Quaestio 46

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo primo quaestionis quadragesimaesextae, in responsione ad primum, adverte quod illa verba litterae, ad iram terminantur, possunt habere duos sensus. Primus est quod singuli motus irascibilis, scilicet motus spei et motus desperationis et reliqui, terminantur ad iram; sicut diximus quod amor terminatur ad delectationem. Et hic sensus est falsus: non enim spes terminatur ad iram, ut patet. - Secundus est quod omnes passiones irascibilis terminantur ad iram, idest finiuntur in ira, tanquam in ultima passione. Et hoc est dicere quod ira est ultima passio, seu ultimus motus huius potentiae, et notior: et propterea denominavit potentiam. Et hic sensus est verus, ut patet ex superius dictis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem quaestionis. quadragesimaesextae, scito quod distinctio facta in littera, quod motus appetitus fertur in obiectum per modum incomplexi, et per modum complexi, intelligitur formaliter et explicite: ut patet in numeratis passionibus per modum incomplexi. Desiderium enim et spes, si considerentur obiecta secundum implicita, complexionem habent: nullus enim desiderat nisi sibi vel alteri bonum, et similiter nullus sperat bonum nulli. Sed si secundum explicita obiecta considerentur, incomplexio invenitur: est enim desiderium absentis boni, et spes futuri, Amare autem. est velle bonum alicui, ut in II Rhetoric, dicitur: ubi explicite patet applicatio huius ad hoc, ex parte obiecti. Intendit ergo Auctor quod quaedam passiones sunt quarum obiecta consistunt explicite in applicatione huius ad hoc, quaedam autem non.

Et ex hoc solvuntur duae obiectiones. Prima est de spe et desiderio, quomodo computentur inter eas quae per modum incomplexi sunt: cum respiciant bonum, et personam. Secunda est, quomodo amor concupiscentiae quo amatur vinum, respicit unum obiectum tantum: cum sibi ametur vel alteri, ut superius etiam dictum fuit. Et similiter de odio abominationis. — Patet enim utriusque solutio: quia scilicet non explicite important applicationem huius ad hoc in obiecto, sicut cum amatur amicus, aut irascimur alicui, aut odio habemus aliquem odio inimicitiae. In his enim tribus solis explicita applicatio huius ad hoc in obiecto apparet, etc.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto, omissis tertio et quarto, in responsione ad primum, dubium novitiorum occurrit: quo pacto ratio sedat iram, inquantum iratus non totaliter audit imperium rationis. Oppositum namque apparet: dum iratus non obediens rationi, magis prosequitur; ut experientia testatur. rationis, determinat conditionem secundum quam ira sub-

II. Ad hoc dicitur, primo explanando sententiam Auctoris; deinde verba. Intendit Auctor quod, quia ratio duplici actu refertur ad iram, scilicet nuntii et praecepti; et nuü ntiantem quidem semper se exhibet ratio, quia ipsam iram respicit nuntiando causam vindictae; praecipientem vero non semper se exhibet, quia moderamen irae praecipiendo faceret, quod non semper accidit; idcirco ratio. est causa irae, inquantum nuntiat; et est causa mansuetudinis, inquantum praecipit moderando. Et quia nuntiare necessario con- currit ad iram et semper, praecipere autem non; ideo in corpore articuli, ex IV Ethic. dictum, quod humanius est punire quam mansuetum esse, ex hac radice verificatur.

Verba autem litterae accipienda sunt specificative: ita quod ly inquantum iratus non totaliter audit imperium trahibilis est imperio rationis. Quia enim opposita habent fieri circa idem, secundum eandem conditionem ira nata est obedire et non obedire, moderamen suscipere et non suscipere sub imperio rationis. Ac si dixisset quod ira, inquantum subest rationi nuntianti, est ab ea: inquantum vero subest rationi moderanti, sedatur ab ea; ita. quod ratio ex illo actu sedat iram, qui potest audiri et. non audiri ab irato, ob cuius non auditionem. dicitur. iratus. on totaliter audire imperium rationis,

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo sexto, in corpore, adverte quod ira et odium inimicitiae comparantur et discutiuntur; et non odium abominationis. lllud enim est quod vult malum malo, non hoc. Infirmus enim qui odit suam aegritudinem, nulli vult malum: et iustus de se dicens, Zniquos odio habui, nulli malum voluit, sed iniquitatem odio habuit et abominatus est,— —

II. In eodem sexto articulo dubium adhuc est: quia differentia inter iram et odium inimicitiae, falsa videtur. Quia aut est sermo de malo illi cui appetitur: aut simpli- citer. Si primo modo, non est differentia inter iram et odium: quoniam utrobique appetitur malum illi; vindicta enim est malum punito. - Si secundo modo, sequitur impossibile: scilicet quod ad malum, ut malum, possit esse prosecutio appetitus; patet enim quod odiens affectat malum quod illi qui odio habetur, vult.

