Quaestio 180

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis centesimaeoctogesimae, colToniaon et ordinandum est id quod de vita contemplativa dicitur in affectu et intellectu. Nam formaliter est in intellectu: quoniam est ipsa contemplatio, quae est actus intellectus.

Causaliter autem et terminative est in affectu: et utroque modo dupliciter. Nam causaliter est in affectu ratione amoris concupiscentiae, et ratione amoris amicitiae. Ad amorem siquidem concupiscentiae spectat cum aliquis appetit videre aliquid ut videat: nam ipsum videre perfectio est videntis; et seipsum amat qui propterea quaerit aliquid videre ut videat seu cognoscat. Ad amorem vero amicitiae spectat appetitus videndi aliquam personam quia amat illam personam, Et licet haec duo divisa inveniantur saepe, in proposito tamen unita inveniuntur in uno et eodem affectu. Nam studens contemplationi simul concupiscit sibi visionem veritatis; et propter amorem ipsius veritatis divinae quam amat, tendit ad videndum illam. Et quoniam ratio amicitiae praeeminet concupiscentiae, ideo Gregorius, in littera allatus, vitam contemplativam in caritate Dei causaliter constituit: constat enim quod caritas Dei amicitiam ad ipsum principaliter importat.

Terminative autem contemplatio in affectu est et secundum delectationem, naturaliter consequentem ipsam contemplationem et obiectum contemplatum; et secundum amorem amicitiae, augmentatum ex hoc ipso quod videt et delectatur; si tamen status patitur augmentum. Quod dico propter contemplationem patriae.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo secundo eiusdem quaestionis centesimaeoctogesimae, nota duo. Primum est quod virtutes morales dupliciter disponunt ad vitam contemplativam. Uno modo, respiciendo ad ipsam contemplationem, Et sic disponunt indirecte, hoc est, removendo, prohibens, scilicet passiones et occupationes exteriores, quae prohibent contemplari. Et sic intellige corpus articuli. - Alio modo, respiciendo causam contemplationis, quae est caritas, ut dictum est. Et sic directe disponunt, et pertinent virtutes morales ad vitam contemplativam: quia directe disponunt et pertinent ad caritatem. Et sic intellige responsionem ad primum. - Et hinc potes diversa dicta diversimode interpretari.

Secundum est in responsione ad tertium: ubi Auctor, duas. partes pulchritudinis tractans, primam, scilicet claritatem, ponit formaliter in intellectu; secundam autem, scilicet proportionem, ponit causaliter in eodem.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio eiusdem quaestionis, collige distincte novem ad vitam contemplativam pertinentia, quae recitantur in littera; et distincte applica ad tria membra progressus in contemplatione in corpore articuli posita, scilicet acceptionem principiorum, deductionem ex principiis ac- ceptis, et contemplationem ipsam. Et sic divide ac distribue ut auditio, lectio et oratio ad acceptionem spectent; meditatio vero, speculatio, consideratio et cogitatio ad deductionem contemplatio demum, cum subsequente admiratione, ad ipsam consummationem contemplationis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quarto eiusdem quaestionis, hoc solum notandum occurrit, quod vita contemplativa potest dupliciter determinari: scilicet secundum se; vel ex parte contemplantis. Secundum se quidem tractatur in littera: et constituitur in contemplatione Dei principaliter, ea ratione quia contemplatio Dei finis est contemplationis creaturarum secundum se; nam imperfecta naturaliter ordinantur ad perfecta ut ad finem.

Ex parte vero contemplantis, contemplativa vita. con- sistit in illorum contemplatione quibus contemplandis homo studium suum principaliter adhibet. Et ideo philosophi qui astrorum vel naturalium contemplationi, omissis omnibus, studebant, contemplativae vitae participes erant, etiam si nihil de Dei contemplatione curassent. Ad quam tamen multi eorum principaliter tendere videbantur: illi scilicet qui ad rerum causas investigandas incumbebant. Et hoc pacto vita contemplativa apud gentiles distinguebatur contra activam.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo quinto eiusdem quaestionis, adverte, circa titulum, quod non est hic quaestio de divina omnipotentia, cum dicitur, An possit vita contemplativa pertingere ad divinam visionem etc.: sed ly possit denotat potentiam ordinariam secundum inditum naturae modum.

Et similiter in responsione ad primum, cum Dionysius dicit, Si aliquis videns Deum intellexit quod vidit, non ipsum vidit, intelligitur de communi usu Scripturae, quo multi dicuntur vidisse Deum, sive imaginarie sive intellectualiter.

Et haec dico propter Moysen et Paulum.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo sexto eiusdem quaestionis, circa distinctionem contemplationis per circularem, rectum et obliquum, adverte primo quod, quia haec distinctio communis est angelis et hominibus, et rursus comprehensoribus et viatoribus, ideo non potest unico exemplo quodlibet membrum declarari. Sed ex littera facile commune quid colligi potest: ut motus circularis sit ipsa simplex Dei contemplatio; rectus vero in nobis quidem discursus naturalis, in angelis vero illuminatio qua superiores illuminant inferiores quasi naturaliter; obliquus autem divinis utitur ut principiis, et discursu in nobis, vel illuminatione in angelis, ut actu seu effectu, ut sic sit compositus ex recto. et circulari.

