinatas ad unam et eandem rationem formalem talis scibilis, patet ex eo quod plura secundum speciem non concurrunt aàd unum secundum speciem, nisi aliquo modo ordinata ad illud unum: ut patet in pluralitate heterogeneorum tam in naturalibus quam artificialibus. Quomodo enim species intelligibiles subiecti, puta lunae, et species accidentis, puta eclipsis, et species causae mediae, puta interpositae terrae, etc, in unum secundum speciem actum sciendi convenient, nisi aliquo modo ordinatae? Et rursus, quomodo tot species tot rerum contentarum sub una specie scibilis, ut sic, convenient nisi ordinatae ? Ubi enim pluralitas sine ordine, ibi confusio. -.Quod autem exigatur habilitas aliqua ad utendum prompte, faciliter, etc., speciebus istis sic ordinatis, ex hoc ipso patet, quod intellectus, cum sit secundum se sicut tabula rasa, non est secundum se ordinatus ad usum talem talium sic ordinatorum ad scibile unum: sed oportet per aliquam sibi additam qualitatem respicientem per se primo illud scibile, determinari ad prompte, faciliter et delectabiliter utendum quibuscumque speciebus et actibus in ordine ad illud. Hanc autem qualitatem - habilitantem esse constat unam, iuxta unitatem sui obiecti; ac per hoc, unius speciei specialissimae; et consequenter qualitatem. simplicem, cum species sit qualitatis.

His autem duobus in intellectu concurrentibus profecto secundum aliquam scientiam, videndum restat quid horum non habitus, sed habitus £alis, scilicet scientiae humanae, quae est habitus per demonstrationem acquisitus, rationem essentialiter habet. Notanter autem dixi, non habitus: quia constat quod species intelligibiles, apud s. Thomam, sunt habitus intellectuales. Et similiter dixi, scientiae humanae: quia constat in angelis habitus scientiae non esse nisi species intelligibiles. Et non advertere ad haec duo, fuit forte occasio erroris aliquibus.

VII. Quod autem scientia de qua loquimur, non sit essentialiter plures species intelligibiles ordinatae, sed simplex qualitas; manifestum est ex hoc, quod habitus scientificus est essentialiter in. prima specie qualitatis, ut una eius species specialissima, Constat namque quod nulla species qualitatis est composita ex. pluribus qualitatibus diversarum specierum, quales sunt species intelligibiles. Ergo vel scientiae habitum negent esse speciem aliquam essentialiter in genere qualitatis, ponendo ipsam esse unam ordine, sicut exercitum, et in genere relationis formale, et materiale solum in genere. qualitatis: quod repugnat toti doctrinae huius tractatus. Vel concedant ipsam non. esse formaliter species ordinatas, sed qualitatem .simplicem ad utendum illis.

Putandum est igitur quod in una scientia, puta metaphysica, invenitur intellectus in illa perfectus, sic dispositus quod habet species intelligibiles elementorum, mixtorum, plantarum, animalium, hominum, quanti, qualis, relationis, motus, etc., bene dispositas quatenus repraesentant gradus metaphysicales, idest spectantes ad ens inquantum ens; et quod habet qualitatem quandam determinantem ipsum non solum. ad utendum, sed. ponendum et ordinandum species in tali ordine, Et haec qualitas est essentialiter habitus scientiae, qui dat formaliter intellectui facultatem faciendi huiusmodi dispositionem in speciebus, et utendi illis prompte, faciliter et delectabiliter. Et hoc habet ex hoc, quod per se primo respicit rationem formalem. obiecti scibilis specificantem et unitatem specificam praebentem ipsi. Primum enim in unoquoque est causa ceterorum: unde quod illae species ad illud unum ordinentur, ex habitu habent, cui per se primo convenit ad illud unum ordinari, et non e converso, - Hoc de primo.

