Quaestio 138

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaetrigesimaeoctavae multa occurrunt ex Martino, in eodem tractatu, in qu. de Mollitie. Primum est circa illud quod in corpore articuli dicitur, scilicet: Secundum Philosophum, proprie mollis dicitur qui recedit a bono ex tristitia causata ex defectu delectationum, quasi cedens debili moventi. Contra hoc siquidem dupliciter procedit. Primo, arguendo quod non solum tali tristitiae cedens est mollis, sed etiam cedens aliquibus tristitiis ex positivis causis afflictivis causatis. - Secundo, quod non omnis cedens tali tristitiae ita ut recedat a bono, est mollis.

Et ad primum quidem multa affert. Sed quoniam primum non est contra Auctorem, quamvis arguens putaverit et dixerit se impugnare in hoc sanctum Thomam, ideo non affero sua argumenta, sed ostendo unde non intellexit Auctorem. Ly enim proprie in hac littera aequivalet ad ly principaliter: et non aequivalet ad ly solum, utiste interpretatus est. Ita quod non est sensus litterae quod mollis est solum recedens a bono propter tristitiam ex carentia delectationum :causatam: sed est sensus quod mollis est principaliter recedens a bono propter huiusmodi tristitias. Unde in hac eadem littera dicitur quod mollis est qui de facili recedit a bono propter difficilia, quae sustinere non potest. Per haec enim verba, in principio corporis articuli, Auctor definit mollem: et postmodum, excludens eum qui a magnis tristitiis vincitur a numero mollium, tres gradus retrahentium a bono ponit, scilicet metum, delectabile, et carentiam delectationum, concludens quod ex his proprie, hoc est principaliter, aliquis dicitur mollis, secundum Philosophum. Quod est verum. Cum hoc tamen stat quod etiam ille qui a mediocribus tristitiis ex aliquibus contristantibus illatis vincitur, sit etiam mollis. Dictum etiam est supra quod proprie fortitudo est circa pericula mortis in bello: et per hoc declaratum est non excludi quin secundario sit etiam circa alias mortes sustinendas.

Advertere quoque hic expedit quod, sicut Auctor aliter perseverantiae nomine utitur quam Aristoteles, ita et mollitiem aliter accipit. Nam apud Auctorem pro vero vitio sumitur, apud Aristotelem autem pro imperfecto in genere vitii: ut patet ex oppositis bonis, scilicet perseverantia virtute, et perseverantia in imperfecto genere virtutis; sicut etiam et continentia.

II. Quod autem secundo loco confutatur, est contra Auctorem in hoc loco, in responsione ad primum: et ideo afferenda sunt argumenta eius. Primum est ex auctoritate Aristotelis, VII Ethic., quod vinci a carentia delectabilium propter naturam generationis aut propter aegritudinem, non est mollitiei.

Secundum est quia, secundum Aristotelem, aliquae delectationes sunt necessariae: et propter carentiam talium delectationum recedere a bono non est mollities; sed propter carentiam superfluarum delectationum.

III. Tertium dubium ex eodem est circa responsionem ad secundum. Haec, inquit, solutio non mihi placet. Tum quia, si delitia est quaedam mollities, ergo est species mollitiei. Ergo non habent illas diversas connotationes quas dicit Thomas.

Tum quia ex nominibus ipsis videtur oppositum: et proprie delitiosus est qui non potest sufferre absentiam delectationum.

Tertio, quia omnis delitia pertinet ad intemperantiam. Ac per hoc, si est quaedam mollities, pertinebit ad intemperantiam. Ergo mollities non est totaliter opposita perseverantiae.

IV. Quartum dubium est circa responsionem ad tertium. Haec, inquit, responsio non videtur mihi consona dictis eiusdem Doctoris. Arguo enim sic. Appetere remissionem. secundum quod huiusmodi, aut est delectabile, aut carens labore. Si primum, ergo lusivus, ut appetens remissionem, non est dicendus mollis, sed incontinens: quia propter delectationem deserit bonum. — Si secundum, ergo mollities non est universaliter circa tristitiam ex defectu delectationis: cuius oppositum determinat idem Doctor. Patet consequentia: quia lusivus, ut appetit remissionem, fugit laborem contristantem et molestantem.