Et scias quod iste sermo est parabolicus: ad similitudinem motus circularis, qui proprius est caelo; et motus recti, scilicet a medio vel ad medium, qui proprius est elementis; et motus obliqui, quem experimur continue in agitatione ventorum, et proprius est mixtis. Unde non oportet omnimodam similitudinem in metaphora hac quaerere: sed sat est intelligere quod dicitur.

II. In eodem articulo, in responsione ad secundum, dubium occurrit circa illa verba, quod angeli indesinenter, absque principio et fine, intuentur Deum. Nam cum angeli non fuerint creati ab aeterno; nec etiam fuerint beati ab aeterno: constat quod non absque principio coeperint videre Deum.

Ad hoc dicitur quod visio beata, de qua est sermo, qua angeli vident Deum, potest iudicari seu considerari dupliciter: uno modo, secundum se, hoc est secundum rationem sui ordinis et suae propriae mensurae; alio modo, ex parte videntis, Et si consideretur secundum se, sic, cum constet quod est divini ordinis, et propria eius mensura est non tempus quodcumque, nec aevum, sed aeternitas, participata tamen, ut in qu. x Primi Libri huius Operis patet; et aeternitati participatae accidat habere vel non habere principium durationis (potest namque coaeterna esse aeternitati per essentiam: ut patet si Deus creasset unum angelum beatum ab aeterno): ideo visio beata angeli vere secundum se dicitur absque principio et fine, quoniam, ut dictum est, accidit sibi habere principium ex parte videntis, quod est secundum membrum. Quod est considerare visionem beatam secundo. modo: sic enim considerata, principium habet durationis. Sicut si diceremus quod motus circularis caret principio et fine secundum se: per accidens tamen, si quandoque inchoavit, diceretur habere principium.

III. In eadem responsione, circa motum circularem animae nostrae, nota progressum litterae esse talem ut primo anima aciem intellectionis a compositis ad simplicia reducat: hoc est, a sensibilibus, quae constat esse composita, ad seipsam intus contemplandam, quae est simplex, perveniat. Et hic est primus gradus. — Deinde a seipsa ascendat discurrendo ad contemplationem quidditatis simplicis, ita quod hoc fiet in termino discursus absque discursu aliquo: tanquam si contempletur unam substantiam separatam. Et hic modus videtur esse progressus ille quem posuit Avempace in ascensu ad substantias separatas, ex- spoliando quidditatem a quidditate. Et in hac speculatione non est error, sed aut totum aut nihil attingitur, ut dicitur in IX Metaphys. Et quoniam in hoc gradu, quantum ad propositum spectat, principaliter consideratur exclusio discursus: ideo Auctor exemplariter declaravit hunc gradum in cognitione complexa primorum principiorum, in qua est clara evidentia sine discursu. - Post hos autem duos gradus, tertius ponitur, in quo ipsa contemplatio divinae veritatis consistit, secundum assimilationem ad visionem qua angeli vident Deum.

IV. Sed statim accidit hic dubium, quo pacto tertius hic gradus attribuatur vitae contemplativae homini in hac vita: cum non possimus ultra ascendere quam secundus gradus donet. Constat enim quod summum in contemplatione nostra gradum obtinet cum anima, exspoliando quidditatem a quidditate, ad simplicem quidditatem intuendam pervenit. Quamvis nec per hoc pertingere possit ad quidditative intelligendum aliquam substantiam separatam: ut diffuse habes in III Contra Gent., cap. xrv.

Ad hoc dicitur quod doctrina ista theologica est, nec sistit in puris naturalibus, sed de natura nostra ut perficitur gratia divinae illuminationis, tractat. Et propterea, licet naturaliter non possimus contemplando supra secundum gradum ascendere, secundum tamen divini luminis participationem altius mens humana conscendit: non sine phantasmatibus tamen. Et sic motus circularis, hoc est uniformis Dei contemplatio, cum contemplatione nostra salvatur.

Potest et aliter dici, quod secundus gradus differt a tertio in hoc quod obiectum secundi est quodcumque simplex intelligibile ad quod intuendum figitur sine discursu aliquo: obiectum autem tertii est, non quodcumque sim- plex intelligibile, sed solus. Deus. Naturalis autem progressus est ascendere a quocumque intelligibili simplici ad Deum ipsum. Et sic tertius gradus ponitur superior secundo sicut habens obiectum determinatum simplicissimum, etc., respectu habentis obiectum indeterminate. - Et haec responsio subtilior, et magis consona litterae videtur: quoniam in secundo gradu indeterminate ponitur obiectum, in tertio vero determinate. Oportet tamen huiusmodi contemplationem Dei divina illuminatione fulciri: alioquin similitudinis angelicae visionis expers esset.