VIII. Quoad. secundum, scito quod, ut patet ex V Metaphys., et superius allegatum | est, de ratione habitus est quod habens ipsum sit partibile secundum locum, potentiam vel speciem: et, ut Simplicius superius allegatus dixit, scientia imperfecta a scientia perfecta differt in hoc, quod illa est habentis partes in potentia, ista est habentis partes secundum speciem. Ex his autem hoc solum pro nunc accipito, quod habitus scientiae comparatur ad diversa scire diversarum conclusionum ut ad partes, in potentia quidem quando est imperfectus, in actu vero quando est perfectus. Quod ut plenius intelligas, cogita quod in intellectu in quo oritur geometria, est potentia ad scire primam conclusionem, et potentia ad scire secundam, et potentia ad scire tertiam, et sic de aliis: et quod habitus scientiae incipiens perficit intellectum. secundum primam potentiam; deinde per secundam demonstrationem extenditur ad perficiendum intellectum secundum secundam potentiam; et per tertiam extenditur ad perficiendum secundum tertiam, et sic deinceps. — Nec refert si omnes istae potentiae sunt multae partiales potentiae, aut sint una. Quoniam si ponatur una sola potentia ad scire omnium conclusionum, illa potentia, una formaliter et multae aequivalenter, eidem habitui subiicitur paulatim, ac si essent multae potentiae, quibus aequivalet. Si vero ponantur multae partiales, tunc habitus scientiae habebit pro partibus subiecti non solum actus multos sciendi, sed potentias ad illos. Quomodolibet ergo: ponatur, referendum est ad habitus scientiae comparatae ad scire diversarum conclusionum, et potentias sive distinctas sive non ad illa scire, ut ad partes habentis ipsum.

Et ex hoc manifestatur augmentum scientiae extensivum, quod Auctor vocat per additionem. Ex hoc enim quod intellectus, ut est in potentia ad secundam conclusionem, non remanet interminatus, sed subiicitur illi qualitati simplici respicienti obiectum primum; extenditur habitus ad occupandum non partem loci, sed partem potentiae, quam prius non actuabat. -Et hoc bene nota: quoniam. ex his solventur obiecta. - Hoc de secundo.

IX. Quoad tertium, scito quod habitus scientificus quatuor habitudines habet ad species intelligibiles ordinatas: prima est effectus ad causam; secunda, causae ad effectum; tertia, complementi ad inchoationem; quarta, totius ad partes non essentiales, nec integrales, sed potentiales. Et pro manifestatione primarum. duarum, recolere oportet quod sicut in scientia est duplex ordo: - primus est partium unius et eiusdem demonstrationis, secundus diversarum demon-- strationum inter se; — ita est. duplex collectio ordinata specierum intelligibilium. Prima est specierum facientium unam. demonstrationem: secunda est specierum facientium secun-- dam demonstrationem cum speciebus facientibus primam, et sic deinceps. Prima collectio est causa habitus scientifici: quia est causa ipsius actualis scire, quod est effectus demonstrationis, quod est causa ipsius habitus scientifici; habitus enim sciendi ex actu sciendi generatur. Et scito. quod non solum collectio specierum pro prima demonstratione est causa scientifici habitus, sed singulae colle-. ctiones pro singulis succedentibus demonstrationibus sunt causae ipsius habitus, diversimode tamen: quia prima est causa generativa, aliae vero sunt causae augmentativae augmento extensivo; sicut prima demonstratio facit habitum, subsequentes autem extendunt illum, — Secunda autem collectio, quoad unitatem ordinis, est effectus ipsius habitus: quia intellectus, adepto iam habitu, et determinatus iam ad obiectum .scibile tale, efficitur potens ad ordinandum alias species ad acquisitam rationem talis obiecti. Et sicut prima demonstratio in scientia una est principium secundae; ita, proportionaliter, habitus acquisitus prima demonstratione inchoat scire actuale secundae conclusionis, adu-- vando ad adunandum et ordinandum species pro secunda. demonstratione, et sic deinceps. Et hoc, ut dictum est:, quia per se primo respicit formale obiectum.

