Quaestio 12

Commentaria Cardinalis Caietani

In primo articulo quaestionis duodecimae dubium primo occurrit de apostasia ab ordine, an constitutus in. minoribus seu prima tonsura peccet relinquendo statum clericalem. Videtur enim quod sic. Primo, quia quaelibet apostasia peccatum est, ut in littera dicitur. Immo de omni apostasia dicitur quod potest intelligi illa auctoritas Prov. vr, Homo apostata vir inutilis etc.; ex quo habetur quod non solum est peccatum, sed etiam mortale peccatum. — Secundo, quia facit contra id quod in susceptione primae tonsurae suscepit, scilicet: Dominus pars haereditatis meae. — Tertio, quia multae auctoritates ad hoc afferuntur.

II. Ad evidentiam huius quaestionis, sciendum est quod relinquere clericatus seu ordinum minorum statum et exercitium, cum importet retrocessionem a bono. supererogationis quidem ante susceptam. tonsuram vel ordinem, debito autem post susceptum ordinem aut tonsuram (ex quo enim accitus est in sortem divinam, debitor factus est sui in ministrum Dei), secundum se non est de genere bonorum nec indifferentium, sed male sonantium: non ita quod sit per se. malum, sicut mendacium, quia in. nulla necessitate posset licere; sed ita quod solilacie sumptum malum sit, adiuncta tamen aliqua conditione honestari possit. Et hoc patet ex eo quod pro aliqua necessitate licite aliquis post primam tonsuram et ordinem. minorem posset retrocedere: ut si pro pace regni oporteret 'esse. bigamum, vel aliquid huiusmodi.

III. Et quoniam ratio debiti iustitiam constituit, et eius violatio iniustitiam, iuxta modum debiti attendenda est natura peccati. In huiusmodi autem clericis tria inveniuntur debita: primo, quod ipsi sint ministri Dei; secundo, quod exerceant ministeria sua; tertio, quod deferant signa ministerii, puta habitum et. tonsuram. Et quoniam ad primum consecrati sunt per sacramentum ordinis, vel quasi consecrati per sacramentale, scilicet primam tonsuram, ab hoc retrocedere peccatum mortale est: quoniam hoc non fit nisi contemptu sacramenti et sacramentalium, cum neutrum iteretur.

A secundo autem recedere, absque contemptu; quotidiana experientia, qua multi eorum nunquam. exercent actus suos, absque remorsu. et reprehensione conscientiae, testatur non esse damnabile.:

A tertio autem retrocedere quod non sit mortale, ex eo probatur quia hoc est ex iure positivo, et nec praecepto nec voto firmatum, nec punitum. Manifestantur haec ex eo quod licite huiusmodi clerici. contrahunt matrimonia: et adeo licite ut gaudeant. etiam privilegio clericali, ut patet Extra, de Clericis Coniugatis, in cap. 1, in Sexto, "si tamen deferunt habitum et tonsuram. Ex hoc autem quod licite ducere possunt uxores, sequitur quod licite ponunt se in statu in quo minus plene possunt Deo ministrare, ut patet in JDecretalibus, eodem tit., in cap. DDiversis; et in quo oportet eos saecularibus negotiis immisceri,ut patet ibidem in cap. Joannes. Ex hoc vero sequitur ulterius, ut textus nunc dictus deducit, quod Zonsura ipsius talia exercentis in ministerii clericalis vituperium redundaret. Et sic non solum qui in aetate minori tonsuram susceperunt, ut in cap. Ut consultationi; sed absolute clerici in minoribus qui nolunt esse clerici, ex mandato iuris non coguntur ad habitum et tonsuram. Et sic de primo ad ultimum infertur: Ergo retrocedere ab habitu et tonsura huiusmodi non est praeceptum aut punitum a iure. - Et licet nec veniale peccatum videatur, ex quo licite ingreditur statum coniugalem, in quo oportet hominem communiter saecularibus negotiis immisceri, et consequenter relinquere habitum et tonsuram, ut Decretalis dicit; veritas tamen videtur quod secundum indulgentiam, qua venialia permittuntur, huiusmodi habitus et tonsurae dimissio fiat, sicut et implicatio in negotiis saecularibus.

IV. Ad primum ergo in oppositum, negatur quod: huiusmodi retrocessio sit apostasia. Ad apostasiam enim requiritur. non qualiscumque, sed criminosa retrocessio; qualis non est ista quae est sine peccato mortali. Unde Auctor in littera, licet, enumerando modos coniunctionis ad. Deum, dixerit per religionem. et clericaturam vel. sacrum ordinem; in eligendo. tamen species apostasiae, nullam fecit mentionem de clericatura, sed solum de religione et ordine; insinuans per hoc quod apostata hoc modo non est nisi, qui a sacro ordine vel professione religionis retrocedit. — Et confirmatur auctoritate iuris, Extra, de Apostat., in capitulis Zuae et A nobis, ubi patet quod apostasiam ob abiectum. habitum. crimen, infamia et punitio coactiva concomitantur, quae procul sunt a retrocessione de qua. est sermo.