Ad hoc dicitur quod hic est sermo de malo illi, sed formaliter, scilicet sub ratione mali. Et in hoc differt odium ab ira, quia ira malum respicit indutum iusti vindicativi rationem: odium autem malum nudum secundum se. - Et licet sit impossibile appetitum prosequi per se malum appetenti, non tamen est impossibile appetitum per se prosequi malum contrario. Nullus enim operatur aspiciens ad malum sibi: sed bene ad malum contrario. Hoc autem fit in odio, non primum.

III. In eodem sexto articulo, in responsione ad primum, dubium occurrit circa id quod de odio dicitur, quod insatiabile est, infinitum est. Videtur enim hoc falsum. Primo, quia contingit odio habere aliquem quoad aliquid, puta praelationem vel potestatem super se; et velle ei solum hoc malum, scilicet privationem illius. Secundo, quia contingit odio habere aliquem solum quoad excessum in aliqua re, puta quoad excessivas divitias; et velle ei solum hoc malum, ut non sit tantum dives. Tertio, quia contingit odio habere aliquem quoad vitam, ita quod velit ei mortem; et tamen non velit ei alia mala, puta infirmitates, mala genera mortis, et similia. Non ergo odium est insatiabile et infinitum, sed mensuratum habet obiectum.:

IV. Ad hoc, potest dupliciter distingui: primo, de odio abominationis, et inimicitiae; secundo, de odio inimicitiae simpliciter, vel secundum quid. Et dici quod odium insatiabile et infinitum est odium inimicitiae simpliciter, quo scilicet persona, non secundum quid, sed simpliciter odio habetur: et quod de huiusmodi odio loquitur Scriptura, loquitur Aristoteles, loquitur Auctor. Obiectiones autem sunt de odio abominationis, vel secundum quid.

Sed quia ratio in littera adducta militat pro omni odio, scilicet, "Ea quae secundum se appetuntur, sine mensura appetuntur", ut patet inductive in avaro, in infirmo, etc., et ex I Politic.; ideo aliter dicendum videtur, quod differentia inter iram et odium in hoc, attenditur secundum ipsum proprium obiectum. Ita quod proprium obiectum odii non habet per se mensuram, et si habet, hoc est per accidens: proprium autem obiectum irae habet per se mensuram, et si in aliquo casu forte non habet, hoc esset per accidens. Proprium obiectum irae est vindicta: quae, cum respiciat offensam receptam, manifeste per se includit proportionem, saltem. secundum apparentiam irati, ad offensam; ac per hoc, per se in mensura consistit. Proprium autem obiectum odii inimicitiae est sola persona: odii autem abominationis, res. Quidquid autem odio habetur, sive persona, sive res, sive excessus, secundum se refutatur et abnegatur ab affectu: ac per hoc, non secundum aliquid sic, et secundum aliquid non; et rursus, ac per hoc, non in ordine ad aliud cui commensuretur. Et propterea infinite insatiabiliterque refutatur.

V. Nec obstat quod ipsum odio habitum mensuratum quoddam est, puta certus gradus potentiae, certa praesentia, etc.: hoc enim est per accidens. Quidquid enim, et quantumcumque sit illud quod odio habetur, sine mensura refutatur, quamvis in se mensuratum sit: obiicitur enim odio. quidquid obiicitur, ut quoddam totum, et non ut certa mensura ab aliis discretum.

Propter quod, non sufficiens signum distinctionis odii ab ira accipiunt confessores ex hoc, quod poenitens dicit se non appetisse nisi certum malum his quos odisse se dicit. Stat enim, et frequentissime, cum appetitu certi mali, odium abominationis: quod redit quandoque in idem cum odio personae secundum quid. Cum enim odio habetur persona secundum aliquam bonam conditionem, proprie loquendo, obiectum odii est conditio illa non absolute, sed in illa persona: et propterea et persona sub illa conditione, et conditio in persona odio habetur. Et sic salvatur odium abominationis simpliciter, et odium inimicitiae secundum quid, aliquo modo, pro quanto scilicet personae oppositum malum desideratur.

Commentaria Cardinalis Caietani

OMISSO septimo articulo: - in quo diligenter notabis, et memoriae mandabis distinctionem irae ex imaginatione et ratione; et advertes quod, cum scientificus sermo de ira est, intelligitur de ira ex ratione nuntiante: — in octavo, in responsione ad primum, adverte quod Auctor non aperit intentionem suam, an putaverit has irae species esse veras species. Et posset forte dici quod non sunt verae species ex parte obiecti, secundum cuius per se differentias passionum differentiae sumuntur: quamvis ex parte subiecti, specifice distinguantur. Obiectum enim omnis irae omnino idem est: sed ex dispositione varia, fulta scilicet celeritate cholerae, memoria, vel appetitu ipso, diversificatur. Propter quod, non video nisi accidentales differentias, licet non totaliter accidentales, ut album et nigrum ad animal.