Tertia autem habitudo patet ex eo quod, cum obiectum proprium habitus sit etiam obiectum, licet partiale, potentiae; scibile, puta unitas sive numerus in arithmetica, obiicitur prius, ordine generationis, intellectui primam demonstrationem formanti per ordinatas illius demonstrationis species, quam. habitui qui relinquitur in intellectu. ex scire facto per demonstrationem. Sed potentia intellectus. ad tale obiectum ut scibile, non nisi inchoative determinatur per huiusmodi species ordinatas: quia non nisi ut ordinantur ad scientiam illius obiecti. Unde completive determinatur per habitum, quo iam intellectus non ut in via, quemadmodum per species ordinatas, sed ut in termino; nec per modum passionis transeuntis, quemadmodum per actum. sciendi; sed firmiter et quasi immobiliter habet obiectum illud scibile ut sic. f

Quarta vero habitudo patet ex praecedenti; et ex repraesentatione specierum; et ex potentiis antedictis; et ex actibus sciendi diversas conclusiones. Et retrogrado ordine procedendo, si actus diversi sciendi diversas conclusiones in una scientia, sunt velut partes habentis habitus; et diversae species ad diversos huiusmodi actus ordinantur, ut patet: consequens est ut ipsae quoque species in partium coordinationem cadant. — Idem quoque sequitur ex eo quod, ad perficiendum potentiam intellectus respectu huius conclusionis, aliae species ordinantur ab illis quae otdinantur ad perficiendum | potentiam- respectu alterius conclusionis eiusdem scientiae et scibilis formaliter. - Cum etiam nostra scientia duo exigat, assimilationem | intellectus ad res de quibus est scientia, et determinationem intellectus ad componendum, dividendum discurrendumque inter huiusmodi res; et primum fiat per species intelligibiles, secundum autem per illam qualitatem habilitantem intellectum ad tale scibile; et-constet quod primum ordinatur ad secundum, in quo: consummatur scientia: consequens est quod: species intelligibiles, repraesentando ea de quibus est scientia, claudantur sub scientia tanquam secundaria sub principali. Ac per hoc, scientia per seipsam habet actum componendi, etc., per species vero habet actum repraesentandi: sicut prudentia per seipsam praecipit, et per eubuliam consiliatur. Cum igitur determinatio intellectus ad scibile plura exigat; et in speciebus intelligibilibus ordinatis inchoative sit, et in qualitate illa simplici consummetur: consequens est quod species intelligibiles tanquam partes potentiales scientiae sint; vigilandumque sit, (cum de attributis conditionibus seu actibus scientiae est sermo, quid ei conveniat immediate et quid mediante parte potentiali, quid simpliciter et quid secundum partem. - Haec de tertio.

X. Quoad quartum, prima auctoritas s. Thomae nihil penitus obstat. Quia augmentum per additionem ibi vocatur augmentum extensivum: ut expresse ipsemet se declarat inferius. in. qu. rxvr, art. r, ubi, repetita distinctione de augmento formae secundum seipsam et ex parte subiecti participantis, dicit quod. magnitudo vel parvitas formae secündum seipsam. attenditur secundum ea ad quae se extendit. Et quia scientia modo ad pauciora, modo ad plura se extendit, ideo sic suscipit augmentum. Virtus autem moralis, quia ad omnia oportet quod se extendat, ideo non sic.augetur. Unde ex hoc quod Auctor dicit ipsam augeri per additionem, nihil aliud habetur nisi quod augetur extensive, quia ad plura continue se extendit. Ex hoc vero quod dicit secundum seipsam sic augeri, non habetur quod in ipsa sua essentia. fiat additio: sed quod ex ipsa eius specifica ratione habet quod sic augeatur, ut in illa qu. rar declaratum. est.

Secunda vero auctoritas, ex qu. rxv inferius, cum exemplariter. ab Auctore inducatur, intelligenda procul dubio est iuxta sensum a seipso datum, ubi ex proposito superius hoc declaravit, scilicet qu. riv, art. 4, ad. 3. Intendit ergo de acquisitione non. terminante generationem scientiae, sed terminante augmentationem eiusdem: ita quod geometria: modico studio acquirit, demonstratione augmentante scientiam, notitiam conclusionis quam nunquam consideravit. Hoc enim est acquirere scientiam novae conclusionis, quamvis non.sit acquirere scientiam illam simpliciter: idest, acquirit illam inquantum est scientia illius conclusionis quam nunquam consideravit, quamvis non acquirat illam scientiam simpliciter.