V. In eodem articulo, in responsione ad tertium et secundum simul, dubium occurrit circa sufficientiam: horum motuum contemplationis. Quoniam praetermissus videtur motus quo anima a magis intelligibilibus ad minus intelligibilia, seu sensibilia, contemplando procedit. Et tamen constat quod huiusmodi contemplatio recta est: et forte frequentior. Quod autem sit praetermissus motus iste, patet ex eo quod nec est motus obliquus, quia nihil est hic divinae informitatis; nec circularis, ut patet; nec rectus, quia rectus est a sensibilibus ad intelligibilia.

Ad hoc dicitur quod, quia imperfecta in aliqua specie seu genere reducuntur ad perfectum illius, ideo motus iste, tanquam imperfectus in genere motus recti, reducitur ad motum rectum: et non est praetermissus, sed sub recto comprehensus reductive. Motus. enim rectus principaliter consistit in ascensu a sensibilibus ad intelligibilia, qui proprie motus est ad perfectionem; secundario autem ad eum spectat regredi, quod minoris perfectionis videtur: ut sic, ut in calce litterae patet, contemplatio discursiva communis sit motui obliquo et recto; sed in obliquo habet pro ratione et principio divinam illuminationem, in recto autem soli rationi naturali innititur.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo eiusdem quaestionis, in corpore articuli, adverte quod, cum dicitur quod delectatio contemplationis excedit omnem humanam delectationem, intelligitur non solum secundum se, sed etiam quoad nos ex parte animae habentis habitum contemplativae caritatis. Et signum eius est quod talis tolerat quaecumque contraria delectationibus corporalibus et sensibilibus, potius quam amittat contemplativam delectationem. Videmus enim tales praeferre contemplationem delectationibus tam venereorum quam cibi et potus et reliquorum bonorum mundi, puta gloriae, dignitatum, etc. Quod ex eorum affectu procul dubio procedit.

II. In responsione ad primum eiusdem articuli, circa illa verba, Et haec est ultima perfectio vitae contemplativae, ut scilicet non solum divina veritas videatur, sed etiam ut ametur, grandis scrupulus occurreret de fruitione seu felicitate aeterna, contra Auctorem, quod consistat in actu amandi, nisi in articulo secundo huiusmet quaestionis, ad primum, determinasset quod amor pertinet ad extrinsecam perfectionem vitae contemplativae. Et propterea cum hic dicitur quod est ultima perfectio, intelligendum est de perfectione extrinseca, Quaestio autem de felicitate, in quo consistat, est de perfectione essentiali. Et sic omnia consonant.

III. In responsione ad quartum eiusdem articuli, circa claudicationem lacob, hoc est, defectum temporalem annexum vitae contemplativae, adverte quod dupliciter referri potest ad contemplationem temporalis defectus. Primo, ut consequenter ex ipsa contemplatione: quia scilicet, dum inhaerens est contemplationi divinae, deficit ab amore tem- poralium. — Secundo, ut augens amorem contemplationis: quia, debilitato temporalium amore, magis inardescit amor spiritualium. Qui enim temporalibus non confidit, spiri- tualibus necesse est innitatur: sicut claudicans uno pede, innititur alteri sano. Et hanc secundam relationem tractat hic, ex Gregorio, Auctor.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo octavo eiusdem quaestionis, tria sunt notanda. Primum. Cum dicitur, In operibus contemplativae corporaliter. non. laboramus, ly corporaliter non sumitur ut distinguitur. contra spiritualiter, hoc est, immaterialiter: quoniam constat sic corporaliter nos laborare contemplando in parte sensitiva ministrante intellectui. Cuius signum est fatigatio in continuando, cum exinanitione quodammodo relicta spirituum. Sed accipitur corporaliter ut distinguitur contra animaliter: sicut corpus distinguitur contra animam, Sic enim solum corporaliter laborant. qui membris corporalibus operando utuntur, ut artifices, agricolae et huiusmodi. Contemplatio autem fit. sedendo et quiescendo, Et ideo absque corporali labore fieri dicitur,

Secundum est quod, dum ibidem subditur, unde magis continue in huiusmodi operibus persistere. possumus, inteligendum est, non totaliter, sed quod ex hac condi- tione habetur nonnulla ratio diuturnitatis in contemplando. Ita quod, cum sit hic sermo de diuturnitate quoad nos, non est intentionis praesentis litterae dicere quod vita contemplativa ex parte nostri sit totaliter diuturna, eo quia non est ibi labor corporalis: quoniam etiam ex parte nostri minus diuturna invenitur, dum ex corporis gravitate retrabimur ab altitudine contemplationis, ut in calce quaestionis sequentis Auctor ex Gregorio dicit. Sed intendit Art. 4, ad 5. quod ex hoc ipso contemplatio ex parte nostri est magis continua, hoc est, magis ac magis continuari potest, quod corporalis labor ibi non intervenit. Haec enim negatio impedientis laboris manifeste ad maiorem continuitatem confert.

Tertium est in responsione ad secundum, ubi manifeste habes quod superius diximus de motu circulari in hac vita, hoc est, summa Dei contemplatione: et quod possibilis, et quod divina, et quod transitoria est.