V. Ad obiecta secundi dubii dicitur quod sermo Aristotelis, formaliter intellectus, non infert quod arguens intendit. Quoniam Aristoteles vult [quod] non posse carere delectationibus quibusdam propterea quia sic nutriti sunt, ut reges Scytharum; vel propter infirmitatem complexionis, ut mulieres; non est vitii. Et verum est: quoniam recta ratio habet ut complexionis et consuetudinis ratio habeatur; ita quod id quod esset mollitiei vitium in uno, non est mollities in alio; sicut etiam quod esset ebrietas in uno, est sobrietas in alio. Sed, ut patet, ex hoc non sequitur conclusio arguentis, scilicet: Non omnis cedens tristitiae ex carentia delectationum ita ut recedat a bono, est mollis.

Secunda quoque obiectio nil obstat. Quia sequi delectationes necessarias non est vitiosum. Sed si propter carentiam superfluarum declinet a bono, est manifeste mollis. Si vero propter carentiam necessariarum aliquis declinaret a bono, ita quod non propter carentiam subtracti, sed ipsius delectationis ut sic, a bono recederet, mollis quoque esset: quoniam delectationes necessariae non sunt propter se, sed propter subtracta, puta cibum vel potum. Unde qui declinaret a virtute quia cibus non delectat eum, qui tamen prodest, mollis esset, quamvis delectatio cibi sit necessaria propter cibationem et vitam animalium. Non esset autem mollis si cibo non delectanti praeponit delectantem: quia non per hoc recedit a virtutis bono. Et si in hoc excederet, ad gulae vitium spectaret.

VI. Ad tertium respondendo dubium, dicitur ad primum quod delitia est species, vel quasi-species mollitiei. Et negatur consequentia: Ergo non differunt penes connotata, ut dicit Thomas. Stat enim quod aliquid exprimat inferius quod non exprimat superius.

Ad secundum vero dicitur quod male exponitur delitia.

Ad tertium, negatur assumptum, scilicet quod omnis delitia spectat ad intemperantiam: nisi confundendo vitia.

VII. Ad quartum dubium dicitur quod appetere remissionem in proposito est appetere negationem laboris. Et cum dicitur, Ergo lusivus, ut mollis, fugit laborem contristantem: conceditur. - Et cum dicitur, Mollities non est praecise circa tristitias ex absentia delectabilium: conceditur. - Et cam dicitur quod Auctor oppositum determinavit, negatur: ut patet ex supra dictis; et ex hac littera, ubi expresse dicit quod on posse sustinere laboriosa pertinet ad mollitiem.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis centesimaetrigesipreti est dubium ex Martino occurrit, ibidem, in qu. de Pertinacia, arguente contra hunc articulum quod conclusio non est conformis aliis dictis eiusdem Thomae. Nam secundum eum, non omnis persistens in sententia secundum quod oportet, est perseverans: sed ille tantum qui persistit non obstante molestia diuturnitatis. Si ergo pertinacia directe opponitur perseverantiae, oportet quod nimis persistat contra diuturnitatis molestiam, Sed secundum eum, pertinacia non est tale vitium: sed aliquis dicitur pertinax, esto quod nihil ex diuturnitate sentiat molestiae. Non convenit ergo conclusio cum aliis dictis Thomae.

Secundo, quia sequeretur nullum vitium esse pertinaciam nisi ubi diuturnitatis circumstantia de bono in malum transferret. - Et tenet consequentia: quia si directe opponitur perseverantiae, oportet quod includat in sua ratione diuturnitatem, sicut perseverantia.

Tertio, quia pertinax, secundum Isidorum, est qui immanet sententiae cui non debet immanere. Talis autem excedit pertinacem oppositum perseveranti: quia perseverans est non obstante tristitia, et similiter suus pertinax. Ergo pertinacia accepta ab Isidoro et Thoma, non opponitur perseverantiae.