Tertia quoque auctoritas, ex qu. rxvrr inferius, non obstat. Quia, ut ex dictis patet, species intelligibiles sunt principia actuum ex quibus fiunt virtutes intellectuales, ac per hoc, dicuntur formales in virtutibus intellectualibus: cum quo patet stare quod non sunt ipsae essentiae virtutum intel- lectualium. — Potest et aliter exponi illa auctoritas, ut ibi dicetur. Sed hoc hic sufficit. — Ex his autem clare liquet quod Auctor in hoc opere non declinat modo in hanc, modo in illam viam; sed firmiter tenet quod est simplex qualitas.

XI. Ad auctoritatem vero ex Tertia Parte, qu. x, allatam, dicendum est in primis quod labor est in aequivoco, Quoniam, ut ibi patet, scientia sumitur ibi pro notitia intellectiva habituali qua cognoscuntur omnia quae possunt lumine intellectus agentis cognosci. Talem autem notitiam. acquisitam constat esse unum aggregatione, et non simplicitate: hic autem loquimur de aliqua una scientia secundum speciem. Unde si tota geometria in nobis per unam solam speciem naturaliter sciretur, et arithmetica per unam aliam, et metaphysica per unam aliam, et sic deinceps, nihil deperit illi processui qui fit in illo articulo, ex propositionibus eius: et tamen non verteretur in dubium quod una scientia secundum speciem esset simplex qualitas. Probatur hoc quod dixi: quia ex hoc quod post unam speciem generatur alia, augeri dicitur in Christo scientia acquisita secundum essentiam habitus. Et vere Auctor nihil aliud intendit nisi quod in Christo fuit augmentatio habitualis notitiae secundum essentiam, idest quod ipsa essentia habitualis notitiae augebatur: et hoc probat, quia per additionem formae ad formam.

Et licet haec expositio sit sufficiens, quia est litteralis, et satisfacit proposito; posset tamen aliter dici quod, quia augmentum scientiae intensivum occultum est, extensivum vero etiam occultum nisi secundum annexam aggenerationem specierum intelligibilium; et Auctor scientiae profectum. secundum essentiam, distinguebat contra profectum quoad effectum: ideo ex una et eadem parte locans habitum scientiae secundum se cum speciebus intelligibilibus, et ex alia effectum, a notioribus, scilicet speciebus intelligibilibus, declaravit profectum scientiae in Christo; et vocavit augmentum secundum essentiam, ut distinguitur contra effectum. Et hoc sufficiebat proposito suo. - Prima tamen expositio amplectenda omnino est.

XII. Ad auctoritates autem ex Qu. de Veritate et III Sent.,quamvis posset dici quod Auctor ante compositam Summam, usus est opinione illa quod habitus scientificus esset ordinatio specierum, sed postmodum in Summa propriam sententiam dixerit: singulae tamen auctoritates sane intelligi possunt. Nam in qu. vir, loquitur de particularibus - scientiis actualibus, idest diversis demonstrationibus. diversarum conclusionum, ad quas, secundum species intelligibiles earum, se habet habitus scientiae ut totum ad partes potentiales. Et hoc sufficit ad verificandum illud dictum quasi exemplariter. — In qu. vero xxiv, non dicit quod ordinatio: specierum est habitus, sed efficit habitum: quod concedimus, ut patet ex dictis. — [n. qu. autem x, expresse patet quod recitative loquitur; et quod nihil illius opinionis recitatae ibi approbat, nisi quod species conserventur, et vis conservativa sit memoria intellectiva. -In Tertio demum Sent., dist. xiv, dicta et allegata quantae sint' auctoritatis, manifestat ipse Auctor in Tertia Parte, qu. xr, art. ult., ubi iterum tractans eandem quaestionem, determinat oppositum,

Unde tu, Thomista, adverte: - ex hoc quod intellectus habet singulas species secundum singulas naturas, sequitur quod habeat diversos habitus ordinantes illas ad. diversa subiecta scibilia: non tamen quod ipsae species sint habitus scientificus, sed sunt habitus intellectus inchoantes habitum scientiae,'et partes eius potentiales, ut dictum est. Si enim in intellectu nostro essent universales formae, ut sunt in angelis, non oporteret iuxta scibilium species ordinare: sed unica. specie in totam unam scibilis speciem se haberet, unico étiam actu sciendi. - Et haec de auctoritatibus sufficiant, ex quibus, coniunctis huic doctrinae, ceteras, si quae sunt, interpretari posse facile puto.