Ad secundum dicitur quod, licet retrocedens a statu clericali non prosequatur sortem Domini quam inchoavit, et propterea peccet venialiter, ut dictum .est; non tamen ex hoc sequitur, quod peccet mortaliter: quia nec. praecepto nec voto ad prosecutionem adstringitur.

Ad tertium dicitur quod nulla est auctoritas authentica in contrarium, quantum víderim. Immo Ricardus, qui allesch in Quarto, dist. xxiv, non invenitur hoc dicere.

V. In eodem primo. articulo: adverte. quod, cum apostasia a religione sit retrocessio a religione; et aliud sit retrocedere a religione, et aliud retrocedere ab hac religione: consequens est quod si quis a sua religione retrocedat in aliam laxiorem intrans, non sit apostata a religione; ac per hoc non incurrit poenas contra apostatas. statutas. Quamvis si.ab ordine mendicantium. ad aliquam monachalem religionem, praeterquam Carthusiensem, transeat absque debita licentia, sit excommunicatus, non propter apostasiam, sed propter transitum talem, iuxta statutum Martini IV.

VI. In eodem primo articulo dubium occurrit de apostasia a religione, an religiosus recedens inconsulto praelato suo, et non subiiciens se alterius obedientiae, sit apostata proprie. Et videtur quod sic, auctoritate Innocentii in cap. fin. de Renun., et in cap. Intelleximus, de Aetat. et Qual. Ordin. Verum si diligenter considerata fuerit ratio apostasiae, distinguere oportet. Quia religiosum cum habitu sine licentia et alterius obedientia manere dupliciter contingit. Primo, eo animo et intentione ut religiosus amplius non sit. Et talis est verus apostata, Nec excusatur ab apostasia et censuris annexis ex hoc quod defert habitum: sed tenetur ad omnia ad quae tenentur apostatae sine habitu. - Secundo, contingit quod non recedat, nec vagetur extra, animo retrocedendi a religione, sed propter praelatorum forte rigorem, aut propter libidinem vagandi, aut aliquid huiusmodi. Et talis non est apostata, sed fugitivus et vagus. Et quod hoc sit verum, patet ex hoc quod apostasia consistit in retrocessione a religione; ac per hoc, qui retrocessioni a religione nunquam consensit, nunquam apo- stasiam incurrit: quamvis incurrat peccatum inobedientiae et rebellionis contra praeceptum praelati exeundo. Sicut etiam stans in claustro et nolens pertinaciter obedire praelato aliquid iuste praecipienti, rebellis est, non apostata. Propter quod, dictum Innocentii in primo casu verificatur: et in illo sensu tantum puto ipsum intendere, qui delationem habitus non excusare apostasiam docere volebat.

VII. In responsione ad secundum confirmationem habes quod actus exterior sola. denominatione ab actu interiori dicitur talis, puta fidelis et infidelis, sicut signum sanitatis sanum. Et scito quod exercens signa infidelitatis ex timore (ut de Marcellino Papa habetur quod posuit tura idolis) peccat mortaliter, etiam. si sit timor cadens in constantissimum virum: nullus enim timor excusat ab his quae sunt secundum se mala, quale est sacrificium idolorum. Et licet talis non peccet peccato infidelitatis interiori, peccat tamen peccato infidelitatis exteriori, non opposito fidei, sed opposito fidei confessioni. Et propterea, licet talis non sit haereticus nec idololatra secundum mentem, est tamen idololatra actu exteriori, et subiectus iuribus Dei et hominum contra idololatras: quia homo iudicat ea. quae extra sunt, et Deus voluntatem. consentientem in exterius sacrificium contra se. Mitius tamen exercenda sunt, propter timorem, iura contra ipsum.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem quaestionis duodecimae duium occurrit, an propter excommunicationem ex quacumque causa iusta, an solum propter excommunicationem ex causa apostasiae a fide, dominium amittatur. Et est ratio dubii quia in Decretis, XV, qu. vi, can. Nos sanctorum, quod Auctor in littera affert, et in can. Zuratos, absolute dicitur quod excommunicatio absolvit a iuramento fidelita- tis, donec excommunicatus dominus ad satisfactionem veniat. Et in tantum hoc acceptatur ut canonistae dubitent an etiam absolvat a debito solvendi mutuum acceptum. — Ex altera parte occurrit quod Auctor speciale aliquid de apostasia videtur velle dicere. In cuius signum, in responsione ad tertium dicit quod non est eadem ratio de apostasia et aliis criminibus.