Quarto, quia pertinax, ut de eo loquitur Thomas, immanet sententiae propter delectationem. Ergo non opponitur perseverantiae, sed continentiae. — Probatur assumptum. Quia pertinax immanet sententiae propter victoriam. Ergo propter delectationem. — Probatur hoc ultimum antecedens. Tum ex ipso Thomahic. Tum ex Aristotele, VII Ethic. dicente quod isti propriae sententiae vincuntur a delectationibus: gaudent enim vincentes, si non transuadeantur. Et concludit quod sunt magis similes incontinentibus quam continentibus.

II. Ad horum evidentiam, scito quod, sicut magnanimi- tas et facit magnum in qualibet virtute et ponit medium in appetitu magnorum honorum; nec oportet quodlibet oppositum illi vitium respicere appetitum honoris, sed sufficit quod magnum honorem respiciat vel per excessum vel per defectum, ut patet de praesumptione, quae non excedit in appetitu honoris, sed actus incommensurati: ita proportionaliter perseverantia et facit ex intentione persistentiam opportunam in qualibet virtute, et medium ponit insistendo in sententia. Et propterea vitia opposita eidem, si extrema sunt eius quod est sistere in sententia, perseverantiae opponuntur: sicut ambitio et eius oppositum extrema sunt magnanimitatis, quia extrema sunt eius quod est appetere magnos honores.

III. His praelibatis, ad primum in oppositum dicitur quod persistere in sententia bene operando aut malum vitando, contingit dupliciter. Uno modo, ex conditione habitus operantis: et sic persistens non est perseverans, secundum Auctorem. Alio modo, ex principali intentione. Et sic persistens est perseverans: quoniam sic persistere intendens directe intendit tandiu insistere quandiu oportet. Hoc enim importat ly per-sistere; sicut per-vigilare est usque ad finem vigilare. Unde cum dicitur quod actus perseverantiae est persistere in sententia cum executione, non oportet addere contra molestias diuturnitatis: quoniam ipsum persistere hoc importat, scilicet quod, si est directe intentum, superet molestiam causabilem a diuturnitate. - Et cum ex hoc infertur, Ergo pertinacia perseverantiae opposita non est nisi nimis persistat contra diuturnitatis molestias: negatur sequela: sed sufficit quod nimis ex intentione persistat in sententia, undecumque hoc accidat; sicut sufficit ad intemperatum. quod excedat in delectationibus tactus, undecumque ad.hoc veniat; puta ex avaritia, ut meretrix, vel ex vindicta, ut occisor, etc. Et ratio est quia ad positionem vitii alicuius non requiritur quod principalis intentio homi- nis sit divertendi a medio proprio: sed sat est quod ipsum vitium ex propria natura sit primo recessivum a medio propriae virtutis. Medium autem in perseverantia, ut dictum est, est persistere in sententia. Pertinax autem ex intentione excedit hoc: quoniam immanet sententiae quando non oportet, vel cui non oportet. Hoc autem est recedere a persistentia secundum quod oportet: sive molestiae diuturnitatis faciant hunc recessum, sive non. Et similiter mollis est, undecumque quis ex intentione non perstet in sententia secundum quod oportet, et non solum si propter laborem diuturnitatis non perstet in sententia: propter eandem rationem, scilicet quia ex natura sua talis non perstans recedit a persistentia secundum quod oportet; iam enim dictum est quod in persistentia clauditur diuturnitas.

Et per hoc patet responsio ad secundum, dicendo quod recessus a persistentia includit recessum a diuturnitate secundum quod oportet.

Et per hoc patet responsio ad tertium. Aliud est enim loqui de recessu vitii a medio: et aliud, de recessu operantis vitiose. Quoniam causa movens vitiosum potest esse multiplex. Et non tollit naturam vitii: pertinax enim est qui nimis ex intentione perstat, undecumque iste homo moveatur ad immanendum sententiae quando vel cui non oportet.

Ad quartum dicitur, cum Auctore, quod pertinax ex parte delectationis appetitae est similis incontinenti, u Aristoteles dixit: secundum tamen id quod directe intendit, scilicet immanere propriae sententiae, opponitür perseverantiae; et secundum finem opponitur magnanimitati, pro quanto est inanis gloria.