XIII. Nunc ad rationes dicendum est, allatas et firmatas ut magis veritas elucescat. Et ad primam dicitur dupliciter. Primo, quod illa maxima, 7n quemcumque actum potest forma aliqua, potest quaelibet eiusdem speciei, licet non aeque perfecte, non est vera, nec probata, nec assumpta ab Averroe, nisi in formis simplicibus secundum essentiam et potentias, quales sunt formae homogeneorum. In formis autem heterogeneorum, quae sunt simplices secundum essentiam, multiplices autem secundum potentiam, falsa est. Manifestum enim est quod animal modo genitum, et post perfectum, sunt eiusdem speciei specialissimae: et tamen perfectum potest in actum generationis, et imperfectum non. Unde propositio illa sic universaliter, est contra Aristotelem, IV Meteor., ponentem differentiam inter perfectum et imperfectum in hoc, quod perfectum unumquodque est cum potest generare sibi simile. Unde cum habitus sit forma simplex in essentia, et multiplex in potentia (habet enim et species intelligibiles, et potentiam subiecti ad diversas conclusiones, ut partes; illas ex parte sui, istas ex parte subiecti sui); consequens est ut in ipso scientifico habitu locum non habeat propositio illa; sed in aliquid merito potest perfectus, in quod non potest imperfectus.

Deinde dicitur ad minorem, quod hic est sophisma Figurae dictionis: quoniam mutatur quid in quantum. Cum enim demonstrationes et conclusiones eiusdem scientiae sint ordinatae, et una oriatur ex alia; actus sciendi sequentis includit in se perfectionem praecedentis, et addit: non enim scit, qui resolvere nescit conclusionem quintam in primam. Et sic, posse in scire quintam conclusionem, est posse in maius scire quam posse in scire primam conclusionem. Ac per hoc, mutari patet quid in quantum, dum sub ly in quemcumque actum subsumitur actus tantus.

XIV. Ad secundum dicitur quod habere diversas generationes, corruptiones et intensiones, contingit dupliciter. Primo, ut sic sit unius, quod nullo modo mutetur alterum: et sic, transeat distinctio realis talium. - Alio modo, ut non possit unius esse, nisi in uno alterum redundet: et sic non infert.distinctionem realem illorum. Cum enim animal aliquod augetur, sic generatur nova quantitas, ut antiqua novo modo se habeat: et similiter minuitur. Et propterea non sequitur: Ergo est alia realiter quantitas nova ab antiqua. Et simile est in motu intensionis et remissionis. Et sic accidit in habitu scientifico. Quia cum generatur scire secundae conclusionis, habitus praecedens extenditur: et e converso, minuitur oblivione. Similiter quod intensive augeatur respectu primae conclusionis et non secundae, perinde est ac si albedo intenderetur in una parte subiecti et non alia, ut infra patebit.

XV. Ad tertiam rationem dicitur praemittendo duo. Primum est, quod actus sciendi habitus scientifici sunt duplices: quidam secundum unam et eandem demonstrationem; quidam secundum aliam démonstrationem ac conclusionem, Et hi actus sic se habent, quod primi sunt omnino eiusdem rationis, ut patet: secundi autem aliquo modo sunt eiusdem rationis, et aliquo modo diversae. Si enim sumantur in ordine ad diversas species intelligibiles a quibus fiunt, sic, cum species tertiae demonstrationis distinguantur specie a speciebus secundae, etiam ipsi actus erunt diversarum rationum. Si vero sumantur in ordine ad habitum scientificum et eius formale obiectum, sic sunt unius rationis: sicut et habitus et obiectum sunt unius speciei specialissimae. Et licet ad habitum pertineant isti actus utroque modo, quia tamen principaliter et immediate pertinent ad ipsum secundo modo; ideo, licet tolerari possit sermo dicens actus istos diversarum rationum, formalius tamen dicuntur eiusdem rationis, cum de unitate habitus est sermo. — Secundum est, quod habitus scientificus habet duas latitudines diversarum rationum, intensivam scilicet et extensivam, respondentes duplicibus supradictis actibus: ita quod quantitas intensiva eius augetur ex actibus frequentibus circa idem; quantitas vero extensiva augetur ex advenientibus actibus demonstrativis circa diversa. Et sicut in formis materialibus calor, et latitudines eius intensiva et extensiva, non sunt tres entitates, sed una habens duas conditiones; ita in habitu.