Ad hoc dicitur quod in hac re sunt duo: scilicet crimen, et sententia Ecclesiae. Et quoniam de crimine directe spectat ad theologum, de sententia autem extensive et secundario; idcirco littera de demerito criminis intelligenda est quod speciale aliquid quaerit et dicit. Potest enim Ecclesia non solum propter hoc, sed propter alia crimina, ut etiam in littera dicitur, eandem poenam imponere. Quia igitur crimen apostasiae a fide demeritum hoc sibi vindicat, quia totaliter separat a Deo, et omnis aequitas postulat ut violanti fidem Deo abstrahatur fides aliorum; ideo hoc specialiter de apostasia decisum est. Non tamen dictum est quod pro sola apostasia poena haec incurratur: nec locus ab auctoritate negative validus est. — Quia vero Ecclesia in allegatis iuribus voluit quod excommunicati absolute, ac per hoc ex quacumque causa, incurrant eandem poenam; ideo ex parte sententiae Ecclesiae nihil est speciale in apostasia quod non est in excommunicatione propter alia crimina.

II. In eodem articulo, circa illa verba, .Et ideo quam cito aliquis per sententiam denuntiatur excommunicatus propter apostasiam a fide, ipso facto eius subditi sunt absoluti a dominio et iuramento etc., dubium duplex occurrit. Primum est, an exigatur denuntiatio ad hoc quod subditi absoluti sint a dominio et iuramento. - Secundo, supposito quod sic, an. exigatur denuntiatio talis poenae, scilicet quod est privatus dominio et iure fidelitatis: vel sufficiat denuntiatio censurae, scilicet quod est excommunicatus, etc.

Et est ratio dubii utriusque ex littera, quia exprimitur denuntiatio, et hoc quoad primum; et denuntiatio solius censurae, et hoc quoad secundum.

In oppositum autem est quia aut ad obligationem. poenarum a iure per latam sententiam definitarum exigituc declaratio, aut non. Si non exigitur, ergo non est expectanda. denuntiatio; sed quilibet cui constat principem fecisse aliquid propter quod perseverat in excommunicatione, est absolutus, etc. Si vero. exigitur, ergo non sufficit declaratio quod est excommunicatus, sed exigitur declaratio quod incurrerit poenas consequentes,

III. Ad hoc dubium, quamvis canonistarum sit, pro simplicium tamen instructione, et ne exurgat scrupulus sollicitans et vexans conscientias timoratas, dicitur quod, quia regulariter in poenis quae non sunt ecclesiasticarum censurarum requiritur declaratio iudicis ad executionem poenarum, ut in cap. Cum secundum, de Haeret., in Sexto, habetur; et sufficiat, ut ibidem dicitur, sententia iudicis super crimine ad executionem: ideo indubie tenendum est et quod exigitur declaratio seu denuntiatio iudicis, et quod sufficit declaratio criminis seu excommunicationis, cui coniuncta est a iure talis poena; tunc enim in suo principali intelligitur declaratum accessorium.

Dixi autem regulariter, quia Panormitanus, in cap. Cum non ab homine, Extra, de ludic., excipit casum quando factum est notorium, ut nulla sit opus declaratione. Et a Felino, in cap. Rodulphus, de Rescrip., multa ad hoc firmandum afferuntur. - Periculosa tamen videtur mihi huiusmodi exceptio. Quia quandiu notorium facti toleratur a iudice, tolerandum quoque insinuatur privatis. Perversusque ordo statuitur, ut privati teneantur facere quod superior timet attentare: quod eveniret si, principe existente notorie haeretico, Ecclesia tacens vellet subditos illi non parere.

Accedit ad hoc quod sententia declaratoria non semper exigitur propter facti aut iuris incertitudinem. Alioquin quando esset evidentia facti absque hoc quod esset notorium, non esset opus declaratione: quod est falsum. Sed exigitur propter auctoritativam manifestationem, ut quod auctoritas publica inchoavit lege, auctoritas publica perficiat iudice. Quo fit ut alterum de duobus dicendum sit, post factum damnatum a iure evidenter etiam constans: aut iudicis sententiam declarativam requiri; aut notorietatem aequiparare sententiae declaratoriae iudicis. Quod quantum ad claritatem notitiae est verum: sed quantum ad auctoritatem claritatis, nescio esse, nec credo verum. Puto tamen distinguendum inter posse et debere; et quod quando. est ita notorium quod nulla possit tergiversatione excusari, possit executio fieri, non tamen teneantur ad exequendum, quandiu iudex tolerat; ut sic notorium facti sortiatur effectum sententiae declaratoriae quantum ad manifestationem, et non quantum ad auctoritatem.

Et in materia praesentis poenae diligenter adverte quod oportet perseverantiam censurae esse notoriam; quia textus dicit, usque ad Rete « hs quandiu excommunica- i tus est.