Unde ad rationem dicitur quod habitus scientiae augetur per utrosque actus, scilicet circa eandem, et circa diversas conclusiones; et quod neutrius augmentationis est terminus aliqua omnino nova entitas, et consequenter nec eiusdem mec diversae rationis; sed antiqua novo modo se habens, secundum latitudines diversarum rationum. Nam augmentum per actus circa idem, terminat habitus secundum-latitudinem intensivam: augmentum vero per actus circa aliud, terminat idem habitus secundum latitudinem extensivam, quam constat conditionem esse alterius rationis. Ex hoc autem quod idem habitus habet utramque quantitatem, non sequitur quod sit compositus ex duabus rebus diversarum rationum: sed solum quod habeat duas quantitates, non molis sed perfectionis, diversarum rationum, identificatas realiter sibi.

XVI. Ad quartam rationem dicitur quod, quia habitus scientificus comparatur ad potentias intellectus respectu diversarum conclusionum, ut partes subiecti, ut ex V Metaphys. deductum est; consequens est quod habitui perficienti intellectum secundum potentiam ad primam conclusionem, non contrarietur etiam habitus pravae dispositionis in eodem intellectu secundum potentiam respectu secundae conclusionis; sicut albo secundum unam partem, non contrariatur nigredo eiusdem, ut est in parte propinqua.

Fit quoque hoc manifestum ex ipso motu augmenti extensivi. Cum enim augmentatio extensiva ad occupandum novam loci partem terminetur in materialibus formis; et scientifici habitus augmentum extensivum ad maiorem perfectionem extensivam eiusdem terminetur sic, quod potentia intellectus respectu novae conclusionis actuatur per ipsum habitum, quae prius non actuabatur; et e converso, diminutio ad minorem scientiam terminatur per hoc quod potentia in intellectu respectu scire conclusionis, subducitur ab esse sub illo habitu: consequens est ut habitus augmentatione quasi occupet novam potentiam, seu partem potentiae, et diminutione quasi relinquat; ac per hoc, non magis contrarietur habitui ut perficit unam potentiam seu partem potentiae, seu potentiam partialiter, contrarius habitus ut occupat aliam potentiam vel partem, vel eandem partialiter, quam, ut dictum est, contrario in una parte contrarium in altera. Proportionaliter namque hae se habent, in indivisibilibus secundum quantitatem molis, partes potentiae, sicut in rebus materialiter quantis, partes quantitativae,

Hanc autem proportionem partium potentiae subiecti habitus scientifici ad ipsum habitum, tanti facito, ut affirmes hinc evenire quod habitus geometriae augeri potest intensive circa quartam conclusionem, et non erit intensus circa quintam. Et esset etiam e converso, si quinta non dependeret ex quarta. Provenit namque hoc ex eo quod frequentati actus circa quartam demonstrationem, augent intensive habitum ut perficit illam partem potentiae intellectus qua respicit hanc conclusionem, et non ut perficit aliam. Nec, ut dictum iam est, refert si sit una et eadem potentia: quoniam est multae aequivalenter, seu partialiter. — Nec suspiceris voluntariam aut chimaericam esse hanc partium potentiae subiecti habitus adinventionem. Si namque scripta superius ab Auctore notaveris, invenies, inter alia, in qu. L, art. ult., ad ult., quod etiam in angelis sunt partes potentiae, inquantum intellectus eorum per plures species perficitur, et voluntas eorum se habet ad plura. Quid clarius? Hoc est enim quod diximus: nam constat quod inquantum intellectus noster est in potentia ad aliam et aliam demonstrationem et conclusionem, est in potentia ad diversas species, et ad proportionaliter plura, sicut voluntas. - Et haec de quarto, et tota hac materia.